19
Một số yếu tố tác động đến xu hướng phát triển hành vi du lịch có trách nhiệm
tại xã Hoà Bắc, huyện Hoà Vang, thành phố Đà Nẵng
Nguyễn Thị Ngọc Trinh, Lê Thị Mai, Trần Văn Anh
Tóm tắt: Mục đích chính của nghiên cứu là phân tích một số yếu tố tác động đến hành vi du
lịch có trách nhiệm tại xã Hòa Bắc, huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng như là các yếu tố về nhận
thức của cá nhân, ý thức của du khách trong việc tôn trọng các giá trị văn hóa địa phương, nhận
thức của du khách về du lịch có trách nhiệm, môi trường xã hội và môi trường văn hóa của điểm
đến. Đề tài sử dụng những phương pháp nghiên cứu phổ biến như phương pháp điều tra xã hội học,
phương pháp nghiên cứu trường hợp và phương pháp phân tích, tổng hợp và so sánh số liệu. Kết
quả của nghiên cứu có thể cung cấp thông tin quan trọng cho địa phương, tổ chức du lịch và các
bên liên qua trong việc xây dựng và thúc đẩy các chính sách và hoạt động du lịch bền vững, đồng
thời tạo ra những giải pháp hữu ích để quản lý và phát triển ngành du lịch có trách nhiệm tại đây.
Từ khoá: Bền vững, trách nhiệm, du lịch bền vững, du lịch có trách nhiệm, hành vi du lịch
có trách nhiệm
Abstract: The main purpose of the research is to analyze several factors influencing
responsible tourism behavior in Hoa Bac commune, Hoa Vang district, Da Nang city, such as
individual awareness, tourists' consciousness in respecting local cultural values, tourists'
perception of responsible tourism, social and cultural environment of the destination. The study
employs common research methods including social research, case study, and data analysis,
synthesis, and comparison. The research outcomes can provide valuable information for the
local community, tourism organizations, and relevant parties in constructing and promoting
sustainable tourism policies and activities, while also generating practical solutions for
managing and developing responsible tourism in this area
Keywords: Sustainable, responsibility, sustainable tourism, responsible tourism,
responsible tourism behavior
1. Đặt vấn đề
Nhằm đáp ứng nhu cu của khách du lịch ngày càng cao về trải nghiệm du lịch bền vững
và có trách nhiệm với môi trường và cộng đồng địa phương, nghiên cứu về du lịch có trách
nhiệm đang trở thành một chủ đề được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Đà Nẵng đang trở thành
trung tâm du lịch của cả nước nên việc nghiên cứu những yếu tố văn hóa tác động đến xu hướng
phát triển hành vi du lịch có trách nhiệm tại địa phương đối với một khu vực điển hình thuộc
xã Hoà Bắc, huyện Hoà Vang, thành phố Đà Nẵng là vô cùng cn thiết. Việc nghiên cứu này
có thể giúp định hướng cho việc xây dựng chính sách và phát triển du lịch có trách nhiệm tại
địa phương, đồng thời cũng giúp khách du lịch có cái nhìn rõ hơn về trách nhiệm bảo vệ môi
trường và văn hóa địa phương và góp phn vào việc giảm thiểu những ảnh hưởng tiêu cực của
du lịch đến môi trường và văn hóa bản địa tại đây nhằm duy trì sự cân bằng giữa phát triển kinh
tế và bảo tồn văn hóa, xã hội. Bằng việc phân tích và đánh giá tác động của các yếu tố văn hóa
đến hành vi du lịch có trách nhiệm, đề tài này sẽ giúp định hướng và đề xuất các giải pháp nhằm
thúc đẩy hành vi du lịch có trách nhiệm tại địa phương này.
