Câu II: CM toàn b giai c p tu s n phân chia nhau giá tr th ng d do công nhân t o raộ ấ ả ị ặ ư ạ
trong sx.t đó rút ra k t lu n c n thi t.ừ ế ậ ầ ế
1. Công th c chung c a t b nứ ủ ư ả
Ti n t b n v n đ ng theo công th c T-H-T’, ti n thông th ng v n đ ng theo h-t-ề ư ả ậ ộ ứ ề ườ ậ ộ
h.trong khi đó h-t-h có gi i h n và d ng l i khi đã th a mãn nhu c u c a con ng.t-h-t’ớ ạ ừ ạ ỏ ầ ủ
Trong đó T’=T+∆t s ti n tr i h n so v i s ti n ng ra là ố ề ộ ơ ớ ố ề ứ ∆t, Các Mác g i là giá trọ ị
th ng d s ti n ng ra ban đ u chuy n hoá thành t b n. V y t b n là giá tr mangặ ư ố ề ứ ầ ể ư ả ậ ư ả ị
l i giá tr th ng d nên s v n đ ng c a t b n là không có gi i h n vì s l n lên c aạ ị ặ ư ự ậ ộ ủ ư ả ớ ạ ự ớ ủ
giá tr là không có gi i h nị ớ ạ
*Giá tr s d ng c a hàng hoá s c lao đ ng:ị ử ụ ủ ứ ộ
Nó cũng gi ng nh các hàng hoá thông th ng khác ch là nó cũng ph i thoố ư ườ ở ỗ ả ả
mãn nhu c u nào đó c a ng i mua. Còn khác ch các hàng hoá thông th ng quaầ ủ ườ ở ỗ ườ
tiêu dùng thì gi m d n còn s c lao đ ng qua tiêu dùng t c là qua lao đ ng thì nó t o raả ầ ứ ộ ứ ộ ạ
l ng giá tr m i l n h n giá tr b n thân nó do ng i công nhân theo th i gian đã tíchượ ị ớ ớ ơ ị ả ườ ờ
lu đ c kinh nghi m s n xu t. Và ph n l n h n đó chính là giá tr th ng d cho nhàỹ ượ ệ ả ấ ầ ớ ơ ị ặ ư
t b n. ư ả
II. S n xu t ra giá tr th ng d .ả ấ ị ặ ư
Khi ng i có s c lao đ ng đem bán s c lao đ ng thì ng i mua s tiêu dùng s cườ ứ ộ ứ ộ ườ ẽ ứ
lao đ ng c a h b ng cách b t ng i bán đó ph i lao đ ng. Mà giá tr s d ng c aộ ủ ọ ằ ắ ườ ả ộ ị ử ụ ủ
s c lao đ ng ch th hi n ra trong quá trình tiêu dùng s c lao đ ng t c là quá trình laoứ ộ ỉ ể ệ ứ ộ ứ
đ ng và trong quá trình y s c lao đ ng t o ra giá tr th ng d . Do đó đ nghiên c uộ ấ ứ ộ ạ ị ặ ư ể ứ
quá trình s n xu t ra giá tr th ng d s b t đ u nghiên c u quá trình lao đ ng.ả ấ ị ặ ư ẽ ắ ầ ứ ộ
1. Quá trình lao đ ng :ộ
Lao đ ng là ho t đ ng có m c đích có ý th c c a con ng i nh m thay đ i nh ngộ ạ ộ ụ ứ ủ ườ ằ ổ ữ
v t th t nhiên cho phù h p v i nhu c u con ng iậ ể ự ợ ớ ầ ườ
Nh v y quá trình lao đ ng là s k t h p c a 3 y u t : Đ i t ng lao đ ng, tư ậ ộ ự ế ợ ủ ế ố ố ượ ộ ư
li u lao đ ng và s c lao đ ng.ệ ộ ứ ộ
-S c lao đ ng:ứ ộ Nh đã nói trên thì nó là y u t c b n c a quá trình lao đ ngư ở ế ố ơ ả ủ ộ
vì s c lao đ ng g n v i con ng i mà con ng i luôn sáng t o ra t li u laoứ ộ ắ ớ ườ ườ ạ ư ệ
đ ng, đ i t ng lao đ ng đ ng th i s d ng chúng đ ph c v l i ích c aộ ố ượ ộ ồ ờ ử ụ ể ụ ụ ợ ủ
mình.
