TI U LU N TRI T H CỂ Ậ Ế Ọ
L I NÓI Đ UỜ Ầ
Trong nh ng năm g n đây, n n kinh t n c ta có s thay đ i và đ tữ ầ ề ế ướ ự ổ ạ
đ c nhi u thành t u to l n .Đ đ t nh ng thành t u y chúng ta không thượ ề ự ớ ể ạ ữ ự ấ ể
quên đ c b c ngo t l ch s trong c ch chuy n đ i n n kinh t đ tượ ướ ặ ị ử ơ ế ể ổ ề ế ấ
n c , mà c t m c c a nó là Đ i h i Đ ng toàn qu c l n th VI (1986) đãướ ộ ố ủ ạ ộ ả ố ầ ứ
làm thay đ i b m t kinh t Nhà n c.ổ ộ ặ ế ướ
Đ i v i n c ta, đi lên t m t n n kinh t ti u nông , mu n thoát kh iố ớ ướ ừ ộ ề ế ể ố ỏ
nghèo nàn l c h u và nhanh chóng đ t đ n trình đ c a n c phát tri n thì t tạ ậ ạ ế ộ ủ ướ ể ấ
yêú c n ph i đ i m i . Đây là m t đ không m i nh ng nó đ c p đ n nh ngầ ả ổ ớ ộ ề ớ ư ề ậ ế ữ
v n đ c p thi t c a n c ta hi n nay , đ ng ch m tr c ti p đ n c s hấ ề ấ ế ủ ướ ệ ụ ạ ự ế ế ơ ở ạ
t ng và ki n trúc th ng t ng c a n c ta . Nó giúp chúng ta r t nhi u trongầ ế ượ ầ ủ ướ ấ ề
vi c đ i m i và xây d ng ch nghĩa xã h i n c ta hi n nay.ệ ổ ớ ự ủ ộ ở ướ ệ
Đ i h i Đ ng toàn qu c l n th VII c a Đ ng đã kh ng đ nh : "Xâyạ ộ ả ố ầ ứ ủ ả ẳ ị
d ngự
n c ta thành m t n c công nghi p có c v t ch t k thu t hi n đ i , cướ ộ ướ ệ ơ ậ ấ ỹ ậ ệ ạ ơ
c u kinh t h p lý , quan h s n xu t ti n b , phù h p v i tính ch t và trìnhấ ế ợ ệ ả ấ ế ộ ợ ớ ấ
đ phát tri n c a l c l ng s n xu t , đ i s ng v t ch t và tinh th n cao ,ộ ể ủ ự ượ ả ấ ờ ố ậ ấ ầ
qu c phòng an ninh v ng ch c , dân giàu , n c m nh , xã h i công b ng vănố ữ ắ ướ ạ ộ ằ
minh". M c tiêu đó là s c th hoá h c thuy t Mác v hình thái kinh t - xãụ ự ụ ể ọ ế ề ế
h i và hoàn c nh c th c a xã h i Vi t Nam . Nó cũng là m c tiêu c a sộ ả ụ ể ủ ộ ệ ụ ủ ự
nghi p cong nghi p hoá , hi n đ i hoá n c ta .ệ ệ ệ ạ ở ướ
Chính vì v y mà em ch n đ tài "ậ ọ ề H c thuy t v hình thái kinh t - xãọ ế ề ế
hôi và v n đ quá đ lên CNXH Vi t Namấ ề ộ ở ệ " . Đây là m t đ tài hay, cóộ ề
n i dung ph c t p và r ng . Do trình đ có h n , nên không tránh kh i khi mộ ứ ạ ộ ộ ạ ỏ ế
khuy t trong vi c nghiên c u . R t mong đ c đóng góp ý ki n c a th y côế ệ ứ ấ ượ ế ủ ầ
và các b n đ bài vi t c a em đ c hoàn thi n h n .ạ ể ế ủ ượ ệ ơ
1
TI U LU N TRI T H CỂ Ậ Ế Ọ
I. HÌNH THÁI KINH T - XÃ H I MÁC - LÊNIN.Ế Ộ
