i
LỜI NÓI ĐẦU
Tập bài giảng Nhập môn Kinh tế học được xây dựng nhằm đáp ứng nhu cầu phục
vụ công tác dạy và học học phần tự chọn Nhập môn Kinh tế học cho đối tượng là sinh
viên đại học công nghệ của Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Nam Định.
Tập bài giảng được xây dựng với bố cục gồm 3 chương, được trình bày trên 200
trang đánh máy, kết thúc mỗi chương có phần câu hỏi ôn tập, thảo luận và bài tập.
Cách tiếp cận khi xây dựng tập bài giảng Nhập môn Kinh tế học theo hướng khái
quát hóa nội dung, nhưng giảm thiểu tính hàn lâm trong trình bày, diễn đạt để phù
hợp với đối tượng chính là sinh viên đại học công nghệ của Trường Đại học SPKT
Nam Định.
Trong quá trình xây dựng tập bài giảng, nhóm tác giả đã tham khảo nhiều tài liệu
trong và ngoài nước; đặc biệt có sử dụng trích dẫn hoặc phát triển ý tưởng, nội dung
của nhiều tác giả (nêu trong phần danh mục tài liệu tham khảo). Chúng tôi xin được sử
dụng tài liệu của quý vị với vai trò là nền tảng cơ bản xây dựng tập bài giảng này nhằm
góp phần phát triển những lý thuyết về Kinh tế học đến gần với người đọc, người học
hơn, tăng cường tính phổ biến về lý thuyết Kinh tế học trong nền kinh tế thị trường.
Cuối cùng, nhóm tác giả chúng tôi xin gửi những lời cám ơn trân trọng nhất tới
các nhà nghiên cứu, các học giả, bạn bè, đồng nghiệp... đã cung cấp cho chúng tôi
những tư liệu, những lời góp ý quý giá để chúng tôi hoàn thành tập bài giảng này.
NHÓM TÁC GIẢ
ii
MỤC LỤC
CHƢƠNG 1 ĐẠI CƢƠNG VỀ KINH TẾ HỌC ........................................................ 1
1.1. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA KINH TẾ HỌC ............................................ 1
1.1.1. Sự khan hiếm và lựa chọn ................................................................................. 1
1.1.1.1. Sự khan hiếm ............................................................................................. 1
1.1.1.2. Lý thuyết lựa chọn .................................................................................... 1
1.1.2. Đƣờng giới hạn khả năng sản xuất (PPF) ......................................................... 2
1.2. CÁC KHÁI NIỆM VỀ KINH TẾ HỌC ............................................................... 4
1.2.1. Kinh tế học ........................................................................................................ 4
1.2.2. Kinh tế học vi mô và kinh tế học vĩ mô ............................................................ 4
1.2.3. Kinh tế học thực chứng và kinh tế học chuẩn tắc ............................................. 4
1.3. NHỮNG VẤN ĐỀ VỀ TỔ CHỨC KINH TẾ ...................................................... 5
1.3.1. Ba vấn đề cơ bản của một nền kinh tế .............................................................. 5
1.3.2. Các chủ thể ra quyết định lựa chọn và cấu trúc của nền kinh tế ....................... 6
1.3.3. Mô hình nền kinh tế .......................................................................................... 8
1.3.3.1. Mô hình nền kinh tế tập quán truyền thống ............................................... 8
1.3.3.2. Mô hình kinh tế kế hoạch hoá tập trung (kinh tế chỉ huy, mệnh lệnh) ..... 8
1.3.3.3. Mô hình kinh tế thị trƣờng......................................................................... 9
1.3.3.4. Mô hình kinh tế hỗn hợp ........................................................................... 9
1.3.4. Cơ chế kinh tế ................................................................................................. 10
CÂU HỎI ÔN TẬP CHƢƠNG 1 ............................................................................... 12
CHƢƠNG 2 KINH TẾ VI MÔ .................................................................................. 13
2.1. CẦU - CUNG ........................................................................................................ 13
2.1.1. Cầu hàng hoá dịch vụ ...................................................................................... 13
2.1.1.1. Khái niệm cầu .......................................................................................... 13
2.1.1.2. Lƣợng cầu ................................................................................................ 13
2.1.1.3. Biểu cầu ................................................................................................... 14
2.1.1.4. Đƣờng cầu ............................................................................................... 14
2.1.1.5. Luật cầu ................................................................................................... 17
2.1.1.6. Hàm cầu và các yếu tố ảnh hƣởng ........................................................... 17
2.1.1.7. Cầu cá nhân và cầu thị trƣờng ................................................................. 19
2.1.1.8. Sự di chuyển và dịch chuyển của đƣờng cầu .......................................... 21
2.1.2. Cung hàng hoá dịch vụ ................................................................................... 22
2.1.2.1. Khái niệm cung ........................................................................................ 22
2.1.2.2. Lƣợng cung .............................................................................................. 23
iii
2.1.2.3. Biểu cung ................................................................................................ 23
2.1.2.4. Đƣờng cung ............................................................................................. 24
2.1.2.5. Luật cung ................................................................................................. 27
2.1.2.6. Hàm cung tổng quát và các yếu tố ảnh hƣởng ......................................... 27
2.1.2.7. Cung cá nhân và cung thị trƣờng ............................................................. 28
