Máu là một tổ chức di động được tạo thành từ thành phần hữu hình là các tế bào (hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu) và huyết tương, chức năng chính của của máu là cung cấp các chất nuôi dưỡng và cấu tạo các tổ chức cũng như loại bỏ các chất thải trong quá trình chuyển hóa của cơ thể như khí Carbonic và Acid Lactic. Mời các bạn cùng tham khảo Tiểu luận Máu và hệ bạch huyết để hiểu hơn về vấn đề này.
Ấ Ặ Ề
ộ ượ ạ ừ ầ ổ ứ di đ ng đ ch c c t o thành t ữ thành ph n h u hình là các tế Máu là m tộ t
ủ ủ ứ ồ bào (h ng c u ạ ầ , b ch c u ầ , ti u c u ể ầ ) và huy t t ế ươ . Ch c năng chính c a c a máu ng
ấ ấ ưỡ ổ ứ ư ạ ỏ là cung c p các ch t nuôi d ấ ạ ng và c u t o các t ấ ch c cũng nh lo i b các ch t
ả ơ ể ủ th i trong quá trình ể chuy n hóa c a c th nh ư khí carbonic và acid lactic. Máu
ươ ủ ệ ậ ế ả ế cũng là ph ể ng ti n v n chuy n các c a các t bào (c t ả ứ bào có ch c năng b o
ể ẫ ế ệ ấ ệ ơ v c th l n t bào b nh lý) và các ch t khác nhau (các amino acid, lipid,
ữ ổ ứ ơ ớ ị hormone) gi a các t ch c và c quan trong c th . ơ ể Máu cùng v i các d ch th ể
ạ ộ ị ị ị khác c a c th : ị ủ ơ ể d ch b ch huy t, ế d ch n i bào, d ch gian bào, ủ d ch não t y và các
ườ ủ ấ ả ạ ế ố ơ ể ị d ch tiêu hoá. Là môi tr ng s ng c a t t c các lo i t bào trong c th và đ ượ c
ộ ượ ổ ằ ả ả ị ộ ọ g i là n i bào. N i môi luôn đ c n đ nh và cân b ng đã đ m b o cho các quá
ủ ơ ể ễ ố ộ ườ trình s ng c a c th di n ra m t cách bình th ng và do đó c th m i đ ơ ể ớ ượ ồ c t n
ạ ưở ể ố t i,sinh tr ng và phát tri n t t.
ấ ạ ủ ề ạ ầ ả ố ưở Các r i lo n v thành ph n c u t o c a máu hay nh h ế ự ầ ng đ n s tu n
ườ ế ố ể ẫ ứ ủ ủ ề ơ hoàn bình th ạ ng c a nó có th d n đ n r i lo n ch c năng c a nhi u c quan
khác nhau.
ứ ượ ậ ố ớ ứ ủ ọ Nh n th c đ ẻ ủ c vai trò c a máu là vô cùng quan tr ng đ i v i s c kho c a
ề ấ ạ ộ ố ủ ể con ng i,ườ cá nhân em xin trình bày m t s tìm hi u c a mình v c u t o cũng
ư ứ ủ ộ ố ệ ệ ầ ế ạ nh ch c năng c a máu, h tu n hoàn máu và b ch huy t cùng m t s b nh liên
ể ệ ệ ờ ị ề quan v máu, ọ qua đó đ có bi n phát phát hi n và phòng tránh k p th i...hy v ng
ượ ầ ủ ữ ệ ế ầ ọ đ c th y góp ý. Các ý ki n đóng góp c a th y là nh ng bài h c kinh nghi m vô
ố ớ cùng quý giá đ i v i em.
I. MÁU:
ượ ế ặ ệ ớ ả ở ể ỏ Máu đ c xem là mô liên k t đ c bi ấ t v i ch t căn b n ả th l ng, đ m
ứ ể ậ ậ ấ ằ ả ọ ộ nh n ch c năng quan tr ng: v n chuy n các ch t, cân b ng n i môi và b o v c ệ ơ
th .ể
ế ươ 1. Huy t t ng:
1.1 Thành ph n:ầ
ạ ọ ượ ồ ướ Màu vàng nh t, tr ng l ng riêng 1,028 1,030, bao g m n c (80 90%),
protein (6,5 8 mg%), lipid (0,5 0,6 mg%), glucid (0,8 1,2 g/l).
ạ ấ ố ưỡ Ngoài ra còn có các mu i kim lo i, các ch t dinh d ng, enzyme, hormon,
kháng th .... ể
α β ế ươ ủ Các protein c a huy t t γ ng là albumin, , và globulin, lipoprotein và
fibrinogen.
1.2 Vai trò:
ấ ủ ủ ế ấ ẩ Albumin ch y u duy trì áp su t th m th u c a máu.
γ ể ủ ễ ị Kháng th c a máu là globulin (globulin mi n d ch).
ấ ạ ề ợ ậ Fibrinogen là ti n ch t t o các s i fibrin trong quá trình đông máu; v n
ư ể ấ ấ ợ ế chuy n các ch t ít tan nh acid béo và các h p ch t lipid khác, do chúng liên k t
α β ớ v i albumin hay , globulin.
ế ầ ế 2. Huy t c u (t bào máu):
ộ ướ ể ọ ả Trên các tiêu b n nhu m màu, d i kính hi n vi quang h c (KHVQH) căn c ứ
ấ ạ ủ ể ặ ạ ươ vào hình d ng nhân, đ c đi m c u t o c a bào t ng.
ồ ầ 2.1 H ng c u:
ấ ạ 2.1.1 C u t o:
ầ ặ ườ Ở ườ ồ ng i h ng c u không có nhân, hình đĩa, hai m t lõm, đ ng kính 7,5µm,
ề vi n dày 2,5µm, vùng trung tâm dày 1µm.
2. Phân bi
ầ ư ệ ả ổ ồ T ng di n tích h ng c u l u thông trong máu kho ng 3.800m t:ệ
ạ ồ ườ ầ ườ Đ ng kính trên 9µm là đ i h ng c u (macrocyte), đ ồ ng kính trên12µm h ng
ổ ồ ườ ướ ể ầ ồ ầ c u kh ng l (megalocyte), đ ng kính d i 6µm là ti u h ng c u (microcyte).
i tr
Ở ườ ưở ng trong 1mao m chạ 3, ng thành, s l ở ẻ tr em s l 5.000.000 7.000.000
ồ ồ ầ ả ầ ố ượ ng h ng c u vào kho ng 3.800.000 4.200.000 ố ượ ơ ừ ầ ng h ng c u cao h n t ồ h ng c u trong 1mao m ch ạ 3 máu
ầ ồ ộ ồ H ng c u có m t màng g m protein, lipo và glycoprotein, dày 10 nm, bán
+ và K+ gi a huy t t ữ
ự ệ ạ ấ ồ ộ ế ươ th m, t o nên s chênh l ch n ng đ Na ng và bên trong
ầ ồ h ng c u.
ầ ặ ướ ơ ắ ồ ơ ơ ồ M t trong h ng c u có l i x ng n g m x spectrin, x actin và 2 protein
ế ươ ủ ồ ề ầ ả ể ạ liên k t chúng đ t o thành khung x ữ ả ng c a h ng c u, đ m b o tính b n v ng
ầ ủ ồ c a h ng c u.
ấ ủ ặ ầ ồ ớ ộ Phía m t ngoài h ng c u có glycocalyx, l p này có tính ch t c a m t kháng
ế ị nguyên và quy t đ nh nhóm máu.
ầ ủ ộ ố ồ ườ ố Trên màng h ng c u c a m t s ng i có kháng nguyên A, s khác có kháng
ộ ố ả nguyên B, hay có c A và B, m t s khác không có A mà cũng không có B.
ừ ệ ư T đó phân bi t 4 nhóm máu nh sau:
β ồ ế ầ +Nhóm máu A ( ) h ng c u mang kháng nguyên A, huy t thanh có kháng th ể
ỵ ớ β ươ t ng k v i kháng nguyên B.
α ồ ế ầ + Nhóm máu B ( ) h ng c u mang kháng nguyên B, huy t thanh có kháng th ể
ỵ ớ α ươ t ng k v i kháng nguyên A.
ế ầ ả ồ +Nhóm AB (0,0) h ng c u mang c hai kháng nguyên A và B, huy t thanh
α β ể ả không mang c 2 kháng th và .
α β ồ ế ầ +Nhóm O ( , ) h ng c u không mang kháng nguyên A và B, huy t thanh có
α β ể ả c kháng th và .
12g, g i là h s màu
ượ ầ ả ệ ố ọ Hàm l ỗ ồ ng Hb trung bình m i h ng c u kho ng 30x10
ử ồ ớ ẫ ắ ấ ỗ ỗ (HbE). M i phân t ứ g m 4 chu i polypeptid g n v i d n xu t porphyrin có ch a
ắ s t (nhóm Hem).
ọ ủ ồ ầ ầ ồ ướ ộ ố Thành ph n hóa h c c a h ng c u g m n c 60%, Hb 33%, m t s protein
ế ể ố khác, các enzyme, lipid 0,9%, mu i khoáng 1,5%, thi u ty th và các bào quan khác.
