ằ ủ ị
ế ộ là m t t p h p các v th và vai trò có ch đ nh nh m th a mãn nhu c u xã
ọ ệ ế ế ị ế ộ ề ộ ộ ọ ẫ t ch xã h i v i m t nhóm th c, t ỏ ầ c dùng r ng rãi ộ ượ t ế ộ ố ủ ủ c xác đ nh m t cách rõ ràng. S nh m l n ph bi n nh t là vi c ệ ư ượ ổ ế ự ầ ự ế ng, nh ng b n thân thi ả ệ ư ộ ớ ế ấ ủ ự ầ t ch l ế ch c th c nào đó. Lý do c a s nh m l n ẫ ế ạ ữ i h u ự ư
t ch xã h i ộ ế t ch xã h i ộ ậ ợ ế t ch xã h i là khái ni m quan tr ng và đ ệ ọ ộ ọ . Cũng gi ng nh nhi u khái ni m khác c a xã h i h c, n i hàm c a thi ư ệ ị ộ t ch xã h i r t tr u t ế ộ t nh nhóm xã h i,
ợ ộ ổ ứ ổ ứ ộ nh ng t ộ ộ ừ ữ ở ườ ng ự ổ ứ ộ ấ ừ ượ ch c xã h i ộ ). ch c xã h i là m t t p h p ng ộ ậ ượ
ế ớ ươ ng tác này các khuôn m u hành vi, ch c hay ị ứ ế ế t ch mà thôi, ch ợ ậ ế ế ự ứ i đ ườ ượ c hình thành t ng. Trong quá trình t ươ ư ậ ế i th c hi n các thi ệ ế [1] ế i M ộ ế ế ượ ộ ủ ề ằ c khuôn m u hóa. Nh ng khuôn m u tác phong c a n n văn hóa đó đ ẫ
ẽ ộ t ch xã h i chính là m t đo n c a văn hóa ạ ủ ộ ồ c xã h i đ ng ượ c mong đ i - các vai trò. ợ c đa s ch p nh n (các ố ấ ượ ượ ẫ ậ ầ ơ ả ủ ộ ộ
•
•
ế ạ
•
•
•
•
ặ ứ
ế
ạ
i và phát tri n là do nó đáp ế ể ằ ồ ạ ồ ụ ờ cũng có nh ng nhu c u c b n, mà ầ ơ ả ầ ộ ế ế ộ ầ i c a b n thân xã h i. Các nhu c u ữ ờ ố ớ ự ồ ạ ủ ả ộ
Thi Thi ế h i quan tr ng. Khái ni m thi ộ trong xã h i h c ch xã h i cũng ch a đ ộ ế đ ng nh t thi ấ ế ồ này là m c dù khái ni m thi ặ ng t hình (t ươ Th c ch t nhóm xã h i, t c liên k t v i nhau b i các ấ ự d ng quan h xã h i. Các quan h xã h i này đ ng tác th ệ ệ ạ xuyên, n đ nh, lâu dài, có đ nh h ẫ ướ ổ ị t ch . Nh v y các nhóm, các t t k hóa, t c là bi n thành các thi c thi vai trò đ ổ ứ ế ế ượ b n thân t ng cá nhân ch là nh nh ng t p h p ng ừ ỉ ườ ư ữ ả t ch . không ph i là chính thi ả Nhà xã h i h c ng ỹ J. Fichter cho r ng, thi ườ ộ ọ đã đ ữ ẫ tình, khuy n khích s có xu h ng tr thành các mô hình hành vi đ ướ ở ế Do đó, thi t ch xã h i là m t t p h p các khuôn m u tác phong đ ộ ậ ế ợ ế vai trò) nh m th a mãn m t nhu c u c b n c a nhóm xã h i. ỏ ằ M c l c ụ ụ • t ch xã h i 1 Nguyên nhân t o ra thi ế ộ t ch xã h i 2 Đ c tr ng c a thi ế ộ ế ư ủ t ch xã h i 3 Ch c năng c a thi ế ủ ộ ế t ch xã h i 4 Các lo i thi ộ ế ế ạ 5 Xem thêm 6 Tham kh oả 7 Chú thích