I. PHẦN MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài
Hiện nay, hội nhập nền kinh tế quốc tế đang trở thành xu thế toàn cầu đòi hỏi
ở mỗi người sự năng động, nhạy bén, kĩ năng sống và vốn kiến thức phong phú. Xã
hội hiện đại luôn cần những con người có đủ yếu tố chân – thiện – mỹ, đức và tài.
Đây cũng chính là mục tiêu giáo dục hướng tới, đặc biệt trong thế kỉ XXI - thế kỉ
của tự do hóa, thương mại hóa. Để làm được điều đó, giáo dục phải không ngừng
đổi mới, nâng cao chất lượng phương pháp đào tạo.
Học từ trải nghiệm thực tế, trải nghiệm sáng tạo là xu hướng, phương pháp học
đã thu hút rất nhiều sự quan tâm của những người làm giáo dục. Mô hình học tập từ
trải nghiệm ngày càng được nhân rộng và thu hút sự tham gia của nhiều người do
tính hiệu quả mà nó đem lại. Học tập gắn với trải nghiệm thực tế là một quá trình xã
hội bao gồm hoạt động dạy và hoạt động học. Hai hoạt động này được liên hệ bằng
vốn hiểu biết và kinh nghiệm cụ thể của người học, trên cơ sở đó, giáo viên hệ thống
hóa những tri thức, kĩ năng, kĩ xảo, đáp ứng mục tiêu dạy học. Để thực hiện tốt hoạt
động trải nghiệm cần gắn thực tiễn nhà trường với xã hội, hình thành và phát triển
năng lực, phẩm chất cho học sinh đáp ứng những yêu cầu đổi mới giáo dục theo
định hướng mà bộ giáo dục đề ra cũng như đáp ứng kì vọng của những người dân
vào nền giáo dục của đất nước.
Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo
dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm
đến việc học sinh học được cái gì đến chỗ quan tâm học sinh vận dụng được cái gì
qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, mỗi giáo viên phải thực hiện thành công
việc chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều" sang dạy cách
học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất,
đồng thời phải chuyển cách đánh giá kết quả giáo dục từ nặng về kiểm tra trí nhớ
sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề, coi trọng cả
kiểm tra đánh giá kết quả học tập với kiểm tra đánh giá trong quá trình học tập để có
thể tác động kịp thời nhằm nâng cao chất lượng của các hoạt động dạy học và giáo
dục.
Tổ chức hoạt động dạy – học lịch s gắn với trải nghiệm thực tế cho học sinh
bằng thực hiện hoạt động trải nghiệm sáng tạo các di tích văn hóa, danh thắng, đặc
biệt là các di tích văn hóa lịch s, danh thắng ở nơi học sinh sinh sống sẽ khiến cho
bài giảng lịch s được sinh động, sẽ giúp học sinh cảm thấy bài học lịch s gắn bó
hơn với cuộc sống ở xung quanh các em, sẽ bồi dưỡng học sinh sự tự hào với những
giá trị văn hóa truyền thống do ông cha để lại, càng thêm yêu quê hương, yêu đất
nước mình hơn cũng như khơi dậy cho học sinh khát khao tìm hiểu, khám phá và
phát huy tiềm năng của quê hương mình.
2
Huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An là một vùng giàu tiềm năng du lịch. Huyện
Yên Thành có trên 200 di tích – danh thắng đã được lập danh mục quản lí, trong đó
có 23 di tích được công nhận là di tích quốc gia, 35 di tích xếp hạng cấp tỉnh, là
huyện có nhiều di tích được công nhận nhất tỉnh Nghệ An. Đó là niềm tự hào mà
nhân dân và Đảng bộ huyện Yên Thành đang ra sức phát huy để những giá trị đó
mãi mãi trường tồn. Tuy nhiên, hầu hết người dân nơi đây chưa thực sự thấy được
giá trị của tiềm năng du lịch địa phương mang lại. Đặc biệt, các em học sinh – chủ
nhân của quê hương, đất nước cần phải hiểu rõ về tài nguyên du lịch ở địa phương
mình để có ý thức, trách nhiệm bảo tồn và phát huy tiềm năng sẵn có, góp phần phát
triển kinh tế nơi mình sinh ra và lớn lên.
