VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
LÊ THỊ HẰNG
SỨC KHỎE TÂM THẦN CỦA TRẺ EM MỒ CÔI
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Ngành: Tâm l hc
Mã số: 9. 31. 04. 01
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM L HỌC
Hà Nội – 2024
Công trình được hoàn thành tại
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
Người hướng dẫn khoa hc: 1. PGS.TS. Lã Thị Thu Thủy
2. TS. Phan Thị Thanh Hương
Phản biện 1: PGS.TS. Trương Thị Khánh Hà
Phản biện 2: PGS.TS. Phan Thị Mai Hương
Phản biện 3: PGS.TS. Đặng Thị Thanh Nga
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án tiến sỹ
cấp Học viện tại Học viện Khoa học xã hội – Viện Hàn lâm Khoa học
xã hội Việt Nam
Vào hồi, 14h giờ 00 ngày 17 tháng 10 năm 2024
Có thể tìm hiểu luận án tại:
- Thư viện Quốc gia Việt Nam
- Thư viện Học viện Khoa học xã hội
1
MỞ ĐẦU
1.Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu
Sức khỏe tâm thần (SKTT) không chỉ có các vấn đề tiêu cực mà còn thể
hiện cả sự khỏe mạnh và hạnh phúc. SKTT tích cực là cảm xúc hạnh phúc, sự hài
lòng với cuộc sống. Theo chiều tiêu cực đề cập đến các trạng thái và triệu chứng
tâm lý không mong muốn của một cá nhân, thường biểu hiện qua trầm cảm, lo
âu, stress...
Trẻ em mồ côi là đối tượng có nguy cơ chịu nhiều tổn thương về SKTT
hơn cả. Các nghiên cứu cho thấy, theo chiều tích cực là khả năng phục hồi, khả
năng ứng phó và cảm nhận hạnh phúc thể hiện manh mẽ ở trẻ em mồ côi. Các
nghiên cứu chỉ ra rằng trẻ em mồ côi có nguy cơ cao mắc các vấn đề SKTT tiêu
cực như trầm cảm, lo âu, stress, rối loạn sau sang chấn.
Chính vì vậy, việc chăm sóc SKTT toàn diện cho trẻ em mồ côi không chỉ
là một nhu cầu cấp thiết mà còn là một yếu tố quyết định đến chất lượng cuộc
sống của các em.
Thành phố Hồ Chí Minh là một trong những địa phương có số lượng trẻ
mồ côi nhiều nhất cả nước. Tuy nhiên, chưa có nhiều nghiên cứu về SKTT của
trẻ em mồ côi sống trong các trung tâm bảo trợ xã hội trên địa bàn thành phố Hồ
Chí Minh. Vì những lý do trên, chúng tôi quyết định lựa chọn đề tài: Sức khoẻ
tâm thần của trẻ em mồ côi Thành phố Hồ Chí Minh làm đề tài nghiên cứu cho
luận án.
2.Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1.Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng
đến SKTT ở trẻ em mồ côi Thành phố Hồ Chí Minh, đề tài đề xuất một số kiến
nghị nhằm chăm sóc tốt hơn SKTT cho trẻ em mồ côi.
2.2.Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước và trên thế giới về SKTT của
trẻ em mồ côi.
- Xây dựng cơ sở lý luận về SKTT của trẻ em mồ côi.
2
- Đánh giá thực trạng SKTT của trẻ em mồ côi Thành phố Hồ Chí Minh
và các yếu tố ảnh hưởng đến nó.
- Đề xuất các kiến nghị nhằm chăm sóc tốt hơn SKTT cho trẻ em mồ côi
tại các trung tâm bảo trợ xã hội trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh.
1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Sức khỏe tâm thần của trẻ em mồ và các yếu tố ảnh hưởng đến SKTT của
trẻ em mồ côi.
3.2. Khách thể nghiên cứu
Trẻ em mồ côi sống trong các Trung tâm bảo trợ xã hội, Làng SOS… tại
thành phố Hồ Chí Minh.
