1
TỔNG CỤC DÂN SỐ-KẾ HOẠCH HÓA GIA ĐÌNH
TÀI LIỆU
MỘT SỐ KIẾN THỨC Y HỌC CƠ BẢN
(Tài liệu dùng cho Chương trình bồi dưỡng nghiệp vụ DS-KHHGĐ
đạt chuẩn viên chức dân số)
Hà Nội, 2016
2
MỤC LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
6
LỜI GIỚI THIỆU
7
HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG TÀI LIỆU
8
Bài 1. KIẾN THỨC CƠ BẢN VỀ GIẢI PHẪU, SINH LÝ SINH DỤC,
NỘI TIẾT CHUYỂN HÓA VÀ DI TRUYỀN
10
I. Đặc điểm giải phẫu, sinh lý cơ quan sinh dục
10
1. Đặc điểm giải phẫu, chức năng sinh lý cơ quan sinh dục nam
10
2. Đặc điểm giải phẫu, chức năng sinh lý cơ quan sinh dục nữ
15
II. Một số cơ chế tránh thai trong kế hoạch hóa gia đình
23
1. Khái niệm
23
2. Một số cơ chế tránh thai
23
III. Một số vấn đề về chuyển hóa, nội tiết và di truyền
24
1. Chuyển hóa
24
2. Nội tiết
25
3. Di truyền
26
Bài 2. PHÒNG MỘT SỐ BỆNH THÔNG THƯỜNG DO VI SINH VÀ
KÍ SINH TRÙNG GÂY RA
30
Một số bệnh do vi khuẩn
30
1. Khái niệm
30
2. Một số bệnh do vi khuẩn
30
Một số bệnh do vi rút
39
1. Khái niệm
39
2. Một số bệnh do vi rút
39
Một số bệnh do kí sinh trùng
50
1. Khái niệm
50
2. Một số bệnh do kí sinh trùng
50
Bài 3. CHĂM SÓC SỨC KHỎE BAN ĐẦU
68
I. Đại cương về chăm sóc sức khỏe ban đầu
68
1. Khái niệm
68
2. Nội dung
68
3. Các nguyên tắc cơ bản
73
II. Các yếu tố ảnh hưởng đến chăm sóc sức khỏe ban đầu
74
1. Tự nhiên
74
2. Xã hội
75
3. Kinh tế
76
III. Quy trình chăm sóc sức khỏe ban đầu tại cộng đồng
76
1. Khái niệm về cộng đồng
76
2. Khái niệm về sức khỏe cộng đồng
76
3
3. Quy trình
77
IV. Thực hành chăm sóc sức khỏe ban đầu tại cộng đồng
80
V. Chăm sóc sức khỏe sinh sản
82
1. Khái niệm sức khỏe sinh sản
82
2. Nội dung
83
3. Một số yếu tố ảnh hưởng tới chất lượng chăm sóc sức khỏe sinh sản
83
Bài 4. DINH DƯỠNG
89
I. Đại cương về dinh dưỡng
89
1. Vai trò của các thành phần dinh dưỡng trong thực phẩm
89
2. Vai trò của các chất khoáng cần thiết
92
II. Xác định nhu cầu về dinh dưỡng
94
1. Sự tiêu hao năng lượng trong cơ thể
94
2. Nhu cầu năng lượng của từng nhóm đối tượng
96
3. Khẩu phần ăn hợp lý
96
4. Tính cân đối của khẩu phần ăn
98
5. Áp dụng thực hành các tiêu chuẩn dinh dưỡng
98
III. Một số bệnh liên quan đến dinh dưỡng
99
1. Bệnh suy dinh dưỡng ở trẻ em
99
2. Bệnh thừa cân béo phì ở trẻ em
101
3. Bệnh do thiếu vi chất dinh dưỡng
101
IV. Vai trò dinh dưỡng trong một số bệnh mãn tính
104
1. Bệnh béo phì
104
2. Dinh dưỡng và các bệnh tim mạch
105
3. Bệnh đái tháo đường
106
V. Vệ sinh an toàn thực phẩm
107
1. Khái niệm vệ sinh an toàn thực phẩm