20
2. Nội dung
2.1. Cơ sở lý luận
2.1.1. Du lịch có trách nhiệm
Du lịch trách nhiệm đã được Hetzer đề cập năm 1965 trong nghiên cứu về du lịch bền
vững. Du lịch có trách nhiệm hướng vào sự giảm thiểu tác động của môi trường tự nhiên, tôn
trọng đa dạng văn hoá, tối đa hoá sự tham gia của người dân địa phương trong cung cấp dịch
vụ du lịch và làm hài lòng khách du lịch (Weeden C, 2013). Du lịch bền vững nhằm mục đích
hội nhập các hoạt động du lịch với sự bảo vệ thiên nhiên, cũng như phát triển thái độ đạo đức
mới của khách du lịch. Do đó, khái niệm phát triển bền vững trong du lịch chủ yếu đề cập đến
hai khía cạnh sau: phổ biến các hình thức du lịch liên quan đến môi trường tự nhiên và xã hội
và hội nhập du lịch với cộng đồng địa phương và đời sống kinh tế xã hội của điểm đến du lịch
(Spenceley, 2012). Năm 1993, Tổ chức Du lịch Thế giới đã xác định du lịch bền vững như một
công ty đáp ứng nhu cu của khách du lịch và khu vực hiện đại trong khi bảo vệ và hỗ trợ các
cơ hội du lịch cho các thế hệ tương lai. Theo định nghĩa của Ủy ban châu Âu, du lịch bền vững
là một ngành du lịch, có lợi nhuận về phát triển kinh tế và xã hội, mà không làm tổn hại đến
môi trường và văn hóa địa phương. Vì vậy, du lịch bền vững phản ánh thành công về kinh tế
và mối quan tâm tài chính đối với môi trường, bảo vệ và phát triển và hành vi có trách nhiệm
đối với giá trị văn hóa và xã hội - ba yếu tố này phụ thuộc lẫn nhau.
Phát triển du lịch có trách nhiệm ở điểm đến được thể hiện qua các khía cạnh: (1) phát
triển sản phẩm du lịch có trách nhiệm, (2) quảng bá và truyền thông có trách nhiệm, (3) sử dụng
lao động có trách nhiệm, (4) xây dựng năng lực và chính sách tổ chức có trách nhiệm, (5) các
chuỗi cung cấp du lịch có trách nhiệm, (6) hỗ trợ điểm đến du lịch có trách nhiệm, (7) giám sát
tác động của du lịch có trách nhiệm, (8) quy hoạch và quản lý du lịch có trách nhiệm, (9) cơ sở
lưu trú có trách nhiệm, (10) điều hành ngành dịch vụ ăn uống có trách nhiệm (11) chính sách
và quy hoạch du lịch có trách nhiệm, (12) hành động cộng đồng trong du lịch có trách nhiệm
(ESRT program, 2013).
2.1.2. Hành vi du lịch có trách nhiệm
Hành vi có trách nhiệm với môi trường mang lại lợi ích và giảm thiểu tác hại đối với môi
trường tự nhiên (Steg & Vlek, 2009). Hành vi có trách nhiệm với môi trường bao gồm mối quan
tâm về môi trường, cam kết và kiến thức sinh thái (Halpenny, 2010). Theo Cheng et al, (2013),
hành vi có trách nhiệm với môi trường đề cập đến các hành động phản ánh mối quan tâm đối
với môi trường tự nhiên của các cá nhân hoặc nhóm. Đối với khách du lịch, nhận định hành vi
có trách nhiệm với môi trường đề cập đến việc nỗ lực giảm thiểu các tác động tiêu cực, bảo vệ
môi trường hoặc tránh làm hỏng môi trường trong quá trình trải nghiệm du lịch của họ tại một
điểm đến (He et al, 2018). Trong lĩnh vực du lịch, hành vi có trách nhiệm với môi trường của
khách du lịch là một chủ đề được quan tâm vì nó được coi là yếu tố quan trọng để đảm bảo sự
thành công và bền vững của phát triển du lịch (Lee et al, 2013).
2.1.3. Các yếu tố văn hoá tác động đến du lịch có trách nhiệm
Văn hóa, được định nghĩa là một tập hợp niềm tin hoặc tiêu chuẩn được chia sẻ bởi một
nhóm người (Goodenough 1971), được chấp nhận rộng rãi bởi các nhà lý thuyết tiếp thị như là
một trong những yếu tố cơ bản quyết định hành vi của người tiêu dùng, bao gồm cả hành vi của
khách du lịch. Nhiều nhà nghiên cứu đã lập luận rằng để phân tích hành vi của người tiêu dùng
21
còn có thể bao gồm các sắc tộc, tng lớp xã hội, lối sống và hình thức hành vi khác nhau
(McClear, Weaver và Hsu 2006).
Văn hóa bao gồm các yếu tố như giá trị, niềm tin và chuẩn mực được chia sẻ, những thứ
này phân biệt một cách tổng thể các nhóm người cụ thể với nhau (Pizam, Pine và Mok 1997).