Chúng ta đ u bi t , trong l ch t t ng nhân lo i tr c Mác đã có không ítề ế ị ư ưở ạ ướ
cách ti p c n , khi nghiên c u l ch s phát tri n c a xã h i . Xu t phát tế ậ ứ ị ử ể ủ ộ ấ ừ
nh ng nh n th c khác nhau , v i nh ng ý t ng khác nhau mà có s phân chiaữ ậ ứ ớ ữ ưở ự
l ch s ti n hoá c a xã h i theo nh ng cách khác nhau . Chúng ta cũng đã quênị ử ế ủ ộ ữ
v i khái ni m th i đ i đ đá , th i đ i đ đ ng , th i đ i c i xay gió , th iớ ệ ờ ạ ồ ờ ạ ồ ồ ờ ạ ố ờ
đ i máy h i n c ….và g n đây là các n n văn minh : văn minh nông nghi p ,ạ ơ ướ ầ ề ệ
văn minh công nghi p , văn minh h u công nghi p .ệ ậ ệ
D a trên nh ng k t qu nghiên c u lý lu n và t ng th quá trình l ch s ,ự ữ ế ả ứ ậ ổ ể ị ử
các nhà sáng l p ch nghĩa Mác đã v n d ng phép bi n ch ng duy v t đậ ủ ậ ụ ệ ứ ậ ể
nghiên c u l ch s xã h i , đ a ra quan đi m duy v t v l ch s và đã hìnhứ ị ử ộ ư ể ậ ề ị ử
thành nên h c thuy t "hình thái kinh t xã h i " . Hình thái kinh t - Xã h i làọ ế ế ộ ế ộ
m t ph m trù c a ch nghĩa duy v t l ch s dùng đ ch xã h i t ng giaiộ ạ ủ ủ ậ ị ử ể ỉ ộ ở ừ
đo n nh t đ nh, v i m t ki u quan h s n xu t đ c tr ng cho xã h i đó phùạ ấ ị ớ ộ ể ệ ả ấ ặ ư ộ
h p v i m t trình đ nh t đ nh c a l c l ng s n xu t và m t ki n trúcợ ớ ộ ộ ấ ị ủ ự ượ ả ấ ộ ế
th ng t ng t ng ng đ c xây d ng trên nh ng quan h s n xu t y.ượ ầ ươ ứ ượ ự ữ ệ ả ấ ấ
Là bi u hi n t p trung c a quan ni m duy v t v l ch s , h c thuy tể ệ ậ ủ ệ ậ ề ị ử ọ ế
hình thái kinh t - xã h i nghiên c u l ch s xã h i trên c s xem xét l cế ộ ứ ị ử ộ ơ ở ự
l ng s n xu t và quan h s n xu t , c s h t ng và ki n trúc th ng t ngượ ả ấ ệ ả ấ ơ ở ạ ầ ế ượ ầ
, t c toàn b các y u t c u trúc thành b m t c a th i đ i : Chính tr , kinhứ ộ ế ố ấ ộ ặ ủ ờ ạ ị
t , văn hoá , xã h i , khoa h c , k thu t …..Do đó , nó ch ra b n ch t c aế ộ ọ ỹ ậ ỉ ả ấ ủ
quá trình phát tri n c a xã h i loài ng i . Loài ng i đã tr i qua năm hìnhể ủ ộ ườ ườ ả
thái kinh t - xã h i theo tr t t t th p đ n cao đó là : Hình thái kinh t c ngế ộ ậ ự ừ ấ ế ế ộ
s n nguyên thu , chi m h u nô l , phong ki n , t b n ch nghĩa và ngàiả ỷ ế ữ ệ ế ư ả ủ
nay đang quá đ lên hình thái kinh t - xã h i c ng s n ch nghĩa.ộ ế ộ ộ ả ủ