Lao đ ng và s c lao đ ng khác nhau ch s c lao đ ng m i ch là kh năng c aộ ứ ộ ở ỗ ứ ộ ớ ỉ ả ủ
lao đ ng còn lao đ ng là s tiêu dùng s c lao đ ng trong hi n th c. Mà s c laoộ ộ ự ứ ộ ệ ự ứ
đ ng + đ i t ng lao đ ng và t li u lao đ ng t o ra c a c i v t ch t. Trong quáộ ố ượ ộ ư ệ ộ ạ ủ ả ậ ấ
trình lao đ ng, s c lao đ ng k t h p v i d ng c lao đ ng tác đ ng v i đ i t ngộ ứ ộ ế ợ ớ ụ ụ ộ ộ ớ ố ượ
lao đ ng và chuy n toàn b giá tr c a nh ng t li u s n xu t vào s n ph m đ cộ ể ộ ị ủ ữ ư ệ ả ấ ả ẩ ượ
t o ra.ạ
- Đ i t ng lao đ ng:ố ượ ộ là b ph n c a gi i t nhiên mà lao đ ng c a con ng i tácộ ậ ủ ớ ự ộ ủ ườ
đ ng vào làm thay đ i hình thái c a nó cho phù h p v i m c đích con ng i.ộ ổ ủ ợ ớ ụ ườ
Đ i t ng lao đ ng có hai lo i: Lo i có s n nh g , r ng, qu ng trong lòngố ượ ộ ạ ạ ẵ ư ỗ ừ ặ
đ t,tôm,cá d i sông bi n...lao đ ng c a con ng i tác đ ng và ph c v ngay choấ ướ ể ộ ủ ườ ộ ậ ụ ụ
nhu c u c a con ng i.Và m t lo i ph i qua ch bi n đ c g i là nguyên v t li u. ầ ủ ườ ộ ạ ả ế ế ượ ọ ậ ệ
- T li u lao đ ng:ư ệ ộ là nh ng v t ho c h th ng nh ng v t mà con ng i dùng đữ ậ ặ ệ ố ữ ậ ườ ể
tác đ ng vào đ i t ng lao đ ng cho phù h p v i nhu c u con ng i.Trong t li u laoộ ố ượ ộ ợ ớ ầ ườ ư ệ
đ ng tr c h t ph i k đ n công c lao đ ng,đây là y u t tr c ti p c i bi n đ iộ ướ ế ả ể ế ụ ộ ế ố ự ế ả ế ố
t ng lao đ ng. S phát tri n c a công c lao đ ng nói lên th i đ i khác.ượ ộ ự ể ủ ụ ộ ờ ạ
T li u lao đ ng và đ i t ng lao đ ng có s phân bi t t ng đ i. Đ i t ng laoư ệ ộ ố ượ ộ ự ệ ươ ố ố ượ
đ ng và t li u lao đ ng trong quá trình lao đ ng s n xu t h p thành t li u s n xu t,ộ ư ệ ộ ộ ả ấ ợ ư ệ ả ấ
do đó, có th nói r ng: quá trình lao đ ng là s k t h p c a hai y u t : s c lao đ ngể ằ ộ ự ế ợ ủ ế ố ứ ộ
và t li u s n xu t.ư ệ ả ấ
Đi t cái chung là vi c nghiên c u quá trình lao đ ng, Mác đã đi đ n phân tích quáừ ệ ứ ộ ế
trình s n xu t giá tr th ng d d i CNTB.ả ấ ị ặ ư ướ
2. S n xu t ra giá tr th ng d :ả ấ ị ặ ư
M cđích c a s n xu t t b n ch nghĩa không ph i là giá tr s d ng mà là giá tr ,ụ ủ ả ấ ư ả ủ ả ị ử ụ ị
h n n a cũng không ph i là giá tr đ n thu n mà là giá tr th ng d .Nh ng đ s nơ ữ ả ị ơ ầ ị ặ ư ư ể ả
xu t giá tr th ng d tr c h t nhà t b n ph i s n xu t ra m t giá tr s d ng nàấ ị ặ ư ướ ế ư ả ả ả ấ ộ ị ử ụ ậ
đó,vì giá tr s d ng là v t mang giá tr và giá tr th ng d .ị ử ụ ậ ị ị ặ ư
