Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng ôn thi tốt nghiệp môn Lịch sử tại trường THPT Hoàng Mai 2

MỤC LỤC

Nội dung Trang

PHẦN MỘT – ĐẶT VẤN ĐỀ 1

1. Lý do chọn đề tài 1

2. Điểm mới của sáng kiến 2

3. Đối tượng nghiên cứu 2

4. Phương pháp nghiên cứu 2

PHẦN HAI – NỘI DUNG 3

Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn 3

1. Cơ sở lí luận 3

1.1. Ý nghĩa, vai trò của lịch sử và môn học Lịch sử 3

1.2. Vai trò của ôn thi tốt nghiệp môn Lịch sử 5

1.3. Những yêu cầu trong công tác dạy và ôn thi tốt nghiệp môn Lịch sử 6

2. Cơ sở thực tiễn 7

2.1. Thực trạng chung 7

2.2. Thực trạng tại đơn vị 11

2.3. Nguyên nhân của thực trạng 2.4. Những khó khăn khi ôn thi 15

17

Chương 2. Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng ôn thi TN môn Lịch sử tại trường THPT Hoàng Mai 2 1. Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng ôn thi tốt nghiệp môn Lịch sử tại trường THPT Hoàng Mai 2

1.1. Xây dựng kế hoạch ôn tập tốt nghiệp phù hợp với đối tượng học sinh

17

19

20

25

26 1.2. Phân loại đối tượng học sinh để ôn thi tốt nghiệp 1.3. Phân tích ma trận đề thi chính thức của năm học trước và đề thi tham khảo của Bộ trong năm học 1.4. Xây dựng bảng đặc tả, ngân hàng đề và tăng cường cho HS làm bài tập trắc nghiệm 1.5. Sử dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực và kĩ thuật dạy học mới

1.6. Hướng dẫn phương pháp tự học cho học sinh ôn tập ở nhà 30

1.7. Tận dụng tối đa những ưu điểm của công nghệ 4.0 và mạng xã hội trong ôn thi 1.8. Xây dựng báo bảng Lịch sử, phòng học Lịch sử ngay tại lớp học 34

1.9. Rèn luyện kĩ năng làm bài cho học sinh 35

2. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất 40

2.1. Mục đích khảo sát 40

2.2. Nội dung và phương pháp khảo sát 40

2.3. Đối tượng khảo sát 40

40 2.4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất

3. Thực nghiệm sư phạm 42

3.1. Mục đích thực nghiệm 43

3.2. Đối tượng thực nghiệm 43

3.3. Phương pháp thực nghiệm 43

3.4. Kết quả xử lí thực nghiệm 43

4. Bài học kinh nghiệm rút ra khi tiến hành thực nghiệm 44

4.1. Về phía giáo viên 44

4.2. Về phía học sinh 45

PHẦN III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ VÀ ĐỀ XUẤT 48

1. Kết luận 48

2. Kiến nghị - Đề xuất

48 TÀI LIỆU THAM KHẢO

50 PHỤ LỤC

51

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG SÁNG KIẾN

Nội dung Viết tắt

Giáo viên GV

Giáo dục và Đào tạo GD &ĐT

Học sinh HS

Sơ đồ tư duy SĐTD

Sách giáo khoa SGK

Thực nghiệm TN

Trung học phổ thông THPT

Tốt nghiệp TN

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Lí do chọn đề tài

Giáo dục nói chung và giáo dục bộ môn Lịch sử nói riêng đóng một vai trò quan trọng trong việc đào tạo thế hệ trẻ đáp ứng yêu cầu sự nghiệp đổi mới toàn diện của đất nước. Lịch sử là môn học thuộc nhóm khoa học xã hội có vai trò to lớn trong việc phát triển năng lực lịch sử, thành phần của năng lực khoa học. Giáo dục lịch sử ở trường phổ thông giữ vai trò chủ đạo trong việc giáo dục lòng yêu nước, tinh thần tự tôn dân tộc, giúp học sinh nhận thức sâu sắc và vận dụng được các bài học lịch sử để giải quyết những vấn đề thực tiễn của cuộc sống đặt ra, phát triển tầm nhìn, củng cố các giá trị nhân văn, tinh thần cộng đồng, lòng khoan dung nhân ái; góp phần hình thành những phẩm chất của công dân Việt Nam, công dân toàn cầu trong xu thế phát triển của thời đại ngày nay.

Môn Lịch sử hình thành, phát triển cho học sinh tư duy lịch sử, tư duy hệ thống, tư duy phản biện, kĩ năng khai thác và sử dụng các nguồn sử liệu, nhận thức và trình bày lịch sử trong logic lịch đại và đồng đại, kết nối quá khứ với hiện tại. Môn Lịch sử cũng giúp học sinh nhận thức được giá trị khoa học và giá trị thực tiễn của sử học trong đời sống xã hội hiện đại, hiểu biết và có tình yêu đối với lịch sử, văn hoá dân tộc và nhân loại; góp phần định hướng cho học sinh lựa chọn những nghề nghiệp như: nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn, ngoại giao, quản lí, hoạt động du lịch, công nghiệp văn hoá, thông tin truyền thông,...

Môn lịch sử có tầm quan trọng trong việc giáo dục thế hệ trẻ như vậy nhưng trong nhiều năm qua việc dạy học và thi môn Lịch sử còn nhiều vấn đề bất cập: Học sinh không quan tâm học, tâm lý nhàm chán, đối phó trong học Lịch sử. Hậu quả là phần lớn học sinh không nắm được kiến thức cơ bản, mơ hồ về sự kiện, nhầm lẫn kiến thức, điều này thể hiện rõ trong kì thi tốt nghiệp THPT. Mỗi khi kì thi kết thúc, xã hội lại dậy sóng với kết quả của bộ môn, nhiều người đặt câu hỏi vì sao học sinh chán học Lịch sử, sợ môn Lịch sử, tại sao điểm môn Lịch sử lại thấp như thế?

Trước thực trạng trên, nhiều thầy cô giáo đã vào cuộc tiến hành nhiều biện pháp để đổi mới dạy học, tạo hứng thú cho học sinh học tập, hoàn thành mục tiêu môn học và mục tiêu giáo dục song kết quả vẫn chưa được như ý muốn.

Có nhiều nguyên nhân dẫn tới tình trạng trên nhưng chủ yếu xuất phát từ giáo viên, học sinh và nội dung, chương trình môn học, trong đó phải kể tới các biện pháp ôn thi TN THPT cho học sinh chưa thật sự hiệu quả.

Trước thực trạng đó, chúng tôi - những giáo viên trực tiếp đứng lớp giảng dạy môn Lịch sử luôn trăn trở phải dạy làm sao cho phù hợp với đối tượng học sinh, những giải pháp nào giúp học sinh biết cách tự học, tự ôn thi hiệu quả nhất để giúp các em đạt kết quả cao trong kỳ thi tốt nghiệp THPT, từ đó góp phần nâng cao chất lượng môn Lịch sử tại trường tôi nói riêng và môn Lịch sử trong tỉnh nhà

1

nói chung. Với những lí do đó, tôi đã mạnh dạn chọn đề tài: “Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng ôn thi tốt nghiệp môn Lịch sử tại trường THPT Hoàng Mai 2” để làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm.

Các giải pháp này đã được bản thân tôi đúc rút qua các năm ôn thi tốt nghiệp, gần nhất là năm học 2021 - 2022 và đang tiến hành trong năm học 2022 - 2023. Qua gần hai năm thực hiện đề tài, điểm thi tốt nghiệp cũng như vị trí môn Lịch sử trường tôi tăng lên rõ rệt, được nhà trường và lãnh đạo Sở GD&ĐT Nghệ An đánh giá cao. Qua đề tài này tôi mong muốn đưa ra một số giải pháp để nâng cao chất lượng ôn thi tốt nghiệp của bộ môn, thông qua đó cũng rất mong muốn nhận được sự đóng góp ý kiến của đồng nghiệp để kinh nghiệm ôn thi của bản thân ngày càng phong phú hơn, góp phần nhỏ vào việc nâng cao chất lượng thi tốt nghiệp THPT môn Lịch sử tại trường THPT Hoàng Mai 2 nói riêng và tỉnh Nghệ An nói chung.

2. Điểm mới của đề tài

- Đề tài đã phân tích, hệ thống cơ sở lý luận, thực tiễn trong việc dạy, học ôn thi tốt nghiệp THPT môn Lịch sử của giáo viên và học sinh hiện nay nói chung và của trường THPT Hoàng Mai 2 nói riêng.

- Đề tài đã đề xuất các giải pháp ôn thi tốt nghiệp THPT phù hợp với đối tượng học sinh của nhà trường, giúp cho các em ôn thi có hiệu quả.

- Đề tài đã trình bày được phương pháp thực nghiệm, kết quả và bài học kinh nghiệm rút ra từ quá trình thực nghiệm. 3. Đối tượng nghiên cứu Chủ thể: Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng ôn thi tốt nghiệp môn Lịch sử tại trường THPT Hoàng Mai 2. Khách thể: Học sinh khối 12 ôn thi tốt nghiệp THPT môn Lịch sử tại trường THPT Hoàng Mai 2. 4. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện nhiệm vụ đề ra, đề tài đã sử dụng các phương pháp chủ yếu sau

- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết - Phương pháp điều tra, khảo sát sư phạm - Phương pháp thực nghiệm sư phạm - Phương pháp so sánh đối chiếu - Phương pháp phân tích tổng hợp - Phương pháp quan sát

2

PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1. Cơ sở lý luận 1.1. Ý nghĩa, vai trò của lịch sử và môn học Lịch sử Lịch sử là quá khứ, là nơi chứa đựng giá trị văn hóa, là nguồn dữ liệu để tham chiếu kinh nghiệm cha ông vào sự phát triển hôm nay. Đó là hồn cốtzx, truyền tải những giá trị truyền thống, mà nếu không có lịch sử không thể hiểu được vị trí của hiện tại, với ý nghĩa đó thì nếu lịch sử còn thì văn hóa còn, và văn hóa còn thì dân tộc còn. Mặc dù chứa đựng nhiều sự kiện bi tráng nhưng bản thân lịch sử không có lỗi, bởi đó là sự vận hành khách quan, có những sự kiện oai hùng, nhưng cũng có những bi thương, vì đó là không thể khác. Lịch sử là sự trung thực của những sự thật khách quan và không ai có thể chọn lịch sử, mà nhờ lịch sử nên con người và thời đại được định hình. Lịch sử và cuộc sống là một quá trình phát triển biện chứng mà hôm nay phải là sự kế thừa và phát triển của hôm qua và chuẩn bị cho hôm sau. Về phương diện này, lịch sử là cả một kho tàng kinh nghiệm vô cùng phong phú mà con người cần nhận thức để rút ra những bài học. Học lịch sử để các em biết, tổ tiên ông cha ta đã lập quốc, xây dựng, bảo vệ Tổ quốc như thế nào, đặc biệt là trong thời đại ngày nay, từ nhận thức dựng lại quá khứ tiến lên nhận thức bản chất của lịch sử, để từ đó khám phá ra những đặc điểm và quy luật phát triển của lịch sử, cung cấp những cơ sở khoa học để hoạch định con đường phát triển của mỗi quốc gia, dân tộc cũng như của mỗi cộng đồng cư dân trên mọi lĩnh vực. Lịch sử không diễn ra theo một con đường giản đơn và thẳng tắp mà thường gập ghềnh, quanh co, phức tạp, là quá trình phát triển khách quan của xã hội loài người nói chung cũng như của mỗi quốc gia, dân tộc, nó như một dòng chảy không ngừng từ khi con người xuất hiện, phát triển liên tục đến ngày nay và cả mai sau. Vấn đề là liệu chúng ta có đủ bản lĩnh và trí tuệ để học một cách thực sự và nghiêm túc tất cả các bài học lịch sử hay không thôi chứ bài học lịch sử nào cũng đều hết sức quý giá. Khoa học Lịch Sử là một trong những ngành trí thức sớm nhất của con người và luôn giữ vai trò quan trọng trong đời sống xã hội, trong kho tàng tri thức nhân loại cũng như trong mọi hoạt động của con người, trong nhận thức thế giới và cải tạo thế giới. Sử học đáp ứng một nhu cầu tự nhiên và ngày càng nâng cao của con người vì ai cũng cần biết mình sinh ra từ đâu và quá khứ như thế nào. Chúng ta không thể hình dung được sự tồn tại và phát triển của loài người nếu như chúng ta bị tách rời khỏi quá khứ hoặc với cả một quá khứ mù mịt. Những tri thức lịch sử trang bị cho chúng ta những kiến thức tinh hoa của văn hóa nhân loại, của dân tộc để học hỏi, giao lưu, hội nhập. Xu hướng toàn cầu hóa hiện nay đã làm cho các quốc gia dân tộc không phân biệt thể chế chính trị xích lại gần nhau. Vì thế, muốn hội nhập phải nói rõ lịch sử dân tộc mình cho thế giới hiểu đúng. Đồng thời, nước ta là nước đang phát triển, cần phải học hỏi kinh nghiệm của các nước khác. Vì vậy, việc tìm hiểu lịch sử nước ngoài, nhất là lịch sử các nước láng giềng 3

trong khu vực, các nước lớn có quan hệ mật thiết với chúng ta để hiểu họ và học hỏi tinh hoa văn hóa của họ là điều không thể thiếu. Kiến thức lịch sử có tác dụng to lớn trong giáo dục các thế hệ người Việt Nam, đặc biệt là thế hệ trẻ truyền thống, bản sắc dân tộc để không bị hòa tan khi hội nhập với thế giới, khu vực. Những bài học kinh nghiệm của lịch sử thế giới và lịch sử dân tộc còn có ý nghĩa sâu sắc trong công cuộc phát triển đất nước hiện nay. Vì vậy, muốn phát triển đất nước trong điều kiện hiện nay, phải hiểu sâu sắc các bài học kinh nghiệm của quá khứ và phải biết sử dụng những hiểu biết về lịch sử vào thực tiễn sinh động phong phú, đa dạng. Đối với giáo dục, dạy lịch sử còn là dạy làm Người, dạy cho thế hệ trẻ giữ gìn phẩm giá, nhân cách con người, đồng thời góp phần quan trọng vào việc nâng cao cái “phông” văn hóa cho học sinh. Học lịch sử còn để biết giá trị của ngày hôm nay và từ đó biết ý nghĩa của thành ngữ “uống nước nhớ nguồn”, “ăn quả nhớ người trồng cây”. Lịch sử là một bộ môn nền tảng của khoa học xã hội, là cơ sở quan trọng bậc nhất để trang bị một hệ thống kiến thức về cội nguồn dân tộc, về các thành quả xây dựng và bảo vệ đất nước, về các giá trị tiêu biểu của truyền thống, văn hóa dân tộc và nhân loại, để từ đó, bồi dưỡng các giá trị của truyền thống của dân tộc, nhất là chủ nghĩa yêu nước, ý chí độc lập tự cường, tinh thần nhân ái..; từ đó xây dựng phẩm chất và bản lĩnh con người Việt Nam. Bộ môn Lịch sử có một vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng trong việc giáo dục, hình thành nhân cách, lòng yêu nước và sự hiểu biết, nhận thức về truyền thống dân tộc của con người nói chung. Lịch sử tạo niềm tin cho học sinh qua các bằng chứng chứng xác thực, cung cấp cho học sinh những kinh nghiệm quý báu về cách xử lý tình huống thông minh của người xưa trong cuộc sống, nhất là trong đấu tranh bảo vệ Tổ quốc. Lịch sử giáo dục lòng yêu nước qua các tấm gương khắc phục khó khăn, không ngại gian khổ, hy sinh, xả thân vì nước, thể hiện tinh thần “mình vì mọi người”. Qua đó học sinh ý thức được trách nhiệm của mình đối với xã hội, Tổ quốc. Lịch sử là bộ môn khoa học, về mặt văn hóa nó gắn liền với hình hài đất nước, đó là dòng sông, bến nước, sân đình, cây đa, giếng nước, lũy tre làng, là gia đình, tổ tiên. Lịch sử nuôi dưỡng thế hệ con người Việt Nam, giáo dục góp phần hình thành cái tâm, tính, cần cù, chăm chỉ, sáng tạo, yêu thương đùm lẫn nhau, gắn tình yêu gia đình, làng xóm với quê hương đất nước.

Về vị trí môn học: Ở cấp trung học phổ thông, môn Lịch sử có sứ mệnh giúp học sinh hình thành và phát triển năng lực lịch sử, thành phần của năng lực khoa học, đồng thời góp phần vào việc xây dựng những phẩm chất chủ yếu và năng lực chung. Với đặc trưng của môn học, Lịch sử giữ vai trò chủ đạo trong việc giáo dục lòng yêu nước, tinh thần tự tôn dân tộc, truyền thống lịch sử và văn hoá dân tộc; củng cố các giá trị nhân văn, lòng khoan dung, nhân ái, tinh thần cộng đồng và hình thành những phẩm chất của công dân Việt Nam, công dân toàn cầu trong xu thế phát triển của thời đại.

4

Về vai trò môn học: Chương trình môn Lịch sử hệ thống hoá, củng cố kiến thức thông sử ở giai đoạn giáo dục cơ bản, đồng thời giúp học sinh tìm hiểu sâu hơn các kiến thức lịch sử cốt lõi thông qua các chủ đề, chuyên đề học tập về lịch sử thế giới, lịch sử khu vực Đông Nam Á và lịch sử Việt Nam. Phương pháp dạy học môn Lịch sử được thực hiện trên nền tảng những nguyên tắc cơ bản của sử học và phương pháp giáo dục hiện đại.

Về mối quan hệ giữa Lịch sử với các môn học/hoạt động giáo dục khác: Môn Lịch sử tạo nền tảng để học sinh học tốt các môn học khác, đặc biệt là các môn học thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn như: Ngữ văn, Địa lí, giáo dục kinh tế và pháp luật, Giáo dục quốc phòng và an ninh, Nghệ thuật và các hoạt động trải nghiệm (hoạt động phát triển cá nhân, hoạt động xã hội và phục vụ cộng đồng, hoạt động giáo dục hướng nghiệp…).

1.2. Vai trò của ôn thi tốt nghiệp môn Lịch sử

Mục tiêu giáo dục nước ta là “nhằm phát triển toàn diện con người Việt Nam có đạo đức, tri thức, văn hóa, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp; có phẩm chất, năng lực và ý thức công dân; có lòng yêu nước, tinh thần dân tộc, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; phát huy tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế.” (Điều 2, Luật giáo dục năm 2019)

Một trong những nhiệm vụ quan trọng của tất cả các trường THPT là hướng tới 100% học sinh đỗ tốt nghiệp với điểm số cao và sau khi ra trường, học sinh chọn được ngành nghề thiết thực, phù hợp.

Để đào tạo ra những công dân phát triển toàn diện, các môn học trong nhà trường phổ thông phải hoàn thành nhiệm vụ của mình. Lịch sử là môn học đặc thù bởi lịch sử luôn gắn liền và song hành với chính trị, là cội nguồn của mọi quốc gia, dân tộc, thể chế. Giá trị lớn nhất của giáo dục lịch sử là giúp chúng ta rút ra những bài học kinh nghiệm từ quá khứ và giáo dục cho thế hệ trẻ biết rõ cội nguồn gia đình, dòng họ, quê hương, đất nước, biết quý trọng những giá trị của lịch sử để kế thừa và phát huy các giá trị đó cho hiện tại và tương lai. Nói cách khác, Lịch sử giữ vai trò chủ đạo trong việc giáo dục chính trị, tư tưởng đối với thế hệ trẻ; giáo dục lòng yêu nước, tinh thần tự tôn dân tộc, truyền thống văn hóa, lịch sử; bồi dưỡng năng lực tư duy, hành động, thái độ ứng xử đúng đắn trong đời sống xã hội; từ đó hình thành những phẩm chất của công dân Việt Nam, công dân toàn cầu trong xu thế phát triển của thời đại. Tầm quan trọng của môn lịch sử như thế nhưng chất lượng dạy và học môn lịch sử được phản ánh qua kết quả thi tốt nghiệp hàng năm còn rất thấp. Là những giáo viên dạy lịch sử chúng ta cần nhìn thẳng vào vấn đề, đánh giá đúng cả phía giáo viên và học sinh từ đó đưa ra các giải pháp dạy học cũng như ôn thi tốt nghiệp môn Lịch sử tốt hơn, từng bước góp phần nâng cao chất lượng bộ môn.