2.1.2.8. Sự di chuyển và dịch chuyển của đƣờng cung ........................................ 29
2.1.3. Cân bằng cung cầu trên thị trƣờng .................................................................. 31
2.1.3.1. Trạng thái cân bằng cung cầu .................................................................. 31
2.1.3.2. Trạng thái dƣ thừa và thiếu hụt ................................................................ 32
2.1.3.3. Trạng thái cân bằng mới .......................................................................... 33
2.1.3.4. Vai trò của Nhà nƣớc trong việc kiểm soát giá cả thị trƣờng .................. 35
2.1.4. Độ co giãn cầu – cung ..................................................................................... 38
2.1.4.1. Độ co giãn của cầu ................................................................................... 38
2.1.4.2. Độ co giãn của cung ................................................................................ 41
2.2. LÝ THUYẾT VỀ TIÊU DÙNG........................................................................... 42
2.2.1. Các yếu tố ảnh hƣởng đến lựa chọn của ngƣời tiêu dùng ............................... 42
2.2.2. Lợi ích và quy luật lợi ích cận biên giảm dần ................................................. 43
2.2.2.1. Lợi ích ...................................................................................................... 43
2.2.2.2. Quy luật lợi ích cận biên giảm dần .......................................................... 43
2.2.3.1. Đƣờng ngân sách ..................................................................................... 44
2.2.3.2. Đƣờng bàng quan ..................................................................................... 45
2.2.4. Sự lựa chọn của ngƣời tiêu dùng ..................................................................... 46
2.3. LÝ THUYẾT VỀ SẢN XUẤT VÀ HÀNH VI CỦA DOANH NGHIỆP ......... 48
2.3.1. Lý thuyết về sản xuất ...................................................................................... 48
2.3.1.1. Các yếu tố đầu vào, đầu ra và hàm sản xuất ............................................ 48
2.3.1.2. Hàm sản xuất với 1 đầu vào biến đổi....................................................... 50
2.3.2. Chi phí, doanh thu và lợi nhuận ...................................................................... 55
2.3.2.1. Chi phí ...................................................................................................... 55
2.3.2.2. Doanh thu ................................................................................................. 60
2.3.2.3. Lợi nhuận ................................................................................................. 61
2.4. QUYẾT ĐỊNH CỦA DOANH NGHIỆP VỀ SẢN LƢỢNG SẢN XUẤT ....... 62
2.4.1. Trong điều kiện tối đa hoá lợi nhuận .............................................................. 62
2.4.2. Trong điều kiện tối đa hoá doanh thu ............................................................. 63
2.5. THỊ TRƢỜNG VÀ CẤU TRÚC THỊ TRƢỜNG .............................................. 63
2.5.1. Thị trƣờng ........................................................................................................ 63
2.5.1.1. Khái niệm ................................................................................................. 63
2.5.1.2. Vai trò ...................................................................................................... 64
iv
2.5.1.3. Chức năng ................................................................................................ 64
2.5.1.4. Phân loại .................................................................................................. 65
2.5.2. Cấu trúc thị trƣờng .......................................................................................... 66
2.5.2.1. Thị trƣờng cạnh tranh hoàn hảo .............................................................. 66
2.5.2.2. Thị trƣờng độc quyền .............................................................................. 73
2.5.2.3. Thị trƣờng cạnh tranh độc quyền ............................................................ 80
CÂU HỎI ÔN TẬP CHƢƠNG 2 ............................................................................... 82
BÀI TẬP CHƢƠNG 2................................................................................................. 84
CHƢƠNG 3 KINH TẾ VĨ MÔ .................................................................................. 90
3.1. ĐO LƢỜNG SẢN LƢỢNG QUỐC GIA ........................................................... 90
3.1.1. Các chỉ tiêu để đo lƣờng sản lƣợng quốc gia .................................................. 90
3.1.2. Tổng quan về hai chỉ tiêu GDP và GNP ......................................................... 91
3.1.2.1. Khái niệm GDP và GNP .......................................................................... 91
3.1.2.2. Mối liên hệ giữa GDP và GNP ................................................................ 93
3.1.2.3. GDP danh nghĩa, GDP thực tế ................................................................ 94
3.1.2.4. Phƣơng pháp xác định GDP .................................................................... 95
3.2. CHỈ SỐ GIÁ TIÊU DÙNG VÀ TĂNG TRƢỞNG KINH TẾ........................ 101
3.2.1. Chỉ số giá tiêu dùng ...................................................................................... 101
3.2.1.1. Định nghĩa ............................................................................................. 101
3.2.1.2. Xây dựng chỉ số giá tiêu dùng ............................................................... 101
3.2.1.3. Những vấn đề phát sinh khi đo lƣờng chi phí sinh hoạt ........................ 102
