SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
ĐỀ TÀI:
CÁCH KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG TÌNH HUỐNG
MỞ ĐẦU TRONG SGK TOÁN 10 (TẬP I)- KNTT,
TẠO HỨNG THÚ HỌC TẬP CHO HỌC SINH
Môn: Toán học
Nhóm tác giả: Ngô Trí Thụ
Vũ Thị Hường
Lê Sỹ Chính
Tổ: Toán Tin
Số điện thoại: 0982.112.369
Tháng 4 năm 2023
MỤC LỤC
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ .......................................................................................... 1
1.1. Lí do chọn đề tài. ................................................................................................ 1
2. Tính mới của đề tài ................................................................................................ 2
PHẦN II. NỘI DUNG ............................................................................................. 3
1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ..................................................................... 3
1.1. Cơ sở lí luận ....................................................................................................... 3
1.1.1. Năng lực .......................................................................................................... 3
1.1.2. Dạy học theo tiếp cận phát triển năng lực ....................................................... 3
1.1.3. Đặc điểm năng lực Toán học .......................................................................... 5
1.1.4. Các thành tố của năng lực Toán học ............................................................... 5
1.1.5. Cấu trúc bài học môn Toán theo tiếp cận phát triển năng lực ........................ 7
1.1.6. Cấu trúc bài học chương trình 2018 theo hướng dẫn của tập thể GV cốt cán
môn Toán sở GD&ĐT Nghệ An. .............................................................................. 8
1.2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................. 11
2. Cách sử dụng tình huống mở đầu trong SGK Toán 10 (Tập I)- KNTT tạo hứng
thú học tập cho HS. ................................................................................................. 12
2.1. Sử dụng tình huống mở đầu làm hoạt động khởi động. ................................... 13
2.1.1. Sử dụng tình huống mở đầu để dẫn dắt, suy diễn lôgic để hình thành khái
niệm mới. ................................................................................................................. 13
2.1.2. Sử dụng tình huống mở đầu để tổ chức trò chơi để phát hiện chiếm lĩnh tri
thức mới. .................................................................................................................. 16
2.2. Sử dụng tình huống mở đầu vừa để phục vụ cho hoạt động khởi động vừa để
sử dụng cho hoạt động luyện tập củng cố, vừa để phục vụ cho hoạt động vận dụng
trong tiết học, bài học. ............................................................................................. 19
2.2.1. Sử dụng tình huống mở đầu vào ba hoạt động: Khởi động, luyện tập và vận
dụng. ........................................................................................................................ 19
2.2.2. Sử dụng tình huống mở đầu vào hai hoạt động: Khởi động và vận dụng. ... 22
3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM VÀ ĐIỀU TRA QUAN SÁT .............................. 26
3.1. Giáo án thực nghiệm số 1 ................................................................................. 26
3.2. Giáo án thực nghiệm số 2. ................................................................................ 35
PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................... 48
1. Kết luận ............................................................................................................... 48
2. Kiến nghị ............................................................................................................. 48
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 50
PHỤ LỤC
1
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1.1. Lí do chọn đề tài.
Giáo dục nước ta đang trong giai đoạn đổi mới về mọi mặt, cả về nội dung
chương trình, phương thức tiếp cận, phương pháp dạy, học hình thức tổ chức lớp
học. Chương trình GDPT mới được xây dựng theo định hướng phát triển phẩm
chất và năng lực của học sinh, tạo môi trường học tập và rèn luyện giúp học sinh
phát triển hài hòa về thể chất và tinh thần, trở thành người học tích cực, tự tin, biết
vận dụng các phương pháp học tập tích cực để hoàn chỉnh các tri thức và kỹ năng
nền tảng, có ý thức lựa chọn nghề nghiệp và học tập suốt đời có những phẩm chất
tốt đẹp và năng lực cần thiết để trở thành người công dân có trách nhiệm, người lao
động có văn hóa, cần cù, sáng tạo, đáp ứng nhu cầu phát triển của cá nhân và yêu
cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước trong thời đại toàn cầu hóa và cách
mạng công nghiệp mới.
