157
CHƯƠNG V
CHĂN NUÔI GIA C7M
M#c ñích:
Chương này trang b cho sinh viên mt ski"n th#c cơ bn v%quátrình hình thành
tr#ng c;a gia cm, c$u to c;a tr#ng vàcác ch>tiêu ñánh giách$t lưng tr#ng. Các ch>tiêu
ñánh gia s#c ñUtr#ng vàcác y"u tnh hưFng ñ"n s#c ñUtr#ng. Các bư/c chuGn b tr#ng $p,
ch"ñ$p vàk+thu,t $p. Qui trình nuôi dưDng các loi gà.
I. Sc sn xut trng
S#c sn xu$t tr#ng làmt ñQc tính cóích vàquan tr5ng c;a gia cm ñUtr#ng. S#c sn
xu$t tr#ng cũng làmt ñQc tính tái sn xu$t quan tr5ng c;a t$t ccác loài gia cm. Quátrình
hình thành tr#ng ñưc th@c hi'n trong ñưng sinh d<c, ph<thuc vào trng thái sinh lýc;a
gia cm mái vàch u nh hưFng c;a h'thn kinh - th2 d ch và các y"u tc;a môi trưng
ngoài.
1.1. Cu t2o cơ quan sinh d#c vàquátrình hình thành trng ca gia cm
Tr#ng gia cm ñưc hình thành Fcơ quan sinh d<c c;a gia cm mái. Cơ quan này bao
g6m 2 bph,n quan tr5ng làbu6ng tr#ng vàng dLn tr#ng.
1.1.1. Bu4ng trng
Bu6ng tr#ng lànơi hình thành t"bào tr#ng (lòng ñA) vàcũng lànơi t=ng hp kích t
sinh d<c cái (kích tbu6ng tr#ng). Fgia cm trưFng thành ch>còn li bu6ng tr#ng vàng dLn
tr#ng bên trái phát tri2n, còn bu6ng tr#ng vàng dLn tr#ng bên phi bthoái hoá, nguyên
nhân gây thoái hoáchưa ñưc gii thích rõ. Bu6ng tr#ng n]m trong xoang b<ng, l'ch v%phía
trái ct sng, phía trư/c th,n. Trên mQt bu6ng tr#ng cór$t nhi%u nang tr#ng Fcác giai ñon
phát tri2n khác nhau. Ngay t?khi m/i nFgia cm ñãcómt slưng t"bào tr#ng nguyên
thuRnh$t ñ nh. Khi trưFng thành ch>cómt st"bào tr#ng phát tri2n, scòn li b thoái hoá.
Khi lưng bu6ng tr#ng thay ñ=i theo tu=i. Bu6ng tr#ng Fgàcon 1 ngày tu=i ch>nQng
0,03 g; 5 - 6 tháng tu=i nQng 6 - 7 g vàFgàsau khi ñUqutr#ng ñu tiên bu6ng tr#ng nQng
t/i 35 - 40 g. Bu6ng tr#ng lànơi hình thành lòng ñA, màu c;a lòng ñAdo các ch$t mang s.c t
như caroten vàxantophin quy"t ñ nh.
1.1.2. Rng dSn trng
Sau khi r<ng, t"bào tr#ng rơi vào ng dLn tr#ng. Bph,n này cóc$u to hình ng, dài
vàcónhi%u khúc cun. Trong ng dLn tr#ng cótng cơ trên thành ng, có mt l/p màng nhy
lót bên trong, trên b%mQt màng nhy cótiêm mao rung ñng. Trư/c khi thành th<c v%tính,
ng dLn tr#ng c;a gàmái dài khong 8 - 10 cm, nQng 0,2 - 0,3 g. Trong thi kỳñU, ng dLn
tr#ng dài khong 60- 80 cm, nQng 40- 0 g, ñưng kính ñt khong 10 cm. Khi gàngh>ñU, ng
dLn tr#ng ch>dài khong 15 - 25 cm.
Căn c#vào ñQc ñi2m hình thái vàch#c năng sinh lýcóth2chia ng dLn tr#ng thành 5
phn: loa kèn, bph,n ti"t lòng tr.ng, phn eo, tMcung vàâm ño (hình vjtrang bên).