3.3. Phạm vi nghiên cứu
3.3.1. Phạm vi về nội dung nghiên cứu
Dựa trên tổng hợp những nghiên cứu các vấn đề về SKTT, kết quả cho
thấy SKTT thể hiện ở cả chiều cạnh tích cực (khỏe mạnh) và chiều cạnh tiêu cực
(rối loạn/nguy cơ rối loạn). Trong nghiên cứu này, chúng tôi tập trung nghiên
cứu chiều cạnh SKTT tích cực là cảm nhận hạnh phúc và chiều cạnh SKTT tiêu
cực bao gồm các vấn đề: Trầm cảm, lo âu và stress.
Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến SKTT của trẻ mồ côi, trong phạm vi nghiên
cứu này, chúng tôi tập trung xem xét ảnh hưởng của một số yếu tố tâm lý cá nhân
(tự tin, cô đơn, bi quan, mặc cảm), yếu tố tâm lý xã hội (kỳ thị, hỗ trợ xã hội, áp
lực học tập) và các yếu tố về môi trường sống (cơ sở vật chất, điều kiện học tập,
vui chơi, quy định/ nội quy, sự chăm sóc của người nuôi dưỡng, mối quan hệ
anh/chị/em) đến SKTT của trẻ em mồ côi.
3.3.2. Phạm vi về khách thể nghiên cứu
Đề tài tập trung khảo sát trên trẻ em mồ côi cha hoặc mẹ, cả cha và mẹ ở
độ tuổi từ 12 đến 18 tuổi sống trong các Trung tâm bảo trợ xã hội, Làng SOS tại
thành phố Hồ Chí Minh.
3.3.3. Phạm vi về địa bàn nghiên cứu
3
Nghiên cứu được thực hiện tại 04 Làng/Trung tâm bảo trợ xã hội trên địa
bàn Thành phố Hồ Chí Minh, bao gồm: (1) Làng thiếu niên Thủ Đức; (2) Trung
tâm Nuôi dưỡng Trẻ em Tam Bình; (3) Làng trẻ em SOS Gò Vấp; (4) Trung tâm
Nuôi dưỡng trẻ em Linh Xuân.
2. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Phương pháp luận nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện dựa trên cơ sở một số nguyên tắc phương pháp
luận trong tâm lý học sau:
- Nguyên tắc phát triển: Nghiên cứu về SKTT trẻ mồ côi không ở trạng
thái đứng yên mà luôn thay đổi dưới sự tác động khác nhau của yếu tố cá nhân
và yếu tố xã hội.
- Nguyên tắc tiếp cận hệ thống: Để đánh giá được thực trạng SKTT của
trẻ mồ côi, cần xem xét một cách có hệ thống, toàn diện.
- Tiếp cận lý thuyết gắn bó: Giải thích các vấn đề tâm lý và hành vi mà
trẻ em mồ côi hay gặp phải là hệ quả của việc thiếu vắng mối liên hệ gắn bó với
cha mẹ trong giai đoạn đầu đời.
- Tiếp cận lý thuyết hệ sinh thái: Giải thích sự tác động của các yếu tố
môi trường, xã hội, chính sách ảnh hưởng đến SKTT của trẻ em mồ côi.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài triển khai các phương pháp nghiên cứu cụ thể như sau: Phương pháp
nghiên cứu văn bản và tài liệu; Phương pháp nghiên cứu bằng bảng hỏi; Phương
pháp trắc nghiệm; Phương pháp phỏng vấn sâu; Phương pháp nghiên cứu trường
hợp; Phương pháp xử lí số liệu bằng thống kê toán học.
4.3. Giả thuyết nghiên cứu
- Trẻ mồ côi sống trong các Trung tâm bảo trợ xã hội, Làng SOS tại Thành
phố Hồ Chí Minh có nguy cơ cao gặp các vấn đề sức khỏe tâm thần bao gồm cả
2 chiều cạnh tích cực và tiêu cực. Ở chiều cạnh tích cực, trẻ em mồ côi có cảm
nhận hạnh phúc ở mức trung bình, có một số trẻ không cảm thấy hạnh phúc. Ở