SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP
CÓ NHIỀU CÁCH GIẢI NHẰM
RÈN LUYỆN TƯ DUY CHO
HỌC SINH TRONG DẠY HỌC
HÓA HỌC HỮU CƠ TRƯỜNG
THPT
PHẦN I: MỞ ĐẦU
I. Lý do chọn đề tài
Trong dạy học hóa học, có nhiều biện pháp và phương pháp để nâng cao
chất lượng dạy học và phát triển năng lực nhận thức của học sinh. Thực tế cho
thấy, giải bài tập hóa học không chỉ có tác dụng ôn tập, củng cố kiến thức đã
học mà còn có tác dụng để phát triển kiến thức, phát triển năng lực tư duy và
rèn trí thông minh cho học sinh. Giải một bài toán hóa học bằng nhiều cách
dưới các góc độ khác nhau có khả năng rèn tư duy cho học sinh gấp nhiều lần
so với giải bài toán bằng một cách dù cách đó là ngắn gọn nhất, giúp cho học
sinh có khả năng nhìn nhận vấn đề theo nhiều hướng khác nhau, phát triển tư
duy logic, sử dụng thành thạo và tận dụng tối đa các kiến thức đã học. Để phát
triển tư duy và rèn trí thông minh cho học sinh thì việc tìm ra đáp số của bài
toán hóa học là chưa đủ mà giáo viên cần phải khuyến khích học sinh tìm nhiều
cách giải cho một bài tập, chọn cách giải hay nhất và ngắn gọn nhất. Khi nói
lên được ý hay, với phương pháp tối ưu sẽ tạo cho học sinh niềm vui, sự hưng
phấn, kích thích học sinh tư duy, nỗ lực suy nghĩ để tìm ra cách giải hay hơn
thế nữa.
Vì vậy tôi chọn đề tài :
"Sử dụng hệ thống bài tập có nhiều cách giải nhằm rèn luyện tư duy
cho học sinh trong dạy học hóa học hữu cơ trường THPT"
Hy vọng đề tài này sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học hóa học ở trường
THPT.
II. Mục đích nghiên cứu
- Rèn luyện tư duy đa hướng cho học sinh lớp 11,12 trường Trung học
phổ thông qua hệ thống bài tập hóa học có nhiều cách giải.
- Nâng cao hiệu quả dạy học hóa học 11, 12 nâng cao trường THPT và bồi
dưỡng học sinh giỏi.
III. Nhiệm vụ của đề tài
- Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài toán hóa học có nhiều
cách giải cho lớp 11 nâng cao ở trường THPT.
- Nghiên cứu, đề xuất phương pháp sử dụng hệ thống bài tập có nhiều
cách giải một cách có hiệu quả trong quá trình dạy học hóa học ở lớp 11, 12
nâng cao trường THPT.
- Thực nghiệm sư phạm : Kiểm nghiệm giá trị của hệ thống bài toán hóa
học có nhiều cách giải và hiệu quả của các đề xuất về phương pháp sử dụng ở
trường Trung học phổ thông.
IV. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
- Khách thể nghiên cứu : Quá trình dạy học hóa học ở trường THPT.
- Đối tượng nghiên cứu : Hệ thống bài tập hóa học có nhiều cách giải ở
lớp 11, 12 nâng cao trường THPT.
V. Phạm vi nghiên cứu
- Chương trình hóa học THPT : chương trình hóa học hữu cơ 11 và 12
VI. Phương tiện và phương pháp nghiên cứu
- Nghiên cứu, tham khảo các tài liệu có liên quan
- Tổng hợp, phân tích, đề xuất phương pháp giải
- Đưa ra các dạng bài tập tiêu biểu để minh họa sau đó có bài tập tương tự
VII. Kế hoạch thực hiện đề tài:
Nghiên cứu thực trạng của học sinh sau khi học hoá 11và 12 và kiểm tra chất
lượng để căn cứ vào đó lập kế hoạch xây dựng đề tài từ tháng tháng 11 năm
2012
DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
DD: Dung dịch
ĐKTC: Điều kiện tiêu chuẩn
ĐLBTNT: Định luật bảo toàn nguyên tố
PTHH: Phương trình hóa học
THPT: Trung học phổ thông
PHẦN II . NỘI DUNG
I. TÌNH HÌNH SỬ DỤNG BÀI TẬP HOÁ HỌC NHIỀU CÁCH GIẢI
NHẰM RÈN LUYỆN TƯ DUY CHO HỌC SINH HIỆN NAY Ở
TRƯỜNG THPT.
Qua thực tế giảng dạy ở trường THPT Tiên Lữ chúng tôi thấy rằng: Đa số
giáo viên đã chú ý đến việc sử dụng bài tập trong quá trình giảng dạy nói chung
tuy nhiên việc sử dụng bài tập trong quá trình dạy học hóa học còn có những
hạn chế phổ biến sau đây:
- Việc xác định mục đích cần đạt cho bài tập nhiều khi chỉ dừng lại ở bản
thân lời giải của bài tập mà chưa có được mục tiêu nhận thức, phát triển tư duy
cho học sinh.
- Khi hướng dẫn các em giải bài tập còn chạy theo số lượng, chưa khai
thác hết được các phương pháp giải của một bài toán để từ đó giúp học sinh có
thể tự học và tự nghiên cứu dễ dàng hơn.