Nguyên nhân t o ra thi t ch xã h i ế ộ Các nhà xã h i h c đ u cho r ng thi t ch xã h i n y sinh, t n t ộ ả ế ộ ọ ề ng nhu c u xã h i. Nhu c u xã h i là nguyên nhân hình thành, đ ng th i nó cũng là m c đích ộ ộ ứ t ch xã h i. T t c m i xã h i bao gi t n t ấ ả ọ ồ ạ ủ vi c th a mãn chúng có ý nghĩa s ng còn đ i v i s t n t ố ệ xã h i c b n nh sau:
ư
ả ị
ế ấ ố ụ ả t và nguy hi m khác; ệ ệ ể ả ộ
ầ i c a thi ỏ ộ ơ ả 1. Giao ti p gi a các thành viên; ữ 2. S n xu t và s n ph m d ch v ; ụ ẩ ả 3. Phân ph i các s n ph m và d ch v hàng hóa; ị ẩ 4. B o v các thành viên kh i tác đ ng c a thiên nhiên, b nh t ậ ủ 5. Thay th các thành viên (c tái sinh s n sinh h c) và thay th văn hóa thông qua quá ế ỏ ả ả ọ ế trình xã h i hóa; ộ
ủ ch c l c t i nh m th a bãn các nhu c u đó chính là các thi t ch c ể ố ắ ằ ầ ế ế ơ 6. Ki m soát hành vi c a các thành viên. Nh ng c g ng đ ỏ ượ ổ ứ ạ ữ b n.ả
ế
ế
ủ
ộ ầ ằ ế ế ụ ự ả ố
t ch xã h i ộ ư t ch đ u có m c đích nh m th a mãn nh ng nhu c u xã h i. S n y sinh thi ỏ ữ ể ấ ị t ch xã h i có s đ c l p t
ế ế ộ ộ ệ ệ ủ ộ ả ệ ộ ệ ủ ổ ứ ố ả ụ ủ ủ
ế ộ ế ộ ng riêng đ h ầ ế ư ậ ộ ố ượ ế ạ ộ ế i có m t ch c ứ ộ ệ ố ậ ượ
ế
ế
ứ
t ch t ẩ ủ
t ch xã h i đ ộ ượ ủ ự ệ ế
Đ c tr ng c a thi ặ M i thi ế t ch ế ề ỗ tính th ng nh t v i c s kinh t xã h i là do đi u ki n khách quan nh t đ nh, bi u hi n ế - ộ ệ ở ề ấ ớ ơ ở ở ạ ố ớ i đ i v i xã h i. B n thân c a thi ng đ i và có tác đ ng tr l ố ộ ự ộ ậ ươ ả ộ c s kinh t t ch xã h i, s tác đ ng không hài - xã h i. Tính không hi u qu c a các thi ộ ự ế ế ả ủ ế ơ ở i ích xã h i, không thu x p đ ch c các l hòa c a chúng, vi c chúng không có kh năng t ế ượ c ộ ợ ủ s v n hành c a các m i liên h xã h i là d u hi u nói lên s m t cách đúng theo tr t t ự ộ ậ ự ự ậ ấ ệ kh ng ho ng c a xã h i. Đ kh c ph c tình tr ng này, c n ph i c i ti n c b n b n thân các ủ ả ả ả ế ơ ả ầ ạ ắ ể ộ ng th c và c ch ho t đ ng c a chúng. ph ươ ứ ơ ế ạ ộ t ch xã h i có khuynh t o thành thi ch c thành c c u. Các y u t Thi t ch xã h i đ c t ộ ế ế ế ố ạ ơ ấ ộ ượ ổ ứ ế ộ t ch xã h i càng ph c t p, thì xã h i i v i nhau và h tr l n nhau. Khi thi ng k t h p l h ứ ạ ế ỗ ợ ẫ ế ợ ạ ớ ướ t ế càng phát tri n, và nh v y nó xác đ nh v trí, vai trò c a cá nhân càng rõ ràng. M i m t thi ỗ ủ ị ị ể i ph