107
2. Vệ sinh an toàn thực phẩm tại gia đình
107
VI. Ngộ độc thực phẩm, xử trí và cách phòng chống
110
1. Khái niệm
110
2. Phân loại
110
3. Ngộ độc thức ăn do nguyên nhân vi khuẩn và độc tố của vi khuẩn
111
4. Ngộ độc thức ăn không do vi khuẩn
111
Bài 5. VỆ SINH PHÒNG BỆNH
118
I. Môi trường và sức khỏe
118
1. Môi trường
118
2. Ảnh hưởng của môi trường đến sức khỏe
118
II. Nước sạch
121
1. Vai trò của nước sạch
121
2. Tiêu chuẩn của nguồn nước sạch
122
3. Các nguồn nước trong thiên nhiên
124
4. Các biện pháp làm sạch nước
124
III. Xử lý chất thải
125
1. Khái niệm chất thải
125
4
2. Phân loại chất thải
125
3. Tác động của chất thải đến môi trường và sức khỏe
126
4. Các biện pháp xử lý chất thải
126
IV. Phòng và diệt một số côn trùng truyền bệnh
128
1. Muỗi
128
2. Ruồi nhà
129
3. Bọ chét
129
V. Vệ sinh cá nhân
130
1. Vai trò vệ sinh cá nhân
131
2. Nội dung vệ sinh cá nhân
131
3. Vệ sinh thân thể
131
4. Vệ sinh trang phục
132
5. Vệ sinh ăn uống
133
6. Vệ sinh trong học tập, vui chơi giải trí và trong giấc ngủ
133
Bài 6. CÁC LOẠI SƠ CẤP CỨU
139
I. Dấu hiệu sống cơ bản và cách đo
139
1. Kỹ thuật đo nhiệt độ cơ thể
139
2. Kỹ thuật đếm mạch
141
3. Kỹ thuật đếm nhịp thở
142
4. Đo huyết áp động mạch
144
5. Những điểm cần lưu ý khi đo dấu hiệu sinh tồn
146
II. Sơ cứu và chăm sóc bỏng nói chung
146
1. Sơ cứu
146
2. Chăm sóc một số trường hợp bỏng đặc biệt
148
III. Sơ cứu gãy xương
148
1. Nguyên nhân
148
2. Phân loại
148
3. Triệu chứng
148
4. Sơ cứu
149
5. Phòng chống sốc
150
IV. Sơ cứu rắn cắn
151
1. Khái niệm
151
2. Sơ cứu
151
3. Phòng rắn cắn
151
V. Sơ cứu đuối nước
152
1. Khái niệm
152
2. Triệu chứng
152
3. Xử trí
152
4. Phòng đuối nước
152
VI. Sơ cứu say nắng, say nóng
153
1. Khái niệm
153
2. Yếu tố thuận lợi
153
3. Triệu chứng
153
5
4. Xử trí
154
5. Phòng bệnh
154
VII. Sơ cứu điện giật
154
1. Khái niệm
154
2. Các yếu tố tiên lượng
154
3. Xử trí
155
4. Phòng điện giật
155
VIII. Sơ cứu tắc đường thở
155
1. Khái niệm
155
2. Nguyên nhân
155
3. Xử trí
155
IX. Một số kỹ năng cấp cứu cơ bản
156
1. Cầm máu
156
2. Ép tim ngoài lồng ngực
160
3. Phương pháp thổi ngạt
161
4. Kỹ thuật phối hợp giữa ép tim ngoài lồng ngực và phương pháp thổi ngạt
162
Bài 7. CHĂM SÓC BÀ MẸ VÀ TRẺ EM
166
I. Chăm sóc bà mẹ
166
1. Chăm sóc bà mẹ trước sinh
166
2. Chăm sóc bà mẹ trong khi sinh
172
3. Chăm sóc bà mẹ sau khi sinh
174
II. Chăm sóc trẻ từ 0-24 tháng
180
1. Sự phát triển trẻ em từ 0-24 tháng
180
2. Chăm sóc trẻ em từ 0-24 tháng
185
PHỤ LỤC
Bài 1
203
Bài 7
207