ủ ồ ứ ầ 2.1.2 Ch c năng c a h ng c u
2 và CO2. Khi k t h p v i O
2 t o ra oxyHb, v i CO
2 hình
ể ậ ế ợ ớ ạ ớ Hb v n chuy n O
thành carbaminoHb.
ắ ử ổ ị ớ ắ Oxy g n v i s t trong phân t ả Hb mà hóa tr không thay đ i nên không ph i
ự ế ợ ự ề ớ ẽ ị là s oxy hóa. S k t h p này không b n nên khi t i các mô, nó s b tách oxy
ự ử ả (không ph i là s kh oxy).
ể ồ ạ ầ ồ ơ ể ườ ầ ồ H ng c u có th t n t i 120 ngày trong c th ng i, các h ng c u ch t s ế ẽ
ủ ở ế ở ủ ươ ị ị b phá h y b i các t ự bào th c bào lách và t y x ng. Khung porphynin b phá
ượ ử ụ ủ ở h y gan, Hb đ c tái s d ng.
ự ế ườ ể ầ ợ ồ ồ ị S tan huy t là tr ng h p h ng c u b căng ph ng và màng rách đ thoát
ầ ồ ượ ọ ầ ồ ỉ ạ Hb, lúc này h ng c u đ c g i là h ng c u ma, chúng ch còn l i 50 60% protein
ấ ầ ồ ượ ứ và 30 40% lipid. T t nhiên là các h ng c u ma không duy trì đ ủ c ch c năng c a
mình.
ạ ầ 2.2 B ch c u:
ứ ự ạ ấ ạ ạ ố Cách phân lo i không th ng nh t: Căn c vào s có h t hay không h t trong
ươ ố ượ ứ ạ ầ ạ ầ ạ bào t ạ ng b ch c u không h t và b ch c u có h t; Căn c vào s l ng nhân
ứ ạ ầ ầ ạ ầ ơ ồ ố ạ b ch c u đ n nhân hay b ch c u đa nhân; Căn c vào ngu n g c b ch c u dòng
ạ ầ ủ t y hay b ch c u dòng limpho.
ạ ươ ạ ặ ệ ề ạ Bào t ng có các h t đ c hi u, nhân không đ u. Phân ầ B ch c u có h t:
ạ ư ư ầ ạ ạ ạ ầ ạ ạ ầ thành b ch c u h t trung tính hay b ch c u h t a acid ( a eosin), b ch c u có h t
ư ấ ả ạ ầ ạ ả ệ ư ả a base. T t c b ch c u có h t không có kh năng bi t hóa nh ng có kh năng
ự th c bào.
ầ ạ ươ ạ ặ ệ ạ Trong bào t ạ ng không có h t đ c hi u, có các h t B ch c u không h t:
ư ủ ắ ạ ộ ờ ấ ắ a azure (khi nhu m b t màu da tr i). Theo hình d ng c a nhân và tính ch t b t
ươ ể ạ ạ ạ ạ ầ ủ màu c a bào t ầ ng có th chia b ch c u không có h t thành 2 lo i là b ch c u
ơ đ n nhân và lympho bào.
ố ượ ầ ạ ơ ồ S l ng b ch c u ít h n h ng c u. ầ Ở ườ ớ ng i l n, 1mao m ch ạ 3 máu có 6.000
ầ ạ 7.000 b ch c u.
ỷ ệ ạ ầ ở ứ ầ ạ ườ T l ạ b ch c u trong máu ngo i vi (công th c b ch c u) ng ỏ i kh e là:
ầ ư ạ ầ ạ ầ ư ạ b ch c u trung tính 55 56%; b ch c u a acid 2 4%; b ch c u a base 0,5%;
ầ ạ ầ ơ ạ b ch c u nhân hình đũa 2 3%; lympho bào 20 40%; b ch c u đ n nhân 4 7%.
ứ ạ ố ượ ầ ệ ố ủ ộ ơ Công th c b ch c u và s l ng tuy t đ i c a chúng trong m t đ n v th ị ể
ổ ề ế ể ệ ạ ẫ ọ tích máu ngo i vi là các d n li u quan tr ng đ đánh giá các bi n đ i v sinh lý và
ệ b nh lý ở ườ ng i.
ạ ế ạ ườ ầ 2.2.1 B ch c u trung tính :Chi m 55% trong máu ngo i vi, đ ng kính 12 µm,
ề ạ nhân d ng đũa hay nhi u thùy.
ươ ạ ặ ứ ệ ọ Bào t ạ ng ch a 50 200 h t đ c hi u, h t có màng bao b c, cách màng bào
ươ ừ ạ ư ả ố ộ ố t ng t ộ 3 5µm, h t a c thu c nhu m acid và thu c nhu m base.
ủ ề ầ ạ ả ươ Ở ạ ắ b ch c u trung tính già, tính b t màu c a h t gi m nhi u, bào t ng có
ướ ộ ư ấ ạ ớ l i n i ch t th a th t, ít ribosom, ít h t glycogen.
ứ ự ễ ể ầ ạ ọ ị B ch c u trung tính có vai trò đáp ng mi n d ch, g i là ti u th c bào. Chúng
ạ ộ ờ ả ễ ể ậ ạ ậ v n đ ng m nh nh chân gi , d dàng lách qua thành m ch đ xâm nh p vào mô
ế ậ ạ ổ ễ liên k t và t p trung t i các viêm nhi m.
ệ ẽ ạ ặ ớ ế ự ậ ẩ ạ Khi th c bào, h t đ c hi u s nh p v i t bào vi khu n, sau đó h t không
ệ ẽ ế ẩ ậ ủ ẩ ạ ầ ặ đ c hi u s ti t enzyme phân h y vi khu n. Xác b ch c u và vi khu n t p trung
ủ ễ t ạ ổ i nhi m thành m .
ầ ạ ệ ẩ ạ ằ B ch c u đa nhân trung tính tham gia di ấ t vi khu n b ng cách t o ra các ch t
, t o nên hypochlorid có tác
ạ ộ ự ố ạ ư do ho t đ ng th c bào nh hydroperoxyd và g c CH
ệ ụ d ng di ẩ t khu n cao.
Trong y h c:ọ
ể ạ ầ ầ 1. Các b ch c u trung tính còn non có th đi vào tu n hoàn máu, nhân không
ự ạ ầ ươ ươ phân chia hình móng ng a. B ch c u trung tính già t ng đ ớ ự ng v i s tăng s ố
ượ ướ ề ườ ố ượ ạ ầ l ng các thùy nhân d ệ i đi u ki n bình th ng. S l ng các b ch c u trung
ậ ủ ự ể ẩ ứ tính tăng lên trong máu đ đáp ng s xâm nh p c a vi khu n.
ế ầ ạ ẩ ở ả 2. B ch c u trung tính tìm ki m vi khu n, bao vây chúng b i các chân gi và
ệ ạ ặ ệ ứ ấ ả tiêu di t chúng: Các h t đ c bi t tan ra và ch t ch a bên trong chúng ch y vào th ể
ự ủ ấ ướ th c bào, pH c a các không bào th p d ạ i 5,0, giúp cho enzyme lysosome ho t
ậ ợ ộ đ ng thu n l i.
ầ ư ạ 2.2.2 B ch c u a acid :
ỷ ệ ả ườ ươ T l kho ng 1 4%, đ ng kính trên 12µm, nhân có 2 thùy, bào t ng có
ướ ộ ạ ặ ệ ư ể ể ấ ố ộ l ạ ặ i n i ch t, ty th , th Golgi, các h t đ c hi u a thu c nhu m eosin. H t đ c
ệ ạ ặ ủ ế ệ ư hi u có tinh th , ể ở ườ ng ể i, h t đ c hi u a acid, ch y u có 1 tinh th .
ể ự ọ ọ ư ể ể ậ ạ ộ ầ Chuy n đ ng ki u amip, có th th c bào nh ng ch m và ch n l c. B ch c u
ư ể ị ứ ằ ạ ọ a acid có ch a profibrinolysin, có vai trò quan tr ng cân b ng tr ng thái th d ch
ủ c a máu.
ầ ư ề ở ệ ấ ạ ư ể ị ứ B ch c u a acid xu t hi n nhi u ả các vùng d ng x y ra nh bi u mô
ộ ổ ờ ị ru t, ph i, chân bì da, trong đ m, d ch...
ờ ủ ầ ư ạ ươ ệ ầ ư B ch c u a acid r i t y x ng, vào máu, l u hành trong h tu n hoàn
ừ ờ ồ ạ ở ế ả ả kho ng t 6 10 gi , vào mô liên k t và t n t i đó kho ng 8 12 ngày.
Trong y h c:ọ
ố ượ ự ầ ư ả ứ ế ạ S tăng s l ng b ch c u a acid trong máu liên quan đ n các ph n ng d ị
ứ ự ậ ủ ng và s xâm nh p c a ký sinh trùng.
ạ ượ ế ằ ấ ướ ớ ể ầ ư B ch c u a acid đ c tìm th y trong mô liên k t n m d i l p bi u mô
ế ử ạ ả ố ủ c a ph qu n, ng tiêu hóa, t cung và âm đ o và bao quanh giun ký sinh. Các mô
ấ ơ ự ử ễ ể ề ấ ả ỉ ự này s n xu t c ch t đ đi u ch nh s viêm nhi m do s kh leucotrien và
ượ ả ấ ở ế ứ ự ợ histamin đ c s n xu t b i các t bào khác. Chúng cũng là ph c h p th c bào
ể kháng nguyên, kháng th .
ủ ế ầ ỏ ượ ả ậ Hormone corticosteroid c a ph n v tuy n th ng th n làm gi m nhanh
ượ ầ ư ự ả ứ ề ạ l ể ng b ch c u a acid, có th gây phi n ph c cho s gi ầ ư ạ i phóng b ch c u a
acid t ừ ủ ươ t y x ng vào máu.
ầ ư ạ 2.2.3 B ch c u a base :
ạ ạ ế ạ ầ ấ ỉ ườ Trong máu ngo i vi ch chi m 1%, là lo i b ch c u bé nh t, đ ng kính 10
ớ ươ ạ ắ ề ướ ớ µm, nhân l n. Trong bào t ng có nhi u h t b t màu base, kích th ơ c l n h n các
ệ ử ướ ể ạ ầ ạ ư ạ ủ h t c a các b ch c u khác. D i kính hi n vi đi n t (KHVĐT), các h t a base
ị ắ ươ ứ ắ b t màu d s c, t ng t ự ư ưỡ nh d ng bào, ch a histamin và heparin.
ễ ệ ượ ủ ệ ẫ ầ ả ạ ọ Các b nh da li u đ ơ ậ c g i là b nh b ch c u quá m n c m c a da. N i t p
ầ ư ễ ễ ề ạ ơ trung nhi u b ch c u a base là n i có viêm nhi m nhi m.
ầ ư ự ể ậ ạ ả ộ B ch c u a base v n đ ng ki u amip, không có kh năng th c bào. Vai trò chính
ờ ố ầ ư ầ ư ạ ả ạ ỉ ủ ạ c a b ch c u a base là t o ra heparin. Đ i s ng b ch c u a base ch kho ng 1
ệ ở ẫ ủ ấ ngày, xu t hi n vùng quá m n c a da.
2.2.4 Lympho bào:
ố ượ ế ạ ầ ạ ạ Trong máu ngo i vi, lympho chi m 20 40% s l ầ ng b ch c u, là các b ch c u
ườ ạ ạ ấ ầ ớ ướ không có h t và hình d ng không thu n nh t. Đ ng kính 6 8µm, nhân l n. D i
ấ ỗ ố KHVĐT cho th y màng nhân có ch lõm sâu vào bên trong kh i nhân, không có
ướ ộ ư ề ấ ự l i n i ch t nh ng có nhi u ribosom t do.
ề ạ Có 2 lo i là lympho bào T và lympho bào B, không sai khác v hình thái
ề ơ ư ề ấ ạ ư ể ử nh ng sai khác nhau v n i c trú, quá trình phát tri n, v c u t o phân t ờ , th i
ứ ả ậ ạ ố ộ ố gian s ng và ch c năng.Lympho bào s ng có kh năng v n đ ng khá m nh, có
ứ ợ ế ầ hình v t bóng bàn, đ u phình to ch a nhân. ể bào bi u mô
ủ ủ ạ ộ ộ ọ ả ru t, n i mô c a thành m ch. Các lympho bào đóng vai trò quan tr ng c a ph n
ứ ệ ễ ặ ị ng mi n d ch đ c hi u
ừ Luiz, 2005)
ạ ơ ầ 2.2.5 B ch c u đ n nhân Hình 6 Lympho bào (t :
ế ể ạ ầ ạ ổ ố ạ Là b ch c u không có h t, ít di chuy n trong máu, chi m 4 5% t ng s b ch
ướ ớ ấ ườ ề ộ ầ c u. Kích th c l n nh t, đ ệ ng kính 12 20µm, nhân l ch v m t phía, có 1 3
ạ h t nhân.
ế ể ể ề ướ ộ ấ Trong t bào có nhi u lysosom, ty th , th Golgi, ít l i n i ch t và ribosom. Trên
ề ầ ơ ề ặ ạ b m t b ch c u đ n nhân có nhi u vi nhung mao.
ỏ ủ ươ ư ầ ạ ơ ộ ờ Khi ra kh i t y x ng, b ch c u đ n nhân l u hành trong máu m t th i gian
ờ ở ắ ề ệ ự ạ ở ề ị ng n (20 gi ), mô nhi u tháng, bi t hóa thành các đ i th c bào nhi u v trí
ư ở ủ ươ ế ọ khác nhau nh ạ lách, h ch, t y x ng, gan, thành ph nang... Vai trò quan tr ng là
ự th c bào.
ể ầ ấ 2.3 Ti u c u (t m máu):
ươ ứ ầ ỏ ườ ố Là kh i bào t ng nh hình c u hay hình tr ng, đ ng kính 2 5µm, hình thành t ừ
ủ ả ờ ươ ế ổ ồ ở ủ ươ m nh r i ra c a bào t ng t bào nhân kh ng l t y x ỗ ề ấ ạ ng. V c u t o m i
ể ầ ể ệ ti u c u có th phân bi t:
ươ ề ố ầ ấ ơ có bào t ng thu n nh t, nhi u ng siêu vi và x actin làm a) Vùng ngo i viạ
ố ả ể ầ ộ ỡ ạ khung ch ng đ , t o thành chân gi ớ v/đ ng. Phía ngoài màng ti u c u có 1 l p
ạ ả ồ glycocalyx (g m glycoprotein và glycosaminoglycan) dày 15 20nm t o kh năng
ể ầ ế k t dính các ti u c u.
ứ ể ạ ố b) Vùng trung tâm ch a ty th , ribosom, vi ng và vi túi thông ra ngoài, h t có
ườ ứ ạ đ ng kính 0,5 1,5µm, ch a serotonin và ATP, h t lysosom, glycogen.
Ở ườ ưở ể ầ ng i tr ng thành, trong 1 mao m ch ạ 3 máu có 200.000 400.000 ti u c u. Khi
ể ầ ả ả ế ơ ơ ạ ị b ch y máu, ti u c u gi i phóng serotonin gây co rút t bào c tr n thành m ch,
ừ ả ả ậ làm cho máu ch y ch m hay ng ng ch y.
ể ị ể ể ả ắ ầ ầ ạ ạ ớ ợ Ti u c u có kh năng g n v i các s i collagen, t o h ch ti u c u, có th b t kín
ụ ạ ượ ả ủ ị thành m ch. Sau khi c c máu đông đ c gi i phóng thì chúng b phân h y.
ự ạ 3. S t o máu
Ở ườ ưở ệ ệ ầ ạ ầ ồ ng i tr ng thành có 200 tri u h ng c u và 10 tri u b ch c u trung tính và
ạ ạ ầ ượ ạ ủ ươ ỗ ế ầ ự ạ các lo i b ch c u khác đ c t o ra m i ngày trong t y x ng s t o huy t c u.
ươ ạ ế ứ ạ Lympho bào cũng đ ượ ạ ừ ủ c t o t t y x ư ng, c trú t i tuy n c, t i đây lympho bào
ả ệ ộ ố ế ạ ế ạ T s n sinh và bi t hóa. M t s khác đi đ n lách, nang b ch huy t, t i đây các
ố ượ ể ệ lympho bào B tăng s l ng, phát tri n và bi t hóa.
ự ạ ộ ờ ể ố S t o máu ở ườ ừ ấ ớ i t r t s m, và kéo dài su t cu c đ i, có th chia ra: ng
ờ ỳ 3.1 Th i k phôi thai
ạ ồ ạ ầ 3.1.1 Giai đo n nguyên đ i h ng c u:
ầ ễ ứ ả ạ ệ ở ủ ể ấ Vào tu n l th 3 c a phôi, các ti u đ o t o máu xu t hi n trung mô trong phôi
ế ể ạ ả ệ ạ và ngoài phôi. Các t bào ngo i vi ti u đ o bi t hóa thành các nguyên bào m ch,
ế ả ế ự ầ các t ể bào trung tâm ti u đ o hình thành t bào t do hình c u, là các nguyên bào
ủ ầ ồ máu (h ng c u nguyên th y).
ố ạ ớ ể ạ ạ ạ ầ Các nguyên bào m ch n i l i v i nhau đ hình thành các đo n m ch đ u tiên và
ư ạ ầ ầ ồ ỉ máu l u thông đ u tiên trong m ch ch có dòng h ng c u.
ạ ồ ừ ầ ế ươ ễ T nguyên đ i h ng c u, sinh ra các t bào có bào t ố ng nhi m Hb, cu i
ầ ồ ườ ự ủ ầ ớ ồ cùng là h ng c u có đ ng kính khá l n. Sau s sinh ra h ng c u nguyên th y là
ầ ủ ế ầ ứ ự ạ s t o máu th sinh có đ y đ huy t c u (hình 8).
ể ủ ồ ầ ừ ủ ươ ự ạ ầ Hình 8 :S hình thành và di chuy n c a h ng c u, b ch c u t t y x ng
ừ (t Luiz, 2005)
ạ 3.1.2 Giai đo n gan – lách:
ừ ầ ả ạ ữ ế ủ ứ ạ T tu n th 5, trung tâm t o máu chính c a phôi là các đ o t o máu gi a t bào
ạ ế ầ ộ gan và thành m ch máu, sinh ra các t ạ ồ bào máu thu c dòng h ng c u và dòng b ch
ứ ứ ủ ứ ấ ỉ ủ ạ ầ c u. Tháng th 5 c a phôi là đ nh cao c a t o máu và ch m d t vào tháng th 7.
ự ạ ở ừ ủ ứ ứ ế ế ả S t o máu lách t tháng th 4 đ n tháng th 7 c a phôi, t bào máu s n sinh ở
ự ể ế ầ ạ ầ ầ ồ ơ đây là dòng h ng c u, dòng b ch c u và ti u c u. Lách là n i tr c ti p sinh ra
ố ờ ườ lympho bào, kéo dài su t đ i con ng i.
ế ứ ủ ừ ứ ế ả ạ T tháng th sáu c a phôi, tuy n c và b ch huy t, lympho bào sinh s n và phát
ộ ờ ế ạ ể ạ ạ ố ườ tri n. H ch b ch huy t t o lympho bào su t cu c đ i con ng i.
3.1.3 Giai đo n t y x ạ ủ ươ : ng
ủ ươ ứ ứ ủ ữ ắ ầ ạ ế Gi a tháng th 2 và tháng th 3 c a phôi, t y x ng b t đ u t o máu và đ n tháng
ộ ủ ứ ủ ươ ề ạ ủ ế ầ ạ ầ ồ th 5 c a phôi toàn b t y x ng đ u t o máu (ch y u là h ng c u, b ch c u có
ầ ạ ơ ạ h t, b ch c u đ n nhân, ít lympho bào).
ự ạ ờ ẻ 3.2 S t o máu sau khi tr ra đ i:
ủ ể ạ ầ ạ ầ ồ ươ H ng c u và b ch c u có h t hình thành và phát tri n trong t y x ng. Lympho
ủ ế ừ ạ ế ứ ế bào ch y u sinh ra t b ch huy t, lách, tuy n c.
3.2.1 T y x ủ ươ : ng
ượ ươ ở ườ ủ ủ ả ọ Tr ng l ủ ng t y x ng ng ồ i kho ng 2.600 gam, g m t y vàng và t y đ ỏ
ế ủ ế ế ỡ ủ (hình 9). T y vàng giàu t bào m , khi thi u máu hay thi u oxy máu thì t y vàng
ỏ ủ ủ ế ủ ế ầ ỏ ế nhanh chóng bi n thành t y đ . T y đ có thành ph n ch y u là t ộ bào thu c
ầ ồ dòng h ng c u.
Ở ẻ ơ ộ ủ ươ ỏ ở ộ ử tr s sinh, toàn b t y x ủ ng là t y đ , ng ườ ưở i tr ủ ng thành m t n a là t y
ề ấ ạ ủ ươ ạ ạ ồ ớ vàng. V c u t o mô, t y x ng g m các xoang m ch xen v i khoang t o máu
ồ ạ ế 3.2.2 T bào ngu n t o máu :
ả ệ ự Chia thành 3 nhóm chính d a vào kh năng phân chia, bi ạ t hóa hình thành các lo i
ế t bào máu khác.
ồ ạ ề ế ỷ ệ ấ ế Chi m t ỏ r t nh (0,2% l a) T bào ngu n t o máu giàu ti m năng (PHSC):
ế ừ ấ ả ố ự ớ t bào có nhân), r t gi ng lympho bào. V a có kh năng t ừ ổ phân chia đ i m i, v a
ể ạ ế ồ có th t o thành các t bào ngu n.
ề ế ề ạ ồ ế 1) Bao g m t ề bào đa ti m b) T bào ti n thân t o máu đa ti m năng (PHPL):
ụ ạ ế ế ồ năng t o c m lympho, sinh ra t bào lympho T và t bào ngu n lympho B; 2) t ế
ạ ụ ủ ề ế ướ ủ bào đa ti m năng t o c m dòng t y sinh ra các t ị bào đ nh h ng dòng t y.
ế ị ướ ưở ư ạ Sinh tr ng m nh nh ng không có kh ả ề c) T bào ti n thân đ nh h ng dòng:
ự ổ ủ ề ớ ế ầ ồ năng t đ i m i, là ti n thân c a các dòng t bào sau: 1) Dòng h ng c u; 2) Dòng
ầ ư ư ạ b ch c u a acid, a base, trung tính, lympho T và lympho B...
ồ ầ : 3.2.3 Dòng h ng c u
ể ổ ế Phát tri n có thay đ i hình thái t bào sau:
ế ả ầ ạ ể 1) Th tích t bào gi m d n qua các giai đo n
ạ ỏ 2) H t nhân nh đi
ễ ắ ậ ấ ặ ế ế ặ ị ố ở 3) Ch t nhi m s c tr nên đ m đ c, nhân t ố bào k t đ c và cu i cùng b t ng ra
ngoài
ả ượ ầ 4) Polysom gi m, l ng Hb tăng d n
ầ ể ả 5) Ty th gi m d n
ầ ạ : ạ 3.2.4 Dòng b ch c u có h t
ể ầ ượ ạ Phát tri n l n l t qua các d ng sau:
ủ 1) Nguyên t y bào
ề ủ 2) Ti n t y bào
ủ 3) T y bào
ậ ủ 4) H u t y bào
ạ ạ ầ 5) B ch c u có h t nhân hình đĩa
ạ ầ 6) B ch c u có nhân hình thùy.
3.2.5 Dòng lypho bào:
ế ồ ừ ủ ươ ư ế ế ạ T bào ngu n dòng lympho sinh ra t t y x ng, di c đ n quan b ch huy t. Bao
ạ ồ g m các giai đo n sau:
ế ồ 1) Nguyên bào lympho sinh ra t bào ngu n
ề ườ 2) Ti n lympho bào có đ ỏ ng kính nh .
ạ ầ ơ 3.2.6 Dòng b ch c u đ n nhân :
ồ ủ ế ầ ạ ế ầ ạ ầ ạ T bào ngu n c a dòng b ch c u có h t sinh ra các t ơ bào đ u dòng b ch c u đ n
ầ ạ ơ ồ nhân. B ch c u dòng đ n nhân g m:
ạ ơ ườ ầ 1) Nguyên b ch c u đ n nhân có đ ng kính 20 30µm
ề ạ ơ ườ ầ 2) Ti n b ch c u đ n nhân có đ ả ng kính kho ng 10 20µm
ạ ơ ầ 3) B ch c u đ ;n nhân
ể ầ : 3.2.7 Dòng ti u c u
ể ầ ự ự ủ ấ ỏ ươ ủ ế ệ Dòng ti u c u xu t hi n trong t y đ do s t ắ chia c t bào t ng c a t bào nhân
ế ổ ệ ừ ổ kh ng l ồ ưở tr ng thành. T bào nhân kh ng l ồ ượ đ c bi t hóa t nguyên bào nhân
ồ ổ kh ng l .
ổ ồ ườ 1) Nguyên bào nhân kh ng l có đ ả ng kính kho ng 15 50µm
ế ổ ồ ườ 2) T bào nhân kh ng l có đ ng kính 35 150 µm (hình 10).
ế ạ ưỡ ấ 4. B ch huy t và d ng tr p:
ạ ế 4.1 B ch huy t
ệ ầ ộ ị ư ế ạ ơ ỏ ệ ầ Là m t d ch l ng, h i vàng, l u thông trong h tu n hoàn b ch huy t, vào h tu n
ế ạ ạ hoàn máu, qua các h ch b ch huy t.
ọ ươ ự ế ươ ư ế ộ ổ ầ Thành ph n hóa h c t ng t nh huy t t ng, có thay đ i tùy theo ch đ ăn.
ế ề ấ ạ ạ ả ạ ầ ơ Sau khi ch y qua h ch b ch huy t, mang theo nhi u b ch c u đ n nhân, nh t là
lympho bào.
ứ ế ậ ạ ả ạ ỏ ấ B ch huy t có ch c năng nh n và tr protein đã thoát ra kh i m ch cho máu, h p
ấ ị ừ ạ thu ch t d ch t ệ ơ ể ả thanh m c, b o v c th .
ưỡ ưỡ ượ ấ ấ ấ (ch t dinh d ng đ c h p thu) 4.2 D ng tr p
ạ ạ ứ ế ề ắ ạ ỡ ượ ấ ư ữ Là lo i b ch huy t tr ng nh s a vì ch a nhi u h t m đã đ c h p thu qua
ưỡ ấ ộ ượ ụ ắ ạ thành ru t. D ng tr p đ c hình thành liên t c, t o thành dòng, b t ngu n t ồ ừ
ấ ạ ạ ả ộ ạ m ch máu (có áp su t cao), qua kho ng gian bào niêm m c ru t, vào mao m ch
ế ạ ạ ấ ấ (mao m ch) b ch huy t trung tâm (áp su t th p).
ự ấ ạ ưỡ ấ ở ộ ụ ỡ ủ ơ ể S h p th m c a c th qua m ch d ng tr p thành ru t.
Ầ Ệ II. H TU N HOÀN MÁU:
ệ ầ ế ầ ẫ ầ ồ ỏ ổ ỏ H tu n hoàn máu g m tu n hoàn nh (tu n hoàn ph i), d n máu đ n hay đi kh i
ệ ố ế ầ ầ ổ ớ ố ph i và tu n hoàn l n (tu n hoàn h th ng) phân ph i máu đ n các mô và các c ơ
ủ ơ ể quan c a c th .
ầ ả ượ ừ ạ ộ ướ C 2 vòng tu n hoàn này máu đ ơ c b m t tim vào đ ng m ch và vào l i mao
ạ ượ ẫ ề ạ ờ ườ ừ ỏ ễ ớ m ch. Máu đ c d n v tim nh các tĩnh m ch có đ ng kính t nh đ n l n.
ộ ạ 1. Đ ng m ch:
ấ ạ 1.1 C u t o chung:
ấ ạ ộ ớ ừ ớ ướ ạ Các đ ng m ch l n xu t phát t tim đi t i các l i mao m ch, càng xa tim thì
ấ ố ỏ ầ ế ướ ạ ạ ạ ỏ ộ ộ đ ng m ch càng nh d n, đo n đ ng m ch nh nh t n i ti p l ạ i mao m ch
ượ ọ ể ạ ộ đ c g i là ti u đ ng m ch.
ấ ạ ộ ườ ượ ồ ủ C u trúc chung c a các đ ng m ch th ng đ ớ c chia làm các l p áo đ ng tâm t ừ
trong ra ngoài (hình 11).
1.1.1 Áo trong:
ừ ớ T trong ra ngoài có 3 l p là:
ớ ế ượ ủ ở ế ươ ầ ộ đ c ph b i 1 hàng t bào, có bào t ứ ng r ng, ph n ch a L p t ộ bào n i mô
ườ ồ ứ ạ ớ nhân l n th ng l i vào trong lòng m ch, đ ng trên màng đáy.
ấ ạ ạ ộ ớ ừ Hình 11 C u t o đ ng m ch các l p áo (t McGraw Hill)
ớ ướ ộ ứ ư ữ ế ợ ạ là mô liên k t th a ch a glycosaminoglycan, gi a các s i t o L p d i n i mô
ả ế ơ ơ ạ ạ ọ keo m nh là các t bào c tr n ch y d c thành m ch.
ồ ượ ạ ở ừ ự ủ ồ đ c t o b i t ợ s đan nhau c a các s i đàn h i, hình thành Màng đàn h i trong
ạ ạ ỏ ớ ạ ớ ữ ớ ắ 1 màng m ng ch y xo n quanh lòng m ch, gi i h n l p áo trong và l p áo gi a.
1.1.2 Áo gi a:ữ
ợ ơ ơ ữ ạ ạ ợ ồ ồ ớ ộ ớ G m nh ng s i c tr n và s i đàn h i ch y vòng v i các đ ng m ch l n, là thành
ầ ỳ ỷ ệ ữ ợ ơ ơ ợ ồ ộ ấ ph n dày nh t. Tu theo t ạ gi a s i c tr n và s i đàn h i mà chia đ ng m ch l
ạ ạ ộ ồ ộ ơ thành đ ng m ch đàn h i và đ ng m ch c .
Ở ộ ủ ớ ữ ạ ầ ạ ớ đ ng m ch l n, ph n phía ngoài c a l p áo gi a còn có các nhánh m ch nuôi
ạ ừ ớ ồ m ch đi t l p áo ngoài vào. Bên ngoài là màng đàn h i ngoài.
1.1.3 Áo ngoài :
ầ ớ ợ ạ ủ ề ế ạ ở ọ ợ ạ Chi m ph n l n b i các s i t o keo ch y d c theo chi u dài c a m ch và các s i
ạ ồ ọ đàn h i ch y d c.
ở ệ ố ạ ạ ạ ạ ộ ớ Ngoài ra ạ các đ ng m ch l n còn có các m ch nuôi m ch và h th ng b ch h ch,
ầ ợ các s i th n kinh.
ạ : ạ ộ 1.2 Phân lo i đ ng m ch
ể ạ ạ ộ Có th chia đ ng m ch thành 3 lo i:
ộ ạ ộ 1.2.1 Ð ng m ch đàn h i ạ ồ (đ ng m ch chun):
ớ ự ạ ầ ộ ớ ổ ự ồ Là các đ ng m ch l n, g n tim, đàn h i cao, thích nghi v i s thay đ i áp l c
ụ ế ạ ả ạ ồ máu, t o nên th năng đàn h i làm máu ch y liên t c trong lòng m ch.
ấ ạ ư ớ ể ớ ồ Có c u t o chung g m 3 l p nh đã mô t ả ở ữ ổ ậ trên. Ði m n i b t là l p áo gi a
ố ở ợ ồ ạ ữ ế ạ ạ ở ợ chi m đa s b i s i đàn h i, t o b i nh ng s i ch y quanh lòng m ch hình l ượ n
sóng.
ơ ơ ớ ế ữ ữ ế ể ẽ ữ ế C tr n chi m 35% th tích áo gi a, đó là nh ng l p t bào x p xen k gi a các
ạ ạ ồ ợ s i đàn h i và ch y quanh lòng m ch.
ế ạ ợ ạ ạ ạ ớ ở ọ L p áo ngoài là mô liên k t t o b i bó s i t o keo ch y d c lòng m ch. Có các
ấ ạ ừ ớ m ch máu xu t phát t l p áo ngoài.
ạ ộ ơ 1.2.2 Ð ng m ch c :
ạ ạ ọ ộ ố ộ ỏ ộ ệ ầ Còn g i là đ ng m ch phân ph i, là đ ng m ch trung bình và nh thu c h tu n
ố ở ợ ơ ơ ư ữ ế ặ ấ ớ hoàn máu. Ð c tr ng là l p áo gi a dày nh t, chi m đa s b i s i c tr n, màng
ồ ồ ở ơ ớ ữ ụ ạ ộ đàn h i trong rõ ràng, màng đàn h i ngoài nh ng đ ng m ch c l n liên t c, có
ể ứ ạ ở ữ ộ ơ ỏ ườ ặ th đ t đo n ạ nh ng đ ng m ch c nh và th ồ ơ ng ít dày đ c h n màng đàn h i
trong (hình12).
ể ộ ạ : 1.2.3 Ti u đ ng m ch
ướ ề ỗ ủ ớ ỏ ồ Kích th c 40 200µm, có 3 l p áo, màng đàn h i trong m ng có nhi u l th ng,
ở ữ ể ậ ộ ườ ữ ữ ỳ ạ nh ng ti u đ ng m ch t n màng này th ng không còn n a. Áo gi a tu theo
ướ ườ ế ơ ơ ế ớ kích th c th ng có 3 5 hàng t ộ ớ bào c tr n x p vòng. L p áo ngoài là m t l p
ế ỏ ồ mô liên k t m ng không có màng đàn h i ngoài (hình 8.13).
ể ế ộ ạ 1.2.4 Các đ ng m ch chuy n ti p:
ữ ộ ể ế ạ ạ ạ ộ ộ ồ Các đ ng m ch chuy n ti p gi a đ ng m ch đàn h i và đ ng m ch c th ơ ườ ng
ạ ạ ạ ả ộ ộ ộ ộ ộ ọ g i là đ ng m ch pha tr n (đ ng m ch c nh ngoài, đ ng m ch nách và đ ng
ữ ủ ơ ơ ạ ạ ộ ậ m ch ch u g c). ố Áo gi a c a đ ng m ch này có các đám c tr n hay có các lá
ồ ừ ộ ủ ụ ế ắ ạ ạ ộ ồ ơ đàn h i. các đ ng m ch b t ngu n t ộ đ ng m ch ch b ng đ n các c quan n i
ạ ộ ộ ạ t ng cũng là đ ng m ch pha tr n.
ữ ủ ơ ơ ệ ạ ắ ộ ớ Áo gi a c a các đ ng m ch này chia thành 2 vùng rõ r t là vùng c tr n g n v i
ồ ở áo trong và vùng các lá đàn h i phía ngoài.
ặ ệ ủ ộ ạ ấ 1.2.5 Các c u trúc đ c bi t c a đ ng m ch:
ẽ ố ộ ớ ể ể ạ ạ ạ ạ ạ ộ Các đo n ti u đ ng m ch v i ti u tĩnh m ch s n i đ ng m ch – tĩnh m ch,
ườ ầ ạ ả ợ đ ố ng kính 10 30 µm, trên thành m ch có các s i th n kinh giao c m chi ph i.
ố ạ ừ ể ạ ộ ướ ạ ạ Khi nhánh n i co l i thì máu t ti u đ ng m ch vào l ố i mao m ch, khi m ch n i
ể ể ẳ ạ ướ ạ giãn thì máu chuy n th ng vào ti u tĩnh m ch mà không qua l i mao m ch.
ố ộ ể ể ề ạ ể ạ Có nhi u ki u n i đ ng m ch tĩnh m ch. có th phân bi ệ ượ t đ c 2 ki u là nhánh
ể ầ ố ộ ể ạ ạ ạ ạ ố ộ ố ộ n i đ ng m ch tĩnh m ch ki u c u n i và n i đ ng m ch tĩnh m ch ki u cu n
ư ậ ạ ạ ơ ộ ộ ố ớ Đ ng m ch t n là n i mà có các đ ng m ch chia nhánh nh ng không n i v i
ụ ộ ủ ạ ậ ạ ộ ộ ạ nhau. Ví d đ ng m ch trung tâm võng m c, đ ng m ch phân thùy c a th n, đ ng
ủ ỏ ấ ạ m ch đi vào ch t xám c a v não.
ố ớ ị ắ ư ạ ặ ộ Riêng đ ng m ch vành tim, m c dù có nhánh n i v i nhau, nh ng khi b t c thì
ế ể ủ ả ấ ẫ ượ các nhánh bên không đ kh năng thay th đ cung c p máu, nên v n đ ọ c g i là
ậ ạ ị ắ ầ ạ ầ ậ ộ ị ạ ộ đ ng m ch t n. t i vùng mô mà đ ng m ch t n khi b t c d n d n b ho i t ạ ử .
ọ ộ ạ : 1.3 Mô sinh lý h c đ ng m ch
ầ ự ộ ượ ệ ẩ ộ Khi tim co bóp thì m t ph n l c đ c dùng vào vi c đ y c t máu trong lòng
ạ ầ ạ ỏ ộ ầ ạ ồ m ch, ph n còn l i t a r ng lên thành m ch g n tim là chúng căng ph ng lên.
ế ơ ơ ụ ạ ộ ồ ỏ Các t bào c tr n trên thành đ ng m ch đàn h i không có tác d ng thu nh lòng
ồ ủ ơ ừ ữ ạ ạ ạ ổ ộ m ch mà làm thay đ i tính đàn h i c a m ch. nh ng đ ng m ch c v a có tính
ồ ừ ể ả ấ ả ộ ạ đàn h i v a có tính co bóp. ti u đ ng m ch có vai trò gi m áp su t và gi m t c đ ố ộ
ớ ạ máu t i mao m ch.
ạ ợ ề ạ ầ ạ ồ ợ ỉ ả Th n kinh đi u ch nh các m ch g m c 2 lo i s i là s i gây co m ch và dây giãn
ế ố ể ị ư ạ ạ m ch. Bên c nh đó còn có các y u t th d ch nh quinin, histamin, adrenalin...
ổ ủ ổ ừ ổ ắ ầ ự ạ ộ Có s thay đ i c a đ ng m ch theo tu i: t ở tu i trung niên tr đi, b t đ u có s ự
ủ ộ ỡ ớ ấ ả ạ ề tăng collagen, ch t căn b n giàu glycoprotein, thành c a đ ng m ch c l n ít m m
ạ ơ ổ ừ ổ ế ạ ộ ạ m i h n. các đ ng m ch vành có bi n đ i t ộ tu i 20, các đ ng m ch khác t ừ ổ tu i
40.
ệ ượ ơ ứ ạ ổ ờ ậ ớ ị Hi n t ộ ng x c ng đ ng m ch tăng t ỷ ệ l ộ thu n v i tu i đ i do ch u tác đ ng
ủ ự ủ ộ ự ủ ự c a s co bóp c a tim và s dao đ ng c a áp l c máu.
ự ơ ứ ơ ơ ủ ạ ả ẩ ộ ế ự S x c ng đ ng m ch liên quan đ n s tăng c tr n và s n ph m c a chúng ở
ự ơ ữ ạ ộ ở ộ ố ộ ư ộ Ạ ạ gian bào. s x v a đ ng m ch ậ m t s đ ng m ch nh đ ng M CH ch u,
ủ ế ạ ạ ạ ộ ộ ộ đ ng m ch đùi, đ ng m ch vành , đ ng m ch não... là nguyên nhân ch y u gây
ế ạ ồ ơ ố nên nh i máu c tim và t o huy t kh i não.
ơ ữ ề ể ạ ặ ộ Đ c đi m x v a đ ng m ch là áo trong dày không đ u, bên ngoài và bên trong
ề ạ ả ợ ơ ơ c tr n có nhi u lipid giàu cholesteron. Ở ườ ng i già, thành m ch có m ng s i màu
ạ ắ ơ tr ng h i nhô vào trong m ch.
ổ ươ ự ộ ạ ủ ể ầ ồ ờ Khi có t n th ng ở ế t bào n i mô thì có s vón l i c a ti u c u, đ ng th i do t ế
ự ổ ề ơ ợ bào c tích lũy nhi u lipid nên đã kích thích s t ng h p collagen và glycoprotein,
ạ ử ủ ế ự ừ ế ầ góp ph n làm dày lên t ng vùng áo trong. N u có s ho i t c a t ộ bào n i mô,
ể ầ ụ ẽ ạ ớ ế ợ k t h p v i đám ti u c u thì s hình thành các c c máu đông trên thành m ch.
Trong y h c:ọ
ừ ừ ự ả ạ ộ ổ ướ ộ ừ 1. Đ ng m ch tr i qua s thay đ i không ng ng và t ng b c m t t ế khi sinh đ n
ỗ ộ ế ể ạ ạ ộ ổ ệ ị khi ch t. M i đ ng m ch bi u th cho m t giai đo n tu i riêng bi t.
ủ ơ ơ ơ ữ ự ự ứ ạ ộ ủ ự ắ 2. Ch ng x v a đ ng m ch là s gia tăng c a c tr n và s tăng c a s l ng
ế ố ế ủ ấ ạ ọ đ ng các y u t ả mô liên k t c a ch t căn b n ngo i bào và lipoprotein ở ướ ớ i l p d
ầ ạ ườ ị ở ở ổ ộ n i bì. B ch c u mono th ng b thu hút các vùng mà ế đó chúng bi n đ i thành
ự ạ ệ ằ ự ạ ộ các đ i th c bào chuyên bi t b ng s thu hút trên ph m vi r ng các lipoprotein gây
ớ ộ ụ ể ơ ữ ầ x v a g n v i các th th trung gian n i bào.
ế ệ ớ ế ọ ề Khi có nhi u lipid, các t bào này có quan h v i các t ạ bào b t và t o thành các
ấ ạ ễ ế ả ặ ỡ ạ ế đ i t ư bào d dàng nhìn th y t o thành các v t m và các m ng, đó là đ c tr ng
ể ở ộ ế ạ ầ ổ ủ ầ ủ ơ ữ ộ c a x v a đ ng m ch. Các thay đ i này có th m r ng đ n ph n trong c a t ng
ữ ủ ộ ứ ủ ạ ạ ộ ể áo gi a c a đ ng m ch và đ dày có th tăng lên vì s c hút c a các m ch máu.
ộ ườ ơ ữ ộ ự ể ệ ạ ạ 3. Đ ng m ch vành th ủ ng có bi u hi n x v a đ ng m ch. Đó là s dày lên c a
ạ ẫ ượ ệ ượ ằ ườ ườ màng trong m ch, v n đ c cho r ng đó là hi n t ng bình th ủ ng c a ng i có
tu i. ổ
ộ ố ộ ỉ ướ ạ ộ ố ơ ấ ị ủ ế ộ 4. M t s đ ng m ch ch t i m t vùng nh t đ nh c a m t s c quan và k t qu ả
ạ ử ẽ ắ ự ế ấ là gây t c ngh n cung c p máu trong vùng ho i t ổ (vùng ch t mô do s trao đ i
ứ ả ấ ả ồ ở ậ ch t không x y ra). Các ch ng nh i máu nói chung x y ra ộ tim, th n, não và m t
Ở ư ạ ố ộ ườ ố ơ s c quan khác. các vùng khác nh da, các đ ng m ch n i nhau th ng xuyên
ộ ộ ỉ ắ ẽ ế ế ạ ẫ ở ẫ và ch t c ngh n m t đ ng m ch không d n đ n ch t mô, b i vì dòng máu v n
ượ đ c duy trì.
ữ ủ ộ ở ự ế ế ế ầ ạ ạ 5. Khi các t ng áo gi a c a đ ng m ch y u b i s khi m khuy t giai đo n phôi,
ị ươ ệ ể ở ộ ủ ộ ự ạ ổ do b nh hay b th ể ng t n, thành c a đ ng m ch có th n r ng ra. S phát tri n
ế ự ứ ứ ệ ể ẫ ở ộ ủ c a quá trình giãn n này đã d n đ n s phát tri n m t ch ng b nh là ch ng phình
ự ứ ạ ở ế ậ ậ ả ỗ ọ m ch. S đ t gãy các ch phình mang đ n h u qu nghiêm tr ng, th m chí là
ch t. ế
2. Mao m ch:ạ
ổ ạ ườ ạ ướ ỏ ướ i. máu ra kh i l ạ i mao m ch Đ ng kính mao m ch ít thay đ i, t o thành l
ượ ẫ ề ể ạ ạ đ ằ c d n v tĩnh m ch b ng các ti u tĩnh m ch.
ư ế ạ ơ ổ ơ ươ ỏ ậ Các c quan nh ph i, gan, th n, niêm m c, tuy n, c bám x ng, v não.. phân
ơ ơ ụ ề ạ ầ ạ ố b nhi u mao m ch, s n không có mao m ch, còn gân, dây th n kinh và c tr n ít
mao m ch.ạ
ạ ườ ộ ỉ ế ứ ộ ộ ỏ Mao m ch th ng ch có m t hàng t bào n i mô đ ng trên m t màng đáy m ng.
ườ ủ ạ ừ ừ ạ ạ ð ng kính c a mao m ch t 7 9µm, dài t ổ 0,25mao m ch 1mao m ch. t ng
ơ ể ừ ề ạ chi u dài các mao m ch trong c th ch ng 96.000km.
ấ ạ ạ : 2.1 C u t o mao m ch
ạ ỏ ừ Thành mao m ch m ng, t ớ trong ra ngoài có các l p
ế ộ 2.1.1 T bào n i mô :
ướ ấ ươ ủ ế ứ ề ợ ộ D i KHVĐT th y các lá bào t ng c a t bào n i mô ch a nhi u vi s i, có liên
ế ự ủ ế ử ổ ế ỏ ế quan đ n s co rút c a t bào, các c a s nh và các v t lõm. Các t ộ bào n i mô
ườ ả ị ở ể ẻ ắ ớ ơ th ở ả ị ỏ ng g n v i nhau b i d i b t, l ng l o h n d i b t bi u mô (hình 14).
ạ ừ ấ ạ Hình 14 C u t o chung mao m ch (t Luiz, 2005)
2.1.2 Màng đáy:
ằ ả ộ Ở ộ ố Ạ N m phía ngoài n i mô, dày kho ng 500nm. m t s MAO M CH màng đáy
ử ổ ủ ặ ơ ợ cũng có c a s . M t ngoài màng đáy là n i bám c a các s i võng và ở ộ ố ơ m t s n i
ươ ộ ố ạ ế ủ ư ế ế ở có các nhánh bào t ng c a m t s lo i t bào đ n ti p xúc nh podocyte mao
ậ ạ ế ở ể ầ m ch ti u c u th n, t bào sao ầ mô th n kinh.
ế ạ : 2.1.3 T bào quanh m ch
Ạ ằ ọ ươ ậ N m d c phía ngoài MAO M CH, có các nhánh bào t ề ạ ng b c 1 ch y theo chi u
Ạ ừ ươ ậ ừ dài MAO M CH, t đó có các nhánh bào t ng b c 2 phát sinh t nhánh bào t ươ ng
ậ b c 1.
ư ể ể ướ ộ ấ ạ Có các bào quan nh th Golgi, ty th , l i n i ch t... Vùng ngo i vi bào t ươ ng
ề ợ ế ể ạ có nhi u s i myosin, actin. T bào quanh m ch giúp co rút và ki m soát dòng máu
ư l u thông.
ạ ạ 2.2 Phân lo i mao m ch:
ự ấ ế ạ ạ ộ D a vào c u trúc t bào n i mô và màng đáy, chia ra 3 lo i mao m ch
ụ ạ ạ 2.2.1 Mao m ch liên t c (mao m ch kín) :
ụ ế ả ộ ở ỏ T bào n i mô và màng đáy liên t c, không có khe h , kho ng m ng nh t c a t ấ ủ ế
ụ ừ ả ấ ạ ộ bào n i mô ch ng 0,1 0,2µm. Mao m ch liên t c ngăn c n không cho các ch t có
ọ ượ ử ớ ạ ườ ấ ở ơ Ở tr ng l ng phân t l n qua thành mao m ch và th ng th y c , não. não
ụ ạ ạ ạ ở ệ ầ ươ mao m ch liên t c t o hàng rào máu não. Mao m ch h th n kinh trung ng,
ạ ơ ỡ ộ mô c , mô m thu c mao m ch kín.
ạ ỗ ủ 2.2.2 Mao m ch có l ử ổ : ạ th ng (mao m ch có c a s )
ệ ủ ế ớ ố ộ ộ Có hai l p màng đáy đ i di n c a t ắ bào n i mô hoà vào nhau thành m t lá ch n
ỏ ỗ ủ ườ ạ ấ r t m ng, t o thành 1 l th ng, đ ng kính 6080 nm.
ở ộ ế ế ạ ộ ể ậ ỗ ộ Có niêm m c ru t non, tuy n n i ti ầ t, ti u c u th n, l n i mô không có màng
ữ ắ ỗ ủ ự ự ể ử ỏ ơ ch n, đó là nh ng l th ng th c s , có th cho các phân t nh h n 69.000 Daltons
ượ ộ ế ế ạ ạ ộ ố v t qua. Các mao m ch niêm m c ru t, các tuy n n i ti ạ t, đám r i màng m ch
ể ầ ử ổ ể ậ ạ ộ ạ th mi và ti u c n th n thu c lo i mao m ch có c a s (hình 15).
ể ạ Mao m ch ki u xoang có màng đáy không
ụ ở ặ ạ ở ộ ừ liên t c ( lách) ho c không có màng đáy ( gan). Lòng mao m ch r ng t 30
ườ ữ ằ ế ộ 40µm, đ ả ng đi ngo n ngoèo. Kho ng gian bào gi a các t ấ ộ bào n i mô r t r ng
ư ở ụ ớ ấ nên các ch t có phân t ử ượ l ể ng l n cũng có th qua (ví d nh ạ mao m ch lách,
ỷ ươ ạ mao m ch tu x ng).
ớ ế ữ ạ ấ ổ ơ ậ Mao m ch máu là n i trao đ i ch t gi a máu v i t bào và mô, vì v y còn đ ượ c
ệ ạ ưỡ ạ ố phân bi t thành mao m ch dinh d ng và mao m ch n i (hình 15).
ọ ạ : 2.3 Mô sinh lý h c mao m ch
ự ề ụ ể ề ạ ạ ộ ộ S đi u hòa máu cho vùng mao m ch ph thu c vào ti u đ ng m ch ti n mao
ạ ướ ấ ạ ơ ơ ấ ả ỏ ồ m ch, chúng có kích th c nh nh t và c u t o g m vòng c đ n gi n là vòng c ơ
th t. ắ
ơ ơ ủ ự ể ầ ạ ợ ổ Các s i th n kinh ki m soát s co giãn c a c tr n thành m ch làm thay đ i
ườ ộ ố ấ ượ ạ ả ư đ ng kính lòng m ch. Có m t s ch t đ c gi i phóng ra nh histamin có trong
ủ ướ ầ ị ị ả ạ ưở mô b viêm, v trí xa hay g n tim c a l i mao m ch cũng nh h ầ ế ng đ n tu n
ự ế ượ ủ ệ ầ ạ hoàn mao m ch. Th c t ả có kho ng 8% l ng máu c a h tu n hoàn đi qua mao
m ch.ạ
ư ấ ầ ậ ổ ơ ươ Các mô có nhu c u trao đ i ch t cao nh tim, th n, c bám x ề ng... thì có nhi u
ơ ơ ạ ậ ơ ạ mao m ch, ng ượ ạ c l i gân, c tr n thì ít mao m ch, th m chí có c quan không có
ư ụ ạ ạ mao m ch nh s n, giác m c, van tim...
Ướ ổ ườ ủ ơ ể ớ ầ ổ ấ ạ c tính t ng đ ng kính các mao m ch c a c th l n g p 800 l n t ng đ ườ ng
ủ ố ủ ủ ủ ạ ạ ả ộ ộ ộ kính c a các đ ng m ch ch . t c đ dòng máu c a đ ng m ch ch kho ng 35
ệ ộ ố ớ ỉ ớ ạ m/giây, còn t c đ dòng máu qua mao m ch ch là 0,3 m/giây. V i di n tích l n,
ấ ạ ơ ấ ậ ả ạ ộ ơ ậ ạ ố t c đ dòng máu ch m, c u t o thành m ng đ n gi n, mao m ch là n i r t thu n
ệ ể ổ ướ ấ ưỡ ti n đ trao đ i khí, n c, ch t dinh d ng.
ạ ở ừ ạ ở ể ầ ấ ủ Tính th m c a mao m ch t ng vùng khác nhau, các mao m ch ậ ti u c u th n
ầ ấ ấ ạ ớ ớ ở ệ ề ơ có tính th m g p 10 l n so v i so v i mao m ch ấ mô c . Khi có đi u ki n b t
ườ ế ắ ộ ộ ủ ư ậ ấ ộ th ủ ng nh viêm, ng đ c do v t c n c a các đ ng v t thì tính th m c a mao
ạ m ch tăng lên.
Ở ộ ố ạ ế ự ả ộ m t s mao m ch, các enzyme do t ặ ủ ấ bào n i mô s n xu t ra và s có m t c a
ở ư ạ ạ ự ạ đ i th c bào quanh thành m ch t o nên hàng rào máu – mô nh hàng rào máu
ế ứ ắ ố não, hàng rào máu tuy n c, hàng rào máu m t, hàng rào máu ng sinh tinh.
3. Tĩnh m ch:ạ
ề ẫ ạ ườ ạ ươ ứ ớ ộ ng đi kèm v i đ ng m ch t ng ng, trên đ ườ ng Tĩnh m ch d n máu v tim, th
ở ề ườ ạ ầ ầ ạ ớ tr v tim, đ ng kính tĩnh m ch l n d n, thành tĩnh m ch dày d n.
ố ượ ủ ạ ạ ạ ạ ớ ơ ộ ớ Do s l ơ ng tĩnh m ch l n h n đ ng m ch và lòng m ch c a tĩnh m ch l n h n
ứ ứ ả ạ ạ ớ ơ ộ đ ng m ch nên s c ch máu cu tĩnh m ch l n h n.
ấ ạ 3.1 C u t o chung:
ớ ộ ự ạ ạ ệ So v i đ ng m ch, tĩnh m ch có s khác bi t:
ữ ủ ớ ộ ạ ạ ớ ơ ỏ Thành l p áo gi a c a tĩnh m ch m ng h n so v i đ ng m ch cùng tên.
ồ ợ Không có màng ngăn đàn h i (s i chun) trong.
ầ ơ ơ Thành ph n c ít h n.
ể ợ ồ Các lá s i đàn h i ít phát tri n.
Áo ngoài dày h n.ơ
ầ ợ ạ ể ạ ọ ơ Thành ph n s i t o keo ch y d c phát tri n h n (hình 16).
3.1.2 Áo gi aữ :
ợ ơ ơ ầ ạ ữ ế ỏ ở M ng, thành ph n t o nên áo gi a là các s i c tr n x p vòng, cách nhau b i các
ộ ố ợ ồ ợ ạ s i t o keo và m t s s i đàn h i.
3.1.3 Áo ngoài:
ế ồ ề ợ ướ ợ ạ ọ ồ Là bao mô liên k t g m nhi u bó s i collagen và l i s i đàn h i ch y d c, xen k ẽ
ộ ố ợ ơ ơ Ở ổ ụ ạ ớ là m t s s i c tr n. ạ tĩnh m ch trong b ng và các tĩnh m ch l n khác d ướ i
ớ ơ ặ ệ ể tim có l n c đ c bi t phát tri n (hình 8.17).
ắ ầ ạ ớ ừ ộ Hình 17 C t ngang m t ph n tĩnh m ch l n (t Luiz, 2005)
Ở ữ ạ ấ ạ ở ệ ố nh ng tĩnh m ch trung bình, nh t là tĩnh m ch ể ẩ chi có h th ng van đ đ y
ộ ấ ạ ở ề ổ ứ ế ướ ộ máu tr v tim. Van là m t c u t o do t ch c liên k t bên d ạ i đ i lên t o thành
ộ ụ ế m t tr c liên k t bên trong.
ệ ố ứ ạ ỗ ồ ỗ M i van tĩnh m ch g m 2 lá van hình bán nguy t đ i x ng nhau, m i lá van đ ượ c
ự ấ ạ ủ ặ ủ ạ hình thành do s g p l ớ ợ ữ i c a áo trong tĩnh m ch. Gi a hai m t c a lá van là l p s i
ế ớ ớ ướ ộ ớ ợ ồ ỏ collagen m ng xen v i s i đàn h i, liên k t v i l p d ủ i n i mô c a áo trong.
ự ủ ộ ề ả ạ Khi dòng máu ch y v tim, 2 lá van ép sát thành m ch. Khi áp l c c a c t máu
ạ ả phía trên van tăng lên làm cho 2 lá van đóng l i, ngăn không cho máu ch y ng ượ c
ạ ướ ề ỏ (hình 18). Tĩnh m ch chi d ạ ạ i có nhi u van, các tĩnh m ch nh và các tĩnh m ch
ớ l n không có các van.
ấ ạ Hình 18 C u t o van tĩnh
ạ ừ ị m ch (t Tr nh Bình, 2004)
ạ : ạ 3.2 Phân lo i tĩnh m ch
ự ầ ạ Ạ ể ớ D a vào t ỷ ệ l ữ các thành ph n t o nên l p áo gi a có th phân TĨNH M CH ra làm
3 lo i:ạ
ạ ủ 3.2.1 Tĩnh m ch c a màng não và não :
ữ ấ ạ ợ ạ ớ ế ơ ơ ở Có l p áo gi a c u t o b i các s i t o keo không có t bào c tr n.
3.2.2 Tĩnh m ch cạ ơ
ợ ơ ơ ủ ớ ữ ế ầ Thành ph n chính c a l p áo gi a là s i c tr n x p vòng.
ỗ ợ : ạ 3.2.3 Tĩnh m ch h n h p
ủ ế ủ ớ ữ ạ ầ ồ ơ ộ ớ 1) Bao g m tĩnh m ch x chun có thành ph n ch y u c a l p áo gi a là m t l p
ạ ạ ồ ướ ả ạ ợ s i đàn h i. Ðó là tĩnh m ch nhánh, tĩnh m ch d i đòn, tĩnh m ch c nh; 2) tĩnh
ữ ớ ợ ơ ế ủ ế ủ ớ ơ ơ ầ ạ m ch x c là thành ph n ch y u c a l p áo gi a, l p s i c x p thành 3 l p t ớ ừ
ọ ồ ọ ườ ặ ở ướ trong ra ngoài g m d c vòng d c, th ng g p ạ tĩnh m ch chi d i.
ứ ườ ủ ể ạ ạ ể Ngoài ra có th căn c vào đ ể ng kính c a tĩnh m ch đ phân lo i thành ti u tĩnh
ỡ ớ ạ ạ ạ ạ ỡ ỏ m ch, tĩnh m ch c nh , tĩnh m ch trung bình và tĩnh m ch c l n.
ọ ạ 3.3 Mô sinh lý h c tĩnh m ch:
ứ ứ ể ạ ạ ượ ầ ướ ướ Là lo i m ch có s c ch a, có th tăng dung l ng tu n hoàn tr c tr ữ c nh ng
ự ổ ở ứ ộ ấ ị thay đ i áp l c máu m c đ nh t đ nh.
ơ ể ủ ể ạ ả Trong tĩnh m ch có kho ng 64% th tích máu c a toàn c th , trong khi đó ở
ể ạ ỉ ả ộ đ ng m ch ch có kho ng 14% th tích máu.
ạ ạ ơ ồ ượ ớ ự ứ Các tĩnh m ch x , tĩnh m ch đàn h i co giãn đ ổ c nên thích ng v i s thay đ i
ố ượ ạ ơ ươ ự ủ ạ ạ kh i l ng máu, còn tĩnh m ch c , do tr ng l c c a thành m ch nên m ch bao
ờ ở ạ ủ ộ ở ứ ị gi cũng tr ng thái căng và ít b giãn b i s c năng c a c t máu.
ự ủ ơ ề ạ ơ ồ ớ Các tĩnh m ch x và đàn h i, c đ u có các van, làm cho áp l c c a máu m i tăng
ự ậ ể ề ạ ừ ụ ộ ẽ ượ c c b s đ c phân tán trên chi u dài m ch. ngoài ra s v n chuy n máu t tĩnh
ủ ự ề ạ ơ ươ ạ m ch v tim còn có s tham gia c a các c vân bám x ng quang các tĩnh m ch.
ự ạ ạ 4. S t o m ch:
ớ ở ẻ ở ờ ỳ ự ạ S hình thành các m ch m i th i k phôi thai. tr Ở ử t ạ ự ạ cung, s t o m ch
ố ượ ễ ớ ầ ế ở m i di n ra nhánh chóng, s l ạ ng mao m ch c n thi ể ấ ớ t phát tri n r t l n, b i vì
ừ ỉ ớ ạ ứ ả ế ự s khuy c tán t máu vào mô ch gi ạ i h n trong kho ng cách ch ng 2,5 mao m ch.
ỗ ự ệ ự ạ ế ạ ộ ớ ồ S t o m ch m i bao g m m t chu i s ki n ti p theo:
ự ở ể ạ ạ ớ ộ S thoái hóa vùng màng đáy, l p n i mô, các mao m ch và ti u tĩnh m ch còn
sót l i.ạ
ế ề ơ ự ể ộ ưở Các t bào n i mô di chuy n v n i đang có s tăng tr ng mô
ế ắ ả ầ ạ ộ T bào n i mô sinh s n và s p hàng, hình thành các m m m ch và hình thành
lòng ng.ố
ố ớ ặ ướ ể ạ ầ ộ ạ Các m m m ch n i v i nhau đ hình thành các cu n ho c l i m ch máu
ế ậ ả ạ Thi ớ t l p dòng máu ch y qua mao m ch m i