Đ hi u rõ h n quá trình s n xu t giá tr th ng d , chúng ta l y vi c s n xu t s iể ể ơ ả ấ ị ặ ư ấ ệ ả ấ ợ
c a m t nhà t b n làm ví d :ủ ộ ư ả ụ
Gi s đ có s i bán nhà t b n đã mua (gi đ nh theo đúng giá tr ) 20kg bông giáả ử ể ợ ư ả ả ị ị
20đôla; ti n hao mòn máy móc 3 đôla, ti n thuê công nhân là 4đôla (Ngang b ng t li uề ề ằ ư ệ
sinh ho t đ h s ng trong m t ngày)và gi s h kéo h t s bông trên trong 4 gi vàạ ể ọ ố ộ ả ử ọ ế ố ờ
m i gi t o ra m t l ng giá tr m i là 1 đôla. Vi c mua bán trên là đúng giá tr vàỗ ờ ạ ộ ượ ị ớ ệ ị
đi u ki n s n xu t trung bình c a Xã h i.ề ệ ả ấ ủ ộ
Quá trình s n xu t đ c ti n hành trong 4 gi lao đ ng v i t cách là lao đ ng cả ấ ượ ế ờ ộ ớ ư ộ ụ
th công nhân kéo h t 20kg bông thành s i. Giá tr c a bông và hao mòn máy mócđ cể ế ợ ị ủ ượ
lao đ ng c th c a công nhân chuy n d ch và b o t n vào giá tr c a s i, hình thànhộ ụ ể ủ ể ị ả ồ ị ủ ợ
ra b ph n giá tr cũ (C) là 23 đôla.Nh v y đ s n xu t ra 20kg s i thì nhà t b nộ ậ ị ư ậ ể ả ấ ợ ư ả
ph i ng tr c m t s ti n là 23 đôla. Đ s n xu t ra 20kg s i thì c n ph i có 20kgả ứ ướ ộ ố ề ể ả ấ ợ ầ ả
bông và s hao mòn c a máy móc,khi 5kg s i đ c s n xu t ra thì không có nghĩa làự ủ ợ ượ ả ấ
giá tr c a 5kg bông và ph n máy móc b hao mòn m t đi mà ph n giá tr đó đ cị ủ ầ ị ấ ầ ị ượ
chuy n nguyên v n vào giá tr c a 20kg s i. Nh v y, giá tr c a nh ng t li u s nể ẹ ị ủ ợ ư ậ ị ủ ư ư ệ ả
xu t 20kg bông và hao mòn máy móc đ c bi u hi n b ng 23 đôla, là nh ng b ph nấ ượ ể ệ ằ ữ ộ ậ
c u thành giá tr c a 20kg s i.Chú ý là ng i ta ch chi phí m t th i gian lao đ ng c nấ ị ủ ợ ườ ỉ ộ ờ ộ ầ
thi t trong nh ng đi u ki n s n xu t Xã h i nh t đ nh mà thôi, vì v y dù nhà t b nế ữ ề ệ ả ấ ộ ấ ị ậ ư ả
có s d ng nh ng t li u s n xu t nà có giá tr l n h n 23đôla nh trên đi n a thì giáử ụ ữ ư ệ ả ấ ậ ị ớ ơ ư ữ
nh p và c a giá tr c a 5kg s i cũng ch là 23 đôla, t c là s lao đ ng Xã h i c nậ ậ ủ ị ủ ợ ỉ ứ ố ộ ộ ầ
thi t c a n n s n xu t mà thôi.ế ủ ề ả ấ
Xét v ph n giá tr mà lao đ ng c a ng i công nhân đã k t h p vào bông. Giề ầ ị ộ ủ ườ ế ợ ả
đ nh mu n s n xu t m t l ng trung bình nh ng t li u sinh ho t c n thi t hàng ngàyị ố ả ấ ộ ượ ữ ư ệ ạ ầ ế
cho m t ng i lao đ ng thì m t 4 gi lao đ ng trung bình và gi s 4 gi lao đ ngộ ườ ộ ấ ờ ộ ả ử ờ ộ
trung bình đã đ c v t hoá trong 4 đôla. ượ ậ
Vi c nhà t b n tr 4 đôla cho m t ngày lao đ ng c a ng i công nhân là đúngệ ư ả ả ộ ộ ủ ườ