158
+ Loa kèn
Loa kèn làbph,n ñu tiên c;a ng dLn tr#ng, cóhình ph`u, n]m phía dư/i vàôm l$y
bu6ng tr#ng. Loa kèn dài khong 7 cm, ñưng kính khong 8 - 9 cm. Thành c;a loa kèn
tương ñi dày. Sau khi t"bào tr#ng rơi vào loa kèn, n"u gQp tinh trùng thìsjxy ra quá trình
th<tinh. T"bào tr#ng d?ng li Fñây khong 20 phút. L/p lòng tr.ng ñu tiên ñưc ti"t ra F
c=ph`u, bao b5c xung quanh lòng ñA, do lòng ñAchuy2n ñng xoay tròn theo tr<c d5c, l/p
lòng tr.ng xo.n li to nên dây ch]ng lòng ñA, nhưng chưa hoàn ch>nh. Dây ch]ng lòng ñA
ñưc hoàn ch>nh dn, ñ"n t,n tMcung m/i k"t thúc. Dây nàycótác d<ng gi!lòng ñAFv trí
trung tâm qutr#ng.
+ Bph!n tit lòng tr[ng
Bph,n ti"t lòng tr.ng làphn dài nh$t c;a ng dLn tr#ng, chi%u dài c;a nókhong 30
- 35 cm (vào thi kỳñUnhi%u cóth2dài t/i 50 cm). Bên trong bph,n ti"t lòng tr.ng có15 -
25 n"p g$p d5c, các n"p g$p này cao khong 4,5 mm vàdày khong 2,5 mm. Phn này cór$t
nhi%u tuy"n ti"t ra lòng tr.ng, cóth2to ra 1/2 - 2/3 khi lưng lòng tr.ng c;a tr#ng. Tr#ng
d?ng Fphn này khong 3 gi.
+ Ph9n eo (bph!n to màng vG)
Phn eo làphn ng dLn tr#ng co li, ñưng kính nhA, chi%u dài khong 8 cm. Ch#c
năng c;a phn eo là to ra mt phn lòng tr.ng và to màng dư/i vA. Tr#ng d?ng F ñây
khong 70 - 75 phút.
159
+ T0cung
TMcung cóhình túi, dài khong 8 - 10 cm. Thành c;a tMcung cócơ d5c vàcơ vòng;
niêm mc c;a tMcung cócác tuy"n ti"t ra d ch ch#a nhi%u nư/c vàch$t khoáng. NhñthGm
th$u cao c;a màng dư/i vAmà nư/c vàmui khoáng ng$m vào trong tr#ng làm cho lòng
tr.ng loãng ra. Phía ngoài màng dư/i vAb.t ñu hình thành vAc#ng, m/i ñu làs@l.ng ñ5ng
nh!ng ht r$t nhAtrên b% mQt c;a màng dư/i vA, sau ñótăng lên do quátrình h$p thu mui
canxi. Mui canxi l.ng ñ5ng ñưc hoàlLn v/i sít lòng tr.ng to nên nh!ng núm gai r$t
v!ng. Nh!ng núm gai nhAnày g.n chQt v/i nhau nhưng gi!a chúng cókhong trng làcác lJ
nhA, ñólàcác lJkhíc;a vAtr#ng cótác d<ng trao ñ=i khí. Các tuy"n FtMcung còn ti"t các
s.c tlàm cho vAtr#ng cómàu s.c khác nhau. Bi2u mô tMcung còn ti"t ra mt sch$t to l/p
màng mAng ph;lên trên b%mQt vAtr#ng. Tr#ng qua tMcung m$t khong 19 - 20 gi.
+ Âm ño
ðây làñon cui cùng c;a ng dLn tr#ng, dài 7 - 12 cm, niêm mc nhpn cótuy"n ti"t
ra d ch nhy to ñi%u ki'n cho s@ñUtr#ng ñưc d`dàng vàtham gia hình thành l/p keo trên
vA. Trong lúc ñUtr#ng âm ño l6i ra khAi huy't ñ2gi!cho tr#ng khAi bGn.
Tr#ng ñưc hình thành trong các bph,n c;a ng dLn tr#ng m$t khong 23,5 - 24 gi.
1.2. Cu t2o ca trng gia cm
Tr#ng các loài gia cm ñ%u cóc$u to chung, bao g6m: vA, màng dư/i vA, lòng tr.ng và
lòng ñA.
1.2.1. V'trng
VAlàm nhi'm v<bo v'lòng tr.ng, lòng ñAvàto hình dáng c;a tr#ng. Phía ngoài vA
ñưc ph;mt l/p keo dính do âm ño ti"t ra, cótác d<ng làm gim ñma sát gi!a thành âm
ño vàtr#ng, to ñi%u ki'n thu,n li khi gàñU, hn ch"s@bc hơi nư/c c;a tr#ng vàngăn cn
s@xâm nh,p c;a tp khuGn vào tr#ng.