Mục đích chủ yếu của môn Toán ở cấp trung học phổ thông trong chương
trình mới là góp phần giúp học sinh hình thành và phát triển năng lực toán học với
yêu cầu cần đạt: nêu và trả lời được câu hỏi khi lập luận, giải quyết vấn đề, sử
dụng được các phương pháp lập luận, quy nạp và suy diễn để hiểu được những
cách thức khác nhau trong việc giải quyết vấn đề, về thiết lập được mô hình toán
học để mô tả tình huống, từ đó đưa ra cách giải quyết vấn đề toán học đặt ra trong
mô hình được thiết lập, thực hiện và trình bày được giải pháp giải quyết vấn đề và
đánh giá được giải pháp pháp đã thực hiện, phản ánh được giá trị của giải pháp,
khái quát hóa được cho vấn đề tương tự, sử dụng được công cụ, phương tiện toán
học trong học tập, khám phá và giải quyết vấn đề toán học ở khắp các lĩnh vực:
Đại số và Giải tích, Hình học và Đo lường, Thống kê và Xác suất. Góp phần giúp
học sinh có những hiểu biết tương đối tổng quát về các ngành nghề gắn với môn
Toán và có giá trị làm cơ sở cho định hướng nghề nghiệp sau THPT, có được năng
lực tối thiểu để tự tìm hiểu những vấn đề liên quan đến Toán học trong suốt cuộc
đời.
Điều đặc biệt trong lần đổi mới giáo dục này là BGD &ĐT tạo chỉ quy định
những nguyên tắc định hướng chung về yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực
của học sinh. Nội dung giáo dục, phương pháp giáo dục và việc đánh giá kết quả
giáo dục không quy định quá chi tiết, để tạo điều kiện cho tác giả sách giáo khoa
và giáo viên phát huy tính chủ động sáng tạo trong thực hiện chương trình. Điều
này đã tạo động lực cho các nhà nghiên cứu giáo dục, các thầy cô tâm huyết với
nghề tham gia vào việc nghiên cứu những phương pháp dạy học tích cực hóa quá
trình học tập của học sinh.
Thiết kế bài học được xác định là yếu tố quan trọng nhất trong việc hỗ trợ
giáo viên đổi mới phương pháp dạy và giúp học sinh phát triển năng lực và phẩm
chất.
2
Mỗi bài học trong sách giáo khoa Toán 10 gồm có bốn phần cơ bản là mở
đầu, kiến thức mới, luyện tập và vận dụng. Phần mở đầu dành chung cho toàn bài
học, các phần còn lại đi theo các mục trong bài học.
Mở đầu bài học đưa ra tình huống làm nảy sinh nhu cầu học tập, nó có thể là
một bài toán thực tế đại diện hay là một đoạn dẫn nhập để mở ra một chân trời tri
thức.
Là một giáo viên Toán THPT cũng là năm đầu tiên thực hiện CTPT mới -
CTPT 2018. Việc thực hiện chương trình sẽ còn rất nhiều bỡ ngỡ và trăn trở,
chúng tôi luôn tâm niệm rằng để có một giờ học tốt thì thì công việc chuẩn bị bài,
chuẩn bị kế hoạch dạy học phải cẩn thận chu đáo. Trong các bước hoạt động của
kế hoạch dạy học, chúng tôi thiết nghĩ việc thành bại của giờ dạy thì hoạt động
khởi động là rất quan trọng, nhờ hoạt động này có thể tạo không khí vui tươi của
tiết học, gây hứng thú, kích thích sự tò mò cho học sinh. Trên cơ sở các tình huống
thực tiễn đã được đưa ra ở sách giáo khoa Toán 10 – KNTT, chúng tôi muốn bàn
đến cách khai thác, sử dụng các tình huống này cho thật hiệu quả gây hứng thú học
tập, sự tò mò, khám phá, sáng tạo. Và đây là hướng nghiên cứu mới mà chưa lặp
lại ở các sáng kiến kinh nghiệm nào. Chính vì lý do đó chúng tôi lựa chọn đề tài: ″
Cách khai thác và sử dụng tình huống mở đầu trong SGK Toán 10 (Tập I)-
KNTT, tạo hứng thú học tập cho học sinh.
