THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ CÔNG TÁC
THANH TRA, NHỮNG VẤN ĐỀ CẦN TẬP TRUNG GIẢI
QUYẾT ĐỂ TĂNG CƯỜNG HIỆU QUẢ QUẢN LÝ NHÀ
NƯỚC VỀ CÔNG TÁC THANH TRA
NGUYỄN VĂN KIM
Thanh tra viên chính - Thanh tra nhà nước
Thanh tra kinh tế - xã hội, giải quyết khiếu nại, tố cáo và quản lý nhà
nước về công tác thanh tra là hai hoạt động cơ bản, chủ yếu trong công tác
thanh tra. Nó có mối quan hệ gắn bó hữu cơ và tác động qua lại với nhau.
Hoạt động quản lý nhà nước có tính chất quyết định tới hiệu quả của công
tác thanh tra, hoạt động thanh tra có tác động hoàn thiện và tăng cường công
tác quản lý nhà nước. Thực tiễn cho thấy khi nào công tác tăng cường quản
lý nhà nước được tăng cường và đẩy mạnh thì hoạt động thanh tra thu được
nhiều kết quả, ngành Thanh tra khẳng định được vai trò quan trọng trong
công tác quản lý của các cấp, các ngành.
Để đáp ứng yêu cầu công tác quản lý nhà nước trong giai đoạn hiện
nay, phục vụ thiết thực sự nghiệp sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá
đất nước, nhằm tiến tới mục tiêu dân giầu nước mạnh, xã hội công bằng văn
minh, thì việc tăng cường hiệu lực, hiệu quả công tác thanh trà là yêu cầu
cấp bách. Do đó, việc nghiên cứu đổi mới một cách toàn diện, triệt để tổ
chức và hoạt động Thanh tra, tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước về công
tác thanh tra là nhiệm vụ trọng tâm hiện nay.
I. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ CÔNG TÁC
THANH TRA
1. Cơ sở lý luận quản lý nhà nước về công tác thanh tra
Năm 1990, Pháp lệnh Thanh tra được ban hành, đây là văn bản pháp
lý cao nhất, quan trọng nhất quy định về tổ chức và hoạt động thanh tra.
Pháp lệnh khẳng định vị trí, vai trò công tác thanh tra - là chức năng thiết
yếu của công tác quản lý nhà nước. Tổ chức Thanh tra được thành lập thống
nhất từ Trung ương đến địa phương, bao gồm: Thanh tra nhà nước, Thanh
tra bộ, ngành, Thanh tra tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, Thanh tra
sở, Thanh tra huyện, quận.
Hoạt động quản lý nhà nước về công tác thanh tra được quy định khá
đầy đủ trong các Điều 11, 14, 17 và trong các quy định khác của Pháp lệnh.
Nội dung hoạt động quản lý nhà nước được xác định cụ thể, tập trung nhất
trong nhiệm vụ, quyền hạn của Thanh tra nhà nước, Thanh tra tỉnh, thành
phố trực thuộc Trung ương. Hoạt động quản lý nhà nước bao gồm nhiều nội
dung, tuy chưa thật đầy đủ như quy định tại Nghị định 15/CP của Chính phủ,
song đều tập trung nhằm xây dựng hệ thống Thanh tra vững mạnh, hoạt
động có hiệu quả, bảo đảm thực hiện đầy đủ các chức năng, nhiệm vụ được
giao.
Trong những năm qua, công tác quản lý nhà nước về thanh tra được
đẩy mạnh và thu được nhiều kết quả, phục vụ thiết thực cho công tác thanh
tra. Tuy nhiên, trước yêu cầu đổi mới của công tác thanh tra, công tác quản
lý nhà nước của tổ chức Thanh tra nhà nước bộc lộ nhiều hạn chế, nhiều bất
cập. Để tăng cường hiệu lực, hiệu quả công tác thanh tra theo tinh thần Nghị
quyết Trung ương 3 khoá VIII, việc đổi mới tổ chức và hoạt động thanh tra
đòi hỏi cần xem xét, đánh giá một cách khách quan, toàn diện hoạt động
quản lý nhà nước về công tác thanh tra. Từ đó rút ra những nguyên nhân,
đưa ra những giài pháp khắc phục, làm cơ sở nghiên cứu sửa đổi Pháp lệnh
thanh tra để tiến tới xây dựng Luật Thanh tra.