5

Đối với giáo viên, cần nhìn nhận lại bản thân mình, giáo viên phải nỗ lực hết mình để đổi mới phương pháp dạy học phát huy tính tích cực chủ động học tập của học sinh một cách phù hợp nhất với đối tượng học sinh nơi mình công tác. Dạy học theo hướng phát huy tính tích cực chủ động của học sinh, dạy cho học sinh khả năng tự học, tự tìm tòi sáng tạo. Cố gắng khắc phục tình trang đọc - chép hoặc chiếu - chép. “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kĩ năng, vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh” (Luật giáo dục năm 2019). Dạy học Lịch sử là dạy cho học sinh cách học, hướng học sinh vào việc tích cực hóa các hoạt động học tập vào khả năng tự học, tự phát hiện và giải quyết vấn đề để tự kiến tạo tri thức mới, từ những kiến thức đã học, học sinh sẽ hình thành và phát triển các năng lực của cá nhân, từ đó có thể rút ra bài học kinh nghiệm và vận dụng vào cuộc sống. Dưới sự hướng dẫn của giáo viên học sinh chủ động học tập sáng tạo. Trong dạy học lịch sử giáo viên giúp cho học sinh kết nối được quá khứ và hiện tại, hiểu được các vấn đề lịch sử để vận dụng trong thực tế cuộc sống. Giúp cho học sinh nhận thức, có động cơ học tập bên trong từ đó giúp các em có hứng thú học tập lịch sử góp phần nâng cao chất lượng bộ môn.

1.3. Những yêu cầu trong công tác dạy và ôn thi tốt nghiệp môn Lịch sử

Đảm bảo tính khoa học và vừa sức: Lịch sử cũng như các môn khoa học xã hội khác ra đời nhằm phản ánh sự tồn tại xã hội loại người. Lịch sử giúp cho thế hệ sau hiểu về quá khứ của thế hệ đi trước và mong muốn cải tạo thế giới trong thực tại, vì vậy lịch sử là một khoa học. Tính khoa học ở đây là thể hiện tính chính xác của sự kiện lịch sử cũng như quan điểm và phương pháp luận. Tính khoa học thể hiện: Giáo viên cần hình thành cho học sinh kiến thức cơ bản chính xác nhất, rõ ràng nhất, kiến thức đó nhằm giúp học sinh biết và hiểu về lịch sử của quá khứ. Tính khoa học gắn liền với tính vừa sức trong các môn học rất cần thiết đặc biệt quan trọng đối với môn lịch sử. Nguyên tắc vừa sức được thể hiện ở chỗ người giáo viên biết lựa chọn kiến thức phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh. Không đưa ra các thuật ngữ, khái niệm quá khó, bài tập quá khó gây chán học cho học sinh. Tính vừa sức cần thiết trong dạy học phù hợp với năng lực của từng đối tượng HS vì tư duy của HS không đồng đều, có em nhanh, em chậm, đối với các HS chậm nếu GV đưa vào một lượng kiến thức lớn thì HS khó có thể tiếp thu được. Tính vừa sức trong dạy học lịch sử sẽ giúp học sinh hứng thú học tập, kích thích tư duy, từ đó giúp các em học tốt góp phần quan trọng nâng cao chất lượng môn học. Tính khoa học và tính vừa sức có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, hỗ trợ cho nhau, giúp HS đạt kết quả cao trong học tập.

Đảm bảo tính cụ thể của lịch sử: Do đặc điểm môn lịch sử là những sự việc cụ thể diễn ra trong quá khứ: Đó là hoạt động của con người theo đuổi những mục đích nhất định, trong không gian và thời gian xác định, trong những điều kiện cụ 6

thể. Nên trong quá trình dạy học cũng như ôn thi của giáo viên phải khôi phục lại quá khứ thông qua các sự kiện lịch sử để học sinh dễ nắm kiến thức ngay tại lớp.

Đảm bảo tính thống nhất giữa dạy và học: Trong quá trình dạy và học giáo viên là người đóng vai trò định hướng, hướng dẫn. Học sinh tự giác tích cực và chủ động chiếm lĩnh kiến thức để làm bài.

Đảm bảo tính giáo dục: Lịch sử là những gì đã diễn ra trong quá khứ, các giáo viên hướng dẫn học sinh học tập giúp cho các em nhận thức quá khứ một cách sinh động, hấp dẫn nhưng phải đúng với những gì đã diễn ra thông qua các sự kiện lịch sử. Từ đó giáo dục lòng yêu nước, tự hào dân tộc cho học sinh và hình thành những phẩm chất tốt đẹp cho học sinh.

2. Cơ sở thực tiễn

2.1. Thực trạng chung

Ở các kỳ thi THPT quốc gia những năm trước, điểm môn Lịch sử luôn trong tình trạng báo động đỏ thể hiện qua phổ điểm các năm. Điểm trung bình thi THPT quốc gia môn Lịch sử năm 2017 là 4.6. Điểm trung bình thi THPT quốc gia năm 2018 là 3.79 mức thấp kỉ lục. Năm 2019, 70% bài thi THPT quốc gia môn Lịch sử dưới điểm 5.0, gần 400 thí sinh bị điểm liệt, điểm trung bình môn là 4.3 thấp nhất trong 9 môn thi. Năm 2020, khi Bộ GD&ĐT thay đổi kỳ thi THPT quốc gia thành kỳ thi tốt nghiệp với mục đích tốt nghiệp THPT chứ không phải thi THPT quốc gia với hai mục tiêu vừa để xét tốt nghiệp vừa xét tuyển đại học thì điểm trung bình môn Lịch sử đã được cải thiện đáng kể so với bản thân nó, mặc dù vẫn là một trong hai môn có điểm số thấp nhất. Năm 2020, kết quả thi tốt nghiệp THPT điểm trung bình môn Lịch sử là 5.19, tiếp tục “đội sổ” trong các môn thi, số điểm dưới 5.0 chiếm tỷ lệ 46.95%, điểm trung vị là 5.0, điểm số có nhiều thí sinh đạt nhất là 4.5. Điểm liệt chiếm 0.02%. Năm 2021, điểm thi tốt nghiệp THPT môn Lịch sử trung bình 4.97, số học sinh đạt điểm 4.0 nhiều nhất, nghĩa là chưa đủ điểm 5.0, số học sinh đạt dưới trung bình chiếm tỷ lệ 52.03%.

Năm 2022 kết quả phân tích phổ điểm thi tốt nghiệp THPT môn Lịch sử của cả nước cho thấy: Có 659.667 thí sinh tham gia thi bài thi môn Lịch sử, trong đó điểm trung bình là 6.34 điểm, điểm trung vị là 6.5 điểm; điểm số có nhiều thí sinh đạt nhất là 7.0 điểm. Số thí sinh có điểm < = 1 là 83 (chiếm tỷ lệ 0.01%); số thí sinh đạt điểm dưới trung bình là 127.557 (chiếm tỷ lệ 19.34%). Như vậy kết quả kì thi môn lịch sử năm 2022 có sự cải thiện rõ rệt. Nguyên nhân dẫn đến sự cải thiện này thứ nhất, có lẽ là cách đây vài năm đã gióng lên hồi chuông cần đổi mới phương pháp dạy môn Lịch sử và trên thực tế đã triển khai tại các trường THPT. Thứ hai là đề thi năm nay có sự cải biến, việc thay đổi cách ra đề để đánh giá học sinh về môn Lịch sử đã có những chuyển biến tích cực.

7

Phổ điểm môn Lịch sử năm 2017. Điểm trung bình của môn là 4.6. (Nguồn: Bộ GD-ĐT)

Phổ điểm môn Lịch sử năm 2018. Điểm trung bình của môn là 3.79. (Nguồn: Bộ GD-ĐT)

Phổ điểm môn Lịch sử kì thi THPT quốc gia 2019. Điểm trung bình:4.30

(Nguồn: Bộ GD-ĐT)

Phổ điểm môn Lịch sử kì thi TN THPT năm 2020. Điểm trung bình: 5.19 (Nguồn: Bộ GD-ĐT)

Phổ điểm môn Lịch sử kì thi TN THPT năm 2021. Điểm trung bình:4.97

(Nguồn: Bộ GD-ĐT)

Phổ điểm môn Lịch sử kì thi TN THPT năm 2022. Điểm trung bình: 6.34

(Nguồn: Bộ GD-ĐT)

Thi tốt nghiệp môn Lịch sử của tỉnh Nghệ An kết quả qua các năm rất thấp, thấp hơn điểm trung bình chung của cả nước, cụ thể: Năm 2019 điểm trung bình tốt nghiệp môn Lịch sử là 4.2 (thấp hơn toàn quốc). Năm 2020, điểm trung bình tốt nghiệp môn Lịch sử của Nghệ An là 5.04 (thấp hơn toàn quốc). Năm 2021 điểm thi trung bình của tỉnh Nghệ An là 4.74 (thấp hơn toàn quốc). Năm 2022 với sự nỗ lực của cả tỉnh, sự chỉ đạo quyết liệt của Sở GD&ĐT điểm thi trung bình môn Lịch sử của tỉnh Nghệ An là 6.41 (cao hơn toàn quốc). Mặc dù điểm trung bình năm 2022 của tỉnh có cao hơn điểm trung bình toàn quốc nhưng độ lệch chưa nhiều (0.07 điểm), điều này đòi hỏi tất cả hệ thống giáo dục của tỉnh nhà phải quyết tâm hơn nữa, vào cuộc hơn nữa trong việc chỉ đạo và tổ chức ôn thi TN THPT cho HS để tiếp tục nâng cao chất lượng bộ môn.

2.2. Thực trạng tại đơn vị

Điểm trung bình thi tốt nghiệp môn Lịch sử tại Trường THPT Hoàng Mai 2 qua các năm rất thấp, thấp hơn điểm trung bình chung của tỉnh và cả nước, cụ thể: năm học 2018-2019 điểm trung bình tốt nghiệp môn Lịch sử của trường là 4.68 (thấp hơn cả tỉnh và toàn quốc); năm học 2019-2020 điểm trung bình tốt nghiệp môn Lịch sử của trường là 5.05 (thấp hơn toàn quốc); năm học 2020-2021, điểm trung bình tốt nghiệp môn Lịch sử trường là 4.74 (thấp hơn cả tỉnh và toàn quốc); năm học 2021-2022 với sự nỗ lực của cả trường, sự chỉ đạo quyết liệt của Sở GD&ĐT và việc áp dụng các giải pháp của đề tài trong ôn thi, điểm thi trung bình môn Lịch sử của trường là 7.01 (cao hơn cả tỉnh và toàn quốc). Từ thực tế đó bản thân tôi quyết định tiến hành khảo sát thêm thực trạng và hoàn thiện đề tài này, mong rằng những giải pháp của cá nhân sẽ giúp các đồng nghiệp cải thiện kết quả bộ môn mình, nâng cao chất lượng bộ môn Lịch sử của nhà trường và tỉnh nhà.

Điểm TB chung toàn tỉnh

Năm học

Điểm TB chung cả nước

Điểm TB chung toàn trường/ thứ hạng xếp toàn tỉnh

4.2 2018-2019 4.18 4.97

5.04 2019-2020

5.05/55

5.19 2020-2021

4.57/60

4,74

4.97 7.01/11

6.41

6.34 2021-2022

(Nguồn thống kê Trường THPT Hoàng Mai 2 và Sở GD&ĐT Nghệ An) 2.2.1. Khảo sát thực trạng dạy ôn thi tốt nghiệp THPT môn Lịch sử

Để có được những kết luận khách quan, khoa học về việc tổ chức ôn thi TN THPT tôi đã tiến hành điều tra khảo sát 3 GV tại trường tôi và 5 giáo viên cốt cán 11

tại các trường bạn, tổng hợp phiếu điều tra khảo sát (Phụ lục 1) tôi thu được kết quả như sau: có 4/5 (80%) GV trường bạn cho rằng việc xây dựng kế hoạch ôn thi ở trường bạn được tiến hành sau khi có đề tham khảo của Bộ GD&ĐT; 1/5 (20%) GV trường bạn cho rằng việc xây dựng KH được tiến hành vào cuối năm học, khi bắt đầu ôn thi; có 6/8 (75%) GV thấy không cần thiết phải phân loại HS trong quá trình ôn thi, 2/8 (25%) GV thấy cần thiết với những em có nguyện vọng thi Đại học. Đặc biệt, cả 8 GV (100%) đều cho rằng trong quá trình ôn thi TN THPT biện pháp chủ yếu GV sử dụng là kết hợp dạy lại lí thuyết cho HS và cho các em làm bài tập trắc nghiệm, với biện pháp này sẽ gây ra sự nhàm chán cho học sinh khi tiến hành học ôn vì lí thuyết các em đã được học ở giờ dạy chính khóa, giờ các em học lại với phương pháp truyền thống mà không có sự đổi mới sẽ không tạo được hứng thú cho các em khi ôn tập, việc làm đề thi TN trên giấy sẽ gây ra tốn kém về in ấn, phải chờ kết quả chấm lâu, không tạo được kích thích, hào hứng cho các em, một số HS sẽ làm bài theo kiểu đối phó, khoanh bừa mà không cần biết đúng hay sai. Về những khó khăn gặp phải trong quá trình ôn thi thì 8 GV (100%) đều cho rằng học sinh chưa chú trọng vào việc ôn thi, quỹ thời gian nhà trường bố trí để ôn thi chưa nhiều và bản thân còn lúng túng trong việc vận dụng kĩ thuật mới vào các giờ ôn tập. Cũng theo tất cả các GV được khảo sát để ôn tập đạt hiệu quả cao thì cần có sự quan tâm của lãnh đạo các cấp, sự phối hợp giữa nhà trường-gia đình-xã hội và GV cần được tập huấn về một số phương pháp, kĩ thuật dạy học mới để vận dụng vào việc ôn thi TN THPT nói riêng và dạy học nói chung. Từ thực trạng đó cho thấy đề tài mà tôi tiến hành nghiên cứu và vận dụng đảm bảo tính sáng tạo và thực sự cần thiết cho việc ôn thi TN THPT môn Lịch sử. 2.2.2. Khảo sát về hứng thú của học sinh về bộ môn và các hình thức dạy ôn thi của giáo viên

Tổng hợp phiếu điều tra (Phụ lục 2) 102 HS trường THPT Hoàng Mai 2 và 116 HS trường Hoàng Mai đang ôn thi TN THPT, tôi thu được kết quả như sau:

Khi được hỏi về quá trình học tập và ôn thi TN THPT môn Lịch sử thì có đến 48 (22%) HS của hai trường thấy hứng thú với bộ môn, 120 (55%) HS thấy bình thường, 58 (27%) HS không quan tâm. Trong việc GV tổ chức ôn tập theo Sơ đồ tư duy và làm bài tập trắc nghiệm bằng phần mềm Quizizz có 198 (91%) HS đều chọn rất hứng thú và hứng thú, có 20 (9%) HS là thấy bình thường và không quan tâm. Tất cả các em đều cho rằng trong dạy học môn Lịch sử, khi GV tổ chức ôn tập theo Sơ đồ tư duy và làm bài tập trắc nghiệm bằng phần mềm Quizizz thì kiến thức sẽ đơn giản, dễ hiểu hơn, giờ học nhẹ nhàng, bớt căng thẳng hơn, các em hứng thú, tích cực học hơn, nhớ bài lâu hơn, nắm kiến thức có hệ thống hơn, giúp các em rèn luyện và phát triển kĩ năng sống hơn. Đối với phương pháp dạy ôn tập truyền thống (đọc - chép; hỏi - đáp) có 180 (83%) HS đều cảm thấy nhàm chán, 38 (17%) HS cảm thấy bình thường và không quan tâm. Về biện pháp để hỗ trợ việc học tập của HS ở nhà và kiểm tra trực tuyến ở nhà thì đa số

12

HS được khảo sát đều trả lời chưa có sự hỗ trợ của GV lúc tự học tập ở nhà và ngoài bài kiểm tra trên lớp, bài kiểm tra trực tuyến của Sở thì không có thêm hình thức kiểm tra nào nữa.

2.2.3. Kết luận từ kết quả điều tra

Qua khảo sát có thể thấy không phải tất cả HS đều thờ ơ với môn Lịch sử, không có hứng thú với bộ môn Lịch sử và quay lưng lại với lịch sử mà là người giáo viên dạy sử chưa truyền được lửa đến các em để thổi bùng niềm đam mê, hứng thú với bộ môn. Cũng qua khảo sát chúng ta có thể thấy có nhiều nhân tố ảnh hưởng đến kết quả ôn thi TN THPT nhưng nhân tố ảnh hưởng nhiều nhất tới chất lượng bộ môn Lịch sử là do năng lực của giáo viên. Giáo viên cần phải nhìn nhận ra được vấn đề do đâu và không ngừng nỗ lực hết mình để trau dồi chuyên môn nghiệp vụ, đổi mới phương pháp và kĩ thuật dạy học để tạo hứng thú học tập cho học sinh. Chúng ta không mãi đổ lỗi cho hoàn cảnh mà cái quyết đinh nhất đến chất lượng môn Lịch sử là bản thân chúng ta, vì vậy mỗi giáo viên dạy bộ môn Lịch sử cần nhìn nhận vấn đề và điều chỉnh phương pháp dạy học, ôn thi tốt nghiệp phù hợp với đối tượng HS, nhất là với học sinh ở vùng ven biển, vùng giáo, HS có hoàn cảnh khó khăn ..., ngoài năng lực chuyên môn đòi hỏi người giáo viên phải thật sự kiên trì, chịu khó, đầu tư thời gian, gần gũi, giúp đỡ, động viên các em, từ đó giúp các em ôn thi một cách tốt nhất.

2.3. Nguyên nhân của thực trạng Nguyên nhân chung của thực trạng Lịch sử vốn được coi là một môn học có học sinh thi tốt nghiệp và tuyển sinh vào đại học nhưng kết quả chưa bao giờ tương xứng với tầm quan trọng của nó. Qua quá trình giảng dạy môn Lịch sử THPT và nghiên cứu thực trạng dạy học lịch sử trong nhiều năm, bản thân tôi rất buồn và tự hỏi có phải “học sinh quay lưng với môn Lịch sử”. Nhưng bình tĩnh suy xét cho cùng thì thấy điều đó diễn ra theo quy luật và có nhiều nguyên nhân dẫn tới điểm thi thi tốt nghiệp môn sử còn thấp. Về thực tế, bối cảnh xã hội: Đa số phụ huynh xem nhẹ môn học này vì cho rằng học lịch sử để biết vậy thôi chứ không ứng dụng gì trong nghề nghiệp tương lai (chỉ cần học để dạy hoặc nghiên cứu lịch sử). Do vậy, phụ huynh không quan tâm, chủ yếu đầu tư cho con học Toán, Lý, Hóa, Tiếng Anh để dễ chọn ngành nghề, chọn trường đại học, có tương lai, có cơ hội việc làm tốt hơn. Điều này thực tế không trách được phụ huynh, vì số tổ hợp, các ngành nghề có môn sử còn ít. Những học sinh chọn thi tổ hợp KHXH là những em có học lực yếu, trung bình không học được các môn KHTN nên chọn vào học các môn KHXH. Học lịch sử nói riêng ra trường không xin được việc, thất nghiệp nên học sinh học chỉ để đối phó, học để đủ điểm đậu TN THPT. Vì thế, nhiều em không chịu học, nắm kiến thức mơ hồ, nhầm lẫn, không xâu chuỗi được kiến thức. Học sinh chủ yếu đoán mò, nhờ vào yếu tố may rủi. Về chương trình sách giáo khoa: Không ít thầy cô cho rằng chương trình sách giáo khoa quá nặng nề, chi tiết, bắt học sinh phải nhớ quá nhiều. Nội dung 13

sách giáo khoa đậm chất báo cáo, nghiêng về sự kiện, chiến dịch, trận đánh, thời gian… mà thiếu đi những hình ảnh về nhân vật, lược đồ, biểu đồ, bảng biểu, thiếu những nhận định, đánh giá. Sách và kênh hình in đen trắng thiếu sự hấp dẫn, sinh động đối với người học. Hiện nay, Bộ giáo dục và đào tạo đã cho biên soạn sách giáo khoa mới lớp 10 theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 nhằm khắc phục những hạn chế về sách giáo khoa nêu trên. Về phương pháp giáo dục cũng có những vấn đề cần bàn. Một số GV vẫn dạy học lịch sử theo hướng tiếp cận nội dung mà chưa phải tiếp cận năng lực, nhồi nhét một mớ kiến thức có sẵn vừa nặng về học thuộc, ghi nhớ máy móc. Hiện nay, đã có nhiều GV sử dụng kênh hình hoặc áp dụng phương pháp tích cực và các kĩ thuật mới trong dạy học lịch sử, tuy nhiên số lượng áp dụng này chưa nhiều, nhất là trong việc ôn thi tốt nghiệp THPT. Về trách nhiệm: nhiều giáo viên chưa đủ tâm huyết và trách nhiệm, chưa tự học và nghiên cứu tài liệu phục vụ cho việc dạy học môn Lịch sử. Khi dự giờ thao giảng, sinh hoạt chuyên môn có sự thay đổi nhưng chưa nhiều. Khi đánh giá giờ dạy chỉ tập trung đánh giá giáo viên có truyền thụ hết kiến thức trong sách giáo khoa không, dạy còn thiếu ý này, ý kia mà quên đi đánh giá giáo viên có liên hệ, lồng ghép, tích hợp, rèn kĩ năng, giáo dục thái độ tình cảm, có sử dụng các phương pháp mới trong dạy học, đánh giá học sinh có hiểu bài không. Dạy và học lịch sử đang còn tồn tại nhiều vấn đề bất cập về nội dung lẫn phương pháp giảng dạy. Tất cả những nguyên nhân đó khiến học sinh ngày càng cảm thấy môn sử nhàm chán và ít đam mê môn Lịch sử, dẫn đến điểm thi môn Lịch sử tại kỳ thi tốt nghiệp thấp hơn so với các môn khác. Bên cạnh những nguyên nhân chung thì tại Trường THPT Hoàng Mai 2, nơi bản thân đang công tác còn có những yếu tố riêng ảnh hưởng tới chất lượng TN THPT của nhà trường nói chung và bộ môn Lịch sử nói riêng.