giá tr c a s c lao đ ng.Trong quá trình lao đ ng, lao đ ng không ng ng chuy n hoá tị ủ ứ ộ ộ ộ ừ ể ừ
hình thái ho t đ ng sang hình thái t n t i, t hình thái v n đ ng sang hình thái v tạ ộ ồ ạ ừ ậ ộ ậ
th .Nh v y 4 gi lao đ ng Xã h i c n thi t,v n đ ng kéo s i s bi u hi n ra trongể ư ậ ờ ộ ộ ầ ế ậ ộ ợ ẽ ể ệ
m t l ng s i nh t đ nh là 20kg s i.Do đó thành ph n giá tr do lao đ ng c a ng iộ ượ ợ ấ ị ợ ầ ị ộ ủ ườ
công nhân k t h p vào giá tr c a 20kg s i là 4 gi lao đ ng xã h i c n thi t và ch làế ợ ị ủ ợ ờ ộ ộ ầ ế ỉ
l ng v t ch t hoá c a s gi lao đ ng xã h i đó mà thôi.V y cũng v i 4 gi lao đ ngượ ậ ấ ủ ố ờ ộ ộ ậ ớ ờ ộ
trên v i t cách là lao đ ng tr u t ng s c lao đ ng c a công nhân t o ra l ng giá trớ ư ộ ừ ượ ứ ộ ủ ạ ượ ị
m i (V+m) là 4 đôla, k t tinh vào giá tr c a s i.ớ ế ị ủ ợ
Bây gi ta th y t ng giá tr c a 20kg s i g m giá tr c a 20kg bông là 20 đôla, v iờ ấ ổ ị ủ ợ ồ ị ủ ớ
hao mòn máy móc là 3 đôla và 4 gi lao đ ng c a ng i công nhân kéo s i bi u hi n làờ ộ ủ ườ ợ ể ệ
4 đôla.V y giá tr c a 20kg s i là 27đôla. H ng ra 27đôla thu v 27 đôla nh v y hậ ị ủ ợ ọ ứ ề ư ậ ọ
không đ t đ c m c đích. Nhà t b n suy nghĩ công nhân lao đ ng đ c tr ti n hạ ượ ụ ư ả ộ ượ ả ề ọ
cũng lao đ ng nh ng không đ c gì. H suy nghĩ công nhân đ c tr 4 đôla ngangộ ư ượ ọ ượ ả
b ng v i t li u sinh ho t s ng trong m t ngày do đó không th ch lao đ ng 4 gi màằ ớ ư ệ ạ ố ộ ể ỉ ộ ờ
nhi u h n n a là 8 gi ch ng h n, 4 gi sau nhà t b n ch ph i mua 20kg bông tr giáề ơ ữ ờ ẳ ạ ờ ư ả ỉ ả ị
20 đôla, hao mòn máy móc là 3 đôla. V y t ng s ti n nhà t b n ng tr c đ s nậ ổ ố ề ư ả ứ ướ ể ả
xu t 40kg s i là 40 đôla cho 40kg bông, 6 đôla cho hao mòn máy móc, 4đôla đ thuêấ ợ ể
công nhân. T ng là 50 đôla, mà giá tr c a 40kg s i là 54 đôla. N u nhà t b n đem bánổ ị ủ ợ ế ư ả
40kg s i (đúng giá tr ) v i giá 54 đôla thì thu đ c l ng tr i h n là 4 đôla (54-50) làợ ị ớ ượ ượ ộ ơ
giá tr th ng d c a nhà t b n.ị ặ ư ủ ư ả
Đ làm sáng t thêm CácMác đã l y ngày lao đ ng c a công nhân đ ch ng minh.ể ỏ ấ ộ ủ ể ứ
Ông chia ngày lao đ ng c a công nhân làm hai ph n là th i gian lao đ ng c n thi t vàộ ủ ầ ờ ộ ầ ế
th i gian lao đ ng th ng d . Công nhân làm vi c trong ph n th i gian lao đ ng c nờ ộ ặ ư ệ ầ ờ ộ ầ
thi t t o ra s n ph m c n thi t v i ti n công c a mình còn làm vi c trong th i gianế ạ ả ẩ ầ ế ớ ề ủ ệ ờ