160
VAtr#ng cóñdày trung bình 0,2 - 0,6 mm. ðdày c;a vAtr#ng không ñ%u: dày nh$t F
ñu nhAvàgim dn v%phía ñu l/n. Trên b%mQt vAcónhi%u lJkhí, trung bình mJi vAtr#ng
gàcókhong 7 600 – 10 000 lJkhí. M,t ñlJkhíphân bkhông ñ%u, nhi%u nh$t phía ñu
l/n vàgim dn v%phía ñu nhA.
Dư/i vAc#ng làhai l/p màng dư/i vA, chúng ñưc to thành t?nh!ng si protein b'n
li v/i nhau. Hai l/p này g.n chQt v/i nhau vàch>tách ra Fphía ñu l/n c;a tr#ng to thành
bu6ng khí, cóvai tròquan tr5ng trong quátrình trao ñ=i khíñ2phôi phát tri2n. Nh!ng tr#ng
bGn sjcn trFñ"n ñdLn truy%n khí, do ñónh hưFng ñ"n s@phát tri2n c;a phôi vàñôi khi
dLn ñ"n ch"t phôi. Thông thưng vAtr#ng chi"m khong 12% khi lưng tr#ng.
1.2.2. Lòng tr6ng
Lòng tr.ng g6m 4 l/p cóñquánh khác nhau, tRl'các l/p như sau: L/p lòng tr.ng
loãng ngoài chi"m 23,2%; l/p lòng tr.ng ñQc gi!a 57,3%; l/p lòng tr.ng loãng gi!a 11,8% và
l/p lòng tr.ng ñQc trong chi"m 2,7%. TRl'các l/p này dao ñng vàph<thuc vào khi lưng
tr#ng, ñtươi c;a tr#ng, ging, loài, cáth2, ch"ñnuôi dưDng chăm sóc vàbo qun tr#ng,
vv ...
Lòng tr.ng có tác d<ng cung c$p nư/c và các ch$t dinh dưDng cho phôi phát tri2n.
Trong lòng tr.ng còn códây ch]ng lòng ñA, c$u to b]ng protein, hình xo.n, cótác d<ng gi!
cho lòng ñAluôn Fv trítrung tâm c;a tr#ng vàít b ch$n ñng.
1.2.3. Lòng ñ'
Lòng ñAlàt"bào tr#ng gia cm, n]m Ftrung tâm c;a qutr#ng, có dng hình cu,
ñưng kính khong 35 - 40 mm. Lòng ñAbao g6m các phn sau: màng, nguyên sinh ch$t và
nhân.
Màng c;a lòng ñAr$t mAng, cókhnăng ñàn h6i cao, chi%u dày màng lòng ñAkhong
16 ñ"n 20µ. Tính ñàn h6i vàñb%n c;a màng lòng ñAgim dn theo thi gian bo qun; F
nh!ng tr#ng cũmàng thưng b rách do va chm mnh. Màng lòng ñAcótính thGm th$u và
ch5n l5c cao ñ2th@c hi'n trao ñ=i ch$t gi!a lòng tr.ng vàlòng ñA.
Nguyên sinh ch$t bao g6m nhi%u l/p: bào quan ch#a ty lp th2, lư/i Golgi, th2vùi ch#a
protein, lipit, gluxit vàcác axit amin… ðQc bi't làprotein vàlipit k"t hp v/i nhau to thành
lipoprotein. T?ñóhình thành nên nh!ng th2vùi lòng ñAg6m nhi%u tng, ñólành!ng vòng
tròn ñ6ng tâm, cómàu s.c ñ,m nht khác nhau còn g5i làñĩa sáng vàñĩa ti. Fgi!a lòng ñA
t,p trung mt l/p lòng ñAtr.ng, l/p này kéo dài t/i t,n ñĩa phôi g5i làhc lòng ñA. Hc lòng
ñAcónhi'm v<thu hút các ch$t dinh dưDng cho phôi phát tri2n Fgiai ñon ñu.
Trên b%mQt lòng ñAcómt ñĩa tròn, ñưng kính khong 1 - 2 mm, màu nht hơn màu
lòng ñA, ñólànhân t"bào tr#ng hay còn g5i làñĩa phôi. N"u tr#ng ñưc th<tinh thìñĩa phôi
chi"m gn h"t di'n tích nhân c;a t"bào tr#ng. Trong nhân cóch#a AND, ARN, protein và40
ñôi nhi`m s.c th2. Màng nhân cónhi%u lJnhAgi!vai tròtrao ñi ch$t gi!a nguyên sinh ch$t
vànhân. Màu s.c c;a lòng ñAph<thuc vào hàm lưng caroten trong th#c ăn vàs.c ttrong
cơ th2gia cm. Lòng ñAchi"m khong 32% so v/i khi lưng tr#ng. TRl'lòng ñAph<thuc
vào nhi%u y"u t: ging, di truy%n, cáth2, tu=i, ñi%u ki'n nuôi dưDng chăm sóc, mùa v<...