Là một ngôi trường trẻ mới ra đời, đến nay trường THPT Hoàng Mai 2 bước sang năm học thứ 7. “Sinh sau đẻ muộn”, lại không nằm ở vị trí trung tâm, cơ sở vật chất nhà trường không có phải mượn tạm địa bàn của một ngôi trường tư thục đã giải thể trên địa bàn thị xã, phòng học không đủ, nhà trường phải tổ chức học hai ca, HS không có đủ phòng để học thêm, GV không có phòng để sinh hoạt chuyên môn, tất cả các cuộc họp của nhà trường đều diễn ra bằng hình thức onlai vào ban đêm, những khó khăn đó ảnh hưởng rất lớn đến công tác tuyển sinh và chất lượng dạy học của nhà trường. Các HS khá, giỏi có khả năng thi đậu vào trường THPT Hoàng Mai đều không đăng kí thi vào trường, còn lại những HS tốp sau là nguồn tuyển sinh của nhà trường. Trong những năm đầu mới thành lập chất lượng đầu vào của trường rất thấp so với mặt bằng chung của thị xã Hoàng Mai nói chung và toàn tỉnh nói riêng. Năm học đầu tiên (2016-2017) nhà trường không đủ số hồ sơ để tổ chức thi tuyển, những em HS đậu tốt nghiệp, có nguyện vọng 2 vào trường trong kì thi vào 10 đều được tuyển vào học. Trong năm học thứ hai (2017-2018) điểm trung bình chung vào khối 10 của trường có em tổng điểm tất

14

cả bài thi chỉ có 8.0 điểm, mức điểm chung đa số là tổng dưới 15.0 điểm cho tất cả các bài thi... đến nay chất lượng đầu vào của trường được cải tiến hơn nhưng so với mặt bằng chung của thị xã Hoàng Mai nói riêng và tỉnh Nghệ An nói chung đang còn rất thấp. Học sinh của trường chủ yếu chỉ có nguyện vọng thi TN THPT và các em chỉ cần đủ điểm đậu, không cần điểm cao. Về phía phụ huynh mặc dù là HS thị xã nhưng chủ yếu các em là con em vùng biển, vùng giáo hoặc có bố mẹ đi làm ăn xa không có thời gian quản lí con cái, việc đầu tư cho con học không cao, sự kết hợp giữa phụ huynh với nhà trường chưa được chặt chẽ. Về đội ngũ giáo viên của trường thường dao động liên tục giữa GV chuyển đến và GV chuyển đi, điều đó làm cho tình hình đội ngũ không ổn định, ảnh hưởng trực tiếp tới việc phân công nhiệm vụ và các kế hoạch của nhà trường.

Sự thiếu thốn về cơ sở vật chất, đội ngũ GV không ổn định, chất lượng đầu vào thấp, HS không có nhu cầu học Đại học chỉ có nhu cầu đủ điểm đậu TN THPT, sự thiếu quan tâm của nhiều phụ huynh tới học sinh ... Tất cả những yếu tố đó dẫn đến chất lượng bộ môn lịch sử nói riêng và chất lượng thi TN THPT nói chung của nhà trường còn rất thấp so với mặt bằng chung toàn tỉnh.

2.4. Những khó khăn khi ôn thi Ôn thi môn Lịch sử là một trong những nhiệm vụ vất vả, khó khăn và thử thách đối với những người làm nghề dạy học. Thực tế, trong những năm qua công tác ôn thi TN THPT của tỉnh nhà được Sở GD&ĐT rất quan tâm, nhà trường rất chú trọng song chất lượng đạt hiệu quả chưa cao, chưa ngoạn mục, khi tăng, khi giảm, chưa có tính bền vững. Khi ôn tập TN THPT môn Lịch sử giáo viên đã gặp rất nhiều khó khăn vì chất lượng học sinh không đồng đều, đa số các em học lực trung bình, số học sinh đam mê môn Lịch sử chưa nhiều. Bài học lịch sử so với các môn khác dài, nhiều sự kiện, học sinh khó nắm vững khiến các em không thích thú học môn Lịch sử. Ngoài ra, một số bậc phụ huynh không muốn cho con mình theo môn Lịch sử. Nội dung kiến thức sách giáo khoa quá nặng, kênh chữ nhiều hơn kênh hình, trong các giờ học gần như giáo viên phải tìm cách truyền tải hết kiến thức, học sinh ghi chép bài đầy đủ, đảm bảo đúng phân phối chương trình do Bộ GD&ĐT ban hành, vì vậy việc rèn luyện các kĩ năng thực hành, hiểu bản chất của lịch sử cho học sinh còn hạn chế. Nội dung ôn luyện rất nhiều, yêu cầu học sinh phải nhớ một lượng kiến thức lớn làm cho học sinh nản và nhàm chán. Số học sinh thực sự đam mê môn Lịch sử rất ít. Vấn đề này đã được Bộ GD&ĐT khắc phục tuy nhiên vẫn chưa đồng bộ, nhiều giáo viên vẫn chưa hiểu hết chủ trương của Bộ và vẫn còn theo lối cũ, ngại đổi mới. Tài liệu ôn thi có nhiều nhưng chỉ đơn thuần chứa nội dung kiến thức, ít có những tài liệu đổi mới trong biên soạn nội dung và đề thi. Đề thi TN THPT môn môn Lịch sử năm 2021-2022 đã có sự thay đổi, chú ý tập trung rèn kĩ năng thực hành, phát triển phẩm chất năng lực của học sinh, tránh hỏi những câu hỏi yêu cầu học sinh ghi nhớ máy móc. Tuy nhiên, vẫn chưa đáp ứng được hết yêu cầu của bộ môn, vẫn còn áp lực cho học

15

sinh phải học thuộc nhiều. Ngoài ra, học sinh ít lựa chọn môn Lịch sử, phụ huynh không đầu tư vì cho rằng học Lịch sử khó xác định nghề nghiệp trong tương lai. Đa số học sinh lựa chọn tổ hợp môn khác. Khi không có môn nào lựa chọn nữa các em mới chọn môn Lịch sử. Các giáo viên đánh giá đề thi tốt nghiệp THPT môn Lịch sử qua các năm dàn trải có cả phạm vi kiến thức Lịch sử 11. Đề thi thiên về khả năng đánh giá, phân tích hay khái quát vấn đề khiến học sinh bối rối. Đề thi cũng xuất hiện các câu hỏi có sự liên kết giữa Lịch sử Việt Nam và Lịch sử thế giới. Phần Lịch sử Việt Nam có 28 đến 30 câu trong đó có 2 câu thuộc chương trình lớp 11. Ở hầu hết các năm các câu hỏi vận dụng cao chủ yếu thuộc phần Lịch sử Việt Nam. Để xử lý các câu hỏi này, thí sinh cần nắm vững kiến thức sách giáo khoa đồng thồi cần có cái nhìn tổng quát, xuyên suốt các giai đoạn lịch sử theo thời gian, mối quan hệ không gian mới có thể giải quyết được dạng câu hỏi này. Đặc biệt, xuất hiện nhiều dạng câu hỏi so sánh cũng như các câu hỏi mang tính phân hóa cao, đòi hỏi lập luận, phân tích, đánh giá thực sự gây khó cho học sinh 12. Chất lượng thi tốt nghiệp môn sử thấp có nhiều nguyên nhân, yêu cầu phải thay đổi, cả xã hội phải vào cuộc, nhất là những giáo viên trực tiếp giảng dạy và nghiên cứu môn sử. Cần phải đổi mới chương trình, nội dung và phương pháp giảng dạy. Trong đó, giáo viên với tư cách là người tổ chức, hướng dẫn, phát huy tính tích cực, độc lập của học sinh.

16

CHƯƠNG 2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÔN THI TỐT NGHIỆP MÔN LỊCH SỬ TẠI TRƯỜNG THPT HOÀNG MAI 2 1. Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng ôn thi tốt nghiệp môn Lịch sử tại trường THPT Hoàng Mai 2 1.1. Xây dựng kế hoạch ôn tập tốt nghiệp phù hợp với đối tượng học sinh Xây dựng kế hoạch ôn tập cho HS là một trong những khâu quan trọng hàng đầu của Nhóm chuyên môn trong việc ôn thi TN THPT. Ở nhiều trường việc xây dựng KH được bắt đầu sau khi có đề tham khảo của Bộ hoặc vào thời gian sắp kết thúc năm học nhưng đối với nhóm Lịch sử trường tôi, để chủ động trong việc ôn TN THPT cho HS, chúng tôi đã xây dựng kế hoạch từ đầu năm học và trong quá trình thực hiện, tùy tình hình thực tiễn chúng tôi sẽ điều chỉnh cho phù hợp, nhất là sau khi có đề thi tham khảo của Bộ. Để xây dựng được một kế hoạch chất lượng sát với tình hình thực tiễn của đơn vị chúng tôi đã căn cứ vào chất lượng đầu vào của khóa học đó; kết quả điểm trung bình chung môn Lịch sử của năm học 11, điểm trung bình tốt nghiệp mà khóa trước đạt được, phân tích cấu trúc đề thi TN THPT của năm học trước để chọn những chủ đề phù hợp với các đối tượng HS. Dưới đây là các bước để xây dựng lộ trình ôn thi TN THPT mà nhóm chuyên môn trường tôi đã xây dựng: Bước 1: Xác định mục đích, yêu cầu. Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất để xây dựng kế hoạch ôn tập phù hợp với khả năng và mục tiêu của nhóm chuyên môn. Cần phải vạch ra mục đích và năng lực của HS thì mới có thể lựa chọn lộ trình học hợp lý nhất.

Bước 2: Xác định chỉ tiêu. Trên cơ sở phân tích chất lượng đầu vào của HS, phân tích kết quả tổng kết năm học lớp 11 và kết quả điểm thi tốt nghiệp bộ môn của năm học trước chúng tôi đưa ra chỉ tiêu cụ thể cho từng HS, từng lớp và cho toàn trường trên cơ sở chỉ tiêu năm sau phải cao hơn năm trước. Sau khi xác định chỉ tiêu chúng tôi tiến hành cho HS kí cam kết đăng kí chất lượng với GV và lưu lại một bản treo ở bản tin của lớp để nhắc nhở các em hàng ngày cố gắng phấn đấu đạt chỉ tiêu đã đăng kí. Việc xác định chỉ tiêu phù hợp với năng lực thực sự của HS sẽ tạo động lực phấn đấu cho cả HS và GV, làm cho KH có tính khả thi cao.

Bước 3: Xác định chủ đề/nội dung ôn tập, mức độ đánh giá và sắp xếp các nội dung ôn tập theo thứ tự ưu tiên. Việc xác định chủ đề/nội dung ôn tập được chúng tôi đưa ra sau khi phân tích, trao đổi về cấu trúc đề thi chính thức TN THPT của năm học trước đó. Kiến thức chúng ta truyền đạt trong quá trình dạy học THPT là rất nhiều, tuy nhiên, chúng đều có liên kết với nhau và được tóm lược, tổng hợp theo các chủ đề. Vậy nên, GV cần dành thời gian tìm hiểu và bao quát kiến thức để việc ôn tập được dễ dàng hơn.

17

Trong quá trình ôn tập, sẽ có những phần nội dung khó nhớ hoặc bài tập HS khó giải quyết. Vì vậy cần sắp xếp hợp lí để HS không cảm thấy chán nản, căng thẳng khi vừa bước vào quá trình ôn thi.

Ở trường chúng tôi, nội dung ôn tập được xác định gồm các nội dung sau:

Lịch sử thế giới:

- Cách mạng tháng Mười Nga năm 1917 và công cuộc xây dựng chủ nghĩa

xã hội ở Liên Xô (1921-1941);

- Chiến tranh thế giới thứ hai (1939-1945);

- Sự hình thành trật tự thế giới mới sau Chiến tranh thế giới thứ hai;

- Liên Xô, Đông Âu (1945-1973), Liên bang Nga (1991-2000);

- Các nước Á, Phi, Mĩ Latinh (1945-2000);

- Mĩ, Tây Âu, Nhật Bản (1945-2000);

- Quan hệ quốc tế trong và sau thời kì Chiến tranh lạnh;

- Cách mạng khoa học công nghệ và xu thế toàn cầu hóa;

- Các nước Á, Phi, Mĩ Latinh (1945-2000);

- Mĩ, Tây Âu, Nhật Bản (1945-2000);

- Quan hệ quốc tế trong và sau thời kì Chiến tranh lạnh;

- Cách mạng khoa học công nghệ và xu thế toàn cầu hóa.

Lịch sử Việt Nam:

- Phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam trong những năm

cuối thế kỉ XIX

- Xã hội Việt trong cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp;

- Phong trào yêu nước và cách mạng Việt Nam từ đầu thế kỉ XX đến Chiến

tranh thế giới thứ nhất;

- Việt Nam từ năm 1919 đến 1930;

- Việt Nam từ năm 1930 đến 1945;

- Việt Nam từ năm 1945 đến 1954;

- Việt Nam từ năm 1954 đến 1975;

- Việt Nam từ năm 1975 đến 2000;

Trong các nội dung trên, chúng tôi tập trung ôn tập nhiều hơn các nội dung:

- Các nước Á, Phi, Mĩ Latinh (1945-2000);

- Mĩ, Tây Âu, Nhật Bản (1945-2000);

18

- Việt Nam từ năm 1919 đến 1930;

- Việt Nam từ năm 1930 đến 1945;

- Việt Nam từ năm 1945 đến 1954;

- Việt Nam từ năm 1954 đến 1975.

Về mức độ đánh giá đối với lịch sử thế giới chúng tôi chỉ ôn ở mức độ Nhận biết và Thông hiểu, đối với lịch sử Việt Nam chúng tôi ôn ở cả 4 mức độ. Nội dung ôn tập chúng tôi thường xác định theo Bài nhưng đối với các nội dung ôn tập ở mức độ vận dụng và vận dụng cao chúng tôi xác định theo Nhóm vấn đề hoặc lĩnh vực có sự tương quan, tác động qua lại lẫn nhau ...

Bước 4: Xác định thời gian ôn tập và chia thành các giai đoạn để ôn. Đề thi TN THPT bao gồm một phần kiến thức lớp 11 và lớp 12, vậy nên GV cần ôn tập từ sớm và phân bổ thời gian luyện thi một cách có kế hoạch. Tháng 12 hàng năm là thời điểm cuối học kì I, ngoài việc ôn tập cho kì thi cuối kì, đây sẽ là lúc HS nên bắt đầu hệ thống hóa lại phần kiến thức đã học trong năm và cả nội dung của kiến thức từ lớp 11. Khi bước sang kì 2, cũng là lúc HS đã tổng hợp kiến thức và bắt đầu ôn tập, luyện đề thi dần. Ở trường chúng tôi thời gian ôn tập được chia thành hai giai đoạn:

Giai đoạn 1: (gồm 15 buổi) Lồng ghép trong các buổi dạy thêm, học thêm của năm học, theo hình thức “cuốn chiếu” : Dạy xong mỗi bài/Chương/Giai đoạn lịch sử sẽ thực hiện ôn tập luôn. Giai đoạn 2: (Từ khoảng ngày 20/5/2023 đến 20/6/2023, gồm 05 buổi ) Giai đoạn ôn tập tổng hợp, ôn tập “nhanh”: Do thời lượng ôn tập ít, chúng tôi rút ngắn thời lượng hệ thống kiến thức mà tập trung khai thác trực tiếp trong mỗi Bài về các dạng câu hỏi có thể gặp trong đề thi đối với bài đó, mục đích là HS sẽ quen với các dạng đề gắn với đơn vị kiến thức mà các em đã học.

Việc nhóm chuyên môn xây dựng được kế hoạch ôn thi ngay từ đầu năm học sẽ giúp GV chủ động hơn trong việc ôn tập cho HS, có giải pháp phù hợp và kịp thời để hỗ trợ HS trong học tập bộ môn cũng như trong việc ôn thi.

1.2. Phân loại đối tượng học sinh để ôn thi tốt nghiệp

Phân chia đối tượng dạy học hay còn gọi là dạy học phân hóa, chia tách, phân loại đối tượng người học, từ đó, vận dụng nội dung, phương pháp và hình thức dạy học sao cho phù hợp với đối tượng nhằm đạt hiệu quả cao. Hình thức dạy học này được Bộ GD&ĐT chỉ đạo trong tổ chức kỳ thi chung 2015, Bộ đã yêu cầu các nhà trường tổ chức ôn tập chu đáo và nhấn mạnh theo nhóm đối tượng. Dạy học phân hóa sẽ đảm bảo cho mỗi cá nhân phát triển tối đa năng lực, sở trường phù hợp với yếu tố cá nhân, trong đó người học được tạo điều kiện để lựa chọn nội dung, độ khó, hình thức, nhịp độ học tập phù hợp với bản thân.

Để ôn thi tốt nghiệp một cách hiệu quả thì vấn đề chia đối tượng học sinh để 19

ôn thi rất cần thiết. Có hai cách để phân chia đối tượng học sinh:

Cách thứ nhất có thể cho các em đăng kí theo nguyện vọng. Những em có nhu cầu thi đại học khối C hoặc tổ hợp liên quan tới các môn khối C được xếp vào một lớp còn những em chỉ có nhu cầu ôn thi tốt nghiệp được xếp vào cùng lớp để ôn thi.

Cách thứ hai là giáo viên có thể dùng bài kiểm tra đánh giá trình độ của học sinh để chia lớp (nếu có nhiều HS thi ĐH) hoặc phân hóa đối tượng ngay trong từng lớp học để ôn thi (nếu HS không có nhu cầu thi ĐH). Cách này có thể xáo trộn lớp từ đầu năm và rất mất thời gian (đối với trường có HS thi ĐH khối C) nhưng chọn được học sinh cùng trình độ để đưa ra nội dung và phương pháp ôn thi phù hợp nhất.

Tại trường THPT Hoàng Mai 2, lượng HS có nguyện vọng thi Đại học rất ít, có thể nói là đếm được trên đầu ngón tay, số lượng này lại nằm rải rác ở tất cả các lớp nên không tập hợp lại thành một nhóm lớp khối C được. Đặc trưng của nhà trường lại học 2 ca cũng không có phòng học để GV nhóm các em lại với nhau để học. Trong trường đa số HS chỉ có nguyện vọng thi TN THPT, vì vậy tôi đã chọn cách thứ 2 là phân hóa đối tượng học sinh ngay trong từng lớp học để ôn thi. Trên cơ sở kết quả tổng kết năm học lớp 11 của bộ môn và kết quả thi khảo sát chất lượng học sinh lớp 12 tôi đã phân loại đối tượng trong từng lớp học, tổ chức ôn tập sát với từng nhóm đối tượng HS đảm bảo chất lượng, hiệu quả. Đối với nhóm đối tượng HS chưa tiến bộ, có nguy cơ trượt tốt nghiệp cao, cần sự quan tâm giúp đỡ nhiều, nhóm đối tượng này được tôi phân loại học bồi dưỡng, bổ trợ kiến thức cơ bản để không trượt tốt nghiệp, trong các giờ học được tôi quan tâm, động viên, giúp đỡ nhiều hơn; đối với nhóm đối tượng HS khá, giỏi có động cơ phấn đấu, cần mở rộng kiến thức ôn thi và tăng cường tự học dưới sự định hướng của giáo viên, đối với nhóm đối tượng này tôi giao bài thêm qua hệ thống nhóm zalo, Fake book và hỗ trợ các em khi cần thiết… Qua thực tế một số năm ôn thi tốt nghiệp theo đơn vị lớp học đã phân hóa đối tượng HS, chúng tôi thấy mặc dù hơi vất vả, khó khăn cho GV ôn thi nhưng mang lại hiệu quả cao.

Phân chia đối tượng học sinh giúp cho giáo viên ôn thi phù hợp với đối tượng. Những giáo viên chuyên môn giỏi, có kinh nghiệm, có tâm huyết chúng tôi bố trí dạy ôn ở những lớp có HS có nhu cầu thi đại học. Thực tế cho thấy, phân chia đối tượng ôn thi trong từng lớp học không những tạo điều kiện cho giáo viên chủ động trong việc ôn thi với các nhóm đối tượng HS mà còn tạo thuận lợi cho học sinh học tập. Kết quả tốt nghiệp nhóm HS khá, giỏi điểm thi cao hơn sẽ kéo được nhóm HS chưa tiến bộ.

1.3. Phân tích ma trận đề thi chính thức của năm học trước và đề thi tham khảo của Bộ trong năm học Ma trận đề kiểm tra là bản thiết kế đề kiểm tra chứa đựng những thông tin về cấu trúc cơ bản của đề kiểm tra như: thời lượng, số câu hỏi, dạng thức câu hỏi;

20

lĩnh vực kiến thức, cấp độ năng lực của từng câu hỏi, thuộc tính các câu hỏi ở từng vị trí… Việc phân tích đề thi chính thức của năm học trước và đề thi tham khảo của Bộ GD&ĐT trong năm học sẽ giúp nhóm chuyên môn xác định được các chủ đề cần ôn tập, giúp cho giáo viên định hướng được nội dung ôn tập, biết được nội dung nào là ôn trọng tâm, cần giành nhiều thời gian, nội dung nào chỉ khái quát qua cho học sinh. Hàng năm nhóm chuyên môn trường chúng tôi đều làm công việc này một cách nghiêm túc. Ma trận đề chính thức kì thi TN THPT năm 2022 của Bộ GD&ĐT

KIẾN THỨC MỨC ĐỘ Tổng

Lớp Phần Chủ đề VDC

Nhận biết Thông hiểu Vận dụng

11 LSVN Việt Nam cuối thế kỉ XIX 2 2

- 1918

LSTG Liên xô xây dựng CNXH 1 1

(1921-1941)

1 1

Chiến tranh thế giới thứ hai (1939-1945)

1 1

12 LSTG Sự hình thành trật tự thế giới mới sau Chiến tranh thế giới hai

1 1

Liên Xô (1945 - 1991). Liên bang Nga (1991 - 2000)

1 2 3

Các nước Á, Phi và Mĩ Latinh (1945 - 2000)

1

2

3 Mĩ, Tây Âu, Nhật Bản (1945 - 2000)

1 Quan hệ quốc tế trong và sau thời kì Chiến tranh lạnh

1 Cách mạng khoa học - công nghệ và xu thế toàn cầu hóa

2

6 LSVN Việt Nam từ năm 1919 đến

2

1 năm 1930

21

2 2 1 1 6

Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1945

3 1 1 1 6

Việt Nam từ năm 1945 đến năm 1954

4 1 1 1 7

Việt Nam từ năm 1954 đến năm 1975

1 1

Việt Nam từ năm 1975 đến năm 2000

Số câu 22 10 4 4 40

Tỉ lệ (%) 55% 25% 10% 10% 100%

(Nguồn: Ma trận kiến thức đề thi chính thức kì thi TN THPT môn Lịch sử năm 2022 của Bộ GD&ĐT). Theo phân tích đề thi chính thức môn Lịch sử của Bộ GD&ĐT thì

+ Mức độ: Nhận biết 22 câu, Thông hiểu 10 câu, Vận dụng 4 câu, Vận dụng cao 4 câu; nội dung đề thi chủ yếu là kiến thức lớp 12, phần kiến thức lớp 11 chỉ chiếm 4 câu, phần kiến thức lớp 10 không có. LSTG chỉ có 2 mức độ là Nhận biết và Thông hiểu; LSVN bao gồm cả 4 mức độ, trong đó chủ đề VN 1975-2000 chỉ có 1 câu hỏi mức độ Nhận biết.

22

Ma trận đề thi tham khảo kì thi TN THPT môn Lịch sử năm 2023 của Bộ GD&ĐT

CHỦ ĐỀ MỨC ĐỘ NHẬN THỨC

VDC Tổng

Nhận biết Thông hiểu

Vận dụng thấp

1 1

Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô (1921-1941)

1 1

Chiến tranh thế giới thứ hai (1939-1945)

1 1

Sự hình thành trật tự thế giới mới sau Chiến tranh thế giới thứ hai

1 1

Liên Xô (1945-1973), Liên bang Nga (1991-2000)

2 1 3

Các nước Á, Phi, Mĩ Latinh (1945-2000)

2 1 3

Mĩ, Tây Âu, Nhật Bản (1945- 2000)

1 1

Quan hệ quốc tế trong và sau thời kì Chiến tranh lạnh

1 1

Cách mạng khoa học công nghệ và xu thế toàn cầu hóa Việt Nam cuối thế kỉ XIX - 1918

2 Việt Nam từ năm 1919 đến 1930

2

1

2

1

6 Việt Nam từ năm 1930 đến 1945

2

1

2

1

6 Việt Nam từ năm 1945 đến 1954

3

1

6 Việt Nam từ năm 1954 đến 1975

4

1

7 Việt Nam từ năm 1975 đến 2000

1 Tổng (Câu)

22

8

6

4

40 Tỉ lệ (%)

55%

20%

15%

10% 100%

23

(Nguồn: Ma trận kiến thức đề thi tham khảo kì thi TN THPT môn Lịch sử năm 2023 của Bộ GD&ĐT). Theo phân tích đề thi tham khảo môn Lịch sử của Bộ GD&ĐT thì

+ Mức độ: Nhận biết 22 câu, Thông hiểu 8 câu, Vận dụng 6 câu, Vận dụng cao 4 câu; nội dung đề thi chủ yếu là kiến thức lớp 12, phần kiến thức lớp 11 chỉ chiếm 4 câu, phần kiến thức lớp 10 không có. LSTG chỉ có 2 mức độ là Nhận biết và Thông hiểu; LSVN bao gồm cả 4 mức độ, trong đó chủ đề VN 1975-2000 chỉ có 1 câu hỏi mức độ Nhận biết.

+ Kiến thức tập trung vào chương trình học kì 1, lớp 12 (7.0 điểm) trong đó phần lịch sử thế giới 1945-2000 chiếm 10 câu (2.5 điểm) và phần lịch sử Việt Nam từ 1919-1954 chiếm 18 câu (4.5 điểm); số câu còn lại của chương trình 11 là 4 câu (1.0 điểm gồm 2 câu LSTG và 2 câu LSVN ) và chương trình học kì 2, lớp 12 là 8 câu (2.0 điểm). Như vậy LSTG 11 và 12 chiếm 12 câu (3.0 điểm); LSVN 11 và 12 chiếm 28 câu (7.0 điểm) + Các câu hỏi lớp 11 xuất hiện ở chủ đề Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên xô (1921-1941); Chiến tranh thế giới thứ hai (1939-1945); Việt Nam (cuối thế kỉ XIX - 1918). Lịch sử thế giới bao gồm 8 chủ đề: Công cuộc xây dựng Chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô (1921 -1941); Chiến tranh thế giới thứ hai (1939-1945); Sự hình thành trật tự thế giới mới sau Chiến tranh thế giới thứ hai; Liên xô (1945-1991) và Liên bang Nga (1991-2000); Các nước Á, Phi, Mĩ Latinh (1945 - 2000); Mĩ, Tây Âu, Nhật Bản (1945 - 2000); Quan hệ quốc tế trong và sau thời kì Chiến tranh lạnh; Cuộc CMKH công nghệ và xu thế toàn cầu hóa. Lịch sử Việt Nam cũng có 6 chủ đề: Việt Nam từ cuối thế kỉ XIX - 1918; Việt Nam từ năm 1919 đến 1930; Việt Nam từ năm 1930 đến 1945; Việt Nam từ năm 1945 đến 1954; Việt Nam từ năm 1954 đến 1975; Việt Nam từ năm 1975 đến 2000. Nhận xét: Từ phân tích cấu trúc, ma trận đề thi chính thức năm 2022 và đề thi tham khảo năm 2023 nhóm chuyên môn chúng tôi đi đến kết luận giữa hai ma trận chỉ khác nhau ở số lượng câu hỏi Thông hiểu (năm 2022 đề chính thức là 10 câu; năm 2023 đề tham khảo là 8 câu) và số lượng câu hỏi Vận dụng (năm 2022 đề chính thức là 4 câu; năm 2023 đề tham khảo là 6 câu), còn về cơ bản là giống nhau. Dạng bài câu hỏi Nhận biết gần như không có phương án nhiễu, dạng bài ở câu hỏi Thông hiểu chủ yếu hỏi về ý nghĩa của các sự kiện, dạng bài câu hỏi Vận dụng và Vận dụng cao như so sánh, phân tích liên chuyên đề hoặc rút ra đặc điểm, nhận xét, đánh giá …liên chuyên đề chiếm tỉ lệ lớn (8 câu với đề chính thức năm 2022 và 10 câu với đề tham khảo năm 2023) Về các câu hỏi vận dụng và vận dụng cao ở đề tham khảo năm 2023 khó hơn đề chính thức năm 2022, học sinh nếu không nắm chắc kiến thức, không có khả

24

năng khái quát và phân tích, so sánh, rút ra nhận định, đánh giá … thì không thể hoàn thành được nhiệm vụ bài thi. Như vậy, từ chỗ phân tích cấu trúc đề thi chính thức THPT năm học trước và đề thi tham khảo năm học này cho thấy: Trong đề thi Lịch sử gồm 40 câu trắc nghiệm và thời gian làm bài trong 50 phút. Tất cả câu hỏi sẽ dàn trải tất cả kiến thức trong sách giáo khoa, trong đó phần lịch sử thế giới là 30% và lịch sử Việt Nam là 70%. Kiến thức lịch sử lớp 12 chiếm 90%, lớp 11 chiếm 10%. Từ chỗ phân tích cấu trúc, xây dựng ma trận đề thi giúp cho giáo viên khi ôn thi có định hướng tốt cho học sinh ôn trọng tâm vùng kiến thức để đạt kết quả cao. 1.4. Xây dựng bảng đặc tả, ngân hàng đề và tăng cường cho HS làm bài tập trắc nghiệm Bảng đặc tả đề kiểm tra (test specification hay test blueprint) là một bản mô tả chi tiết, có vai trò như một hướng dẫn để viết một đề kiểm tra hoàn chỉnh. Bảng đặc tả đề kiểm tra cung cấp thông tin về cấu trúc đề kiểm tra, hình thức câu hỏi, số lượng câu hỏi ở mỗi loại và phân bố câu hỏi trên mỗi mục tiêu đánh giá. Trên cơ sở phân tích đề thi chính thức năm học trước và đề thi tham khảo năm học hiện tại của Bộ GD&ĐT ban hành, nhóm chuyên môn chúng tôi xây dựng ma trận đề thi đề phục vụ cho công tác ôn thi. Sau khi xây dựng ma trận chúng tôi bám sát, đối chiếu chuẩn kiến thức, kĩ năng chương trình GD phổ thông 2006 của Bộ GD&ĐT để chi tiết các nội dung cần ôn tập trong Bảng đặc tả, khi ôn tập giáo viên bám vào các mức độ mô tả (Nhận biết, Thông hiểu, Vận dụng, Vận dụng cao) để dạy học phù hợp cho các đối tượng HS. Ví dụ đối với LSTG chúng tôi chỉ xây dựng Bảng đặc tả ở mức độ Nhận biết và Thông hiểu (Tùy vào ma trận đã xây dựng mà có chủ đề chúng tôi chỉ xây dựng mức độ Nhận biết, có chủ đề thì cả hai mức độ); đối với LSVN lớp 11 và chuyên đề Việt Nam 1975- 2000 chúng tôi chỉ xây dựng Bảng đặc tả ở mức độ Nhận biết; đối với các chủ đề LSVN còn lại chúng tôi xây dựng Bảng đặc tả ở cả 4 mức độ. Khi dạy ôn tập cho HS trên lớp, với các HS có học lực chưa tiến bộ và trung bình chúng tôi tập trung ôn tập ở mức độ Nhận biết và Thông hiểu trong Bảng đặc tả, còn đối với HS thi ĐH ở mức khá, giỏi chúng tôi giao thêm bài về nhà dưới dạng tự luận và trắc nghiệm ở mức Vận dụng, Vận dụng cao cho HS và kèm các em học qua hệ thống nhóm zalo, fake book… Trên cơ sở Bảng đặc tả chúng tôi phân công GV có năng lực trong Nhóm chuyên môn ra đề trắc nghiệm và tự luận theo các bài học ở các mức độ của Bảng đặc tả, sau đó trong các buổi sinh hoạt nhóm chuyên môn chúng tôi tổ chức phản biện chéo nhằm tăng cường chất lượng của đề và dùng số đề đó làm ngân hàng đề chung cho cả trường trong quá trình ôn thi. Chúng tôi đặt chỉ tiêu mỗi tuần một giáo viên làm được 2 bài, mỗi bài ở câu hỏi trắc nghiệm khoảng 20 câu hỏi ở mức độ Nhận biết, 10 câu hỏi ở mức độ Thông hiểu và 5 câu hỏi Vận dụng, đối với số bài có nhiều tiết học có thể tăng câu hỏi lên cho tương xứng với Bảng đặc tả, còn đối với câu hỏi tự luận chúng tôi làm chủ yếu ở mức độ vận dụng và vận dụng cao. Ngoài ra số câu hỏi này không ngừng được GV giảng dạy bổ sung hàng ngày, 25

hàng tháng, hàng năm cho phong phú và đa dạng. Khi ôn tập chúng tôi cho HS làm đề theo bài (một buổi học ôn có 3 tiết, hai tiết đầu chúng tôi cho HS ôn lí thuyết bằng cách vẽ sơ đồ tư duy qua việc tìm các từ khóa và các câu hỏi tự luận, tiết còn lại chúng tôi cho HS làm bài tập trắc nghiệm trực tiếp bằng phần mềm Quizizz hoặc chiếu trực tiếp lên tivi yêu cầu các em giải thích vì sao chọn đáp án này mà không chọn các đáp án còn lại để củng cố kiến thức) nhưng cứ kết thúc một chủ đề chúng tôi lại đảo tất cả các bài đã học với nhau thành một đề thi cho các em làm bài trực tiếp trong một tiết của buổi học ôn để HS tập làm quen với việc trộn kiến thức của các bài với nhau, cứ như vậy số các bài trộn kiến thức với nhau sẽ ngày càng nhiều hơn, tùy vào kiến thức được học trên lớp. Với cách làm này HS trường chúng tôi gần như phải liên tục ôn các phần đã học, không học theo lối cuốn chiếu xong là bỏ và khi làm bài các em sẽ đỡ nhầm lẫn kiến thức của các bài với nhau. 1.5. Sử dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực và kĩ thuật dạy học mới Để ôn thi tốt nghiệp có hiệu quả, theo tôi bản thân giáo viên phải tạo được hứng thú, động lực học tập cho học sinh trong giờ học môn Lịch sử. Giáo viên dạy lịch sử phải vận dụng linh hoạt, sáng tạo các phương pháp, kĩ thuật dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. Phối hợp giữa các phương pháp dạy học truyền thống (dùng lời, sử dụng đồ dùng trực quan, sử dụng sách giáo khoa và tài liệu tham khảo) và phương pháp, kĩ thuật dạy học hiện đại (dạy học giải quyết vấn đề, dạy học dự án, dạy học hợp tác, dạy học khám phá, kĩ thuật sơ đồ tư duy, kĩ thuật mảnh ghép, kĩ thuật KWL…). Các phương pháp và kĩ thuật dạy học được lựa chọn và sử dụng phù hợp với hoàn cảnh dạy học cụ thể để phát triển năng lực và phẩm chất người học. Trong dạy học lịch sử chúng tôi vận dụng nhiều phương pháp, kĩ thuật dạy học phù hợp để tạo hứng thú đối với học sinh. Còn ôn thi tốt nghiệp cho khối 12 tôi sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm, kĩ thuật sơ đồ tư duy 5W1H và lập bảng biểu hệ thống hóa kiến thức là nhiều nhất. 1.5.1. Dạy học theo nhóm Trong dạy học theo nhóm/dạy học hợp tác là cách thức tổ chức dạy học, trong đó học sinh làm việc theo nhóm để nghiên cứu, trao đổi ý tưởng và giải quyết vấn đề đặt ra. Giáo viên là người tổ chức cho học sinh học tập theo nhóm nhỏ, Học sinh cùng thực hiện một nhiệm vụ nhất định, trong một thời gian nhất định. Trong nhóm, dưới sự chỉ đạo của nhóm trưởng, học sinh kết hợp giữa làm việc cá nhân, làm việc nhóm theo cặp, theo nhóm, chia sẻ kinh nghiệm và hợp tác cùng nhau để giải quyết nhiệm vụ được giao. Bản thân tôi thường chia học sinh trong lớp thành các nhóm nhỏ khoảng từ 3 - 5 em/nhóm có lực học tương đương nhau, giao nhiệm vụ cho từng nhóm thảo luận đưa ra kết quả. Qua nhiều năm ôn thi tốt nghiệp tôi nhận thấy, giao vấn đề theo nhóm nhỏ cho học sinh trao đổi thảo luận rất hiệu quả. Hợp tác làm việc trong nhóm giúp cho học sinh có kiến thức sâu sắc, bền vững, dễ nhớ và nhớ 26

nhanh hơn do được giao lưu học hỏi giữa các thành viên trong nhóm. Học sinh được trình bày ý kiến của mình, biết lắng nghe ý kiến của bạn, có sự tự tin, hứng thú trong học tập, vốn hiểu biết và kinh nghiệm xã hội thêm phong phú. Các kĩ năng xã hội như: kĩ năng giao tiếp, kĩ năng hợp tác, kĩ năng ra quyết định, kĩ năng giải quyết vấn đề của các em cũng phát triển. Như vậy, các thành viên trong nhóm không chỉ liên kết với nhau về mặt trách nhiệm mà còn có mối liên hệ tình cảm, đạo đức, lối sống. Ví dụ: Khi yêu cầu học sinh vẽ sơ đồ tư duy của bài học, giáo viên sẽ chia nhóm nhỏ yêu cầu vẽ chính xác về mặt nội dung, ngắn gọn, khoa học và thẩm mỹ. Học sinh sẽ làm theo đơn vị nhóm nhỏ và có sự phân công cụ thể từng công việc để đi đến kết quả là giải quyết được vấn đề giáo viên giao. Hoặc khi giải đề thi, căn cứ vào trình độ học sinh mà giáo viên chia câu hỏi trong đề thi, yêu cầu học sinh làm theo nhóm và phải lí giải được vì sao chọn đáp án này mà không phải đáp án kia. Học sinh sẽ phân công nhau tìm đáp án và phản biện câu hỏi. 1.5.2. Kĩ thuật sơ đồ tư duy và Lập bảng biểu hệ thống hóa kiến thức. Sơ đồ tư duy hay còn gọi là Lược đồ tư duy, Bản đồ tư duy (Mind Map) là kĩ thuật chú trọng đến cơ chế ghi nhớ, dạy cách học, cách tự học nhằm tìm tòi, đào sâu, mở rộng một ý tưởng, hệ thống hóa một chủ đề hay một mạch kiến thức…,bằng cách kết hợp việc sử dụng đồng thời hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết với sự tư duy tích cực. Trong sơ đồ tư duy tôi chia thành hai dạng để ôn tập, một dạng là sơ đồ tư duy 5W1H (chủ yếu ôn một mục hoặc một bài có các tiêu đề tương tự nhau) và một dạng sơ đồ tư duy bình thường (ôn cả bài hoặc cả chương). Đối với dạng sơ đồ tư duy 5W1H tôi dựa vào đặc thù của từng phần, từng bài với lượng kiến thức, các tiêu đề gần giống nhau để ôn tập. Ví dụ như khi dạy về các nước Mĩ, Tây Âu, Nhật Bản hoặc dạy về ba tổ chức cách mạng ở Việt Nam hoặc về các Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng… chúng tôi đều sử dụng loại sơ đồ tư duy này để ôn tập, khai thác nội dung của bài là hợp lý nhất. Sơ đồ tư duy 5W1H là kĩ thuật đặt câu hỏi bằng 6 dạng câu hỏi viết tắt bằng tiếng Anh: What – sự kiện gì đã xảy ra, When – sự kiện lịch sử đã xảy ra vào thời điểm nào, Who – sự kiện gắn liền với ai – nhân vật, giai cấp, tầng lớp, tổ chức nào…, Where – gắn với địa điểm, không gian nào, Why - Tại sao lại xảy ra và How – diễn ra như thế nào. Việc vận dụng công thức 5W – 1 How này giúp các em hình dung cụ thể về những vấn đề xoay quanh một sự kiện, không bị nhầm lẫn với sự kiện khác. Theo đó, tùy vào mục đích khai thác của GV mà có thể sử dụng sơ đồ 5W1H ở những thời điểm khác nhau và có thể điều chỉnh cho phù hợp với nội dung ôn tập. Dưới đây là cách tôi sử dụng sơ đồ tư duy nói chung và sơ đồ tư duy 5W1H trong quá trình tổ chức ôn tập cho học sinh: Bước 1: Làm quen Giáo viên giới thiệu một số sơ đồ tư duy vẽ sẵn cho học sinh làm quen (nên chọn vẽ sơ đồ tư duy ở những bài đã học trong chương trình cho các em vừa tiện 27