Những giá trị được chia sẻ rộng rãi này được lập trình thành từng cá nhân theo những cách tinh
tế ngay từ khi còn nhỏ (Otaki et al. 1986). Các giá trị có khả năng chống lại sự thay đổi (Hofstede
1997) và vẫn hiển nhiên khi một cá nhân ở nhà hoặc đi du lịch nước ngoài. Các giá trị đã được
sử dụng rộng rãi để biểu thị văn hóa trong tài liệu tiếp thị nói chung (Sojka và Tansuhaj 1995).
Sự tích hợp các giá trị, là hiện thực hóa các ảnh hưởng văn hóa, có thể tạo điều kiện thuận lợi
cho việc hiểu về động cơ du lịch từ góc độ xã hội học. (Mimi Li & Liping A.Cai, 2011).
Dựa vào các yếu tố văn hoá được xem xét là có tác động đến hành vi du lịch có trách
nhiệm, tác giả đề xuất 2 nhóm yếu tố cơ bản ảnh hưởng đến hành vi của khách du lịch nói
chung như sau:
- Nhân tố bên trong, bao gồm:
+ Đặc điểm cá nhân: độ tuổi, nghề nghiệp, điều kiện kinh tế, lối sống, cá tính “cái tôi”,
tâm lý (nhận thức, hiểu biết, niềm tin, hành vi, trải nghiệm…). Các yếu tố đều ảnh hưởng đến
cách khách du lịch thực hiện hành vi du lịch có trách nhiệm thông qua trình độ hiểu biết, nhận
thức liên quan đến các vấn đề bảo vệ môi trường sinh thái, xã hội, văn hoá tại địa phương và
các khu vực tham gia trải nghiệm du lịch.
+ Mức độ quan tâm của du khách đến vấn đề bảo vệ môi trường tự nhiên
+ Ý thức của du khách trong việc tôn trọng các giá trị văn hóa địa phương
+ Nhận thức của du khách về các hành vi có trách nhiệm trong quá trình đi du lịch
- Nhân tố bên ngoài bao gồm:
+ Môi trường xã hội:
Những yếu tố môi trường xã hội như ảnh hưởng của gia đình, bạn bè, địa vị xã hội và
những giá trị truyền thống, quy chuẩn xã hội cũng có thể tác động đến sự hình thành ý thức
hoặc thay đổi các hành vi du lịch của cá nhân hoặc nhóm du khách.
Các yếu tố môi trường xã hội của điểm đến như các vấn đề về môi trường an ninh, chính
trị, sự đa dạng của hệ sinh thái, cảnh quan tự nhiên kết hợp với sự thuận lợi về cơ sở hạ tng
vật chất kỹ thuật cũng tác động đến hành vi du lịch có trách nhiệm của du khách.
+ Môi trường văn hoá của điểm đến: giá trị văn hoá vật chất, văn hoá phi vật chất, tiểu
văn hoá của cộng đồng tộc người, tạo nên những sản phẩm văn hoá du lịch mang tính hấp dẫn,
đặc trưng của điểm đến, đó có thể là những công trình kiến trúc, di tích, danh lam thắng cảnh
và sự độc đáo trong tín ngưỡng, lễ hội, truyền thống địa phương đều tác động đến cách khách
du lịch trong quá trình xem xét và lựa chọn hình thức ứng xử với các di sản văn hoá, môi trường
và người dân địa phương. Việc khách du lịch hiểu biết và tôn trọng các giá trị tiểu văn hoá vùng
miền sẽ giúp thúc đẩy trách nhiệm và sự tôn trọng đối với môi trường và người dân địa phương
từ đó hình thành nên hành vi du lịch có trách nhiệm.
22
2.2. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp điều tra xã hội học: Nhóm tác giả tiến hành khảo sát trực tiếp hoặc gián
tiếp với các du khách, cư dân địa phương và các chuyên gia trong lĩnh vực du lịch để thu thập
dữ liệu về những yếu tố văn hóa ảnh hưởng đến hành vi du lịch có trách nhiệm tại xã Hòa Bắc,
huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng. Bằng cách tiến hành điều tra trực tiếp tại xã Hòa Bắc,
huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng để thu thập dữ liệu về tình hình du lịch, phát triển du lịch
và những yếu tố văn hóa địa phương ảnh hưởng đến hành vi du lịch có trách nhiệm. Bảng câu
hỏi có tổng số 25 câu thể hiện mối quan hệ các yếu tố văn hoá của khách du lịch và hành vi có
trách nhiệm của du khách và được đánh giá bằng thang Likert từ 1-5, tương ứng với các mức
đánh giá từ Hoàn toàn đồng ý/ quan tâm (1) đến hoàn toàn không đồng ý/ quan tâm (5).
