Sức khỏe và quyền con người phụ thuộc lẫn nhau, không thể tách biệt và có mối liên hệ qua lại, gắn bó chặt chẽ. Bạn không thể đạt được việc nâng cao bảo vệ sức khỏe và hạnh phúc nếu không thúc đẩy, bảo vệ và thực hiện quyền con người của chính mình, và ngược lại. Sức khỏe và quyền con người nói đến ba mối liên hệ chồng chéo, để biết rõ hơn về mối liên hệ chồng chéo này, mời các bạn cùng xem và tham khảo.
- Tiến sĩ Margaret Chan, Tổng giám đốc TCYTTG
Hiến chương của TCYTTG (1946) là công cụ quốc tế đầu tiên bảo vệ sức khỏe, coi đó là “quyền cơ bản của mọi người, không phân biệt chủng tộc, tôn giáo, quan điểm chính trị, điều kiện kinh tế hay xã hội”. Hiến chương đó được coi là đã thúc đẩy điều khoản về sức khỏe trong Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền.
Quyền được hưởng tình trạng sức khoẻ tốt nhất có thể được về thể chất và tâm thần, hay quyền về sức khỏe, đến nay đã được nhiều hiệp định quốc tế và khu vực về quyền con người phê chuẩn, cũng như được đưa vào Hiến pháp và luật của nhiều quốc gia. Công ước khung về Kiểm soát thuốc lá của TCYTTG, Điều lệ Y tế Thế giới và nhiều Nghị quyết của Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc và của Ủy ban Khu vực Tây Thái Bình Dương cũng nhắc đến các quyền con người.
Ngày nay tất cả các quốc gia trên thế giới đều đã tham gia ít nhất là một công ước về quyền con người đề cập đến các quyền liên quan tới sức khỏe, tức là quyền về sức khỏe cũng như các quyền khác liên quan đến các điều kiện cần thiết để đảm bảo sức khỏe.
Quyền về sức khỏe có nghĩa là chính phủ các nước phải tạo điều kiện cho mọi người có được một đời sống khỏe
mạnh.
Nguồn: World Health Organization. 25 Questions & Answers on Health and Human Rights. Geneva, World Health Organization, 2002
ICESCR CEDAW CRC (1979) (1989) (1966)
Trong những năm gần đây Khu vực Tây Thái Bình Dương đã chứng kiến những bước tiến lớn trong nỗ lực thúc đẩy quyền con người của các quốc gia. Những nỗ lực đó được thể hiện dưới nhiều hình thức, bao gồm các thỏa thuận quốc tế và khu vực cũng như Hiến pháp và luật quốc gia.
√
√ √ √
√
√ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √
Úc Vương quốc Brunei Căm-pu-chia Trung Quốc Quần đảo Cook Fiji Nhật Bản Kiribati CHDCND Lào Ma-lai-xi-a Liên bang Micronesia √ √ √ √
√
√ √ √ √ √ √ √
√ √ √
Các công cụ quốc tế Đã có 9 Hiệp ước cốt lõi Quốc tế về Quyền con người; Quyền về sức khỏe đã được bảo vệ trong một số Hiệp ước đó. Công ước Quốc tế về các Quyền Kinh tế, Xã hội và Văn hóa (ICESCR), Công ước về Xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ (CEDAW) và Công ước về Quyền trẻ em (CRC) đặc biệt có ý nghĩa đối với công việc của TCYTTG. Bảng 1 nêu tên các quốc gia Khu vực Tây Thái Bình Dương đã phê chuẩn những công ước này. Hiến pháp quốc gia Quyền con người, nhất là Quyền về sức khỏe, ngày càng được công nhận trong Hiến pháp của các quốc gia. Quyền về sức khỏe được ghi rõ trong Hiến pháp của 5 nước trong Khu vực, gồm Nhật Bản, Quần đảo Marshall, Liên bang Micronesia, Mông Cổ và Phi-líp- pin. Hiến pháp của 5 quốc gia khác xác định sức khỏe là nguyên tắc chỉ đạo của Nhà nước (xem Hình 2).
√ √ √ √ √ √
√ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √
Quyền về sức khỏe được
nhìn nhận
Sức khỏe là nguyên tắc
chỉ đạo của Quốc gia
Không nhắc tới Quyền về sức
khỏe
Khung 1: Đảm bảo sẵn có thuốc thiết yếu
Tính sẵn có: Có các cơ sở y tế và y tế công cộng hoạt động tốt, hàng hóa và dịch vụ, cũng như các chương trình y tế phải sẵn có với số lượng đủ đáp ứng. (xem Khung 1). Khả năng tiếp cận: Mọi người đều có thể tiếp cận được các cơ sở, hàng hóa và dịch vụ y tế; Khả năng tiếp cận bao gồm 4 khía cạnh: không phân biệt đối xử, tiếp cận được về mặt địa lý, tiếp cận được về mặt kinh tế, và tiếp cận được về mặt thông tin. Chấp nhận được: Tất cả các cơ sở, hàng hóa và dịch vụ y tế phải tôn trọng y đức, phù hợp về văn hóa và đáp ứng các yêu cầu về giới và vòng đời.
Chất lượng: Các cơ sở, hàng hóa và dịch vụ y tế phải
Nguồn: World Trade Organization. Overview: the TRIPS Agreement [Internet]. Geneva, World Trade Organization, 2013 (http://www.wto.org/english/tratop_e/trips_e/intel2_e.htm, accessed 22 November 2013).
phù hợp về khoa học, y học và có chất lượng tốt.