lao đ ng th ng d là t o ra s n ph m th ng d cho nhà t b n. Nhà t b n bán nó thuộ ặ ư ạ ả ẩ ặ ư ư ả ư ả
v giá tr th ng d .ề ị ặ ư
T đó cho ta bi t đ c ngu n g c và b n ch t c a giá tr th ng d : là m t bừ ế ượ ồ ố ả ấ ủ ị ặ ư ộ ộ
ph n c a giá tr m i, b ph n giá tr dôi ra ngoài giá tr s c lao đ ng c a công nhân.ậ ủ ị ớ ộ ậ ị ị ứ ộ ủ
Do lao đ ng c a công nhân làm thuê sáng t o ra và b nhà t b n chi m không là laoộ ủ ạ ị ư ả ế
đ ng không công c a công nhân cho t b n. Là quá trình s n xu t ra giá tr th ng d ,ộ ủ ư ả ả ấ ị ặ ư
quá trình s n xu t ra giá tr đ n m t th i h n mà đó giá tr s c lao đ ng c a côngả ấ ị ế ộ ờ ạ ở ị ứ ộ ủ
nhân đ c hoàn l i b ng m t b ph n c a giá tr m i.ượ ạ ằ ộ ộ ậ ủ ị ớ
T b n ng tr c c a nhà t b n đ c chia làm hai b ph n. M t là b ph n tư ả ứ ướ ủ ư ả ượ ộ ậ ộ ộ ậ ư
b n đ c chi ra đ mua t li u s n xu t (t b n b t bi n) ký hi u là C. Hai là bả ượ ể ư ệ ả ấ ư ả ấ ế ệ ộ
ph n t b n đ c chi ra đ mua s c lao đ ng (t b n kh bi n) ký hi u là V, b ph nậ ư ả ượ ể ứ ộ ư ả ả ế ệ ộ ậ
t b n này cũng ch là m t s ti n nh t b n chi ra đ mua t li u s n xu t nh ngư ả ỉ ộ ố ề ư ư ả ể ư ệ ả ấ ư
nh mua đ c s c lao đ ng là lo i hàng hoá đ c bi t mà khi tiêu dùng nó t o ra giá trờ ượ ứ ộ ạ ặ ệ ạ ị
th ng d nên tr thành l ng kh bi n. Vi c phân chia này càng ch rõ ngu n g c c aặ ư ở ượ ả ế ệ ỉ ồ ố ủ
giá tr th ng d là s c lao đ ng ch không ph i là máy móc hay t li u s n xu t khác.ị ặ ư ứ ộ ứ ả ư ệ ả ấ
Có hai ph ng th c s n xu t ra giá tr th ngươ ứ ả ấ ị ặ d :ư
a. Ph ng th c s n xu t giá tr th ng d tuy t đ i:ươ ứ ả ấ ị ặ ư ệ ố
Đây là ph ng th c s n xu t giá tr th ng d b ng cách kéo dài tuy t đ i ngày laoươ ứ ả ấ ị ặ ư ằ ệ ố
đ ng trong khi ph n th i gian lao đ ng c n thi t c a công nhân không đ i. Ph n th iộ ầ ờ ộ ầ ế ủ ổ ầ ờ
gian giá tr th ng d kéo dài bao nhiêu là đ c h ng b y nhiêu. ị ặ ư ượ ưở ấ
Ví d : Ngày lao đ ng là 8 gi trong đó g m th i gian lao đ ng c n thi t là 4 giụ ộ ờ ồ ờ ộ ầ ế ờ
và 4 gi là th i gian lao đ ng th ng d . Nay ngày lao đ ng kéo dài tuy t đ i thành 10ờ ờ ộ ặ ư ộ ệ ố
gi mà th i gian lao đ ng c n thi t không đ i thì th i gian lao đ ng th ng d tăng t 4ờ ờ ộ ầ ế ổ ờ ộ ặ ư ừ
gi đ n 6 gi . Đi u này d n đ n vi c đ u tranh c a công nhân và s đ u tranh đóờ ế ờ ề ẫ ế ệ ấ ủ ự ấ
bu c nhà t b n ph i rút ng n th i gian lao đ ng. Khi đó đ dài ngày lao đ ng đ cộ ư ả ả ắ ờ ộ ộ ộ ượ