- Phương pháp nghiên cứu trường hợp: cụ thể về hành vi du lịch có trách nhiệm tại xã
Hòa Bắc bao gồm việc thu thập dữ liệu về các trường hợp này, phân tích và đánh giá các hành
vi của du khách, những ảnh hưởng của họ đến môi trường và cộng đồng địa phương. Ngoài ra,
chúng tôi còn phỏng vấn, quan sát và phân tích dữ liệu nhằm giúp cung cấp cơ sở để chúng tôi
có thể đưa ra các giải pháp phù hợp nhằm giảm thiểu các tác động xấu của du lịch đến môi
trường và cộng đồng địa phương.
- Phương pháp phân tích, tổng hợp và so sánh số liệu: Tổng hợp phân tích đánh giá thực
trạng du lịch tại địa phương Hòa Bắc dựa trên cơ sở số liệu về chiến lược phát triển du lịch của
thành phố Đà Nẵng nói chung và đẩy mạnh du lịch sinh thái có trách nhiệm khu vực phía Tây
Bắc thành phố giai đoạn 2030 - 2045.
2.3. Khái quát về du lịch có trách nhiệm tại xã Hoà Bắc, huyện Hòa Vang, thành
phố Đà Nẵng
Trải qua quá trình phát triển, các quốc gia đều có xu hướng quan tâm đến sự phát triển
bền vững, trong đó có phát triển du lịch bền vững. Xu hướng du lịch có trách nhiệm được xem
là một cách tiếp cận mang lại hiệu quả lâu dài dưới góc độ các nhà quản lý du lịch, nhằm tạo ra
sự tối đa hoá lợi ích kinh tế, xã hội, môi trường, đồng thời giảm thiểu chi phí tới các điểm đến.
Đây được xem là loại hình du lịch phù hợp với xu hướng phát triển bền vững nhằm mục tiêu
phát triển hài hoà ngành du lịch, đóng góp đáng kể trong việc hỗ trợ tạo dựng một môi trường
du lịch lành mạnh, lâu dài. Tại Việt Nam, đặc biệt là ở Đà Nẵng, xu hướng này đang được đẩy
mạnh và nhận được sự quan tâm của nhiều du khách. Nhiều doanh nghiệp du lịch đang chuyển
hướng hoạt động của mình sang hướng phát triển các sản phẩm du lịch xanh, bền vững nhằm
thu hút khách hàng và có ý thức về môi trường và mong muốn tham gia vào những hoạt động
du lịch có trách nhiệm.
Với sự phát triển mạnh mẽ của xu hướng du lịch bền vững mà cụ thể là du lịch có trách
nhiệm, Đà Nẵng đang trở thành một điểm đến du lịch tiên tiến và thu hút nhiều du khách, đồng
thời đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường của thành phố này.
Theo Đề án phát triển du lịch thành phố Đà Nẵng năm 2030 tm nhìn 2045, Hoà Bắc là
địa bàn nằm trong 09 khu vực chức năng phát triển du lịch trọng tâm của thành phố định hướng
phát triển du lịch bền vững, du lịch sinh thái… Thành phố đã tích cực quan tâm, định hướng
chiến lược các hệ sinh thái du lịch đặc thù, hình thành được nhiều khu du lịch (KDL) sinh thái,
tạo nhiều sản phẩm du lịch đa dạng gắn với thiên nhiên và môi trường, mang lại nhiều cơ hội
lựa chọn cho du khách trong tham quan và nghỉ dưỡng; trong đó phải kể đến một số KDL sinh
23
thái tiêu biểu như: KDL sinh thái Suối Hoa, KDL sinh thái Ngm Đôi, KDL sinh thái Núi Thn
Tài, KDL sinh thái Hòa Phú Thành, KDL sinh thái Tiên Sa…
Hai thôn có đồng bào dân tộc Cơ Tu là thôn Tà Lang và Giàn Bí (sau đây gọi chung là
thôn Tà Lang - Giàn Bí) nằm ở phía Tây Bắc thành phố Đà Nẵng, có vị trí địa lý đặc thù và tài
nguyên du lịch đa dạng, phong phú. Nằm giữa Khu Bảo tồn thiên nhiên Bà Nà - Núi Chúa và
Vườn Quốc gia Bạch Mã, địa hình Tà Lang - Giàn Bí được hình thành từ những dãy núi với độ
cao trung bình là 200m so với mặt nước biển và các dòng sông, suối tạo ra những thác ghềnh
kỳ ảo tuyệt đp, những cánh rừng nguyên sinh đa dạng. Những cảnh quan, tài nguyên thiên
nhiên và cộng đồng sắc tộc thiểu số Cơ Tu, với văn hoá truyền thống đặc sắc, nơi đây là địa
điểm thực sự phù hợp để phát triển du lịch của huyện Hòa Vang nói riêng và thành phố Đà
Nẵng nói chung.