161
1.3. Thành phn hoáhc ca trng gia cm
^các loài gia cm khác nhau, tr#ng cóthành phn hoáh5c khác nhau.
Bng 5.1: Thành phn hoáh5c c;a tr#ng gia cm (%)
Ch$t h!u cơ
Loài Nư/c VCK T=ng s Protein Lipit Gluxit
Ch$t
vô cơ
Gà
GàTây
V t
NgJng
73.6
73.7
69.7
74.6
26.4
26.3
30.3
29.4
25.6
25.5
29.3
28.2
12.8
13.1
13.7
14.0
11.8
11.7
14.4
13.0
1.0
0.7
1.2
1.2
0.8
0.8
1.0
1.2
Sli'u bng trên cho bi"t thành phn hoáh5c c;a tr#ng các loi gia cm. Tr#ng thuR
cm cótRl'nư/c ít hơn vàmDnhi%u hơn tr#ng c;a gia cm trên cn.
Thành phn hoáh5c c;a các phn Ftr#ng cũng khác nhau.
1.3.1. Thành phn hoáhc ca v'
Bao g6m ch;y"u các tinh th2cacbonat canxi (89,97%), ngoài ra còn ch#a 2% MgCO
3
;
0.5 - 5% Ca
3
(PO
4
)
2
; Mg
2
(PO
4
)
2
. Protein c;a vA ch; y"u là colagen làm hoà tan các mui
khoáng trong quátrình hình thành vAc#ng. Hàm lưng canxi vàphotpho trong vAph<thuc
vào các ch$tnày trong khGu phn vàm#c ññáp #ng vitamin D cho gia cm. N"u khGu phn
thi"u canxi hoQc vitamin D, gia cm thưng ñUtr#ng vAm%m hoQc không vA.
+ Màng dư/i vA: ch;y"u làkeratin, mt loi protein keo dính, ch#a nhi%u lưu huỳnh.
Ngoài ra còn cócác ion Ca
2+
vàmt sion khác.
1.3.2. Thành phn hoáhc ca lòng tr6ng
Ch;y"u làalbumin - mt loi protein hoàtan trong nư/c vàtrong mui trung tính, khi
ñun nóng d`b ñông vón. Lòng tr.ng còn cómucoprotein vàmuxin, ngoài ra còn cócác ion
Fe, cótác d<ng liên k"t chQt chjv/i các th2protein do ñóhn ch"s@li d<ng c;a vi sinh v,t.
1.3.3.Thành phn hoáhc lòng ñ'
Lòng ñA là phn giàu ch$t dinh dưDng nh$t c;a tr#ng, protein chi"m 17%, trong ñó
nhi%u nh$t là ovovitelin; lipit chi"m 33%, lipit c;a lòng ñA ch#a nhi%u axit béo như axit
palmitic, stearic... Lòng ñAcómàu vàng vìch#a nhi%u s.c t... Ngoài ra còn ch#a nhi%u ch$t
khoáng như K, Na, Mg, Ca... Fcác dng mui.
Ngoài các ch$t dinh dưDng như protein, lipit, gluxit vàcác ch$t khoáng, trong tr#ng còn
cónhi%u loi vitamin như: A, D, E, K vàcác vitamin nhóm B. Như v,y tr#ng làloi sn phGm
cógiátr cao v%mQt dinh dưDng.
1.4. Các ch.tiêu ñánh giácht lư-ng trng gia cm
ð2ñánh giách$t lưng tr#ng gia cm ngưi ta căn c#vào: khi lưng tr#ng, màu s.c
vA, ñdày vA, hình thái tr#ng, tRl'lòng tr.ng lòng ñA, …
1.4.1. Kh"i lưng trng
ðây làmt trong nh!ng ch>tiêu quan tr5ng ñ2ñánh giách$t lưng tr#ng. Trong trưng
hp gia cm cósn lưng tr#ng như nhau nhưng khi lưng tr#ng khác nhau thìt=ng khi
lưng tr#ng khác nhau. Do ñó, khi lưng tr#ng làch>tiêu ñánh giásn lưng tr#ng tuy't ñi