Từ khi Bộ Giáo dục và đào tạo tổ chức thi đại học môn hóa theo phương
pháp trắc nghiệm, 50 câu trong 90 phút làm cho học sinh học hóa học chỉ quan
tâm đến kĩ thuật giải nhanh toán hóa còn giáo viên chỉ chú trọng đến luyện kĩ
thuật giải toán hóa nhằm tìm ra đáp số nhanh nhất và thường chỉ giải bài hóa
đó theo một cách. Để xác định cách giải nhanh nhất với giáo viên thì rất dễ,
nhưng với học sinh để làm được điều này thì trong quá trình học, học sinh phải
biết được các cách khác cho 1 toán hóa. Và một điều nữa là không phải cách
nhanh nhất của bài toán đã là cách nhanh nhất với em học sinh cụ thể. Vì vậy
trong quá trình giảng dạy, giáo viên phải khuyến khích học sinh giải bài tập
theo nhiều cách.
Xét về mặt phát triển tư duy thì việc giải được một bài toán hóa đã rèn
được tư duy cho học sinh, nhưng giải một bài toán hóa bằng nhiều cách có tác
dụng rèn tư duy tốt hơn nữa, đặc biệt là loại tư duy đa hướng. Với mỗi cách
giải nhiều khi chỉ làm nổi bật được một hay một số khía cạnh của bài tập. Giải
bài tập bằng nhiều cách là một phương pháp có hiệu quả nhằm khai thác bản
chất hóa học của bài toán. Cụ thể, học sinh không rập khuôn máy móc mà linh
hoạt, mềm dẻo, có khả năng nhìn nhận vấn đề, bài toán dưới nhiều góc độ và
khía cạnh khác nhau nên nắm vững được bản chất hóa học của bài hóa.
II. MỘT SỐ BÀI TẬP BÀI TẬP HỮU CƠ CÓ NHIỀU CÁCH GIẢI
Bài 1 : Cho hỗn hợp A gồm anken X và H2 qua Ni đung nóng , thu được
hỗn hợp B gồm 2 khí. Biết B không làm mất màu dung dịch Brom. Tỉ
khối của A và B so với H2 lần lượt là 6 và 8 . Xác định CTPT của X và
thành phần phần trăm thể tích của mỗi khí trong hỗn hợp A.
Sơ đồ phản ứng :
CnH2n CnH2n+2 B không làm mất màu Brom .
( x mol ) toNi , ( x mol) B là hỗn hợp của ankan và H2 dư
H2 H2 dư Anken X phản ứng
hết
( y mol ) ( y-x mol )
--------------------- ----------------
MA= 6.2= 12 MB= 8.2= 16
CnH2n + H2 CnH2n+2
x
x x mol
Cách 1 : Bảo toàn khối lượng + Khối lượng mol trung bình :
mA= mB
6.2 ( x + y ) = 8.2 ( x+y - x )
6 ( x + y ) = 8y
y = 3x
MA = yx
ynx
214 = 12
14nx = 12x + 10y = 42x
14n = 42
n = 3
CTPT của anken X là C3H6 .
Trong A ( % Vanken= 25 , % VH2 = 75 )
Hoặc :
MB = xyx
xyxn
)(2)214( =
ynx 214
= 16
14nx = 14y = 42x
14n= 42
n = 3
CTPT của anken X là C3H6 .
Cách 2 : Khối lượng mol trung bình :
MA = yx
ynx
214 = 12
14nx + 2y = 12x + 12y
14nx = 12x + 10y ( 1 )
MB = xyx
xyxn
)(2)214( =
ynx 214
= 16
14nx = 14y ( 2 )
Giải ( 1 ) & ( 2 )
12x + 10y = 14y
y = 3x.
Thay y = 3x vào ( 2 ) ta được n = 3. CTPT của anken X là C3H6 .
Trong A ( % Vanken= 25 , % VH2 = 75 )
Cách 3 : Hiệu 2 tỉ khối + Khối lượng mol trung bình + Bảo toàn khối lượng :
dB/H2 - dA/H2 = 2
1/2 ( MA - MB ) = 2
B
n
mB -
A
n
mA = 4
)
11
)(214( yxy
ynx
= 4
)(
)214( yxy
x
ynx
= 4
y
x
yxy
ynx .
)(
214
= 4
y
x
.12 = 4
3
1
y
x
y =
3x.
MA = yx
ynx
214 = 12
14nx = 12x + 10y = 42x
14n = 42
n = 3
CTPT của anken X là C3H6 .
Trong A ( % Vanken= 25 , % VH2 = 75 )
Hoặc :
MB = xyx
xyxn
)(2)214( =
ynx 214
= 16
14nx = 14y = 42x
14n= 42
n = 3
CTPT của anken X là C3H6 .
( Ngoài ra bạn cũng có thể tìm ra y = 3x với phương pháp tổng 2 tỉ khối bằng
cách tương tự )...
Cách 4 : Hiệu 2 tỉ khối + Bảo toàn khối lượng + Sơ đồ đường chéo :
dB/H2 - dA/H2 = 2
1/2 ( MA - MB ) = 2
B
n
mB -
A
n
mA = 4
)
11
)(214( yxy
ynx
= 4
)(
)214( yxy
x
ynx
= 4
y
x
yxy
ynx .
)(
214
= 4
y
x
.12 = 4
3
1
y
x
y =
3x.
Sơ đồ đường chéo :