Văn hóa của cộng đồng thiểu số Cơ Tu tại thôn Tà Lang - Giàn bí tuy đã được nhiều
người biết đến hơn nhưng các hoạt động du lịch còn mang tính tự phát. Tài nguyên du lịch
phong phú nhưng chưa được phát triển một cách hiệu quả, hu như nơi đây chưa có nhiều các
dịch vụ hay hàng lưu niệm để đáp ứng nhu cu của khách du lịch.
Đây là địa bàn có nhiều tiềm năng về các loại hình du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng,
du lịch xanh chính vì vậy các cơ quan quản lý du lịch địa phương và những người làm du lịch
và kể cả khách du lịch cn có trách nhiệm trong việc phát triển du lịch bền vững gắn với các
giá trị văn hóa và các sản phẩm du lịch địa phương nhằm khai thác và quản lý tốt các điều kiện
tự nhiên nhằm xóa đói giảm nghèo cho người dân nơi đây và cũng là để tăng sự hấp dẫn đối
với du khách.
Đối với việc phát triển du lịch có trách nhiệm tại Hoà Bắc, Hoà Vang, Đà Nẵng sẽ có thể
nhận định những thuận lợi và khó khăn như sau:
Thuận lợi: Hoà Bắc là địa bàn cư trú tập trung của đồng bào dân tộc Cơ Tu với những giá
trị văn hoá tộc người độc đáo, nơi đây mang định tính cố kết cộng đồng bản địa tương đối bền
chắc từ lâu đời; với hệ sinh thái, cảnh quan thiên nhiên đa dạng, hoang sơ, với không khí mát
mẻ… tạo sức hấp dẫn đối với du khách khi tham gia các loại hình du lịch sinh thái, du lịch
xanh.
Khó khăn: Là một xã thuộc vùng núi cao cách trung tâm thành phố Đà Nẵng gn 20km
về phía Tây, với địa hình đồi núi hiểm trở với những nguy cơ về thiên tai vào mua mưa lũ, gây
cản trở về giao thông cũng như “dễ tổn thương” đối với hệ thống cơ sở hạ tng, vật chất kỹ
thuật được đu tư phát triển văn hoá du lịch tại đây. Chính vì vậy hoạt động du lịch sinh thái,
du lịch có trách nhiệm nhằm cuốn hút du khách gắn với cộng đồng bản địa cũng có nhiều hạn
chế, các hệ thống dịch vụ du lịch còn sơ sài, trình độ dân trí tỉ lệ thấp, tỷ lệ lao động qua đào
tạo trên toàn xã chỉ đạt 31,5% lao động có việc làm, trong đó hai thôn đồng bào Cơ Tu có tỉ lệ
lao động qua đào tạo đạt 10% (Nguồn: Số liệu tổng hợp UBND xã Hoà Bắc, 2020).
2.4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận
2.4.1. Kết quả khảo sát về thông tin của du khách
Du khách ngày nay có nhu cu cao và đa dạng về tiêu dùng trong du lịch. Các xu hướng
du lịch mới xuất hiện cùng các hình thức du lịch đa dạng nhằm thoả mãn mục đích trải nghiệm,
khám phá, trao đổi thông tin, kiến thức. Bên cạnh đó, với trình độ học thức ngày càng phát
triển, dẫn đến trình độ ứng xử có trách nhiệm của du khách trong hoạt động du lịch cũng được