c v , nh m đáp ng các nhu c u xã h i ộ ng t ch xã h i có m t đ i t ứ ằ ụ ụ ộ ớ ể ướ chuyên bi t ch l c đi u đó m i thi ng. Đ đ t đ t liên quan t i đ i t ỗ ề ế ể ạ ượ ệ ớ ố ượ ch c xung quanh h c t m c cao và đ c c u trúc năng. M i m t thi nó đ ượ ổ ứ ở ứ ượ ấ ỗ ế ự th ng các giá tr , chu n m c, quy t c, khuôn m u đã đ c xã h i th a nh n. ẫ ừ ộ ắ ự ị Ch c năng c a thi t ch xã h i ộ Ch c năng c b n ơ ả ứ 1. Đi u hòa xã h i; ề ộ 2. Ki m soát xã h i. ộ ể Các ch c năng c a các thi ộ ố
• Thi
ế t ch xã h i v n là nh ng mô hình hành vi đ ữ c th c hi n thông qua các nhi m v : ụ ẩ ệ ượ ố ừ ế ế ậ ứ • Thi ệ ể ắ ờ ẽ ể ự ự ệ ộ i t l ề ố ư ủ ế ả ọ t ch m t cách t ế ộ c chu n hóa - Đó chính là các vai ượ ế ẩ ợ ộ ầ ộ c đa s th a nh n là chu n và th c ự ứ hi n theo, do đó các cá nhân s không m t th i gian đ suy tính, đ n đo xem cách th c ấ t hành đ ng đó là đúng hay sai đ th c hi n hay không th c hi n. Nói cách khác, thi ế ệ duy c a cá nhân. M i thành viên ch đã đ n gi n hóa tác phong hành đ ng, l ơ hành đ ng theo thi ế ọ ế ế ế ấ ụ ế ế ấ ộ đ ng hóa. ế ộ ự ộ t ch xã h i cũng là t p h p các vai trò đã đ ậ ả ọ ể ự t ch cung c p cho cá nhân nh ng vai trò có s n. Ví d , thi ữ ố ẹ ứ ữ ầ ả ạ ọ
ế ị t ch xã h i là y u t ế ố ộ c l ượ ạ ố ợ ế ộ ph i h p và n đ nh cho toàn th n n văn hóa. Nhìn chung, cá nhân ể ề duy và phong cách hành đ ng đã i các thi ư ộ i c m giác yên i. Thi t ch hóa có ý nghĩa quan tr ng đ i v i con ng c thi ổ t ch ; b i l ế ở ẽ ố ớ , cung cách t ườ ạ ả ế ế ế ọ t ch mang l ộ ủ ệ ứ ự ệ ẩ ớ ấ ợ ớ ị ự ớ ả ệ ấ ế ứ
ỉ ữ ố t ch . ế ộ ờ ộ ợ ế ế ữ ế i khác. Tr c nh ng ữ ướ ể ườ ứ ệ ề ự ố ớ ộ t ch quá m nh s tri trò mà m i cá nhân c n ph i h c đ th c hi n thông qua quá trình xã h i hóa. Nghĩa là, ệ t ch gia đình cung thi ế ẵ t ch giáo d c cung c p cho cá c p cho cá nhân nh ng vai trò b m , con cái,...; thi ụ ấ nhân các vai trò th y, h c sinh,... ch không ph i do cá nhân sáng t o nên các vai trò này. Thi ế ít khi hành đ ng ng đ ế ượ tâm và an toàn cho các thành viên tuân th nó, vì nó chính là cái mà xã h i cho là đúng, là chu n - th c hi n theo nó t c là th c hi n theo đám đông, ch nh ng thành viên không th c ự hi n m i c m th y b t an vì b xã h i lên án. ví d , đ i đa s "trai l n l y v , gái l n g ả ấ ệ ộ ụ ạ ch ng" là vi c làm h t s c bình th ng - đó là m t thi ườ ồ ế ộ Thi t ch xã h i luôn bao g m nh ng mong đ i c a xã h i. Nh có nh ng mong đ i này c a ủ ồ ợ ủ ữ ế t ch mà cá nhân bi c mình s ph i hành đ ng và suy nghĩ th nào tr t đ thi ả ế ượ ế ộ t ch xã h i th c hi n các ch c năng đi u hòa và ki m soát xã ng h p thi ng ự ế ợ ườ h i không đúng cách th c có th d n đ n các tác đ ng tiêu c c đ i v i xã h i - khi s đi u ự ề ứ ộ t tiêu m i s sáng t o c a cá hòa và đ c bi ế ự ể ẽ ộ ế t là, s ki m soát c a thi ế ế ể ẫ ủ ộ ọ ự ạ ủ ẽ ệ ệ ạ ặ
t ch s mang tính b o th . Tính b o th này th hi n ờ ồ ế ủ ế ẽ ỗ ờ ế ả ạ ậ ự ể ả i th i. Các thi ỉ ộ ể ẫ ớ ả ế ạ ủ ộ ạ ộ ố ắ ch nó c g ng ể ệ ở ỗ t ch này s c n tr s ti n ở ự ế ẽ ả ế ế t ệ ế ủ t vai trò, th m chí ự ầ ậ ộ ị ừ ộ
ấ t ch đôi khi có x y ra s di chuy n ch c năng. S di chuy n đó x y ra khi xu t ứ ự ế ế ể ể ả ả
nhân, đ ng th i thi ủ duy trì nh ng khuôn m u tác phong đã l c h u, l ẫ ữ b c a xã h i. Nh ng, khi s ki m soát và đi u ch nh các quan h xã h i quá y u c a thi ộ ộ ủ ề ư i tình tr ng các cá nhân, nhóm xã h i không th c hi n t ch có th d n t ệ ố ế tr n tránh trách nhi m c a mình. K t qu là ho t đ ng t ng ph n ho c toàn b xã h i b đình ặ ệ ố tr .ệ Gi a các thi ữ hi n m t trong hai ho c c hai đi u ki n sau: ề ặ ả ệ t ch không đáp ng đ ầ ượ ứ ế
ổ ộ c yêu c u, nh ng m t trong s đó n i tr i ộ ế ầ ố ư t ch khác. ế ế ớ
ượ m c cao h n so v i các thi ứ ở ứ t ch xã h i ộ
ế
ự ệ ộ c nhu c u; 1. Thi ế t ch đ u có kh năng đáp ng đ 2. Các thi ứ ả ế ề h n, có kh năng đáp ng ơ ả ơ Các lo i thi ế ạ Căn c đ phân lo i ạ ứ ể
S c n thi
ự ầ ầ ủ t c a thi ế ủ ủ ọ t ch ; ế ế t ch ; ế t ch . ế ế
• Tính ph quát c a thi ổ • ế • T m quan tr ng c a thi ặ ế ủ ế - thi
[1]
ể ứ 1. Thi Căn c vào ba đ c đi m trên, các nhà xã h i h c chia các thi ế t ch c n thi ế ầ ộ ấ c coi là quan tr ng nh t ạ ọ ượ ấ ế cho l t ch xã h i thành hai lo i: ế ộ ọ ế t nh t cho xã h i và đ ộ ế t ch sau: ế ế ồ i ích cá nhân và xã h i, và bao g m các thi ộ
ế ế ế ế ế
2. Thi t ch nh bé và khác bi t ch ế ế ế ế ế ế ụ t ch gia đình; t ch giáo d c; ụ ; t ch kinh t ế t ch chính tr ; ị t ch tôn giáo. ộ - nh ng thi ữ ế ế ỏ ệ t nhau, n m trong thi ằ ế ế t ch ch y u ợ o Thi o Thi o Thi o Thi o Thi t ch ph thu c ế ch y u. ủ ế