3.2.2. Tăng trƣởng kinh tế ....................................................................................... 104
3.3.2.1. Khái niệm về tăng trƣởng kinh tế .......................................................... 104
3.3.2.2. Đo lƣờng tăng trƣởng kinh tế ................................................................ 104
3.3.2.3. Các nhân tố quyết định tăng trƣởng kinh tế .......................................... 105
3.3. TỔNG CUNG, TỔNG CẦU VÀ CHÍNH SÁCH TÀI KHOÁ ....................... 109
3.3.1. Tổng cung và tổng cầu .................................................................................. 109
3.3.1.1. Tổng cầu của nền kinh ........................................................................... 109
3.3.1.2. Tổng cung của nền kinh tế ..................................................................... 113
3.3.1.3. Sản lƣợng và mức giá cân bằng ............................................................. 117
3.3.1.4. Các cú sốc cầu và các cú sốc cung ........................................................ 118
3.3.2. Mô hình xác định sản lƣợng cân bằng .......................................................... 120
3.3.2.1. Cách tiếp cận thu nhập- chi tiêu ............................................................ 120
3.3.2.2. Mô hình xác định sản lƣợng trong nền kinh tế giản đơn ....................... 126
3.3.2.3. Mô hình xác định sản lƣợng trong một nền kinh tế đóng có sự tham gia
của chính phủ ...................................................................................................... 134
v
3.3.2.4. Mô hình xác định sản lƣợng trong một nền kinh tế mở ........................ 137
3.3.3. Chính sách tài khoá ....................................................................................... 141
3.3.3.1.Chính sách tài khóa chủ động ................................................................. 142
3.3.3.2.Cơ chế tự ổn định .................................................................................... 145
3.3.3.3.Chính sách tài khóa và ngân sách chính phủ .......................................... 146
3.4. TIỀN TỆ VÀ CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ ........................................................... 148
3.4.1. Tiền tệ ............................................................................................................ 148
3.4.1.1. Khái niệm tiền ........................................................................................ 148
3.4.1.2. Chức năng của tiền ................................................................................ 148
3.4.1.3. Các loại tiền ........................................................................................... 150
3.4.1.4. Đo lƣờng khối lƣợng tiền ....................................................................... 151
3.4.2. Hệ thống ngân hàng ...................................................................................... 152
3.4.2.1. Cơ sở tiền tệ và cung tiền ...................................................................... 152
3.4.2.2. Ngân hàng thƣơng mại và quá trình tạo tiền ......................................... 152
3.4.2.3. Mô hình về cung tiền ............................................................................. 154
3.4.2.4. Ngân hàng trung ƣơng và các công cụ điều tiết cung tiền ..................... 157
3.4.3. Cầu tiền và cân bằng thị trƣờng tiền tệ ......................................................... 160
3.4.3.1. Cầu tiền .................................................................................................. 160
3.4.3.2. Cân bằng thị trƣờng tiền tệ .................................................................... 161
3.4.4. Chính sách tiền tệ .......................................................................................... 162
3.5. THẤT NGHIỆP – LẠM PHÁT......................................................................... 164
3.5.1. Thất nghiệp .................................................................................................... 164
3.5.1.1. Tác hại của thất nghiệp .......................................................................... 164
3.5.1.2. Các khái niệm liên quan đến thất nghiệp ............................................... 164
3.5.1.3.Tỷ lệ thất nghiệp ..................................................................................... 166
3.5.1.4. Phân loại thất nghiệp ............................................................................. 168
3.5.2. Lạm phát ........................................................................................................ 173
3.5.2.1. Khái niệm ............................................................................................... 174
3.5.2.2. Phân loại ................................................................................................ 174
3.5.2.3. Đo lƣờng lạm phát ................................................................................. 175
3.5.2.4. Nguyên nhân gây ra lạm phát ................................................................ 176
3.6. THƢƠNG MẠI QUỐC TẾ ............................................................................... 181
3.6.1. Các chính sách thƣơng mại quốc tế .............................................................. 181
3.6.1.1. Khái niệm ............................................................................................... 181
3.6.1.2. Vai trò của chính sách thƣơng mại quốc tế ........................................... 181
3.6.1.3. Các công cụ chủ yếu của chính sách thƣơng mại quốc tế ..................... 181
3.6.2. Tỷ giá hối đoái .............................................................................................. 184