2. Tính mới của đề tài
Sáng kiến giúp cải thiện và tạo hứng thú cho các tiết dạy học môn Toán vốn
dĩ khó và khô khan, tạo không khí vui tưới hấp dẫn của tiết học qua đó giúo học
sinh học tập hứng thú hơn và hiệu quả hơn, giúp học sinh phát triển năng lực tư
duy, phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán học góp phần phát huy tính tích cực
chủ động và phát triển phẩm chất năng lực toàn diện cho học sinh được thể hiện
theo cách riêng biệt mà không trùng với bất cứ giải pháp nào đã được đề cập.
Chứng minh tính khả thi và tính hiệu quả khi áp dụng đề tài nhằm nâng cao
chất lượng và hiệu quả dạy học.
3
PHẦN II. NỘI DUNG
1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1. Cơ sở lí luận
1.1.1. Năng lực
Các nhà tâm lí học cho rằng, năng lực là sự kết hợp của các kiến thức, kĩ năng
và thái độ có sẵn hoặc ở dạng tiềm năng của một cá nhân, là tổng hợp đặc điểm
thuộc tính tâm lí của cá nhân phù hợp với yêu cầu đặc trưng của một hoạt động
nhất định nhằm đảm bảo cho hoạt động đó có hiệu quả cao. Hiện nay, quan niệm
chung về năng lực được nhiều người thừa nhận là: “Năng lực là thuộc tính cá nhân
được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho
phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá
nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,… thực hiện thành công một loại hoạt
động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể” (Chương
trình Giáo dục phổ thông tổng thể (tháng 7/2017)). Như vậy:
- Năng lực là sự kết hợp giữa tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện
của người học.
- Năng lực là sự tích hợp của kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân
khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,…
- Năng lực được hình thành, phát triển thông qua hoạt động và thể hiện ở sự
thành công trong hoạt động thực tiễn.
Khái quát lại năng lực có thể hiểu là sự kết hợp của các kiến thức, kĩ năng,
phẩm chất, thái độ và hành vi của một cá nhân để thực hiện một công việc có hiệu
quả. Năng lực không chỉ bao hàm kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo mà còn cả giá trị, động
cơ, đạo đức và hành vi xã hội.
Theo tác giả Trần Kiều (2014): “Các năng lực cần hình thành và phát triển
cho người học môn Toán trong trường phổ thông Việt Nam là: năng lực tư duy;
năng lực giải quyết vấn đề; năng lực mô hình hóa; năng lực giao tiếp; năng lực sử
dụng công cụ, phương tiện học toán; năng lực học tập độc lập và hợp tác”.
1.1.2. Dạy học theo tiếp cận phát triển năng lực
Theo Đặng Thành Hưng (2014): “Bản chất của giáo dục theo tiếp cận phát
triển năng lực là lấy năng lực làm cơ sở (tham chiếu) để tổ chức chương trình và
thiết kế nội dung học tập. Điều này cũng có nghĩa là năng lực của học sinh sẽ là kết
quả cuối cùng cần đạt của quá trình dạy học hay giáo dục. Nói cách khác, thành
phần cuối cùng và cơ bản của mục tiêu giáo dục là các phẩm chất và năng lực của
người học. Năng lực vừa được coi là điểm xuất phát đồng thời là sự cụ thể hóa của
mục tiêu giáo dục. Vì vậy, những yêu cầu về phát triển năng lực học sinh cần được
đặt đúng chỗ của chúng trong mục tiêu giáo dục”.
Dạy học theo tiếp cận năng lực nhấn mạnh: