Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Namể ậ ị ử ế ệ Văn Công Vũ
M C L CỤ Ụ
M ĐU 2Ở Ầ
PH N N I DUNG 3Ầ Ộ
I. S C N THI T KHÁCH QUAN HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI N KINH T TH Ự Ầ Ế Ể Ế Ị
TR NG ĐNH H NG XHCN VI T NAM 3ƯỜ Ị ƯỚ Ở Ệ
1. C ch cũ và h n ch c a nó 3ơ ế ạ ế ủ
2. Ch tr ng phát tri n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n theo đnh h ng xã h i ch ủ ươ ể ế ề ầ ị ướ ộ ủ
nghĩa. 4
II. QUÁ TRÌNH NH N TH C C A ĐNG C NG S N VI T NAM V KINH T TH Ậ Ứ Ủ Ả Ộ Ả Ệ Ề Ế Ị
TR NG ĐNH H NG XÃ H I CH NGHĨA 5ƯỜ Ị ƯỚ Ộ Ủ
1. Các giai đo n nh n th c c a Đng C ng s n Vi t Nam v kinh t th tr ng đnh ạ ậ ứ ủ ả ộ ả ệ ề ế ị ườ ị
h ng xã h i ch nghĩa 5ướ ộ ủ
Đánh giá khái quát thành t u phát tri n kinh t - xã h i 30 năm đi m i, Báo cáo chính trự ể ế ộ ổ ớ ị
c a Ban Ch p hành Trung ng Đng khóa XI t i Đi h i đi bi u toàn qu c l n th XII c aủ ấ ươ ả ạ ạ ộ ạ ể ố ầ ứ ủ
Đng đã kh ng đnh: 29ả ẳ ị
1
Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Namể ậ ị ử ế ệ Văn Công Vũ
M ĐUỞ Ầ
Năm 1986 tr v tr c n n kinh t n c ta là n n kinh t s n xu t nh , mangở ề ướ ề ế ướ ề ế ả ấ ỏ
tính t cung t c p v n hành theo c ch t p trung quan liêu bao c p. M t khác, doự ự ấ ậ ơ ế ậ ấ ặ
nh ng sai l m trong nh n th c v mô hình kinh t xã h i ch nghĩa. N n kinh t n cữ ầ ậ ứ ề ế ộ ủ ề ế ướ
ta ngày càng t t h u, kh ng ho ng tr m tr ng kéo dài, đi s ng nhân dân th p. Mu nụ ậ ủ ả ầ ọ ờ ố ấ ố
thoát kh i tình tr ng đó con đng duy nh t là ph i đi m i kinh t . ỏ ạ ườ ấ ả ổ ớ ế
Sau đi hô Đng VI năm 1986 n n kinh t n c ta chuy n sang m t h ng điạ ị ả ề ế ướ ể ộ ướ
m i: phát tri n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n v n đng theo c ch th tr ng cóớ ể ế ề ầ ậ ộ ơ ế ị ườ
s qu n lý c a nhà n c theo đnh h ng xã h i ch nghĩa - đó chính là n n kinh t thự ả ủ ướ ị ướ ộ ủ ề ế ị
tr ng đnh h ng xã h i ch nghĩa.ườ ị ướ ộ ủ
Vi c nghiên c u v kinh t th tr ng - s hình thành và phát tri n có ý nghĩa vôệ ứ ề ế ị ườ ự ể
cùng to l n c v lý thuy t l n th c t . M t m t, cho ta th y đc tính khách quanớ ả ề ế ẫ ự ế ộ ặ ấ ượ
c a n n kinh t th tr ng, và s c n thi t ph i phát tri n kinh t th tr ng đnhủ ề ế ị ườ ự ầ ế ả ể ế ị ườ ị
h ng xã h i ch nghĩa có s qu n lý c a nhà n c n c ta hi n nay, th y đcướ ộ ủ ự ả ủ ướ ở ướ ệ ấ ượ
nh ng gì đã đt đc và ch a đt đc c a Vi t nam. M t khác, giúp chúng ta có cáiữ ạ ượ ư ạ ượ ủ ệ ặ
nhìn t ng quan v n n kinh t n c nhà, đng th i th y đc vai trò to l n c a qu nổ ề ề ế ướ ồ ờ ấ ượ ớ ủ ả
lý nhà n c đi v i n n kinh t th tr ng, nh ng gi i pháp nh m đa n c ta ti nướ ố ớ ề ế ị ườ ữ ả ằ ư ướ ế
nhanh lên n n kinh t th tr ng đnh h ng xã h i ch nghĩa. ề ế ị ườ ị ướ ộ ủ
2
Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Namể ậ ị ử ế ệ Văn Công Vũ
Vi t Nam, phát tri n kinh t th tr ng trong th c t không nh ng là n i dungỞ ệ ể ế ị ườ ự ế ữ ộ
c a công cu c đi m i mà l n h n th còn là công c , là ph ng th c đ n c ta điủ ộ ổ ớ ớ ơ ế ụ ươ ứ ể ướ
t i m c tiêu xây d ng ch nghĩa xã h i. Nh ng v n đ đt ra là: Th c hi n mô hìnhớ ụ ự ủ ộ ư ấ ề ặ ự ệ
này b ng cách nào đ h n ch tiêu c c, tăng tích c c giúp cho kinh t n c ta ngàyằ ể ạ ế ự ự ế ướ
càng phát tri n sánh vai cùng các c ng qu c năm châu khác? ể ườ ố
Chính vì v y, vi c nghiên c u, b sung và hoàn thi n nh ng quan đi m, bi nậ ệ ứ ổ ệ ữ ể ệ
pháp đ n n kinh t n c ta phát tri n theo đnh h ng xã h i ch nghĩa và gi v ngể ề ế ướ ể ị ướ ộ ủ ữ ữ
đnh h ng đó là công vi c vô cùng thi t th c và c n thi t, có ý nghĩa to l n đi v iị ướ ệ ế ự ầ ế ớ ố ớ
m i nhà nghiên c u và phân tích kinh t . Xu t phát t t m quan tr ng đó, trong ph mỗ ứ ế ấ ừ ầ ọ ạ
vi môn h c ọL ch s kinh t Vi t Namị ử ế ệ , h c viên th c hi n ti u lu n v i ch đ:ọ ự ệ ể ậ ớ ủ ề
“Phân tích quá trình hình thành và phát tri n c a mô hình kinh t th tr ng theoể ủ ế ị ườ
đnh h ng xã h i ch nghĩa Vi t Nam. Ý nghĩa lý lu n, th c ti n”.ị ướ ộ ủ ở ệ ậ ự ễ
PH N N I DUNGẦ Ộ
I. S C N THI T KHÁCH QUAN HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI N KINH Ự Ầ Ế Ể
T TH TR NG ĐNH H NG XHCN VI T NAM Ế Ị ƯỜ Ị ƯỚ Ở Ệ
1. C ch cũ và h n ch c a nóơ ế ạ ế ủ
C ch cũ là c ch t p trung quan liêu bao c p. Đó là c ch mà đó Nhà n cơ ế ơ ế ậ ấ ơ ế ở ướ
qu n lý n n kinh t b ng m nh l nh hành chính là ch y u, th hi n s chi ti t hoáả ề ế ằ ệ ệ ủ ế ể ệ ở ự ế
các nhi m v do Trung ng giao b ng m t h th ng ch tiêu pháp l nh t m t trungệ ụ ươ ằ ộ ệ ố ỉ ệ ừ ộ
tâm. Các doanh nghi p căn c vào ch tiêu k ho ch c a nhà n c t đó l p k ho chệ ứ ỉ ế ạ ủ ướ ừ ậ ế ạ
s n xu t kinh doanh cho mình. ả ấ
Trong c ch t p trung quan liêu bao c p, các c quan nhà n c can thi p quá sâuơ ế ậ ấ ơ ướ ệ
vào các ho t đng s n xu t kinh doanh c a các doanh nghi p nh ng l i không ch uạ ộ ả ấ ủ ệ ư ạ ị
trách nhi m gì đi v i các quy t đnh c a mình, t đó làm cho các doanh nghi p thệ ố ớ ế ị ủ ừ ệ ụ
đng không phát huy đc tính sáng t o, các quan h kinh t b hi n v t hoá. Quan hộ ượ ạ ệ ế ị ệ ậ ệ
3
Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Namể ậ ị ử ế ệ Văn Công Vũ
hàng hoá ti n t ch mang tính hình th c, b qua hi u qu kinh t , qu n lý kinh t vàề ệ ỉ ứ ỏ ệ ả ế ả ế
k ho ch hoá b ng ch đ c p phát, giao n p. B máy qu n lý c ng k nh, nhi u khâuế ạ ằ ế ộ ấ ộ ộ ả ồ ề ề
trung gian nh ng kém năng l c. ư ự
C ch t p trung bao c p đã góp ph n cho th ng l i gi i phóng đt n c, nh ngơ ế ậ ấ ầ ắ ợ ả ấ ướ ư
sau khi đi u ki n kinh t xã h i đã thay đi. Đc bi t khi trình đ phát tri n kinh t đãề ệ ế ộ ổ ặ ệ ộ ể ế
nâng cao lên r t nhi u, c c u càng ph c t p thì nh ng khuy t đi m bên trong n nấ ề ơ ấ ứ ạ ữ ế ể ề
kinh t k ho ch ngày càng b c l . Cu c ch y đua theo m c tiêu ch đ qu c h u hoáế ế ạ ộ ộ ộ ạ ụ ế ộ ố ữ
làm lo i b ho c h n ch ch đ kinh t phi qu c h u, ki m ch c nh tranh nên khóạ ỏ ặ ạ ế ế ộ ế ố ữ ề ế ạ
làm s ng đng n n kinh t . ố ộ ề ế
Trên th c t kinh t k ho ch l y ch nghĩa bình quân làm ph ng châm phânự ế ế ế ạ ấ ủ ươ
ph i cho nên đã kìm hãm tích c c và sáng t o c a ng i s n xu t kinh doanh. Chúng taố ự ạ ủ ườ ả ấ
th c hi n phân ph i theo lao đng trong đi u ki n ch a cho phép. Trong ho t đngự ệ ố ộ ề ệ ư ạ ộ
kinh t , vi c nhà n c qu n lý hành chính b ng m nh l nh tr c ti p, chính quy n vàế ệ ướ ả ằ ệ ệ ự ế ề
xí nghi p không tách riêng, đu vào cao đu ra th p đã tr thành nh ng căn b nh cũệ ầ ầ ấ ở ữ ệ
c a n n kinh t k ho ch. Nh ng đi u trên đã gây tr ng i cho s phát tri n s n xu tủ ề ế ế ạ ữ ề ở ạ ự ể ả ấ
xã h i. Tr c tình hình đó, vi c chuy n đi n n kinh n c ta sang n n kinh t thộ ướ ệ ể ổ ề ướ ề ế ị
tr ng là đúng đn phù h p v i th c t , quy lu t kinh t và xu th c a th i đi.ườ ắ ợ ớ ự ế ậ ế ế ủ ờ ạ
2. Ch tr ng phát tri n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n theo đnh ủ ươ ể ế ề ầ ị
h ng xã h i ch nghĩaướ ộ ủ .
Trong khi các n c trong khu v c đã đt đc nh ng b c phát tri n nh y v tướ ự ạ ượ ữ ướ ể ả ọ
d a vào c ch kinh t th tr ng, m r ng quan h kinh t đi ngo i, xây d ng cự ơ ế ế ị ườ ở ộ ệ ế ố ạ ự ơ
c u kinh t h ng bên ngoài, thì Vi t Nam trong nhi u năm v n theo đu i c ch kấ ế ướ ệ ề ẫ ổ ơ ế ế
ho ch hoá t p trung b ng m nh l nh hành chính, quan liêu t trung ng và c c uạ ậ ằ ệ ệ ừ ươ ơ ấ
kinh t h ng n i là ch y u, đã kìm hãm kh năng hoà nh p vào trào l u phát tri nế ướ ộ ủ ế ả ậ ư ể
c a khu v c. ủ ự
Sau đi h i VI (1986), do đi m i nói chung và s đi m i trong nh n th c xãạ ộ ổ ớ ự ổ ớ ậ ứ
h i, Đng ta nh n đnh r ng đ phát tri n theo k p các n c trong khu v c và th gi iộ ả ậ ị ằ ể ể ị ướ ự ế ớ
thì ph i phát tri n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n theo đnh h ng xã h i ch nghĩaả ể ế ề ầ ị ướ ộ ủ
có s qu n lý c a nhà n c. B i vì hi n nay n c ta, các đi u ki n c a s n xu tự ả ủ ướ ở ệ ở ướ ề ệ ủ ả ấ
hàng hoá v n còn đang t n t i. Phân công lao đng: n c ta đang t n t i h th ngẫ ồ ạ ộ ở ướ ồ ạ ệ ố
phân công lao đng do l ch s đ l i v i nhi u ngành ngh . V i s phát tri n khoaộ ị ử ể ạ ớ ề ề ớ ự ể
h c, k thu t hi n đi, nhi u ngành ngh m i xu t hi n làm cho s phân công laoọ ỹ ậ ệ ạ ề ề ớ ấ ệ ự
đng n c ta tr nên phong phú h n, nó t o đi u ki n cho hàng hoá phát tri n. ộ ở ướ ở ơ ạ ề ệ ể Ở
n c ta cũng đang t n t i quan h s h u đa d ng v t li u s n xu t và ng v i nó làướ ồ ạ ệ ở ữ ạ ề ư ệ ả ấ ứ ớ
n n kinh t nhièu thành ph n. Đi u đó t o nên s đc l p v m t kinh t gi a cácề ế ầ ề ạ ự ộ ậ ề ặ ế ữ
thành viên, doanh nghi p. Nó cũng có tác d ng làm cho hàng hoá phát tri n. M t khác,ệ ụ ể ặ
kinh t hàng hoá phát tri n, nó thúc đy quá trình phân công lao đng, quá trình chuyênế ể ẩ ộ
môn hoá và hi n đi hoá. Qua đó thi t l p đc m i quan h kinh t gi a các vùng xoáệ ạ ế ậ ượ ố ệ ế ữ
b tình tr ng t cung, t c p. Đy m nh quá trình xã h i hoá s n xu t. Nó thúc đyỏ ạ ự ự ấ ẩ ạ ộ ả ấ ẩ
quá trình tích t và t p trung v n và lao đng th hi n quy mô c a các doanh nghi p,ụ ậ ố ộ ể ệ ở ủ ệ
quy mô v kinh t ngày càng tăng. ề ế
4
Ti u lu n L ch s kinh t Vi t Namể ậ ị ử ế ệ Văn Công Vũ
Kinh t hàng hoá góp ph n tăng năng su t lao đng th c hi n dân ch hoá điế ầ ấ ộ ự ệ ủ ờ
s ng kinh t . Nó khai thác đc th m nh t ng ngành, t ng đa ph ng đ làm raố ế ượ ế ạ ừ ừ ị ươ ể
nhi u s n ph m cho xã h i, t o ti n đ cho vi c m r ng liên k t, liên doanh c trongề ả ẩ ộ ạ ề ề ệ ở ộ ế ả
n c và n c ngoài. M r ng ph m vi giao l u hàng hoá gi a n c ta và các n cướ ướ ở ộ ạ ư ữ ướ ứơ
khác. Là đi u ki n thúc đy s phát tri n c a m t s ngành, lĩnh v c khác. Trong b tề ệ ẩ ự ể ủ ộ ố ự ấ
c hình thái kinh t - xã h i nào cũng có ph ng th c s n xu t gi v trí chi ph i.ứ ế ộ ươ ứ ả ấ ữ ị ố
Ngoài ra, còn có ph ng th c s n xu t tàn d c a xã h i tr c và ph ng th c s nươ ứ ả ấ ư ủ ộ ướ ươ ứ ả
xu t m m m ng c a xã h i t ng lai. Các ph ng th c s n xu t này vào đa v lấ ầ ố ủ ộ ươ ươ ứ ả ấ ở ị ị ệ
thu c, b chi ph i b i ph ng th c s n xu t th ng tr . ộ ị ố ở ươ ứ ả ấ ố ị
Trong m t hình thái kinh t xã h i có nhi u ph ng th c s n xu t bi u hi nộ ế ộ ề ươ ứ ả ấ ể ệ
thành ph n kinh t . Trong th i k quá đ, ch a có thành ph n kinh t nào gi vai tròầ ế ờ ỳ ộ ư ầ ế ữ
th ng tr , chi ph i các thành ph n kinh t khác, mà chúng ch là nh ng m nh, nh ng bố ị ố ầ ế ỉ ữ ả ữ ộ