2. Thực trạng quản lý nhà nước về công tác thanh tra hiện nay
a. Về công tác tổ chức, xây dựng lực lượng
Tuy không được ghi nhận cụ thể trong một điều luật nào, song tinh
thần nội dung này được thể hiện xuyên suốt trong quy định của Pháp lệnh
Thanh tra. Đó là nội dung chủ yếu, trọng tâm về quản lý nhà nước đối với
công tác thanh tra và có ý nghĩa quyết định, chi phối toàn bộ hoạt động
thanh tra.
Sau khi Pháp lệnh được thông qua, việc kiện toàn, tổ chức, xây dựng
hệ thống Thanh tra vững mạnh là nhiệm vụ được đặt lên hàng đầu, dưới sự
chỉ đạo của Tổng Thanh tra nhà nước, ngành Thanh tra đã tiến hành nhiều
biện pháp để triển khai thực hiện. Thanh tra nhà nước ban hành, trình cấp có
thẩm quyền nhiều văn bản pháp luật quan trọng, tạo cơ sở pháp lý cho việc
kiện toàn tổ chức Thanh tra, như Nghị định quy định về tổ chức Thanh tra
nhà nước (Nghị định 244/HĐBT), Nghị định quy định về Thanh tra viên
(Nghị định 191/HĐBT), các thông tư quy định về chức danh, cán bộ, chế độ
tiền lương, ngạch bậc Thanh tra viên v.v…
Thanh tra nhà nước phối hợp với các bộ, ngành xúc tiến việc xây
dựng và ban hành các quy định về tổ chức và hoạt động làm cơ sở cho việc
thành lập Thanh tra các bộ ngành, tiến hành các thủ tục bổ nhiệm chức danh
lãnh đạo và Thanh tra viên để kiện toàn tổ chức. Đến nay, ở các bộ, ngành
đã có hệ thống các quy định khá đầy đủ về công tác thanh tra. Trong thời
gian qua, Thanh tra nhà nước còn kịp thời phối hợp và có ý kiến với lãnh
đạo các bộ, ngành, một số địa phương khắc phục tình trạng lồng ghép, sáp
nhập thanh tra với các tổ chức khác. Bằng nhiều nỗ lực, trong thời gian
không dài, hệ thống Thanh tra nhà nước đã cơ bản được hoàn chỉnh. Cho
đến nay, ở 61 tỉnh thành, 28 bộ, ngành đã có tổ chức thanh tra, gần 1.000 tổ
chức Thanh tra huyện, quận, sở ngành. Toàn ngành có trên 8.500 cán bộ,
trong đó có trên 5.000 Thanh tra viên, 63,6% có trình độ đại học và trên đại
học.