xác đ nh và nhà t b n ph i tìm ph ng th c khác đ s n xu t ra giá tr th ng d đó làị ư ả ả ươ ứ ể ả ấ ị ặ ư
ph ng th c s n xu t giá tr th ng d tuy t đ i.ươ ứ ả ấ ị ặ ư ệ ố
b. Ph ng th c s n xu t giá tr th ng d t ng đ i:ươ ứ ả ấ ị ặ ư ươ ố
Là giá tr th ng d thu đ c b ng cách rút ng n th i gian lao đ ng c n thi t c aị ặ ư ượ ằ ắ ờ ộ ầ ế ủ
công nhân trong khi th i gian lao đ ng c a ng i công nhân không đ i d a trên c sờ ộ ủ ườ ổ ự ơ ở
tăng năng su t lao đ ng xã h i.ấ ộ ộ
Ví d : Ng i lao đ ng làm vi c 8 gi trong đó 4 gi là th i gian lao đ ng c nụ ườ ộ ệ ờ ờ ờ ộ ầ
thi t và 4 gi là th i gian lao đ ng th ng d . Nay ngày lao đ ng v n gi nguyên là 8ế ờ ờ ộ ặ ư ộ ẫ ữ
gi nh ng th i gian lao đ ng c n thi t c a công nhân rút ng n xu ng còn 2 gi nênờ ư ờ ộ ầ ế ủ ắ ỗ ờ
th i gian lao đ ng th ng d tăng lên t 4 gi đ n 6 gi . Nh v y mu n rút ng n th iờ ộ ặ ư ừ ờ ế ờ ư ậ ố ắ ờ
gian lao đ ng c a công nhân ph i tăng năng su t lao đ ng xã h i và năng su t lao đ ngộ ủ ả ấ ộ ộ ấ ộ
xã h i tăng ên làm cho giá tr hàng hoá tiêu dùng gi m xu ng kéo theo s c lao đ ngộ ị ả ố ứ ộ
gi m. Vì v y 2 gi lao đ ng c n thi t cũng đ m b o kh i l ng t li u sinh ho t đả ậ ờ ộ ầ ế ả ả ố ượ ư ệ ạ ể
công nhân tái s n xu t s c lao đ ng, đ ng th i đ tăng năng su t lao đ ng ph i c iả ấ ứ ộ ồ ờ ể ấ ộ ả ả
ti n s n xu t, đ i m i công ngh . Nh ng doanh nghi p nào đi đ u trong đ i m i côngế ả ấ ổ ớ ệ ữ ệ ầ ổ ớ
ngh s thu đ c giá tr th ng d siêu ng ch. Giá tr th ng d siêu ng ch chính là giáệ ẽ ượ ị ặ ư ạ ị ặ ư ạ
tr th ng d t ng đ i vì nó đ u do tăng năng su t lao đ ng mà có. Nh ng khác chị ặ ư ươ ố ề ấ ộ ư ở ỗ
giá tr th ng d t ng đ i do tăng năng su t lao đ ng xã h i do đó t t c các nhà tị ặ ư ươ ố ấ ộ ộ ấ ả ư
b n đ u đ c h ng. Còn giá tr th ng d siêu ng ch là do tăng năng su t lao đ ng cáả ề ượ ưở ị ặ ư ạ ấ ộ
bi t nên ch có nh ng nhà t b n nào có năng su t lao đ ng cá bi t h n năng su t laoệ ỉ ữ ư ả ấ ộ ệ ơ ấ
đ ng xã h i thì m i đ c h ng giá tr th ng d siêu ng ch. đây máy móc côngộ ộ ớ ượ ưở ị ặ ư ạ ở
ngh tiên ti n không t o ra giá tr th ng d mà nó t o đi u ki n đ tăng s c lao đ ngệ ế ạ ị ặ ư ạ ề ệ ể ứ ộ
c a ng i lao đ ng, h giá tr cá bi t c a hàng hoá th p h n giá tr c a th tr ng.ủ ườ ộ ạ ị ệ ủ ấ ơ ị ủ ị ườ
Nh đó mà giá tr th ng d tăng lên.ờ ị ặ ư
IV. Các hình th c bi u hi n c a giá tr th ng dứ ể ệ ủ ị ặ ư