ph n h p thành k t c u kinh t xã h i trong m t h th ng th ng nh t bi n ch ng.ậ ợ ế ấ ế ộ ộ ệ ố ố ấ ệ ứ
M i thành ph n kinh t có ki u t ch c s n xu t kinh doanh c a nó h p thành n nỗ ầ ế ể ổ ứ ả ấ ủ ợ ề
kinh t hàng hoá nhi u thành ph n.ế ề ầ
Vi c nh n th c và t ch c th c hi n trên th c t các thành ph n kinh t trongệ ậ ứ ổ ứ ự ệ ự ế ầ ế
th i k quá đ có ý nghĩa lý lu n và th c ti n to l n. Hi n nay, n c ta đang t n t iờ ỳ ộ ậ ự ễ ớ ệ ở ướ ồ ạ
nhi u trình đ khác nhau c a l c l ng s n xu t ề ộ ủ ự ượ ả ấ (th công, trình đ c khí, t đngủ ộ ơ ự ộ
hoá, tin h c hoá...)ọ. Vì v y khi thi t l p quan h s h u thì cũng ph i đa d ng phù h pậ ế ậ ệ ở ữ ả ạ ợ
n c ta hi n nay có th làm xu t hi n thêm m t s thành ph n kinh t khác.ở ướ ệ ể ấ ệ ộ ố ầ ế
n c ta t n t i m t n n kinh t nhi u thành ph n là m t t t y u khách quan.Ở ướ ồ ạ ộ ề ế ề ầ ộ ấ ế
Vì kinh t nhi u thành ph n, đây là t n t i khách quan do l ch s đ l i trong th i kế ề ầ ồ ạ ị ử ể ạ ờ ỳ
quá đ và có nhi u thành ph n kinh t mà s t n t i c a nó v n có l i cho s phátộ ề ầ ế ự ồ ạ ủ ẫ ợ ự
tri n đt n c. Phát tri n kinh t nhi u thành ph n nh m th c hi n cái quy lu t: Quanể ấ ướ ể ế ề ầ ằ ự ệ ậ
h s n xu t ph i phù h p v i tính ch t, trình đ phát tri n c a l c l ng s n xu t.ệ ả ấ ả ợ ớ ấ ộ ể ủ ự ượ ả ấ
Phát tri n kinh t nhi u thành ph n nh m đ cho s n xu t n c ta phát tri n liên t cể ế ề ầ ằ ể ả ấ ướ ể ụ
không b gián đo n. Phát tri n kinh t nhi u thành ph n nh m t o ra s c nh tranhị ạ ể ế ề ầ ằ ạ ự ạ
gi a các thành ph n kinh t th tr ng hi n nay n c ta.ữ ầ ế ị ườ ệ ở ướ
II. QUÁ TRÌNH NH N TH C C A ĐNG C NG S N VI T NAM V Ậ Ứ Ủ Ả Ộ Ả Ệ Ề
KINH T TH TR NG ĐNH H NG XÃ H I CH NGHĨAẾ Ị ƯỜ Ị ƯỚ Ộ Ủ
1. Các giai đo n nh n th c c a Đng C ng s n Vi t Nam v kinh t th ạ ậ ứ ủ ả ộ ả ệ ề ế ị
tr ng đnh h ng xã h i ch nghĩaườ ị ướ ộ ủ
1.1. Th i k cu i th p k 70 đn th p k 80 c a th k XX: Tìm tòi và thờ ỳ ố ậ ỷ ế ậ ỷ ủ ế ỷ ử
nghi m c i cách c c b trong khuôn kh mô hình kinh t k ho ch hóa t p trungệ ả ụ ộ ổ ế ế ạ ậ
Chúng ta đu bi t r ng, vi c l a ch n mang tính kh ng đnh đng l i đi m iề ế ằ ệ ự ọ ẳ ị ườ ố ổ ớ
kinh t , mô hình kinh t Vi t Nam vào cu i nh ng năm 1980 di n ra d i áp l c gayế ế ở ệ ố ữ ễ ướ ự
g t c a th c ti n trong n c và ngoài n c. ắ ủ ự ễ ướ ướ
trong n c, mô hình kinh t th tr ng và đn nh t thành ph n kinh t t raỞ ướ ế ị ườ ơ ấ ầ ế ỏ
kém hi u qu . ệ ả
N c ta quá đ lên ch nghĩa xã h i b qua ch đ t b n ch nghĩa trong hoànướ ộ ủ ộ ỏ ế ộ ư ả ủ
c nh m t n c nghèo, kinh t , k thu t l c h u, trình đ phát tri n xã h i th p, l i bả ộ ướ ế ỹ ậ ạ ậ ộ ể ộ ấ ạ ị
5