theo dõi, đồng thời vừa thuận lợi trong việc hệ thống hóa kiến thức, học sinh sẽ nhanh tiếp thu hơn vì các em đã học). Giáo viên giới thiệu cấu trúc sơ đồ tư duy theo mạch kiến thức của bài học cho học sinh nắm, rồi hướng dẫn cách vẽ (cung cấp cho các em phương pháp vẽ sơ đồ tư duy). Bước 2: Đọc hiểu Giáo viên chọn những sơ đồ tư duy có kết cấu đơn giản cho học sinh quan sát. Sau đó, cho các em dựa vào SĐTD để thuyết trình nội dung bài học (kiến thức) được vẽ trong sơ đồ. (Luyện cho các em tư duy lô-gic, tư duy hệ thống và kĩ năng thuyết trình). Bước 3: Tập vẽ: 1. Bắt đầu từ TRUNG TÂM của một tờ giấy trắng và kéo sang các bên. Tại sao? Bởi vì bắt đầu từ trung tâm cho bộ não, sự tự do để trải rộng một cách chủ động và để thể hiện phóng khoáng hơn, tự nhiên hơn. 2. Dùng một HÌNH ẢNH hay BỨC TRANH cho ý tưởng trung tâm. Tại sao? Do một hình ảnh có giá trị tương đương cả nghìn từ và giúp ta sử dụng trí tưởng tượng của mình. 3. Nối các NHÁNH CHÍNH tới HÌNH ẢNH trung tâm, và nối các nhánh cấp hai, cấp ba với nhánh cấp một và cấp hai, v.v... Tại sao? Bởi vì, như ta đã biết, bộ não làm việc bằng sự liên tưởng. Nếu ta nối các nhánh lại với nhau, sẽ hiểu và nhớ nhiều thứ dễ dàng hơn rất nhiều. 4. Vẽ nhiều nhánh CONG hơn đường thẳng. Tại sao? Vì chẳng có gì mang lại sự buồn tẻ cho não hơn các đường thẳng. Giống như các nhánh cây, các đường cong có tổ chức sẽ lôi cuốn và thu hút được sự chú ý của mắt hơn rất nhiều. 5. Sử dụng MỘT TỪ KHÓA TRONG MỖI DÒNG. Bởi, các từ khóa mang lại cho Bản đồ Tư duy của ta nhiều sức mạnh và khả năng linh hoạt cao. Mỗi từ hay mỗi hình ảnh đơn lẻ giống như một cấp số nhân, mang đến cho những sự liên tưởng và liên kết của nó diện mạo đặc biệt. Ví dụ: Khi ôn tập chủ đề “Việt Nam 1919-1930” ở mục I. Sự ra đời và hoạt động của ba tổ chức cách mạng, GV hướng dẫn cho cho học sinh thực hành vẽ sơ đồ tư duy trên giấy theo công thức 5WW – 1 How. Giáo viên chia sơ đồ thành 3 nhánh cấp 1, cấp 2, cấp 3 (tương ứng 3 tổ chức, trong đó tổ chức Tân Việt CM Đảng giảm tải) và đặt các câu hỏi gợi ý để các em suy nghĩ và vẽ theo các câu hỏi cho từng nhánh như, Why - Tại sao xuất hiện tổ chức cách mạng? When - Tổ chức cách mạng ra đời vào thời gian nào? Who - Sự ra đời tổ chức cách mạng gắn liền với ai - nhân vật, giai cấp, tầng lớp, tổ chức nào?, Where - Các tổ chức cách mạng ra đời gắn với địa điểm, không gian nào? và How - Các tổ chức cách mạng hoạt động như thế nào? What – sự ra đời và hoạt động của tổ chức có ý nghĩa gì?. Trên cơ sở kiến thức đã học, kết hợp đọc sách giáo khoa, các nhóm nhỏ HS sẽ tìm các từ khóa để trả lời cho các câu hỏi trên và nối vào các nhánh cấp 1,2,… Bước 4: Trang trí

28

Sau khi các em vẽ xong sườn của sơ đồ tư duy, giáo viên gợi ý cho các em chỉnh sửa đường nét, sử dụng màu sắc để phân biệt, làm nổi bật mạng lưới các ý trong sơ đồ. Bước 5: Chia sẻ kinh nghiệm Ở bước này, giáo viên thu một số sơ đồ tư duy các em vừa vẽ theo từng loại (Sơ đồ không triển khai đủ các ý chính, sơ đồ vẽ quá chi tiết đến vụn vặt, sơ đồ vẽ không đúng trọng tâm kiến thức, sơ đồ dùng quá nhiều hình ảnh, màu sắc lòe loẹt,...) Cho học sinh quan sát, nhận xét, góp ý chỉnh sửa, bổ sung. Giáo viên lắng nghe, định hướng cho các em chỉnh sửa. Trong ôn thi tốt nghiệp, giáo viên cho học sinh lập sơ đồ tư duy theo nhóm hoặc cá nhân đều hiệu quả. Sau đó cho các em tự thuyết trình, bổ sung và giáo viên nhận xét, hoàn chỉnh. Chỉ cần hướng dẫn học sinh làm 1 buổi ôn bằng sơ đồ tư duy trên lớp, khi các em đã thành thạo với sơ đồ tư duy thì giáo viên ra bài tập về nhà yêu cầu vẽ các bài/chủ đề, lấy đó làm điểm thường xuyên sẽ tạo ra động lực và thói quen cho học sinh trong ôn tập. Sơ đồ tư duy có tác dụng rất lớn trong dạy học nói chung và ôn thi tốt nghiệp môn Lịch sử nói riêng: Tăng sự hứng thú trong học tập; phát huy khả năng sáng tạo, năng lực tư duy của các em; tiết kiệm thời gian rất nhiều; nhìn thấy được bức tranh tổng thể; ghi nhớ tốt hơn; thể hiện phong cách cá nhân, dấu ấn riêng của mỗi em. Ngoài Sơ đồ tư duy ra thì việc hướng dẫn HS Lập bảng biểu hệ thống hóa kiến thức hoặc lập sơ đồ câm để ôn tập sẽ giúp các em nhận biết kiến thức của từng mục, từng bài, từng giai đoạn mà không nhầm lẫn kiến thức với nhau. Có thể lập bảng biểu dưới hình thức nối cột đôi hoặc lập bảng biểu câm dưới dạng điền khuyết. Đối với hình thức ôn tập này chủ yếu là để củng cố kiến thức ở mức độ Nhận biết và thông hiểu. Ví dụ khi dạy ôn Bài 2. Liên xô và các nước Đông Âu (1945-1991). Liên Bang Nga (1991-2000), GV có thể lập 2 cột, 1 cột A là thời gian, 1 cột B là sự kiện hoặc 1 cột A là sự kiện và 1 cột B là ý nghĩa. Hoặc GV chỉ lập 1 cột và yêu cầu HS điền khuyết vào cột còn lại… Sau đó GV chia lớp thành 2 đội chơi, yêu cầu các đội chơi ghép số liệu đã cho ở cột A tương xứng với số liệu đã cho ở cột B … nhằm tạo ra không khí học tập sôi nổi, thi đua giữa các đội. Khi đã làm quen với việc ôn tập như vậy, HS nhớ rất lâu kiến thức và rất ít nhầm kiến thức với nhau, điều này giúp các em không mất điểm ở những câu hỏi đơn giản ở mức độ Nhận biết và Thông hiểu. Ở trường, tôi thường triển khai cho HS các lớp mình dạy vẽ sơ đồ tư duy và lập bảng biểu theo bài từ đầu năm học, học đến bài nào hoàn thiện bài đó, cứ đến buổi học ôn tôi cho các em 10 đến 15 phút để ôn lại kiến thức theo sơ đồ tư duy của mình, sau đó tôi lại chọn ngẫu nhiên một HS lên trình bày sản phẩm của mình hoặc nhóm mình, sau khi trình bày xong tôi cho các bạn khác nhận xét, bổ sung và cuối cùng tôi dùng một sơ đồ tư duy của cá nhân đã chuẩn bị sẵn để chốt kiến thức cơ bản cho HS. Số sơ đồ tư duy và bảng biểu giao cho HS chuẩn bị ở nhà, 29

sau khi chấm điểm và yêu cầu các em chỉnh sửa chúng tôi treo ở bảng tin của lớp hoặc làm dưới hình thức một tờ báo tường làm tài liệu chung cho lớp, khi ra chơi hay lúc cần thiết ngoài giờ học các em có thể cùng nhau cầm sơ đồ để đọc nội dung của bài, cùng nhau ôn thi. 1.6. Hướng dẫn phương pháp tự học cho học sinh ôn tập ở nhà Tại Trường THPT Hoàng Mai 2 nói riêng và một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An nói chung chất lượng đầu vào rất thấp so với mặt bằng trên địa bàn, các em HS của trường chủ yếu ở vùng biển, vùng giáo và một bộ phận không nhỏ bố mẹ đi làm ăn xa, các em ở nhà một mình hoặc với ông bà nên việc đầu tư cho con em học tập chưa được coi trọng, ý thức tự học của học sinh cũng không được cao, các em chỉ có nguyện vọng thi đậu TN THPT là được, không cần điểm cao. Nhà trường mặc dù đã thành lập sang năm thứ 7 nhưng đến nay vẫn chưa có trường học mà phải thuê tạm cơ sở vật chất của một trường tư thục trên địa bàn thị xã đã giải thể, số lượng phòng ốc không đủ nên trường phải học hai ca, sự thiếu thốn về cơ sở vật chất ảnh hưởng không ít tới việc ôn thi để nâng cao chất lượng của nhà trường. Chính vì vậy việc hướng dẫn của giáo viên cho học sinh phương pháp học tập bộ môn nhất là phương pháp tự học ở nhà là rất cần thiết. Tự học có vai trò vô cùng quan trọng, có thể khẳng định rằng chất lượng học tập của HS phụ thuộc rất lớn vào việc ý thức tự học của từng em. Bản thân tôi đã hướng dẫn học sinh tự học theo những cách sau: Ở trên lớp, tôi hướng dẫn học sinh phối hợp các thao tác tai nghe - mắt nhìn - tay ghi, điều này giúp học sinh nắm vững kiến thức cơ bản, rèn luyện các giác quan và phát triển tư duy. Học sinh bước đầu có thể gặp khó khăn, nhưng giáo viên phải kiên trì vấn đề này để giúp các em rèn luyện và hoàn thiện dần. Để giúp HS thực hiện tốt các thao tác này, về phía HS cần chuẩn bị bài ở nhà chu đáo, soạn bài theo các câu hỏi sau mỗi đề mục sách giáo khoa; về phía GV, yêu cầu kế hoạch bài giảng nhất là phần ghi bảng phải ngắn gọn, súc tích và chính xác, đáp ứng chuẩn kiến thức của chương trình. Ở nhà, chúng tôi hướng dẫn học sinh tự học với sách giáo khoa. Có thể nói, sách giáo khoa là tài liệu rất quan trọng của học sinh, nên vấn đề giúp học sinh khai thác hiệu quả sách giáo khoa phải được quan tâm hàng đầu. Giáo viên hướng học sinh cách đọc nhanh, chính xác nội dung sách giáo khoa, trả lời các câu hỏi cuối các mục và cuối bài sẽ giúp các em nắm được những nội dung cơ bản nhất, tìm các từ khóa quan trọng cho các ý để vẽ sơ đồ tư duy cho các bài học. Hình thức thi TN THPT là thi trắc nghiệm, kiến thức trải dài trong tất cả các bài vì vậy việc đầu tiên học sinh cần thay đổi là đọc kỹ sách giáo khoa. Nếu như trước đây với hình thức thi tự luận các em cần đọc sách giáo khoa theo chiều sâu, nắm vững kiến thức cặn kẽ với từng vấn đề. Còn với hình thức trắc nghiệm khách quan giờ đây ngoài tiếp xúc theo chiều sâu các em phải tiếp xúc theo chiều rộng có nghĩa là khả năng bao quát kiến thức lớn nhất có thể. Nói như vậy không có nghĩa là các em đọc sách một cách qua loa mà nên hiểu các em cần mở rộng khái quát vấn đề để có thể thâu tóm được tối đa ma trận đề thi. Vì vậy các em cần chủ 30

động hơn trong việc khai thác và xử lý sách giáo khoa. Hướng dẫn học sinh kết hợp sách giáo khoa và vở ghi để nắm nội dung kiến thức của bài. Giáo viên hướng dẫn cho học sinh đọc sách giáo khoa trước rồi đến vở ghi và ngược lại. So sánh kiến thức sách giáo khoa và vở ghi để nắm vững kiến thức và hoàn thành các bài tập lịch sử. Sử dụng bút nhớ, gạch chân dưới những từ khóa có thể là câu dẫn của một câu hỏi hoặc là đáp án của một câu hỏi. Bên cạnh sách giáo khoa, giáo viên hướng dẫn học sinh khai thác mạng internet để học thêm kiến thức qua các video, phim ảnh tư liệu và làm thêm các đề thi, đây là nguồn tài liệu vô cùng phong phú đối với học sinh. Ngoài ra các em cần có thêm kiến thức nền xã hội bên ngoài thì mới giải quyết được các vấn đề mang tính chất liên hệ thực tế. Đặc biệt xu thế ra đề thi gần đây thường hay chú trọng các vấn đề thời sự, điều này đòi hỏi các em phải thường xuyên cập nhật các tin tức thời sự cũng như các thông tin trên mạng xã hội, thông tin trong nước cũng như quốc tế. Trên cơ sở nội dung sách giáo khoa, giáo viên hướng dẫn các em nắm kiến thức cơ bản và tự ra những câu hỏi trắc nghiệm ở mức độ nhận biết, khuyến khích học sinh khá giỏi ra những câu hỏi thông hiểu và vận dụng. Việc này giúp cho học sinh nhớ kĩ, nhớ lâu kiến thức. Đồng thời rèn luyện kĩ năng xác định dạng câu hỏi trắc nghiệm, nhận biệt từ chìa khóa để phục vụ làm bài tập cho các em. Ngoài ra, giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh học trả lời dạng câu hỏi nhanh có một đáp án đúng, hướng dẫn các cặp HS cho các em đố nhau và học cặp với nhau rất hiệu quả. Ví dụ: Ôn tập phần kiến thức Lịch sử thế giới chủ đề “Sự hình thành trật tự thế giới mới sau chiến tranh thế giới thứ hai (1945-1949)”, giáo viên có thể cho học sinh hệ thống câu hỏi trắc nghiệm 1 đáp án như: 1. Từ năm 1945-1949 trật tự thế giới mới được hình thành có tên gọi là Trật tự hai cực Ianta; 2. Trật tự thế giới mới được hình thành khi cuộc chiến tranh thế giới thứ hai bước vào giai đoạn kết thúc; 3. Ba cường quốc tham gia Hội nghị Ianta (2-1945) là Liên xô, Mĩ, Anh; …. Giáo viên cung cấp hệ thống câu hỏi nhanh một đáp án cho học sinh tự ôn tập ở nhà, khuyến khích các em có thể đọc sách giáo khoa và tự ra được loại câu hỏi này. Qua thực tế các năm ôn thi tốt nghiệp cho học sinh, việc tự học của học sinh dưới sự hướng dẫn của giáo viên rất hiệu quả. Học sinh có thể tự học và nhớ lâu kiến thức và làm bài thi hiệu quả hơn. Ngoài ra đối với dạng câu hỏi ở mức độ Nhận biết và Thông hiểu ở mỗi bài tôi hướng dẫn cho các em Lập bảng biểu hệ thống hóa kiến thức hoặc lập Sơ đồ câm như đã giới thiệu ở trên để HS làm quen với các số liệu, sự kiện, ý nghĩa của các sự kiện, không nhầm lẫn kiến thức các sự kiện với nhau, làm được như vậy khi làm bài TN các em sẽ nhận biết được các sự kiện nằm trong khoảng thời gian nào, bài nào và chọn đáp án một cách chính xác, khoa học. Việc hướng dẫn các em tự học ở nhà và làm bài tập ở nhà đòi hỏi người giáo viên phải kiên trì, thường xuyên kiểm tra, đôn đốc, nhắc nhở, động viên, khích lệ HS kịp thời sẽ có tác dụng rất lớn trong ôn thi.