Giá tr th ng d là m t ph m trù nói lên b n ch t c a n n s n xu t TBCN. Trongị ặ ư ộ ạ ả ấ ủ ề ả ấ
đ i s ng th c t c a xã h i t b n, giá tr th ng d chuy n hoá và bi u hi n thành l iờ ố ự ế ủ ộ ư ả ị ặ ư ể ể ệ ợ
nhu n công nghi p, l i nhu n th ng nghi p, l i nhu n ngân hàng, l i t c cho vay,ậ ệ ợ ậ ươ ệ ợ ậ ợ ứ
đ a tô TBCN.ị
1. L i nhu n:ợ ậ
Mu n t o ra giá tr hàng hoá t t y u ph i chi ra m t s lao đ ng nh t đ nh g i làố ạ ị ấ ế ả ộ ố ộ ấ ị ọ
chi phí lao đ ng, bao g m lao đ ng quá kh và lao đ ng hi n t i. Lao đ ng quá khộ ồ ộ ứ ộ ệ ạ ộ ứ
(lao đ ng v t hoá) t c là giá tr c a t li u s n xu t (C), lao đ ng hi n t i (lao đ ngộ ậ ứ ị ủ ư ệ ả ấ ộ ệ ạ ộ
s ng) t c là lao đ ng t o ra giá tr m i (V+m). Chi phí lao đ ng đó là chi phí th c tố ứ ộ ạ ị ớ ộ ự ế
c a xã h i, chi phí t o ra giá tr hàng hóa (W). W=C+V+mủ ộ ạ ị
Song đ i v i nhà t b n h không ph i chi phí lao đ ng đ s n xu t hàng hóa choố ớ ư ả ọ ả ộ ể ả ấ
nên h không quan tâm đ n còn trên th c t h ch quan tâm đ n vi c ng t b n đọ ế ự ế ọ ỉ ế ệ ứ ư ả ể
mua t li u s n xu t (C) và mua s c lao đ ng (V). Do đó nhà t b n ch xem hao phíư ệ ả ấ ứ ộ ư ả ỉ
h t bao nhiêu t b n ch không tính đ n hao phí h t bao nhiêu lao đ ng xã h i.ế ư ả ứ ế ế ộ ộ
CácMác g i chi phí đó là chi phí s n xu t t b n ch nghĩa (k) (k=C+V). Nh v y chiọ ả ấ ư ả ủ ư ậ
phí s n xu t t b n ch nghĩa là chi phí v t b n mà nhà t b n b ra đ s n xu tả ấ ư ả ủ ề ư ả ư ả ỏ ể ả ấ
hàng hoá. Nh v y giá tr hàng hóa là W= C+V+m s chuy n thành W= k+m. Nhìn vàoư ậ ị ẽ ể
công th c trên thì ta th y s phân bi t gi a C và V đã bi n m t, ng i ta th y d ngứ ấ ự ệ ữ ế ấ ườ ấ ườ
nh k sinh ra m. Chính đây chi phí lao đ ng b che l p b i chi phí t b n (k) lao đ ngư ở ộ ị ấ ở ư ả ộ
là th c th , là ngu n g c c a giá tr thì b bi n m t và gi đây hình nh toàn b chi phíự ể ồ ố ủ ị ị ế ấ ờ ư ộ
s n xu t t b n ch nghĩa sinh ra giá tr th ng d .ả ấ ư ả ủ ị ặ ư
Gi a giá tr hàng hoá và chi phí s n xu t t b n ch nghĩa luôn luôn có m tữ ị ả ấ ư ả ủ ộ
kho ng chênh l ch cho nên sau khi bán hàng (giá c b ng giá tr ) nhà t b n khôngả ệ ả ằ ị ư ả
nh ng bù đ p đ s t b n đã ng ra mà còn thu đ c m t s ti n l i ngang b ng v iữ ắ ủ ố ư ả ứ ượ ộ ố ề ờ ằ ớ
m, s ti n này đ c g i là l i nhu n (p) do đó c c u s n ph m là W=k+p.ố ề ượ ọ ợ ậ ơ ấ ả ẩ
Gi a giá tr th ng d và l i nhu n có s khác nhau c b n v ch t và l ng. Giáữ ị ặ ư ợ ậ ự ơ ả ề ấ ượ