- Đối với Thanh tra các bộ, ngành trung ương:
Từ năm 1990 đến nay, mặc dù có nhiều biến động về việc xác định
phạm vi cơ cấu tổ chức, nhưng nhìn chung, các bộ, ngành đều rất coi trọng
đến công tác thanh tra, quan tâm đến việc kiện toàn tổ chức Thanh tra. Hầu
hết các bộ, ngành đều đã thành lập tổ chức Thanh tra. Hầu hết các bộ, ngành
đều đã thành lập tổ chức Thanh tra, đầu tư trang thiết bị, bố trí cán bộ có khả
năng đảm đương nhiệm vụ này. Hiện nay, nhiều tổ chức Thanh tra được tổ
chức tốt, hoạt động có hiệu quả, như Thanh tra các bộ, ngành: Quốc phòng,
Nội vụ, Ngân hàng, Tài chính, Y tế, Khoa học - Công nghệ và Môi trường…
Song một số nơi, Thanh tra tuy có được thành lập nhưng số lượng cán bộ
quá ít ỏi, năng lực hạn chế nên không đủ điều kiện đáp ứng yêu cầu nhiệm
vụ. Thanh tra một số bộ, ngành chỉ có từ 2-6 người, như Bộ Ngoại giao, Ban
cơ yếu Chính phủ, Tổng cục Khí tượng - Thuỷ văn, Tổng cục Du lịch v.v…,
thậm chí có nơi đến nay chưa thành lập như Bộ Kế hoạch - Đầu tư. Đa số
Thanh tra các bộ, ngành số lượng cán bộ không đảm bảo so với quy định và
so với yêu cầu công tác. Nhiều cán bộ được bố trí làm công tác thanh tra
không đủ năng lực, trình độ, có một số người là cán bộ không làm được việc
từ các bộ phận khác chuyển sang. Thực tế cho thấy nhiều năm qua, Thanh
tra các bộ, ngành chỉ đủ khả năng xem xét, giải quyết những vụ việc khiếu
nại, tố cáo, những vụ việc thanh tra vừa và nhỏ. Còn các cuộc thanh tra với
phạm vi và quy mô rộng lớn thì không thể triển khai được, nếu có tiến hành
thì kết quả rất hạn chế. Không ít trường hợp có những vi phạm lớn xẩy ra
trong phạm vi quản lý của bộ, ngành mình, thanh tra không phát hiện được
đến nỗi khi vỡ lở, đổ bể thì mới tiến hành các biện pháp để khắc phục hậu
quả. Mặt khác, chính vì sự non yếu của thanh tra, nên lãnh đạo các bộ,
ngành chưa thật sự tin tưởng để giao cho thanh tra giải quyết những vụ việc
có tính chất phức tạp.
Thực trạng nêu trên càng trở nên phức tạp khi trong một bộ, ngành tồn
tại nhiều loại hình thanh tra. Vừa có Thanh tra nhà nước hoạt động theo quy
định của Pháp lệnh Thanh tra, nhưng lại có Thanh tra chuyên ngành tổ chức
và hoạt động theo quy định của các văn bản pháp luật chuyên ngành (bộ
luật, luật, pháp lệnh…). Việc duy trì nhiều tổ chức Thanh tra cùng thực hiện
nhiệm vụ quản lý của bộ, ngành đã dẫn đến tình trạng phân tán, cắt khúc,
chồng chéo, trùng lắp trong hoạt động thanh tra. Điều đó còn gây ra những
khó khăn, phức tạp cho các cơ quan, tổ chức, đơn vị là đối tượng thanh tra,
không ít trường hợp đã phát sinh khiếu nại, tố cáo xung quanh tình trạng
chồng chéo, trùng lắp này.
Về tổ chức và hoạt động của Thanh tra sở, ngành cũng có nhiều vấn
đề nẩy sinh hết sức nan giải. Sự song trùng chỉ đạo của Thanh tra bộ, ngành
và của Thanh tra tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã gây ra những khó
khăn, lúng túng cho Thanh tra sở, ngành. Nhất là nhữgn sở, ngành được xác
định thuộc ngành dọc. Cán bộ thanh tra ở sở, ngành hiện nay được bố trí
không đủ với số lượng quy định, năng lực cán bộ còn nhiều hạn chế.
Thực trạng Thanh tra bộ, ngành, Thanh tra sở đặt ra vấn đề hệ thống
Thanh tra nhà nước cần phải được nghiên cứu tổ chức như thế nào để phát
huy được vai trò công tác thanh tra phục vụ thiết thực công tác quản lý, song
phải tập trung thống nhất, giảm nhẹ các đầu mối, tránh trùng lắp, chồng
chéo.
- Đối với Thanh tra các địa phương.
Từ trước đến nay, công tác thanh tra ở các địa phương rất được coi
trọng, trong bất cứ giai đoạn nào, hoạt động thanh tra đều được xác định là
công cụ hữu hiệu phục vu yêu cầu quản lý mọi mặt đời sống kinh tế-xã hội
của chính quyền nhân dân các cấp. Trước khi Pháp lệnh Thanh tra được ban
hành, Thanh tra các địa phương đã được tổ chức khá quy mô, cán bộ, Thanh
tra viên nhiều người có năng lực và trình độ. Sau khi Pháp lệnh được thông