Bản thân mỗi giáo viên Lịch s chúng tôi luôn trăn trở, muốn góp một phần
nhỏ bé vào việc giáo dục những truyền thống tốt đẹp, giáo dục ý thức và trách
nhiệm giữ gìn và bảo vệ các di tích lịch s, danh lam thắng cảnh cũng như tạo cho
học sinh niềm đam mê khám phá những giá trị tốt đẹp ngay trên quê hương mình.
Xuất phát từ những lí do trên, đồng thời ý thức được trách nhiệm của bản thân
trong việc nỗ lực tìm hiểu, học tập những định hướng mới trong giáo dục nhằm nâng
cao kiến thức chuyên ngành, góp phần nâng cao hiệu quả trong công việc giảng dạy
tại trường phổ thông nên tôi quyết định chọn đề tài sáng kiến:“Giáo dục bảo vệ tài
nguyên du lịch qua hoạt động dạy - học gắn với trải nghiệm thực tế tại một số di
tích, danh thắng ở địa phương cho học sinh lớp 10 trên địa bàn huyện Yên Thành
– Nghệ An”.
1.2. Mục đích nghiên cứu:
Nghiên cứu cách thức tổ chức và các nội dung của loại hình hoạt động trải
nghiệm tại các di tích văn hóa và danh thắng ở địa phương, đó là thực địa và tham
quan. Từ đó khơi dậy hứng thú học tập của học sinh và giáo dục tinh thần, ý thức
bảo vệ tài nguyên du lịch của quê hương mình.
Góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực.
1.3. Phạm vi, đi tưng nghiên cứu:
Đề tài được tiến hành nghiên cứu tại cơ sở giáo dục Trung học phổ thông (
THPT) Bắc Yên Thành trong lĩnh vực môn Lịch s.
Đối tượng áp dụng: Giáo dục bảo vệ tài nguyên du lịch thông qua hình thức
dạy học gắn với trải nghiệm thực tế cho học sinh lớp 10 tại một số di tích văn hóa,
danh lam thắng cảnh trên quê hương Yên Thành – trên địa bàn các xã thuộc địa
phận trường đóng và có học sinh đang theo học tại trường.
1.4. Nhiệm vụ nghiên cứu:
Đề tài tập trung làm rõ một số vấn đề sau:
- Các di tích, danh thắng ở địa phương có liên quan đến chương trình lịch s
THPT
3
- Nghiên cứu và đề xuất một số định hướng giáo dục ý thức bảo vệ tài nguyên
du lịch thông qua hoạt động trải nghiệm thực tế tại các di tích văn hóa, lịch s và
danh thắng trên địa bàn huyện Yên Thành.
1.5. Phương pháp nghiên cứu:
- Khảo sát, thống kê, phân loại:
Khảo sát các tài liệu hướng dẫn cách thức tổ chức của hai loại hình hoạt động
trải nghiệm đó là thực địa và tham quan nói chung và trong bộ môn lịch s nói
riêng.
- Phân tích, tổng hợp, quy nạp:
Trên cơ sở phân tích cụ thể mục đích, các bước tiến hành một hoạt động trải
nghiệm, điều kiện cụ thể của từng đối tượng học sinh ở địa phương, người viết lựa
chọn những phương pháp nổi bật, tối ưu, phù hợp với nhu cầu thực tiễn và tâm lí
của các em.
- Thực nghiệm sư phạm:
Sau khi xây dựng đề cương, được sự góp ý, phản biện của đồng môn, chúng tôi
tiến hành thực nghiệm bằng việc áp dụng cách thức tổ chức hoạt động dạy học gắn
với trải nghiệm thực tế tại số di tích lịch s – văn hóa, danh lam thắng cảnh trên quê
hương Yên Thành cho học sinh khối 10 tại trường chúng tôi năm học 2020 - 2021.
Khi đã thu nhận được những kết quả, đến năm học 2021 - 2022, nhất là khi thực
hiện chương trình GDPT 2018, sách Cánh diều, lịch s lớp 10, chúng tôi tiếp tục
tiến hành thực nghiệm tại trường đồng thời nhờ các đồng nghiệp nhân rộng mô hình
tại các trường THPT khác trong huyện. Kết quả thực nghiệm là cơ sở để chúng tôi
đánh giá tính hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm này.