31

1.7. Tận dụng tối đa những ưu điểm của công nghệ 4.0 và mạng xã hội trong ôn thi Giáo dục trong kỷ nguyên số 4.0 là quá trình chuyển đổi giáo dục từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Sự vươn lên và phổ biến của IoT ( Internet vạn vật) đã giúp người học chủ động tiếp cận nguồn tri thức khắp mọi lĩnh vực. Vai trò người thầy đã có sự thay đổi từ người giảng dạy theo cách truyền thống (đọc và chép) sang người hướng dẫn, định hướng nhằm phát triển tối đa tư duy sáng tạo, chủ động của học sinh. Từ sự vận dụng những thành tựu của cách mạng 4.0 vào giáo dục thì người học có thể tự học ở bất cứ nơi nào dưới sự định hướng của người thầy, chỉ cần các em có điện thoại thông minh kết nối intenet hoặc máy tính kết nối intenet. Công nghiệp 4.0 trong giáo dục sẽ tạo ra những lớp học, thầy giáo, thiết bị đều là “ảo”, mang tính mô phỏng, bài giảng được số hóa và chia sẻ qua những nền tảng như Facebook, zalo, meeting, zoom... Để tăng sức hấp dẫn với người học tôi đã sử dụng kết hợp nhiều phương pháp, trong đó, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy, ôn tập, vào đổi mới kiểm tra đánh giá. Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học chính khóa và ôn tập: Để giờ học chính khóa cũng như học ôn TN Lịch sử hấp dẫn hơn với học sinh, bản thân tôi đã sử dụng phương pháp trò chơi nhằm tăng sự tương tác giữa học sinh và giáo viên. Sử dụng trò chơi trong dạy học Lịch sử giúp học sinh thay đổi hình thức, phương pháp học truyền thống trước đây, làm cho giờ học bớt căng thẳng, nặng nề, tạo cảm giác thoải mái, dễ chịu, tiếp thu kiến thức một cách nhẹ nhàng, hứng thú, đồng thời phát triển các phẩm chất, kỹ năng. Ở trường tôi thường thể thiết kế các mini game, với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin như: Ô chữ, “Ai là triệu phú”, Quay số, Đúng hay sai... Ví dụ, với trò chơi “Đúng hay sai”, giáo viên nêu tên một nhân vật/niên đại và 3 sự kiện cùng với mỗi nhân vật/niên đại đó để học sinh lựa chọn những sự kiện gắn liền với nhân vật lịch sử/niên đại; chỉ cần trả lời đúng hoặc sai… Các trò chơi bao giờ cũng được tiến hành theo những nguyên tắc nhất định. Giáo viên cần chọn trò chơi phù hợp, xác định được phạm vi, mục đích của trò chơi; tổ chức, biên soạn câu hỏi cho trò chơi phải bám sát “chuẩn kiến thức kĩ năng” của bộ môn. Trò chơi cần động viên, khích lệ học sinh tham gia bằng cách cho điểm hoặc khen ngợi các em có câu trả lời nhanh và đúng nhất. Ngoài ra tôi giới thiệu cho học sinh những đoạn phim, hình ảnh tư liệu lịch sử. Giới thiệu đường link hoặc các trang tài liệu chính thống để học sinh có nhu cầu tìm hiểu thêm các danh nhân, nhân vật lịch sử liên quan đến bài học. Tổ chức thảo luận nhóm hoặc hùng biện để học sinh nói lên suy nghĩ, cảm nhận của mình về các dấu mốc, sự kiện, nhân vật lịch sử. Ví dụ khi dạy về các sự kiện lớn như thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, Cách mạng tháng Tám...tôi đều cho các em HS phát biểu suy nghĩ, cảm nhận của mình về những sự kiện đó. Trong kiểm tra đánh giá: Tích cực sử dụng công nghệ thông tin trong kiểm tra đánh giá, vừa có độ tin cậy, vừa mang lại cảm giác hưng phấn đối với người học. Kiểm tra, đánh giá là cách để giáo viên có thể biết được lượng kiến thức mà 32

học sinh đã nắm được qua các buổi học. Những bài kiểm tra ngắn giúp giáo viên có thể có những thay đổi cần thiết góp phần nâng cao chất lượng bài giảng. Sự phát triển của công nghệ thông tin, mạng internet đã hỗ trợ đảm bảo tính khách quan, công bằng cho việc đánh giá bằng hình thức trắc nghiệm khách quan, học sinh có thể làm bài trắc nghiệm trên máy tính hoặc các thiết bị di động thông minh có kết nối internet mọi lúc, mọi nơi. Ngoài hình thức kiểm tra trên giấy thì trắc nghiệm khách quan còn được tổ chức trên phần mềm trực tuyến, các ứng dụng công nghệ thông tin như SHub Classroom, Quizizz,... Trắc nghiệm khách quan ngoài việc sử dụng trong quá trình kiểm tra, còn được sử dụng cho nhiều mục đích khác như kiểm soát tự học, kiểm tra bài cũ cho học sinh. Ở trường, ngoài kiểm tra trên giấy ra, cứ sau hai tuần tôi đều tạo một đề thi trên SHub Classroom, yêu cầu HS cùng làm bài trong một khung giờ do GV quy định, sau đó sẽ công bố điểm, chữa bài và nhận xét việc làm bài của HS trong một tiết học ôn để giúp HS thấy được những tồn tại, hạn chế của mình, động viên, khích lệ kịp thời các em. Ngoài ra tôi thành lập mỗi lớp học một nhóm zalo để hỗ trợ các em trong học tập, nhất là trong việc làm các bài kiểm tra onlai trực tuyến do giáo viên tạo ra hoặc do Sở GD &ĐT tổ chức. Thông qua nhóm zalo, chúng tôi quy định khung thời gian làm bài cố định cho tất cả các lớp, tránh tình trạng học sinh làm trước, làm sau, bày cho nhau, kết quả không chính xác sẽ khó khăn cho GV trong công tác ôn thi. HS sau khi làm xong bài sẽ chụp màn hình kết quả nạp vào nhóm và GV giao cho lớp trưởng thống kê bài làm của HS qua từng đợt thi, nhờ vậy GV kiểm soát được thời gian làm bài thi của từng HS, số lượng HS tham gia dự thi của từng lớp, số đợt HS đã thi …. Từ đó động viên, khích lệ kịp thời cũng như nhắc nhở các em chưa tự giác trong học tập các em. Cũng qua nhóm zalo này, HS có câu hỏi cần tư vấn, giúp đỡ thì chụp lại câu hỏi để GV hỗ trợ cho các em, khi GV hỗ trợ cho một em trong nhóm thì tất cả các em khác cũng được tư vấn. Việc lập ra nhóm Zalo cho mỗi lớp giúp GV và HS gần nhau hơn trong học tập, giúp GV giao bài, quản lí học sinh thời gian học ở nhà tốt hơn và nhắc nhở, động viên các em nhiều hơn, khoảng cách cô trò cũng được rút ngắn lại qua những lần trao đổi về kiến thức, về bài học của cuộc sống qua nhóm Zalo. Ngoài nhóm zalo cho mỗi lớp, tôi lập thêm trang nhóm Fake book để hỗ trợ các em trong việc giới thiệu các tài liệu ôn tập. Hiện nay có nhiều nhóm học tập của HS và GV được thành lập trên nền tảng Fake book, có nhiều tài liệu quý giá về phim tư liệu, các video về các bài giảng, về giải đề thi, các tài liệu về nội dung ôn tập, về sơ đồ tư duy, về đề thi TN của các trường, các sở trong cả nước … được chia sẻ trên các nhóm nhưng đa số các tài liệu đó chưa có thẩm định của các cơ sở giáo dục, vì vậy giáo viên cần xem trước và thẩm định các tài liệu đó, sau đó sẽ chia sẻ cho HS tham khảo. Ở trường THPT Hoàng Mai 2, tôi đã lập một trang Fake book riêng cho HS khối 12 cả trường tham gia vào nhóm ôn thi TN môn Lịch sử, với đặc trưng đa số HS của trường chỉ có nguyện vọng ôn thi TN THPT, số HS có nguyện vọng thi ĐH rất ít nên GV không nhóm các em lại với nhau để học nâng cao ở trường được, vì vậy đây là nguồn tư liệu quý báu để các em tự học 33

dưới sự định hướng, giúp đỡ của GV, nhất là trong việc giải đề thi, chúng tôi tìm các nguồn đề có đáp án hoặc nếu không có đáp án chúng tôi sẽ giải đáp án ra, sau đó để các em làm trong thời gian theo quy định của GV, các em sau khi chụp bài làm cho GV, chúng tôi sẽ úp đáp án cho các em tự soi vào bài của mình, tự chấm điểm cho mình, những câu sai các em không làm được HS sẽ chụp và gửi lại vào dưới phần bình luận để GV hỗ trợ HS giải đề. Nhờ giải pháp này mà nhiều em đã đạt điểm cao trong kì thi mặc dù các em chỉ học 15 buổi học thêm trong năm và 5 buổi học ôn vào thời gian cuối năm học. Đối với nhóm HS chậm tiến chúng tôi cũng tham khảo những nội dung phù hợp với khả năng của các em để giúp các em củng cố kiến thức cơ bản phục vụ cho kì thi.

1.8. Xây dựng báo bảng Lịch sử, phòng học Lịch sử ngay tại lớp học Việc xây dựng một tờ báo bảng, một phòng học Lịch sử ngay tại lớp học với nội dung các bài viết như Bảng đăng kí điểm tổng kết và điểm thi của từng cá nhân với giáo viên giảng dạy; thống kê các sự kiện và mốc thời gian hoặc các sơ đồ tư duy về bài học; các bảng so sánh về các giai đoạn lịch sử, các kế hoạch quân sự, các hiệp định … là rất cần thiết với học sinh. Ở trường tôi, lớp nào cũng được trang bị một bảng tin để treo các văn bản của trường và các tổ chức trong trường nhưng phần lớn các em không sử dụng đến nên tôi đã tận dụng chiếc bảng đó để làm một tờ báo bảng về bộ môn Lịch sử để giúp các em học tập tốt hơn. Các bài tập về vẽ sơ đồ tư duy, lập bảng so sánh … của các nhóm, cá nhân HS sau khi chấm và cho các em chỉnh sửa, tôi lấy đó làm tài sản chung của lớp và treo ở bảng 34

tin của lớp, ngày nào các bài viết đó cũng đập vào mắt các em sẽ nhắc nhở các em trách nhiệm của bản thân đối với giáo viên giảng dạy về điểm số đã đăng kí và cam kết; giúp các em nhớ bài tốt hơn, hoặc khi cần thiết không phải là buổi học có tiết Lịch sử các em không mang sách vở và không có điện thoại thông minh cũng có thể ôn tập bài của mình thông qua các bài viết treo ở bảng đó. Ngoài ra tôi thể khuyến khích các học sinh trong lớp sưu tầm các tranh ảnh Lịch sử và trưng bày dưới hình thức phòng tranh, điều đó sẽ giúp các em ôn tập hàng ngày một cách có hiệu quả mà không nhất thiết phải có giờ Lịch sử mới ôn được bài.

1.9. Rèn luyện kĩ năng làm bài cho học sinh Để làm một bài thi trắc nghiệm điểm cao thì ngoài việc nắm vững chắc kiến thức cơ bản trong môn Lịch sử như: Sự kiện, nhân vật, địa danh, các thời kỳ lịch sử, các cuộc chiến tranh, các chiến lược chiến tranh, phong trào cách mạng và ý nghĩa, tác động của các sự kiện lịch sử thì cần rèn luyện cho học sinh kĩ năng làm bài thật tốt. Giáo viên cần hướng dẫn học sinh các kĩ năng sau đây: 1.9.1. Phân loại câu hỏi trắc nghiệm

Câu hỏi trắc nghiệm thường được thiết kế gồm hai phần: phần dẫn (cung cấp thông tin cho giải quyết vấn đề) và phần các phương án trả lời (chỉ có một đáp án trả lời đúng). Trong các đề kiểm tra, đề thi phần trả lời trắc nghiệm chỉ có 4 phương án lựa chọn.

* Dạng câu hỏi trắc nghiệm xác định

35

Đây là dạng câu hỏi phổ biến nhất, câu trắc nghiệm có 4 phương án trả lời trong đó chỉ một phương án đúng. Chữ đúng trong câu trắc nghiệm được hiểu theo nghĩa vừa đúng theo yêu cầu của đề, vừa đúng về mặt kiến thức.

* Cách giải quyết

- Học sinh phải nắm bắt kiến thức cơ bản thật tốt và vững vàng để tránh bị

phương án "gây nhiễu" tác động.

- Đọc kĩ câu dẫn nhưng không nhìn vào các phương án trả lời, dùng kiến

thức để suy nghĩ tìm đáp án đúng nhất cho câu trắc nghiệm.

- Nhìn vào đáp án có sẵn để quyết định chọn phương án phù hợp nhất.

* Dạng câu hỏi trắc nghiệm phủ định

Câu hỏi trắc nghiệm sẽ đưa ra một vấn đề kiến thức nào đó và 4 phương án trả lời trong đó có 3 phương án đúng còn một phương án sai đối với vấn đề đặt ra. Tuy nhiên câu hỏi dạng này sẽ yêu cầu tìm phương án không đúng và phương án không đúng sẽ là câu trả lời cho câu hỏi. Đây là dạng câu hỏi mà học sinh thường lúng túng do thói quen trả lời câu hỏi xác định.

* Cách giải quyết

- Với dạng câu hỏi này, trước hết giáo viên hướng dẫn học sinh đọc yêu cầu của đề bài thật kĩ, sau đó đọc lần lượt các phương án, phương án nào đúng sẽ đánh dấu Đ, còn phương án sai ghi S.

- Lưu ý: nếu đã tìm được phương án sai rồi thì không nên dừng lại mà phải rà soát hết 4 phương án trước khi quyết định chọn vì đôi khi các câu trả lời có độ nhiễu cao học sinh rất khó phát hiện. 1.9.2. Đọc kĩ câu hỏi và tìm “từ khóa” Giáo viên hướng dẫn học sinh cần đọc kỹ đề và các câu hỏi để hiểu rõ yêu cầu của đề bài. Trong đề bài và câu hỏi, có thể có các từ khóa như: "đúng/sai", "không/phải", "trực tiếp, gián tiếp”, “chủ quan, khách quan", "tích cực, tiêu cực", “trước mắt, lâu dài”, “kinh tế, quân sự, văn hóa, xã hội”, "thời gian nào", "bước đầu/hoàn toàn", “cơ bản/hoàn toàn” “đầu tiên”... Hãy chú ý đến các từ khóa này để trả lời đúng câu hỏi. Học sinh cần cẩn thận đọc kỹ yêu cầu của câu hỏi và tìm "từ khóa", có thể lấy bút chì khoanh tròn "từ khóa" đó để lựa chọn phương án trả lời đúng nhất. “Từ khóa” được xem là “linh hồn” của câu hỏi. Đây được xem như cách giúp học sinh giải quyết câu hỏi nhanh nhất và không bị lạc đề hay nhầm kiến thức. Phân tích các đáp án: thí sinh cần phân tích các phương án trả lời để tìm ra đáp án chính xác theo hướng khoanh vùng phương án hợp lý và gạch bỏ phương án có yếu tố sai. Sau khi phân tích kỹ các phương án trả lời, hãy chọn đáp án đúng nhất. Nếu không chắc chắn, hãy suy nghĩ thêm hoặc đánh dấu để xem lại sau. Thí

36

sinh cần phân phối thời gian tốt để có thể xem lại các câu hỏi còn băn khoăn, chưa chốt đáp án. Cuối cùng, thí sinh nên làm quen với các đề thi mẫu và các dạng câu hỏi thường xuất hiện trong đề thi ở mức độ nhận biết, thông hiểu (75-80 %) và vận dụng (20-25%). Bằng cách này, thí sinh sẽ nắm rõ cấu trúc, nội dung và yêu cầu của bài thi, từ đó có thể chuẩn bị tốt hơn cho kỳ thi. Những câu hỏi vận dụng và vận dụng cao thường ở dạng làm rõ ý nghĩa, đánh giá tác động, rút ra đặc điểm, dạng so sánh, những kinh nghiệm lịch sử áp dụng trong giai đoạn hiện nay,… Ví dụ 1: Câu hỏi Nhận biết hỏi về các quốc gia, địa bàn, tổ chức, lĩnh vực hoặc thắng lợi của một giai đoạn lịch sử ….

Câu 1. Trong thập niên 90 của thế kỉ XX, quốc gia nào sau đây được kết nạp làm thành viên chính thức của tổ chức Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN)?

A. Thụy Điển. B. Việt Nam. C. Trung Quốc. D. Phần Lan.

Học sinh xác định từ khóa là quốc gia ở Đông Nam Á. Đáp án B. Câu 2. Trong giai đoạn 1939-1945, tổ chức nào sau đây được thành lập ở Việt Nam? A. Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên. B. Việt Nam Quốc dân đảng.

C. Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân. D. Tân Việt Cách mạng đảng.

Học sinh xác định từ khóa là giai đoạn 1939-1945. Đáp án C. Ví dụ 2: Câu hỏi Thông hiểu phân biệt nguyên nhân “chủ quan/khách quan”; "bước đầu/hoàn toàn", “cơ bản/hoàn toàn” … Câu 1. Nội dung nào sau đây là nguyên nhân chủ quan dẫn đến thắng lợi của cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở Việt Nam? A. Do có sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương. B. Do chiến thắng phát xít của quân Đồng minh. C. Do kẻ thù của dân tộc ta đã hoàn toàn suy yếu. D. Do sự phát triển của phong trào cách mạng thế giới. Học sinh xác định từ khóa là nguyên nhân chủ quan, loại hết các yếu tố khách quan. Đáp án A. Câu 2. Nội dung nào dưới đây không phải là nguyên nhân khách quan đưa đến sự thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 - 1954) của nhân dân ta?

A. Sự ủng hộ, giúp đỡ của Liên Xô, Trung Quốc.

B. Toàn quân, toàn dân đoàn kết, dũng cảm chiến đấu.

C. Có sự ủng hộ của nhân dân Pháp và loài người tiến bộ.

D. Tình đoàn kết chiến đấu của ba dân tộc Đông Dương.

37

Học sinh xác định từ khóa là không phải là nguyên nhân khách quan, từ đó loại hết các yếu tố khách quan, còn lại nội dung chủ quan (không phải là khách quan). Đáp án B. Câu 3. Chiến thắng nào sau đây trong đông - xuân 1964 - 1965 của quân dân miền Nam đã làm cho chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” của Mĩ bị phá sản về cơ bản?

A. Bình Giã (Bà Rịa). B. An Lão (Bình Định).

C. Ba Gia (Quảng Ngãi). D. Đồng Xoài (Bình Phước).

Học sinh xác định từ khóa là phá sản về cơ bản, loại hết các yếu tố khác. Đáp án A. Ví dụ 3. Câu hỏi dạng so sánh “đúng/sai, khác nhau/giống nhau/điểm chung/điểm tương đồng”… Câu 1. Ở Việt Nam, phong trào cách mạng 1930 - 1931 và phong trào giải phóng dân tộc 1939 - 1945 có điểm tương đồng nào sau đây?

A. Đấu tranh chống chủ nghĩa phát xít để giải phóng dân tộc.

B. Tạm gác khẩu hiệu cách mạng ruộng đất để giải phóng dân tộc.

C. Thành lập được chính quyền cách mạng trên phạm vi cả nước.

D. Sử dụng bạo lực chính trị của quần chúng nhân dân.

Học sinh xác định từ khóa là điểm tương đồng, dùng phương pháp so sánh loại hết các nội dung không tương đồng (không giống nhau) khi nói về phong trào cách mạng 1930 - 1931 và phong trào giải phóng dân tộc 1939 - 1945, sau đó so sánh phương án cuối cùng còn lại xem có giống nhau giữa hai phong trào không. Đáp án D. Câu 2. Nội dung nào sau đây không phản ánh đúng điểm tương đồng giữa kế hoạch Đờ Lát đơ Tátxinhi (1950) và kế hoạch Rơve (1949) của thực dân Pháp?

A. Cục diện chiến trường. B. Mục tiêu chiến tranh.

C. Lực lượng tham chiến.

D. Kết quả của kế hoạch.

Học sinh xác định từ khóa là không phản ánh đúng điểm tương đồng (khác nhau), sau đó dùng phương pháp so sánh loại hết các nội dung giống nhau khi nói về kế hoạch Đờ Lát đơ Tátxinhi (1950) và kế hoạch Rơve (1949), khi còn lại phương án cuối cùng HS so sánh xem đó có phải là điểm không tương đồng (khác nhau) giữa hai kế hoạch hay không. Đáp án A. Ví dụ 4. Câu hỏi đánh giá, nhận xét, rút ra bài học dạng khẳng định/phủ định “đúng/sai/không đúng”

Câu 1. Nhận xét nào sau đây không đúng khi nhắc đến căn cứ địa trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân Việt Nam (1945 - 1954). A. Là nơi đứng chân của lực lượng vũ trang.

38

B. Là một loại hình hậu phương kháng chiến. C. Là trận địa tiến công quân xâm lược. D. Là nơi đối phương bất khả xâm phạm. Học sinh xác định từ khóa là không đúng, dùng phương pháp phân tích, tổng hợp chứng minh, loại hết các nội dung đúng khi nói về căn cứ địa trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân Việt Nam (1945 - 1954), sau đó sẽ xét đến phương án cuối cùng còn lại. Đáp án D. Câu 2. Nhận xét nào sau đây phản ánh đúng về cuộc Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 ở Việt Nam? A. Sử dụng bạo lực vũ trang là chủ yếu. B. Kết hợp đấu tranh quân sự, ngoại giao. C. Hoàn thành triệt để nhiệm vụ dân chủ. D. Thực hiện xóa bỏ sự chia cắt đất nước.

Học sinh xác định từ khóa là phản ánh đúng, dùng phương pháp phân tích, tổng hợp chứng minh, loại hết các nội dung không đúng khi nói về về cuộc Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 ở Việt Nam, sau đó sẽ xét đến phương án cuối cùng còn lại. Đáp án D. 1.9.3. Phân bố thời gian hợp lí Đề thi trắc nghiệm THPT quốc gia môn Lịch sử gồm 40 câu hỏi trong thời gian 50 phút, thời gian trung bình cho mỗi câu là 1 phút 23 giây. Quỹ thời gian khá eo hẹp này đòi hỏi thí sinh phải biết tận dụng thời gian và có những tính toán hợp lý cho từng câu hỏi để hoàn thành bài thi trọn vẹn. Sau đây tôi trình bày cách phân bố thời gian làm bài mà tôi cho là hợp lí và đã áp dụng có hiệu quả trong những năm qua khi hướng dẫn HS làm bài thi. Trong bài thi có 4 mức độ nhận thức câu hỏi: + Mức độ nhận biết: thời gian làm bài thông thường là dưới 30s/ câu + Mức độ thông hiểu: thời gian làm bài dưới 1 phút/ câu + Mức độ vận dụng: thời gian làm bài khoảng 2-3 phút/ câu + Mức độ vận dụng cao: đây là câu hỏi khó nên sẽ cần dành khoảng 4-5 phút/ câu Để hoàn thành bài thi môn Lịch sử trọn vẹn, thí sinh cần biết cách phân bố thời gian hợp lý cho từng câu. Thí sinh nên chọn những câu dễ để làm trước. Chiến lược phân phối thời gian làm bài như sau: 15 phút: vừa đọc đề vừa tìm ra và làm được 22 câu hỏi Nhận biết chính xác, đồng thời những câu cảm giác làm được nhưng chưa xác định được phương án đúng nhất thì bỏ qua và đánh dấu tích v, những câu chưa có hướng làm cũng bỏ qua và đánh dấu tích vv. 15 phút tiếp: quay lại lượt 2 để làm các câu đã đánh dấu tích v. 15 phút cuối: quay lại lượt 3 làm các câu đánh dấu tích vv và hoàn thiện tất cả các câu đảm bảo không bỏ sót câu nào. 5 phút tiếp: Kiểm tra lại các câu đã làm.