tr th ng d thì sinh ra t V (t c là lao đ ng c a công nhân) còn l i nhu n thì đ c coiị ặ ư ừ ứ ộ ủ ợ ậ ượ
là đã đ c sinh rat t C+V (t b n ng tr c). Nh ng chúng cũng có s gi ng nhau ượ ừ ư ả ứ ướ ư ự ố ở
ch đ u có chung m t ngu n g c là k t qu lao đ ng không công c a công nhân làmỗ ề ộ ồ ố ế ả ộ ủ
thuê. Th c ch t l i nhu n và giá tr th ng d đ u là m t, l i nhu n ch ng qua ch làự ấ ợ ậ ị ặ ư ề ộ ợ ậ ẳ ỉ
m t hình thái th n bí hoá c a giá tr th ng d . Nh CácMác vi t: “Giá tr th ng d hayộ ầ ủ ị ặ ư ư ế ị ặ ư
là l i nhu n chính là ph n giá tr dôi ra y c a giá tr hàng hóa so v i chi phí s n xu tợ ậ ầ ị ấ ủ ị ớ ả ấ
c a nó nghĩa là ph n dôi ra c a t ng s l ng lao đ ng ch a đ ng trong hàng hoá soủ ầ ủ ổ ố ượ ộ ứ ự
v i s l ng lao đ ng đ c tr công ch a đ ng trong hàng hoá. N u nh nhà t b nớ ố ượ ộ ượ ả ứ ự ế ư ư ả
bán hàng hoá v i giá c b ng giá tr thì khi đó ớ ả ằ ị
m =p, n u bán v i giá c cao h n giá tr thì khi đó m <p, n u bán v i giá c nhế ớ ả ơ ị ế ớ ả ỏ
h n giá tr thì khi đó m>p. Nh ng trong toàn xã h i thì t ng giá c luôn b ng t ng l iơ ị ư ộ ổ ả ằ ổ ợ
nhu n b ng t ng giá tr th ng d . Chính s không nh t trí gi a m và p nên càng cheậ ằ ổ ị ặ ư ự ấ ữ
d u th c ch t bóc l t c a ch nghĩa t b n. ấ ự ấ ộ ủ ủ ư ả
Trong n n kinh t t b n m c dù l i nhu n là m c đích tr c ti p và t i cao c aề ế ư ả ặ ợ ậ ụ ự ế ố ủ
các nhà t b n nh ng khi b t đ u đ u t vào m t ngành s n xu t kinh doanh nào đóư ả ư ắ ầ ầ ư ộ ả ấ
thì cái mà nhà t b n quan tâm đ n tr c h t là t su t l i nhu n. T su t l i nhu nư ả ế ướ ế ỷ ấ ợ ậ ỷ ấ ợ ậ
là t s tính theo ph n trăm gi a giá tr th ng d mà nhà t b n đã bóc l t đ c c aỷ ố ầ ữ ị ặ ư ư ả ộ ượ ủ
công nhân làm thuê so v i t ng t b n ng tr c ký hi u là p’ vì th có công th cớ ổ ư ả ứ ướ ệ ế ứ
p’(C+V) = m x 100%. P’ không ph n ánh trình đ bóc l t mà nó ch ph n ánh n i đ u tả ộ ộ ỉ ả ơ ầ ư
v n có l i nh t cho nhà t b n v l ng. Do đó vi c thu l i nhu n và theo đu i tố ợ ấ ư ả ề ượ ệ ợ ậ ổ ỷ
su t l i nhu n là đ ng l c thúc đ y, là m c tiêu c nh tranh c a các nhà t b n. Sấ ợ ậ ộ ự ẩ ụ ạ ủ ư ả ự
thèm khát l i nhu n c a các nhà t b n là không có gi i h n. M c t su t l i nhu nợ ậ ủ ư ả ớ ạ ứ ỷ ấ ợ ậ
cao bao nhiêu cũng không tho mãn đ c lòng tham vô đáy c a chúng. Nh ng t su tả ượ ủ ư ỷ ấ
l i nhu n l i ph thu c vào nh ng y u t khách quan: T su t giá tr th ng d càngợ ậ ạ ụ ộ ữ ế ố ỷ ấ ị ặ ư