1.6. Tính mới của đề tài
Được thể hiện trước hết ở nội dung và đối tượng để học sinh khám phá, trải
nghiệm: một số di tích văn hóa, danh lam thắng cảnh trên quê hương Yên Thành.
+ Đền Đức Hoàng thuộc xã Phúc Thành.
+ Đình Sừng thuộc xã Lăng Thành.
+ Rú Gám – Đền chùa Gám thuộc xã Xuân Thành.
+ Đập Vệ Vừng thuộc xã Đồng Thành
Các nội dung thực hiện hoạt động trải nghiệm mà giáo viên hướng dẫn đều
xuất phát và gắn liền với không gian sống của các em. Ở mỗi khu vực trường đều có
những di tích lịch s – văn hóa và danh thắng tiêu biểu. Những địa chỉ mà các em
trải nghiệm là những địa chỉ chưa được khai thác ở góc độ mà đề tài đề cập đến hoặc
chỉ mới khai thác ở mức độ cầm chừng. Và với những địa chỉ này, nguồn tư liệu
trong sách giáo khoa chưa có và nguồn tài liệu tham khảo cũng không có nhiều.
Nội dung dạy học trên lớp và nội dung tiến hành trải nghiệm được diễn ra đáp
ứng một trong những mục tiêu dạy học, đó là học đi đôi với hành, dạy học gắn với
4
thực tiễn. Từ đó toát lên đặc điểm nổi bật của lịch s vùng miền, nhằm nâng cao
tính giáo dục trong dạy học lịch s.
Sáng kiến chưa được công bố ở bất cứ cuộc thi hay tạp chí nào
II. NỘI DUNG
Chương I: Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn
1. Lí luận về dạy học gắn với trải nghiệm
1.1.Một s khái niệm, thuật ngữ cơ bản
* Trải nghiệm
Từ điển tiếng Việt định nghĩa: Trải có nghĩa là “đã từng qua, từng biết, từng
chịu đựng”, còn nghiệm có nghĩa là “kinh qua thực tế nhận thấy điều đó đúng”. Như
vậy, trải nghiệm có nghĩa là quá trình chủ thể được trực tiếp tham gia hoạt động và
rút ra những kinh nghiệm cho bản thân.
Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam “trải nghiệm” được diễn dải theo hai nghĩa.
Trải nghiệm theo nghĩa chung nhất “là bất kì một trạng thái có màu sắc xúc cảm
nào được chủ thể cảm nhận, trải qua, đọng lại thành bộ phận (cùng với tri thức, ý
thức…) trong đời sống tâm lí của từng người”. Theo nghĩa hẹp trải nghiệm “ là
những tín hiệu bên trong, nhờ đó các sự kiện đang diễn ra đối với cá nhân được ý
thức chuyển thành ý kiến cá nhân, góp phần lựa chọn tự giác các động cơ cần thiết,
điều chỉnh hành vi của cá nhân”.
* Sáng tạo
Khái niệm sáng tạo được s dụng đồng nghĩa với nhiều thuật ngữ khác như: sự
sáng tạo, tư duy hay óc sáng tạo…Các thuật ngữ này đều có liên quan đến một thuật
ngữ gốc Latin “Crear” và mang một nghĩa chung là “sự sản xuất, tạo ra, sinh ra một
cái gì đó mà trước đây chưa hề có, chưa tồn tại”.
Ngoài ra, sáng tạo cũng được hiểu “là tạo ra những giá trị mới về vật chất
hoặc tinh thần. Tìm ra cái mới, cách giải quyết mới, không bị gò bó, phụ thuộc vào
cái đã có. Có thể sáng tạo trong bất kì lĩnh vực nào: khoa học, nghệ thuật, sản xuất
– kĩ thuật, kinh tế, chính trị v.v…”
Như vậy, dù quan niệm như thế nào thì sáng tạo chính là việc tạo ra cái mới.
Sáng tạo là tiềm năng có ở mọi người bình thường và được huy động trong từng
hoàn cảnh sống cụ thể. Mỗi người khi tạo ra cái mới cho cá nhân, thì sáng tạo đó
được xem xét trên bình diện cá nhân, còn tạo ra cái mới liên quan đến cả một nền
văn hóa thì sáng tạo đó được xét trên bình diện xã hội.
* Hoạt động giáo dục, hoạt động dạy học và hoạt động trải nghiệm sáng tạo
Theo nghĩa rộng hoạt động giáo dục là “những hoạt động có chủ đích, có kế
hoạch hoặc có sự định hướng của nhà giáo dục, được thực hiện thông qua những
cách thức phù hợp để chuyển tải nội dung giáo dục tới người học nhằm thực hiện
5
mục tiêu giáo dục”. Hoạt động giáo dục này bao gồm: hoạt động dạy học và hoạt
động giáo dục theo nghĩa hẹp.
Hoạt động giáo dục theo nghĩa hẹp được hiểu là những hoạt động có chủ đích,
có kế hoạch, do nhà giáo dục định hướng, thiết kế, tổ chức trong và ngoài giờ học,
trong và ngoài nhà trường nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục theo nghĩa hẹp, hình
thành ý thức, phẩm chất, giá trị sống, hay các năng lực tâm lý xã hội...
Hoạt động dạy học là quá trình người dạy tổ chức và hướng dẫn hoạt động học
của người học nhằm giúp người học lĩnh hội tri thức khoa học, kinh nghiệm của xã
hội loài người để phát triển trí tuệ và hoàn thiện nhân cách người học.
Như vậy, hoạt động dạy học chủ yếu nhằm phát triển mặt trí tuệ, hoạt động
giáo dục theo nghĩa hẹp chủ yếu nhằm phát triển mặt phẩm chất đạo đức, đời sống
tình cảm. Trong chương trình giáo dục phổ thông hiện hành, hoạt động giáo dục
(nghĩa hẹp) thực hiện các mục tiêu giáo dục thông qua một loạt các hoạt động như
hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, hoạt động tập thể…
Theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới, hoạt động giáo dục
(theo nghĩa rộng) bao gồm hoạt động dạy học và các mục tiêu của hoạt động giáo
dục (nghĩa hẹp) nói trên sẽ được thực hiện chỉ trong một hoạt động có tên gọi là
hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Như vậy, hoạt động trải nghiệm sáng tạo sẽ thực
hiện tất cả các mục tiêu và nhiệm vụ của các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp,
hoạt động tập thể,... và thêm vào đó là những mục tiêu và nhiệm vụ giáo dục của
giai đoạn mới. Vậy khái niệm hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo trong nhà
trường phổ thông có thể được hiểu là “các hoạt động giáo dục thực tiễn được tiến
hành song song với hoạt động dạy học trong nhà trường. Hoạt động trải nghiệm
sáng tạo là một bộ phận của quá trình giáo dục, được tổ chức ngoài giờ học các
môn văn hóa trên lớp và có mối quan hệ bổ sung, hỗ trợ cho hoạt động dạy học.
Thông qua các hoạt động thực hành, những việc làm cụ thể và các hành động của
học sinh, hoạt động trải nghiệm sáng tạo sẽ khai thác kinh nghiệm của mỗi cá nhân,
tạo cơ hội cho các em vận dụng một cách tích cực những kiến thức đã học vào thực
tế và đưa ra được những sáng kiến của mình, từ đó phát huy và nuôi dưỡng tính
sáng tạo của mỗi cá nhân của học sinh”.
Từ khái niệm này cho thấy, so với các hoạt động ngoài giờ lên lớp đang được
tiến hành hiện nay trong trường phổ thông thì hoạt động trải nghiệm sáng tạo sẽ
phong phú hơn cả về nội dung, phương pháp và hình thức hoạt động. Đặc biệt mỗi
hoạt động phải phù hợp với mục tiêu phát triển những phẩm chất, năng lực nhất
định của học sinh.
Hiệp hội “Giáo dục trải nghiệm” quốc tế định nghĩa về học qua trải nghiệm “là
một phạm trù bao hàm nhiều phương pháp trong đó người dạy khuyến khích người
học tham gia các trải nghiệm thực tế, sau đó phản ánh, tổng kết lại để tăng cường
hiểu biết, phát triển kĩ năng, định hình các giá trị sống và phát triển các năng lực
bản thân, tiến tới đóng góp tích cực cho cộng đồng và xã hội”