39

Trong trường hợp không có thời gian để đọc kỹ câu hỏi thì thí sinh cũng không nên bỏ trống câu trả lời. Chẳng hạn nếu còn 10 câu hỏi mà chỉ còn 1 phút để trả lời, cách tốt nhất là chọn bất cứ 1 đáp án nào đó và tô vào tất cả các câu hỏi còn lại. Như vậy xác xuất đúng sẽ cao hơn.

2. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất

2.1. Mục đích khảo sát

- Khẳng định sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất. - Thấy được khả năng ứng dụng của đề tài.

2.2. Nội dung và phương pháp khảo sát 2.2.1. Nội dung khảo sát Nội dung khảo sát tập trung vào 02 vấn đề chính sau: - Các giải pháp được đề xuất có thực sự cấp thiết đối với vấn đề nghiên cứu

hiện nay không?

- Các giải pháp được đề xuất có khả thi đối với vấn đề nghiên cứu hiện tại không? 2.2.2. Phương pháp khảo sát và thang đánh giá

Để tiến hành khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất, tôi sử dụng phương pháp khảo sát là trao đổi bằng bảng hỏi google.com/forms (https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdTFkxKkL2wkRZDaAiFgY2cp za8KmN_bV8CHSblD1TC02jy2Q/viewform?usp=sf_link) theo hai tiêu chí: tính cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp được sử dụng trong ôn thi TN THPT môn Lịch sử. Thực hiện đánh giá các tiêu chí theo 4 mức độ từ cao đến thấp và được lượng hoá bằng điểm số.

+ Tính cấp thiết: Rất cấp thiết (4 điểm); Cấp thiết (3 điểm); Ít cấp thiết (2

điểm); Không cấp thiết (1 điểm).

+ Tính khả thi: Rất khả thi (4 điểm); Khả thi (3 điểm); Ít khả thi ( 2 điểm); Không

khả thi (1 điểm). Sau khi nhận kết quả thu được, chúng tôi tiến hành phân tích, xử lí số liệu trên bảng thống kê, tính tổng điểm (∑) và điểm trung bình (̅) của các giải pháp đã được khảo sát bằng phần mềm Excel, sau đó xếp theo mức để nhận xét, đánh giá và rút ra kết luận. 2.3. Đối tượng khảo sát

Tổng hợp các đối tượng khảo sát

Học sinh khối 12 Giáo viên dạy ôn thi môn Lịch sử Cán bộ quản lý

TT Đối tượng 1 2 3

Số lượng 160 33 3 196

∑

2.4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề

40

xuất 2.4.1. Sự cấp thiết của các giải pháp đã đề xuất

Đánh giá sự cấp thiết của các giải pháp đề xuất

Bảng 1. Kết quả khảo sát tính cấp thiết của các giải pháp được sử dụng trong ôn thi TN THPT môn Lịch sử 12.

Đánh giá sự cấp thiết của các giải pháp đề xuất

Các thông số TT Các giải pháp Mức X

1 Xây dựng kế hoạch ôn tập tốt nghiệp cho học sinh 2 3.87 3.76 4 4

3.91 4

3.82 4 Phân loại đối tượng học sinh để ôn thi tốt nghiệp 3 Phân tích ma trận đề thi chính thức của năm học trước và đề thi tham khảo của Bộ trong năm học 4 Xây dựng bảng đặc tả, ngân hàng đề và tăng cường

cho HS làm bài tập trắc nghiệm

3.83 4 5 Sử dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích

cực và kĩ thuật dạy học mới

6 Hướng dẫn phương pháp tự học cho học sinh ôn tập 3.79 4

ở nhà

3.81 4 7 Tận dụng tối đa những ưu điểm của công nghệ 4.0

và mạng xã hội trong ôn thi

8 Xây dựng báo bảng Lịch sử, phòng học Lịch sử 3.72 4

ngay tại lớp học

9 Rèn luyện kĩ năng làm bài cho học sinh Tổng 3.86 3.82 4 4

Từ số liệu thu được ở bảng trên có thể rút ra những nhận xét

Kết quả khảo sát ở bảng 1 cho thấy, các nhóm đối tượng được khảo sát đã đánh giá tính cấp thiết của các giải pháp được thực hiện trong ôn thi TN THPT ở trường THPT Hoàng Mai 2 có mức độ rất cấp thiết và cấp thiết cao, với điểm trung bình chung của cả 9 giải pháp là 3.82 điểm. 2.4.2. Tính khả thi của các giải pháp đề xuất

Đánh giá tính khả thi của các giải pháp đề xuất Bảng 2. Kết quả khảo sát tính khả thi của các giải pháp được sử dụng trong ôn thi TN THPT môn Lịch sử tại trường THPT Hoàng Mai 2.

Đánh giá tính khả thi của các giải pháp đề xuất

41

Các thông số TT Các giải pháp Mức X

1 Xây dựng kế hoạch ôn tập tốt nghiệp cho học sinh 2 3.82 3.76 4 4

3.84 4

3.80 4 Phân loại đối tượng học sinh để ôn thi tốt nghiệp 3 Phân tích ma trận đề thi chính thức của năm học trước và đề thi tham khảo của Bộ trong năm học 4 Xây dựng bảng đặc tả, ngân hàng đề và tăng cường

cho HS làm bài tập trắc nghiệm

3.82 4 5 Sử dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích

cực và kĩ thuật dạy học mới

6 Hướng dẫn phương pháp tự học cho học sinh ôn tập 3.78 4

ở nhà

3.82 4 7 Tận dụng tối đa những ưu điểm của công nghệ 4.0

và mạng xã hội trong ôn thi

8 Xây dựng báo bảng Lịch sử, phòng học Lịch sử 3.70 4

ngay tại lớp học

9 Rèn luyện kĩ năng làm bài cho học sinh Tổng 3.83 3.80 4 4

Từ số liệu thu được ở bảng trên có thể rút ra những nhận xét:

Kết quả khảo sát tính khả thi ở bảng 2 cho thấy, các đối tượng tham gia khảo sát đã đánh giá tính khả thi của các giải pháp được thực hiện trong ôn thi TN THPT tại trường THPT Hoàng Mai 2 có mức độ rất khả thi và khả thi cao. Điểm trung bình chung của cả 9 giải pháp là 3.79 điểm.

3. Thực nghiệm sư phạm 3.1. Mục đích thực nghiệm Thực nghiệm sư phạm để thu nhận thông tin về sự thay đổi số lượng và chất lượng trong nhận thức và kết quả học tập của học sinh, hiệu quả dạy học của giáo viên trước và sau khi áp dụng đề tài “ Một số giải pháp nâng cao chất lượng ôn thi tốt nghiệp môn Lịch sử tại trường THPT Hoàng Mai 2”. Từ đó, khẳng định tính hiệu quả của việc áp dụng các giải pháp trong ôn thi tốt nghiệp môn Lịch sử về chất lượng cũng như rèn luyện được các kĩ năng, phát triển phẩm chất cho học sinh. Thực nghiệm sư phạm là phương pháp được dùng để bản thân tôi kiểm nghiệm lại đề tài trong quá trình áp dụng. Thực nghiệm sư phạm để so sánh kết quả giữa lớp ứng dụng đề tài - gọi là nhóm thực nghiệm - với một lớp tương đương không được áp dụng - gọi là nhóm đối chứng. Ðể có kết quả thuyết phục hơn, sau một đợt nghiên cứu bản thân tôi đã đổi vai trò nhóm lớp đối chứng trở thành thực nghiệm.

42

3.2. Đối tượng thực nghiệm Học sinh khối 12 trường THPT Hoàng Mai 2. Tuy nhiên, tôi chọn ngẫu nhiên một số lớp đã áp dụng sáng kiến để xử lí kết quả thực nghiệm. Thời gian thực nghiệm được tiến hành từ năm học 2021-2022 đến tháng 3/2023. 3.3. Phương pháp thực nghiệm - Phương pháp điều tra, so sánh, đối chứng trong đó tôi chọn 2 lớp đối chứng và 2 lớp thực nghiệm (2 nhóm lớp này có kết quả học lực cuối năm 11 tương đương nhau) - Phương pháp quan sát qua việc tổ chức hướng dẫn học sinh học ôn trên lớp; Phương pháp thống kê, làm bài kiểm tra, bài thi thử tốt nghiệp, thi tốt nghiệp; phương pháp phỏng vấn giáo viên, học sinh. 3.4. Kết quả xử lí thực nghiệm Sau khi sử dụng đề tài vào thực nghiệm giảng dạy ôn tập, tiến hành khảo sát học sinh ở 4 lớp khối 12 có học lực tương đương nhau, tôi thu được kết quả (Phụ lục 3). Qua phân tích kết quả khảo sát tôi nhận thấy: - Đối với học sinh: So sánh sự khác nhau ở bảng 1 (Phụ lục 3) giữa lớp không sử dụng biện pháp của để tài và lớp sử dụng biện pháp đề tài thấy rằng: Lớp có sử dụng phương pháp của đề tài số lượng học sinh thích học và cảm thấy dễ ôn tập chiếm tỷ lệ cao hơn nhiều so với lớp không sử dụng phương pháp của đề tài; ngược lại số lớp không sử dụng biện pháp của đề tài số học sinh không thích học và cảm thấy khó ôn tập chiếm tỉ lệ rất cao. Qua số liệu trên kết hợp với việc quan sát dự giờ và phỏng vấn trực tiếp học sinh, ở các lớp thực nghiệm học sinh trình bày lý do việc thích học và dễ ôn tập là do GV áp dụng các biện pháp của đề tài làm cho các em dễ học hơn, nhớ được kiến thức có hệ thống và lâu hơn, xác định được trọng tâm các nội dung cần ôn tập và mức độ của từng nội dung, việc thường xuyên được cọ xát với đề, việc làm đề trực tiếp qua các phần mềm onlai khiến cho các em rất hưng phấn, rất muốn chinh phục điểm số cao sau mỗi bài thi, kĩ năng phân tích đề để làm bài của các em được nâng cao, không bị lạc đề… Qua số liệu ở bảng 2 và bảng 5 (Phụ lục 3) cho thấy kết quả rất khả quan. Với các lớp đối chứng không áp dụng các biện pháp để ôn thi tốt nghiệp THPT, kết quả thi thử điểm giỏi rất thấp, chủ yếu HS đạt điểm trung bình, yếu. Ngược lại những lớp thực nghiệm áp dụng các biện pháp để ôn thi tốt nghiệp THPT các em chủ yếu đạt điểm khá, giỏi, điểm trung bình, yếu tỉ lệ rất thấp. Sở dĩ các lớp thực nghiệm có kết quả thi cao hơn vì những lớp này GV đã chỉ đạo quyết liệt để ôn thi tốt nghiệp THPT. Qua số liệu ở bảng 2, bảng 5 (Phụ lục 3) cho thấy điểm giống nhau giữa các lớp thực nghiệm kết quả đều có sự chuyển biến rõ rệt, điểm trung bình thi thử tốt nghiệp môn Lịch sử cao, trong khi đó, điểm trung bình thi thử tốt nghiệp môn Lịch sử ở các lớp đối chứng rất thấp. Qua số liệu ở bảng 3 và bảng 4 (Phụ lục 3) cho thấy sau khi có kết quả kì thi thử của Sở, 2 lớp đối chứng cũng được vận dụng những biện pháp của đề tài để ôn thi, kết quả kỳ thi TN THPT năm học 2021-2022 cho thấy các lớp đối chứng 43

đã có sự chuyển biến rõ rệt, điểm trung bình thi TN của cả 2 lớp cộng lại là 6.51; còn đối với 2 lớp thực nghiệm ban đầu điểm bình quân là 7.30. Tính chung điểm trung bình tốt nghiệp môn Lịch sử trường tôi là 7.01 (trong khi đó, điểm trung bình thi tốt nghiệp môn Lịch sử của cả nước năm 2021– 2022 là 6.34, điểm trung bình của tỉnh Nghệ An là 6,41) từ vị trí gần cuối tỉnh năm học trước (4.57 xếp thứ 60), năm học 2021-2022 trường chúng tôi vươn lên xếp thứ 11 trong toàn tỉnh . Qua số liệu phụ lục 4 cho thấy “Một số giải pháp nâng cao chất lượng ôn thi tốt nghiệp môn Lịch sử tại trường THPT Hoàng Mai 2” đã thực sự mang lại luồng gió mới cho GV và HS trường tôi trong việc ôn thi và chinh phục kết quả môn Lịch sử trong kì thi TN THPT, chất lượng bộ môn đã được cải thiện và có bước tiến vượt bậc. - Đối với giáo viên: Phần lớn các giáo viên áp dụng đề tài này đều nhận thấy tính hiệu quả của đề tài. Vì thế, đều thống nhất cao và đồng thuận ý kiến tiếp tục sử dụng và nhân rộng hơn. Với những kết quả đó, tôi có thể khẳng định rằng “Một số giải pháp nâng cao hiệu quả ôn thi TNTHPT môn Lịch sử tại trường THPT Hoàng Mai 2 ” là một trong những việc làm cần thiết, quan trọng để nâng cao chất lượng dạy học cũng như tạo được hứng thú và niềm đam mê Lịch sử của học sinh, đồng thời nâng cao chất lượng các kỳ thi.

4. Bài học kinh nghiệm rút ra khi tiến hành thực nghiệm

Qua quá trình điều tra và thực nghiệm sư phạm, chúng tôi rút ra một số bài

học sau

4.1. Về phía giáo viên

- Ôn thi TN THPT là vấn đề không mới nhưng chưa bao giờ dễ, đòi hỏi tất cả GV phải tự trau dồi chuyên môn, nghiệp vụ, trang bị cho mình những phương pháp dạy học tích cực và kĩ thuật dạy học mới để nâng cao chất lượng bộ môn và tạo ra không khí thoải mái, gây hứng thú cho HS trong quá trình ôn thi.

- Ngoài năng lực chuyên môn, trong quá trình ôn thi đòi hỏi người GV đứng lớp phải luôn tận tâm, đồng hành cùng HS, hỗ trợ học sinh kịp thời mọi lúc, mọi nơi thông qua các nền tảng trực tuyến, phải kiểm tra thường xuyên việc học tập của học sinh, có hình thức động viên, khen ngợi đối với các trường hợp tiến bộ hoặc nhắc nhở kịp thời đối với các trường hợp chây lười trong học tập để mang lại hiệu quả cao trong quá trình ôn thi.

- Trong quá trình giảng dạy và ôn tập cần kết hợp chặt chẽ với giáo viên chủ nhiệm, với phụ huynh học sinh; thường xuyên trao đổi chuyên môn sâu ở nhóm chuyên môn, phân tích những điều đã làm được và chưa làm được qua các kì thi khảo sát trực tuyến và trực tiếp để điều chỉnh kế hoạch, có giải pháp kịp thời trong ôn tập; bám sát chỉ đạo của Ban chuyên môn, chỉ đạo của Sở GD&ĐT trong quá trình ôn thi.

44

- Để ôn thi TN THPT môn Lịch sử có hiệu quả GV cần lưu ý những giải pháp sau:

+ Xây dựng kế hoạch ôn tập tốt nghiệp phù hợp với đối tượng học sinh. + Phân loại đối tượng học sinh để ôn thi tốt nghiệp có hiệu quả. + Phân tích ma trận đề thi chính thức của năm học trước và đề thi tham khảo của Bộ trong năm học.

+ Xây dựng bảng đặc tả, ngân hàng đề và tăng cường cho HS làm bài tập

trắc nghiệm. + Sử dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực và kĩ thuật dạy học mới.

+ Hướng dẫn phương pháp tự học cho học sinh ôn tập ở nhà.

+ Tận dụng tối đa những ưu điểm của công nghệ 4.0 và mạng xã hội trong

ôn thi.

+ Xây dựng báo bảng Lịch sử, phòng học Lịch sử ngay tại lớp học.

+ Rèn luyện kĩ năng làm bài cho học sinh.

4.2. Đối với học sinh

- Tạo cho học sinh tâm thế không sợ học ôn, không sợ kiểm tra, thi cử, không tìm cách đối phó bằng những biểu hiện gian lận.

- Khuyến khích sự tìm tòi, sáng tạo của các HS, tránh được việc học vẹt, học tủ...tập trung rèn luyện các kĩ năng cho các em nhất là kĩ năng làm bài thi TN THPT. Góp phần tạo sự hứng thú, đam mê, sáng tạo của HS đối với bộ môn Lịch sử.

- Giúp các em ôn thi một cách có hệ thống, khoa học, phù hợp với năng lực vốn có của mình.

- Để ôn thi TN THPT môn Lịch sử có hiệu quả HS cần lưu ý những vấn đề sau:

Cần có mục tiêu và kế hoạch cụ thể của cá nhân trong việc ôn thi. Đề ra mục tiêu phấn đấu cho từng giai đoạn và lên kế hoạch một ngày dành khoảng bao nhiêu thời gian cho việc học tập bộ môn? Ôn nội dung gì? Thời gian ôn lí thuyết bao nhiêu, thực hành bao nhiêu?... Phương án giải quyết khi không hoàn thành tiến độ ôn thi của ngày hôm trước.

Xây dựng sơ đồ tư duy để ôn tập: Ôn tập chủ yếu theo sơ đồ tư duy “5W - 1 How”. Việc vận dụng công thức “5W - 1 How” này giúp các em hình dung cụ thể về những vấn đề xoay quanh một sự kiện, không bị nhầm lẫn với sự kiện khác.

Phân biệt các khía cạnh của sự kiện: HS phải phân biệt rõ đâu là mục tiêu, đâu là nội dung, đâu là kết quả, ý nghĩa ... Việc làm này có vẻ đơn gian nhưng khi

45

bước vào thời gian làm bài thi HS sẽ dễ lúng túng vì những ý này sẽ trùng lập, khiến các em lẫn lộn. Khi đã làm tốt công tác chuẩn bị này, thì đề thi dù khó đến đâu các em cũng sẽ xử lí một cách dễ dàng.

Hệ thống hóa kiến thức sách giáo khoa theo ma trận và bảng đặc tả GV hướng dẫn, tránh học tủ, học vẹt: Để làm bài thi đạt điểm cao, các em cần nắm vững kiến thức cơ bản nhằm giải quyết tốt những yêu cầu của đề. Hàm lượng kiến thức môn Lịch sử rất rộng và dễ gây nhầm lẫn vì vậy các em nên ôn luyện theo dòng thời gian, sắp xếp các sự kiện theo trình tự thời gian từ đó phát triển các nội dung có liên quan. Chú ý các bài Tổng kết để rèn luyện kỹ năng khái quát hóa kiến thức và xâu chuỗi vấn đề, tất cả những kiến thức, những vấn đề và sự kiện lịch sử cốt lõi nhất, nổi bật nhất đều hiện hữu trong các bài Tổng kết và đa phần học sinh đều không để ý.

Xác định mối quan hệ giữa lịch sử Việt Nam với lịch sử thế giới và ngược lại: Lịch sử Việt Nam là một bộ phận của lịch sử thế giới, nên sẽ chịu ảnh hưởng trước những tác động lớn từ bên ngoài. Trong các dạng đề thi, các em sẽ gặp câu hỏi liên quan giữa lịch sử thế giới và lịch sử dân tộc.