Giá thuốc vẫn luôn là rào cản lớn đối với tính sẵn có và tiếp cận thuốc thiết yếu, đặc biệt là ở nhiều quốc gia thu nhập trung bình và thu nhập thấp ở châu Âu, châu Á và Mỹ La tinh. Có nhiều yếu tố tác động tới giá thuốc, trong đó có một yếu tố quan trọng liên quan tới vấn đề bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ. Thỏa thuận về những khía cạnh liên quan tới thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (TRIPS) được thông qua năm 1994 đưa ra những tiêu chuẩn tối thiểu cho bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, nhưng cũng có những linh động nhất định cho y tế. Tuyên bố Doha năm 2001 khẳng định những quy định đó và nhắc lại quyền của các Quốc gia được áp dụng các biện pháp bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Cũng như tất cả các Quyền con người, Quyền về sức khỏe đòi hỏi các Quốc gia thành viên phải thực hiện ba loại nghĩa vụ sau.
Tôn trong: Có nghĩa là không được can thiệp vào việc mọi người thu hưởng Quyền về sức khỏe ("không gây nguy hại"). Tôn trọng bao gồm việc đảm bảo sao cho không có nhóm đối tượng nào, như tù nhân chẳng hạn, bị từ chối hoặc hạn chế tiếp cận chăm sóc y tế bình đẳng.
Bảo vệ: Có nghĩa là đảm bảo không có bên thứ ba nào xâm phạm việc thụ hưởng Quyền về sức khỏe. Ví dụ, để giải quyết vấn đề bệnh không lây nhiễm, chính phủ phải kiểm soát các tổ chức ngoài chính phủ như ngành công nghiệp rượu, thực phẩm và thuốc lá.
2013.
Nguồn:: Republic of the Philippines Official Gazette. Republic Act 10606: The National Health Insurance Act of 2013. [Internet]. Manila, Republic of the Philippines, (http://www.gov.ph/2013/06/19/republic-act-no-10606/, accessed 23 November 2013).
Thực hiện: Có nghĩa là có hành động tích cực để thực hiện Quyền về sức khỏe, như ban hành pháp chế, chính sách hay các biện pháp ngân sách phù hợp. Ví dụ, xây dựng một chiến lược hoặc kế hoạch quốc gia cho lĩnh vực y tế là một phần của “nội dung cốt lõi”, tức là mức độ cơ bản tối thiểu của Quyền về sức khỏe. Một kế hoạch như vậy phải giải quyết các quan ngại về sức khỏe của toàn dân, bao gồm cả các nhóm đối tượng dễ bị tổn thương hoặc bị gạt ra ngoài lề xã hội.
Không phải quốc gia nào cũng có đủ nguồn lực để đảm bảo các quyền con người cho tất cả mọi người ngay lập tức. Nhận thức rằng để đạt được mục tiêu đó cần có thời gian và nguồn lực, nguyên tắc hiện thực hóa dần dần thúc giục chính phủ các nước thực hiện dần từng bước, song cần nhanh chóng và hiệu quả hết mức có thể, hướng tới hiện thực hóa Quyền về sức khỏe. Tất cả các nước cần có những bước đi cẩn trọng, cụ thể và có mục tiêu, sử dụng tối đa các nguồn lực hiện có, trong đó có biện pháp thông qua hợp tác quốc tế.
Mỗi năm có khoảng 150 triệu người bị lao đao về tài chính và 100 triệu người rơi vào cảnh đói nghèo vì chi phí khám chữa bệnh. Các cơ chế tài chính y tế bình đẳng bảo vệ cho những hộ gia đình nghèo nhất có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo cho họ được tiếp cận dịch vụ y tế. Các nước trong Khu vực Tây Thái Bình Dương ngày càng nhận thức rõ điều đó. Ví dụ, mới đây hệ thống bảo hiểm y tế quốc gia PhilHealth của Phi-líp-pin đã cam kết tới năm 2016 sẽ đạt được bao phủ bảo hiểm y tế cho tất cả người dân Phi-líp-pin.
- Jonathan Mann
Đáp ứng của TCYTTG
TCYTTG hỗ trợ Các Quốc gia thành viên xây dựng năng lực thiết kế và triển khai thực hiện các chính sách và chương trình y tế nhằm tăng cường bình đẳng về sức khỏe và tích hợp các phương pháp tiếp cận vì người nghèo, đáp ứng giới và dựa trên cơ sở quyền con người. Điều đó đòi hỏi phải:
thúc đẩy Quyền về sức khỏe trong luật quốc tế và các quy trình phát triển quốc tế; củng cố năng lực tích hợp cách tiếp cận sức khỏe trên cơ sở quyền con người của TCYTTG và các Quốc gia thành viên; vận động cho các quyền con người liên quan đến sức khỏe, trong đó có Quyền về sức khỏe.
1 Ministry of Health, New Zealand. Ways and Means: A report on methodology from the New Zealand Burden of Diseases, Injuries and Risk Factors Study, 2006–2016. Wellington, Ministry of Health, 2012. (Bộ Y tế New Zealand. Cách thức và Phương tiện: Báo cáo về phương pháp của Nghiên cứu về gánh nặng bệnh tật, tai nạn thương tích và yếu tố nguy cơ ở New Zealand, 2006–2016, Bộ Y tế, 2012) 2 National Committee for AIDS, Drug and Prostitution Prevention and Control, Viet Nam. Viet Nam AIDS response progress report 2012. Hanoi, National Committee for AIDS, Drug and Prostitution Prevention and Control, 2012 (http://www.unaids.org/en/dataanalysis/knowyourresponse/countryprogressreports/2012countries/ce_VN_Narrative_Report.pdf, accessed 22 November 2013). (Báo cáo tiến độ phòng, chống HIV/AIDS Việt Nam năm 2012. Ủy ban quốc gia phòng chống HIV/AIDS và phòng chống tệ nạn ma túy, mại dâm Việt Nam, Hà Nội, 2012)