Ôn tập cả hai phần “sử” và “luận”: Các em không nên chỉ học phần “sử” tức là các sự kiện mà bỏ qua phần “luận”, tức là khi nhắc tới sự kiện nào học sinh đều có thể bình luận, nhận xét, đánh giá,…. về sự kiện. Để “luận” được thì phần “sử”, các em cần phải ghi nhớ, xác định được quá trình diễn ra của “5W – 1How” ở trên. Thường vào phòng thi các em sẽ gặp áp lực về thời gian, tâm lý, không khí căng thẳng nên rất dễ quên kiến thức. Việc học cả phần “luận” sẽ giúp các em nhớ lâu và nhớ sâu hơn, đảm bảo cho việc làm bài trôi chảy hơn. Đồng thời, trong bài thi trắc nghiệm, còn có khoảng 10 câu hỏi yêu cầu suy luận, phân tích .... Đây là những câu hỏi mà các em rất dễ bị mất điểm và đây cũng chính là cơ sở để sàng lọc, phân loại học sinh…

Ôn tập bằng nhiều hình thức: Không chỉ tự ôn tập một mình, các em có thể lựa chọn nhiều hình thức ôn tập khác như trao đổi với bạn bè, tìm hiểu kiến thức thông qua kênh Youtube, Facebook….Thường xuyên trao đổi với bạn bè cùng lớp, các thầy cô để hỏi thêm về các kiến thức chưa hiểu rõ, hoặc trao đổi các cách giải quyết khác nhau cho cùng một vấn đề. Trên Facebook có rất nhiều nhóm, diễn đàn liên quan đến Lịch sử. Còn trên Youtube, có hàng loạt kênh về Lịch sử được biên tập dưới dạng audio hay video để các em có thể nghe và ghi nhớ các sự kiện, nhân vật… Xem những trận đánh, hình ảnh lịch sử, nhân vật lịch sử… chắc chắn sẽ dễ nhớ hơn, dễ hình dung hơn so với những kiến thức khô khan trong sách.

Luyện đề thường xuyên và rèn luyện kĩ năng làm bài thi để kiểm tra mức độ tiến bộ của bản thân. Việc luyện đề sẽ làm cho các em quen với mô hình đề; tập cách phản xạ đối với những câu khó; canh được thời gian và phân chia thời gian làm bài một cách khoa học; quen với tâm lý phòng thi; kiểm tra lượng kiến thức của mình;.... Mặt khác việc nhìn nhận những lỗi sai, những kiến thức đang bị hổng

46

của mình và khắc phục nó sẽ giúp các em tiến bộ mỗi ngày. Tuy nhiên không nên luyện quá nhiều đề thi trong một ngày, tránh luyện thi lan man các dạng không rõ nguồn gốc, xuất xứ. Cần tổng kết ngắn gọn những kết quả mà các em đã đạt được để điều chỉnh kế hoạch và mục tiêu ở thời gian tiếp theo.

Không gian yên tĩnh để ôn bài ở nhà: Để tập trung vào bài vở, các em cần một không gian gọn gàng và yên tĩnh để tỉnh táo và tập trung ôn bài, làm bài. Các tác động bên ngoài sẽ ảnh hưởng tới việc ôn thi, việc ngăn chặn những tiếng ồn sẽ giúp các em tập trung hơn.

Cuối cùng, chuẩn bị đầy đủ dụng cụ cần thiết, đến trường thi trước 10-15 phút, giữ tâm lý thoải mái trong phòng thi, hít sâu, thở đều, không dành quá nhiều tâm huyết vào một câu hỏi mà nên biết bỏ qua khi cần thiết, phân chia thời gian hợp lí, tìm từ khóa cho các câu hỏi, dùng phương pháp phân tích loại trừ để tìm đáp án chính xác nhất, làm đến đâu tô vào phiếu làm bài đến đó.

47

PHẦN III. KẾT LUẬN

1. Kết luận

Qua một thời gian nghiên cứu tài liệu gần hai năm từ tháng 9-2021 đến tháng 3-2023 (Phụ lục 4) và thực nghiệm đề tài vào giảng dạy ôn tập thi TN THPT ở đơn vị bản thân công tác, tôi nhận thấy bước đầu đã thu nhận được những tín hiệu khả quan. Đề tài đã có tác dụng rất lớn đối với việc ôn thi và nâng cao chất lượng bộ môn Lịch sử trong kì thi TN THPT.

Đề tài đã đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng ôn thi môn Lịch

sử trong kỳ thi tốt nghiệp THPT.

Đề tài đã phân tích những cơ sở lý luận và thực tiễn cụ thể, xác thực. Những giải pháp đề tài đưa ra có tính khoa học, khả thi cao. Đề tài tiến hành thực nghiệm sư phạm bằng các phương pháp khoa học, số liệu thống kê khách quan, chính xác, trung thực. Nội dung đề tài được trình bày, lý giải theo từng phần, chương, mục rõ ràng, mạch lạc. Các luận điểm, luận cứ nêu ra đều có cơ sở. Đề tài có giá trị thực tiễn cao, dễ dàng áp dụng vào quá trình dạy học, ôn thi tốt nghiệp THPT nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử. Đề tài đã được áp dụng vào thực tiễn dạy học, ôn thi trong kì thi tốt nghiệp THPT đạt hiệu quả cao ở trường THPT Hoàng Mai 2 (từ vị trí xếp loại thứ 60 toàn tỉnh năm học 2020- 2021 vượt lên xếp vị trí thứ 11 trong năm học 2021-2022). Đề tài có thể nhân rộng, dễ dàng sử dụng cho giáo viên và học sinh trong thực tiễn dạy học và ôn thi ở các trường THPT trong cả nước nhằm nâng cao chất lượng môn Lịch sử trong kì thi tốt nghiệp THPT. Ngoài ra có thể áp dụng một số giải pháp của đề tài cho việc ôn tập TN THPT cho các môn học khác. Đề tài có thể sử dụng làm các nội dung trong các buổi trao đổi chuyên môn, các diễn đàn đổi mới phương pháp dạy học và ôn thi tốt nghiệp THPT. 2. Kiến nghị, đề xuất 2.1. Với các cấp quản lí giáo dục Các cấp quản lí giáo dục cần trang bị cơ sở vật chất như máy chiếu, loa, đài, máy tính...để nâng cao hiệu quả dạy học. Hiện nay, Lịch sử là môn học “bắt buộc”, thực tế đó đòi hỏi cần nhìn nhận đúng vai trò, vị trí của môn Lịch sử trong nhà trường THPT. Sở Giáo dục và đào tạo thường xuyên tổ chức tập huấn, bồi dưỡng cho giáo viên về đổi mới phương pháp dạy học, ôn thi tốt nghiệp THPT để giáo viên có thêm cơ hội học hỏi, trao đổi kinh nghiệm cùng với các đồng nghiệp và cấp trên trong quá trình ôn thi. 2.2. Với giáo viên Mỗi GV cần tích cực đầu tư thời gian, tâm trí để tìm ra các giải pháp hướng dẫn HS 12 ôn thi hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử trong kỳ thi tốt nghiệp THPT theo phương pháp tích cực nhằm tạo sân chơi, hứng thú

48

cho hoạt động học tập của HS. Giáo viên là người tổ chức, hướng dẫn học sinh làm việc, khám phá, chiếm lĩnh tri thức một cách chủ động, sáng tạo. Hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS theo hướng phát triển năng lực, phẩm chất. Giáo viên không ngừng học tập, nâng cao năng lực chuyên môn nghiệp vụ, tích cực ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động dạy học, ôn thi. Các đồng nghiệp trong trường hỗ trợ nhau cùng nhau thảo luận, xây dựng các giải pháp hiệu quả, sát tình hình thực tiễn của nhà trường. 2.3. Với học sinh Học sinh cần có sự chuẩn bị chu đáo bài ở nhà. Từ kiến thức và kỹ năng cụ thể trong giờ học trên lớp, học sinh tự rút ra cho mình phương pháp học tập, tự tìm tòi tài liệu, để rèn luyện kỹ năng và phát triển năng lực, phẩm chất. Cần làm quen nhiều với phương pháp học, các dạng bài tập theo định hướng phát triển năng lực trong học tập và ôn thi tốt nghiệp. Biết cách sắp xếp lại các kiến thức đã học, sử dụng tài liệu và SGK áp dụng giải quyết các câu hỏi trong đề thi cho dễ hiểu bài. Biết vận dụng các kiến thức đã được học để giải quyết các vấn đề thực tiễn. Biết cách sử dụng các kiến thức thực tiễn và kiến thức liên môn trong giải quyết các bài tập và làm bài kiểm tra. Tôi thiết nghĩ đề tài này là một vấn đề có ý nghĩa thiết thực không chỉ đối với việc giảng dạy, ôn thi TN THPT môn lịch sử mà sâu hơn nó phát triển các năng lực, phẩm chất cần thiết cho HS. Rất mong được sự góp ý, bổ sung từ hội đồng khoa học các cấp và bạn bè, đồng nghiệp để tôi làm tốt hơn trong công tác chuyên môn của mình.

Tôi xin chân thành cảm ơn thầy cô, các bạn đồng nghiệp và các em học sinh đã giúp tôi hoàn thành sáng kiến này.

49

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Các con đường và biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học Lịch sử THPT. Nguyễn Thị Côi (Chủ biên), NXB Đại Học Sư Phạm.

2. Dạy và học tích cực – Một số phương pháp dạy và kĩ thuật dạy học, NXB Đại Học Sư Phạm.

3. Hướng dẫn ôn thi tốt nghiệp THPT môn Lịch sử - Thạc sĩ Trương

Ngọc Thơi, NXB Thanh Hóa.

4. Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Lịch sử lớp 12, NXB

Giáo Dục Việt Nam.

5. Phương pháp dạy học Lịch sử phổ thông, Giáo sư Phan Ngọc Liên. NXB ĐHSP Hà Nội.

6. Sách giáo viên Lịch Sử lớp 12, NXB Giáo Dục Việt Nam .

7. Sách Đột phá 8+ môn Lịch sử, NXB Đại Học Quốc Gia Hà Nội.

8. Một số phương pháp làm bài thi trắc nghiệm môn Lịch sử, NXB Giáo Dục Việt Nam.

9. Thiết kế bài giảng Lịch Sử lớp 12. Nguyễn Thị Thạch (Chủ biên), NXB Hà Nội.

10. Tài liệu bồi dưỡng giáo viên thực hiện chương trình SGK lớp 12 môn Lịch

sử, NXB Giáo Dục Việt Nam.

50

PHỤ LỤC

Phụ lục 1: PHIẾU ĐIỀU TRA GIÁO VIÊN

Họ và tên ………………………………………………………………..

GV trường……………………………………………………….............

Số năm công tác…………………………………………………………

Để tạo điều kiện gúp chúng tôi đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng Ôn thi tốt nghiệp bộ môn Lịch sử ở trường THPT, xin quý thầy (cô) vui lòng cho biết ý kiến của mình về một số vấn đề sau đây. (Nếu đồng với ý kiến nào xin đánh dấu khoanh tròn vào đáp án).

Câu 1. Kế hoạch ôn tập TNTHPT cho học sinh ở bộ môn Lịch sử được nhóm chuyên môn xây dựng trong khoảng thời gian nào?

A. Đầu năm học. B. Đầu năm học và được chỉnh sửa bổ sung cho phù

hợp.

C. Cuối kì 1. D. Sau khi có đề tham khảo của Bộ GD&ĐT.

Câu 2. Trong quá trình ôn tập cho HS, theo thầy (cô) có cần thiết phân loại đối tượng học sinh để ôn thi không?

A. Cần thiết. B. Không cần thiết.

Câu 3. (Dành cho GV chọn đáp án B câu 2) Lí do thầy (cô) không phân loại đối tượng học sinh để ôn thi tốt nghiệp là

A. không có thời gian để dạy riêng cho các em vì số buổi ôn quá ít.

B. lực học của các em về bộ môn chủ yếu đang ở mức trung bình trở xuống.

C. các em HS chỉ có nhu cầu đậu TN THPT nên không cần điểm cao.

Câu 4. (Có thể khoanh tròn nhiều đáp án) Những biện pháp nào sau đây đã được thầy (cô) tiến hành trong quá trình ôn thi TN THPT tại đơn vị mình công tác?

A. Sử dụng sơ đồ tư duy để ôn tập.

B. Dạy lại lí thuyết cơ bản cho HS.

C. Kết hợp dạy lại lí thuyết và làm bài tập TN.

D. Lập nhóm zalo, Fake book hỗ trợ HS trong ôn tập

E. Sử dụng các phần mềm như để cho các em làm đề onlai.

G. Hướng dẫn các em kĩ năng làm bài.

H. Lập báo bảng Lịch sử, góc học tập LS trong lớp học.

Câu 5. Trong quá trình tổ chức ôn thi TN môn học lịch sử ở trường THPT,

thầy (cô) gặp những khó khăn gì?

51

A. Học sinh chưa chú trọng ôn thi.

B. Thời gian nhà trường bố trí ôn thi chưa nhiều.

C. Lúng túng trong việc vận dụng kĩ thuật mới vào ôn tập.

D. Tất cả các ý kiến trên.

Câu 6. Theo thầy (cô), để ôn tập đạt hiệu quả cao thì cần những điều kiện

nào sau đây?

A. Cần có sự quan tâm của lãnh đạo các cấp (Sở GD&ĐT, BGH nhà

trường).

B. Cần có sự phối hợp giữa nhà trường-gia đình-xã hội.

C. Cần tập huấn về một số phương pháp, kĩ thuật dạy học mới.

D. Tất cả các phương án trên.

Chân thành cảm ơn quý thầy cô !!!

52

Phụ lục 2: PHIẾU THĂM DÒ Ý KIẾN HỌC SINH

Em hãy vui lòng cho biết ý kiến của em về các vấn đề sau bằng cách đánh dấu (x) vào (cid:0) trước câu trả lời mà em lựa chọn.

Câu 1. Trong quá trình học tập và ôn thi TN THPT môn Lịch sử, em cảm thấy như thế nào?

(cid:0) Rất hứng thú. (cid:0) Hứng thú. (cid:0) Bình thường. (cid:0) Không quan tâm.

Câu 2. Trong ôn tập môn Lịch sử, khi GV tổ chức học tập theo SĐTD và làm bài tập trắc nghiệm bằng phần mềm Quizi, em thấy cảm thấy như thế nào?

(cid:0) Rất hứng thú. (cid:0) Hứng thú. (cid:0) Không hứng thú.

(cid:0) Bình thường. (cid:0) Không quan tâm.

Câu 4. Trong dạy học môn Lịch sử, khi GV tổ chức ôn tập SĐTD và làm bài tập trắc nghiệm bằng phần mềm Quizi,, em thấy có tác dụng như thế nào?

(cid:0) Kiến thức trở nên đơn giản, dễ hiểu hơn

(cid:0) Giờ học nhẹ nhàng, bớt căng thẳng hơn, hứng thú, tích cực học hơn.

(cid:0) Nhớ bài lâu hơn.

(cid:0) Nắm kiến thức có hệ thống hơn.

(cid:0) Giúp rèn luyện và phát triển KNS..

(cid:0) Không có tác dụng gì.

Câu 5. Khi GV dạy ôn tập bằng phương pháp truyền thống (đọc - chép; hỏi - đáp) em cảm thấy như thế nào?

(cid:0) Thích thú. (cid:0) Nhàm chán. (cid:0) Bình thường. (cid:0) Không quan tâm.

Câu 6. Ngoài giờ dạy học trên lớp GV có biện pháp nào để hỗ trợ việc học tập của các em ở nhà không?

(cid:0) Có. (cid:0) Không. (cid:0) Có nhưng chưa thường xuyên.

Câu 7. Ngoài các bài kiểm tra trên lớp GV có hình thức kiểm tra nào đối với các em lúc ở nhà không?

(cid:0) Có. (cid:0) Không. (cid:0) Thỉnh thoảng có.

Xin cảm ơn và chúc các em đạt kết quả cao trong kì thi sắp tới!!!

53

Phụ lục 3:

Sử dụng phương pháp của đề tài

Không sử dụng phương pháp của đề tài

Lớp

Năm học

Thích học

Dễ ôn tập

Khó ôn tập

Thích học

Dễ ôn tập

Khó ôn tập

Không thích học

9/40

31/40

9/40

31/40

12A5

40/40

0/40

40/40

0/40

12A6

22,5%

77,5%

22,5%

77,5%

100%

100 %

2021- 2022

10/40

30/40

10/40

30/40

12A8

41/41

0/41

41/41

0/41

12A3

100 %

25%

75%

25%

75%

100%

Bảng 1: Bảng khảo sát thái độ học tập của học sinh trong việc sử dụng và không sử dụng giải pháp của đề tài.

Bảng 2: Bảng khảo sát kết quả học tập qua bài thi thử lần 1 của Sở năm học 2021- 2022 (Nguồn trường THPT Hoàng Mai 2)

Lớp đối chứng

Lớp dạy thực nghiệm

Năm học

Lớp

Điểm trung bình

12A6

5,32

7,01

12A5

2021 – 2022

12A3

5,21

7,05

12A8

Bảng 3: Bảng kết quả thi tốt nghiệp môn Lịch sử năm học 2021-2022 (Sau khi thi thử lần 1của Sở lớp 12A6 và 12A3 cùng thực hiện các giải pháp của đề tài – Nguồn trường THPT Hoàng Mai 2)

Lớp đối chứng

Lớp dạy thực nghiệm

Năm học

Lớp

Điểm trung bình

12A6

6,34

7,27

12A5

2021 – 2022

12A3

6,68

7,24

12A8

54

Năm học

Điểm TB chung toàn trường

Điểm TB chung cả nước

Điểm TB chung toàn tỉnh/ thứ hạng trường xếp toàn tỉnh

2020 - 2021

4,57

4,74/60

4,97

7,01

6,41/11

6,34

2021 - 2022

Bảng 4: Bảng kết quả thi tốt nghiệp môn Lịch sử năm học 2020-2021 và năm học 2021-2022 của Trường THPT Hoàng Mai 2 (Nguồn Sở GD&ĐT Nghệ An)

Lớp đối chứng

Năm học

Lớp

Điểm trung bình

Lớp dạy thực nghiệm Điểm trung bình

2022 - 2023

12A9

5,18

12A3

6,84

2022 - 2023

12A10

5,46

12A8

6,23

Bảng 5: Bảng khảo sát kết quả học tập qua bài thi thử tốt nghiệp lần 1 đề Cụm Quỳnh Lưu, Hoàng Mai năm 2023 (Nguồn trường THPT Hoàng Mai 2)

55

Phụ lục 4. Kế hoạch nghiên cứu (9-2021 đến 3-2023)

STT Thời gian Nội dung công việc 1

9-2021

Sản phẩm - Bản đề cương chi tiết của đề tài.

2 10 -2021

11 – 2021 đến 1- 2022

2 đến 3- 2022

- Tìm hiểu thực trạng và chọn đề tài, viết đề cương nghiên cứu. - Nghiên cứu lí luận. - Khảo sát thực trạng, tổng hợp số liệu năm học trước; kiểm tra trước thực nghiệm. - Trao đổi với đồng nghiệp và bắt đầu áp dụng các giải pháp. - Nghiên cứu tài liệu; viết sơ lược sáng kiến. Tiếp tục áp dụng các giải pháp. - Xin ý kiến đồng nghiệp. - Áp dụng thực nghiệm lần thứ nhất ở đơn vị công tác; lấy ý kiến HS. Tiếp tục nghiên cứu đề tài. 6-2022 5

- Tập hợp lí thuyết của đề tài. - Xử lí số liệu khảo sát và số liệu kiểm tra trước thực nghiệm. - Tổng hợp ý kiến của đồng nghiệp. - Bản thảo sáng kiến - Tập hợp đóng góp của đồng nghiệp. - Tổng hợp và xử lí kết quả thực nghiệm, rút ra kết luận ban đầu. - Bước đầu hoàn thành sáng kiến. - Bổ sung, chỉnh sửa sáng kiến.

7 đến tháng 8- 2022

9-2022 đến 2023

- Nạp đề cương duyệt ở Sở. - Tổng hợp và xử lí kết quả thực nghiệm lần 2, rút ra kết luận lần cuối. Hoàn thành sáng kiến.

8 3-2023

Hoàn thiện xong sáng kiến.

- Tiếp tục nghiên cứu, bổ sung trên cơ sở xử lí kết quả kì thi TN THPT và chất lượng bộ môn. - Đề xuất sáng kiến kinh nghiệm. - Tiếp tục điều chỉnh cho phù hợp nhiệm vụ năm học; thực nghiệm lại sáng kiến ở đơn vị công tác, lấy ý kiến HS và các đồng nghiệp đã thực nghiệm đề tài. Rà soát lần cuối, in ấn, nạp Hội đồng KH của Trường.

56

Phụ lục 5: Một số sản phẩm của HS và hình ảnh các em trong ôn thi TN