Hình thái kinh t - xã h i có tính l ch s , có s ra đ i phát tri n và di tế ộ ị ử ự ờ ể ệ
vong. Ch đ xã h i l c h u s m t đi , ch đ xã h i m i cao h n s thayế ộ ộ ạ ậ ẽ ấ ế ộ ộ ớ ơ ẽ
th . Đó là khi ph ng th c s n cũ đã nên l i th i , ho c kh ng ho ng doế ươ ứ ả ỗ ờ ặ ủ ả
mâu thu n c a quan h s n xu t v i l c l ng s n xu t quá l n không thẫ ủ ệ ả ấ ớ ự ượ ả ấ ớ ể
phù h p thì ph ng th c s n xu t này s b di t vong và xu t hi n m tợ ươ ứ ả ấ ẽ ị ệ ấ ệ ộ
ph ng th c s n xu t m i hoàn thi n h n , có quan h s n xu t phù h p v iươ ứ ả ấ ớ ệ ơ ệ ả ấ ợ ớ
l c l ng s n xu t . Nh v y b n ch t c a s thay th trên là ph thu c vàoự ượ ả ấ ư ậ ả ấ ủ ự ế ụ ộ
m i quan h bi n ch ng gi a quan h s n xu t và l c l ng s n xu t .ố ệ ệ ứ ữ ệ ả ấ ự ượ ả ấ
2
TI U LU N TRI T H CỂ Ậ Ế Ọ
1.L c l ng s n xu t và quan h s n xu t.ự ượ ả ấ ệ ả ấ
L c l ng s n xu t là m i quan h gi a con ng i v i t nhiên trongự ượ ả ấ ố ệ ữ ườ ớ ự
quá trình s n xu t , là bi u hi n trình đ trinh ph c t nhiên c a con ng iả ấ ể ệ ộ ụ ự ủ ườ
trong giai đo n l ch s nh t đ nh . L ch s s n xu t là m t th th ng nh t h uạ ị ử ấ ị ị ử ả ấ ộ ể ố ấ ữ
c gi a t li u s n xu t ( đ c bi t là công c lao đ ng ) v i ng i lao đ ng ,ơ ữ ư ệ ả ấ ặ ệ ụ ộ ớ ườ ộ
v i kinh nghi m và k năng ngh nghi p . L c l ng s n xu t đóng vai tròớ ệ ỹ ề ệ ự ượ ả ấ
quy t đ nh ph ng th c s n xu t .ế ị ươ ứ ả ấ
Quan h s n xu t là m i quan h gi a ng i v i ng i trong quá trìnhệ ả ấ ố ệ ữ ườ ớ ườ
s n xu t v t ch t th hi n quan h s h u đ i v i t li u s n xu t , quanả ấ ậ ấ ể ệ ở ệ ở ữ ố ớ ư ệ ả ấ
h t ch c qu n lý trao đ i ho t đ ng v i nhau và quan h phân ph i s nệ ổ ứ ả ổ ạ ộ ớ ệ ố ả
ph m . Trong quan h s n xu t quan h s h u v t li u s n xu t gi v tríẩ ệ ả ấ ệ ở ữ ề ư ệ ả ấ ữ ị
quy t đ nh các quan h khác . Quan h s n xu t do con ng i t o ra , song nóế ị ệ ệ ả ấ ườ ạ
đ c hình thành m t cách khách quan không ph thu c vào y u t ch quanượ ộ ụ ộ ế ố ủ
c a con ng i . Quan h s n xu t mang tính n đ nh t ng đ i v i b n ch tủ ườ ệ ả ấ ổ ị ươ ố ớ ả ấ
xã h i và tính ph ng pháp đa d ng trong hình th c bi u hi n .ộ ươ ạ ứ ể ệ
Gi a quan h s n xu t và l c l ng s n xu t có m i quan h bi n ch ngữ ệ ả ấ ự ượ ả ấ ố ệ ệ ứ
v i nhau bi u hi n ch :ớ ể ệ ở ỗ
Xu h ng c a s n xu t v t ch t là không ng ng bi n đ i phát tri n . Sướ ủ ả ấ ậ ấ ừ ế ổ ể ự
bi n đ i đó bao gi cũng b t đ u b ng s bi n đ i và s phát tri n c a l cế ổ ờ ắ ầ ằ ự ế ổ ự ể ủ ự
l ng s n xu t mà tr c h t là công c . L c l ng s n xu t phát tri n d nượ ả ấ ướ ế ụ ự ượ ả ấ ể ẫ
đ n mâu thu n gay g t v i quan h s n xu t hi n có và xu t hiênj đòi h iế ẫ ắ ớ ệ ả ấ ệ ấ ỏ
khách quan , ph i xoá b quan h s n xu t cũ , thay th b ng quan h s nả ỏ ệ ả ấ ế ằ ệ ả
xu t m i . Quan h s n xu t v n là hình th c phát tri n c a l c l ng s nấ ớ ệ ả ấ ố ứ ể ủ ự ượ ả
xu t (phù h p) nh ng do mâu thu n c a l c l ng s n xu t (đông) v i quanấ ợ ư ẫ ủ ự ượ ả ấ ớ
h s n xu t ( n đ nh t ng đ i ) quan h l i tr thành xi ng xích kìm hãmệ ả ấ ổ ị ươ ố ệ ạ ở ề
s phát tri n c a l c l ng s n xu t ( không phù h p ).ự ể ủ ự ượ ả ấ ợ
Tuy nhiên quan h s n xu t cũng có tính đ c l p t ng đ i v i l c l ngệ ả ấ ộ ậ ươ ố ớ ự ượ
s n xu t th hi n trong n i dung s tác đ ng tr l i v i l c l ng s n xu t ,ả ấ ể ệ ộ ự ộ ở ạ ớ ự ượ ả ấ
quy đ nh m c đích xã h i c a s n xu t , xu h ng phát tri n c a quan h l iị ụ ộ ủ ả ấ ướ ể ủ ệ ợ
ích , t đó hình thành nh ng y u t t n t i thúc đ y và kìm hãm s phát tri nừ ữ ế ố ồ ạ ẩ ự ể
c a l c l ng s n xu t . S tác đ ng tr l i nói trên c a quan h s n xu tủ ự ượ ả ấ ự ộ ử ạ ủ ệ ả ấ
bao gi cũng thong qua các quy lu t kinh t - xã h i đ c bi t là quy lu t kinhờ ậ ế ộ ặ ệ ậ
t c b n .ế ơ ả
3
TI U LU N TRI T H CỂ Ậ Ế Ọ
S th ng nh t bi n ch ng gi a quan h s n xu t và l c l ng s n xu tự ố ấ ệ ứ ữ ệ ả ấ ự ượ ả ấ
nh s th ng nh t gi ã hai m t đ i l p t o nên ch nh th c a s n xu t xãư ự ố ấ ư ặ ố ậ ạ ỉ ể ủ ả ấ
h i . Tác đ ng qua l i bi n ch ng gi a l c l ng s n xu t v i quan hộ ộ ạ ệ ứ ữ ự ượ ả ấ ớ ệ
s n xu t đ c Mác - Anghen khái quát thành quy lu t v s phù h p gi aả ấ ượ ậ ề ự ợ ữ
quan h s n xu t và trình đ phát tri n c a l c l ng s n xu t . L c l ngệ ả ấ ộ ể ủ ự ượ ả ấ ự ượ
s n xu t quy t đ nh s hình thành và bi n đ i c a quan h s n xu t . Khiả ấ ế ị ự ế ổ ủ ệ ả ấ
không thích ng v i tính ch t và trình đ phát tri n c a l c l ng s n xu t ,ứ ớ ấ ộ ể ủ ự ượ ả ấ
quan h s n xu t s kìm hãm th m chí phá ho i s phát tri n c a l c l ngệ ả ấ ẽ ậ ạ ự ể ủ ự ượ
s n xu t , mâu thu n c a chúng t t y u s n y sinh. Bi u hi n c a mâuả ấ ẫ ủ ấ ế ẽ ả ể ệ ủ
thu n này trong xã h i là mâu gi a các giai c p đ i kháng .ẫ ộ ữ ấ ố
L ch s đã ch ng minh r ng do s phát tri nc a l c l ng s n xu t , loàiị ử ứ ằ ự ể ủ ự ượ ả ấ
ng i đã b n l n thay đ i quan h s n xu t g n li n v i b n cu c cáchườ ố ầ ổ ệ ả ấ ắ ề ớ ố ộ
m ng xã h i , d n đ n s ra đ i n i ti p nhau c a các hình thái kinh t xã h iạ ộ ẫ ế ự ờ ố ế ủ ế ộ
. Vào giai đo n cu i cùng c a xã h i phong ki n các n c Tây Âu l cạ ố ủ ộ ế ở ướ ự
l ng s n xu t đã mang nh ng i u t xã h i hoá g n v i quan h s n xu tượ ả ấ ữ ế ố ộ ắ ớ ệ ả ấ
phong ki n. Quan h s n xu t phong ki n ch t h p không ch đ ng đ cế ệ ả ấ ế ậ ẹ ứ ự ượ
n i dung m i c a l c l ng s n xu t . Quan h s n xu t c a T b n chộ ớ ủ ự ượ ả ấ ệ ả ấ ủ ư ả ủ
nghĩa ra đ i thay th quan h s n xu t phong ki n . Trong lòng n n s n xu tờ ế ệ ả ấ ế ề ả ấ
t b n , l c l ng s n xu t phát tri n , cùng v i s phân công lao đ ng vàư ả ự ượ ả ấ ể ớ ự ộ
tính ch t xã h i hoá công c s n xu t đã hình thành lao đ ng chung c a ng iấ ộ ụ ả ấ ộ ủ ườ
dân có tri th c và trình đ chuyên môn hoá cao . S l n m nh này c a l cứ ộ ự ớ ạ ủ ự
l ng s n xu t d n đ n mâu thu n gay g t v i ch đ s h u t nhân tượ ả ấ ẫ ế ẫ ắ ớ ế ộ ở ữ ư ư
b n ch nghĩa . Gi i quy t mâu thu n đó đòi h i ph i xáo b quan h s nả ủ ả ế ẫ ỏ ả ỏ ệ ả
xu t t nhân t b n ch nghĩa , xác l p quan h s n xu t m i , quan h s nấ ư ư ả ủ ậ ệ ả ấ ớ ệ ả
xu t xã h i ch nghĩa. Theo Mác , do có đ c nh ng l c l ng s n xu t m i,ấ ộ ủ ượ ữ ự ượ ả ấ ớ
loài ng i thay đ i phát tri n s n xu t c a mình và do đó thay đ i phát tri nườ ổ ể ả ấ ủ ổ ể
s n xu t làm ăn cu mình , loài ng i thay đ i quan h s n xu t c a mình .ả ấ ả ườ ổ ệ ả ấ ủ
Phù h p có th hi u là c ba m t c a quan h s n xu t ph i thích ngợ ể ể ả ặ ủ ệ ả ấ ả ứ
v i tính ch t trình đ phát tri n c a l c l ng s n xu t . Quan h s n xu tớ ấ ộ ể ủ ự ượ ả ấ ệ ả ấ
ph i t o đ c đi u ki n s n xu t và k t h p v i t i u gi a t li u s n xu tả ạ ượ ề ệ ả ấ ế ợ ớ ố ư ữ ư ệ ả ấ
và s c lao đ ng , b o đ m trách nhi m t s n xu t m r ng . M ra sauứ ộ ả ả ệ ừ ả ấ ở ộ ở
nh ng đi u ki n thích h p cho vi c kích thích v t ch t , tinh th n v i ng iữ ề ệ ợ ệ ậ ấ ầ ớ ườ
lao đ ng . ộ
4
TI U LU N TRI T H CỂ Ậ Ế Ọ
V y quy lu t v s phù h p gi a quan h s n xu t v i trình đ phátậ ậ ề ự ợ ữ ệ ả ấ ớ ộ
tri n c a l c l ng s n xu t là quy lu t chung c a s phát tri n xã h i .Doể ủ ự ượ ả ấ ậ ủ ự ể ộ
tác đ ng c a quy lu t này ,xã h i phát tri n k ti p nhau t th p đ n cao c aộ ủ ậ ộ ể ế ế ừ ấ ế ủ
các ph ng th c s n xu t ,hay chính là c a các hình thái kinh t - xã h i .Quyươ ứ ả ấ ủ ế ộ
lu t c t lõi này nh s i ch đ xuyên su t dòng ch y ti n hoá c a l ch sậ ố ư ợ ỉ ỏ ố ả ế ủ ị ử
không ch nh ng lĩnh v c kinh t mà c các lĩnh v c ngoài kinh t , phi kinhỉ ữ ự ế ả ự ế
t . ế
2.C s h t ng và ki n trúc th ng t ng .ơ ở ạ ầ ế ượ ầ
Ki n trúc th ng t ng là toàn b nh ng t t ng xã h i , nh ng thi tế ượ ầ ộ ữ ư ưở ộ ữ ế
ch t ng ng và nh ng quan h n i t ng c a th ng t ng , đó là nh ngế ươ ứ ữ ệ ộ ả ủ ượ ầ ữ
quan đi m t t ng chính tr , pháp quy n , đ o đ c , tôn giáo , ngh thu t ,ể ư ưở ị ề ạ ứ ệ ậ
tri t h c và các th ch t ng ng nh Nhà n c Đ ng phái , giáo h i và cácế ọ ể ế ươ ứ ư ướ ả ộ
đoàn th qu n chúng . Ki n trúc th ng t ng đ c hình thành trên t ng h pể ầ ế ượ ầ ượ ổ ợ
toàn b nh ng quan h s n xu t h p thành c c u kinh t c a m t ch đ xãộ ữ ệ ả ấ ợ ơ ấ ế ủ ộ ế ộ
h i nh t đ nh ng i ta g i đó là c s h t ng.ộ ấ ị ườ ọ ơ ở ạ ầ
C s h t ng bao g m nh ng quan h s n xu t đang gi đ a v th ng trơ ở ạ ầ ồ ữ ệ ả ấ ữ ị ị ố ị
n n kinh t nhóm nh ng quan h s n xu t tàn d và nh ng quan h s n xu tề ế ữ ệ ả ấ ư ữ ệ ả ấ
m i là quan h m n m ng c a xã h i.ớ ệ ầ ố ủ ộ
B t kỳ m t c s h t ng nào cũng bao g m nh ng thành ph n kinh tấ ộ ơ ở ạ ầ ồ ữ ầ ế
khác nhau , m i thành ph n kinh t này đ u g n li n v i m t ki u quan hỗ ầ ế ề ắ ề ớ ộ ể ệ
s n xu t trong đó quan h s n xu t th ng tr bao gi cũng gi vai trò chi ph iả ấ ệ ả ấ ố ị ờ ữ ố
các thành ph n kinh t khác . Trong xã h i có giai c p đ i kháng , giai c p nàyầ ế ộ ấ ố ấ
n y sinh t c s h t ng , t mâu thu n và xung đ t kinh t . Đó chính là cả ừ ơ ở ạ ầ ừ ẫ ộ ế ơ
s n y sinh giai c p đ i kháng trong ki n trúc th ng t ng, giai c p th ng trở ả ấ ố ế ượ ầ ấ ố ị
v kinh t s th ng tr và thi t l p c s th ng tr v m t t t ng đ i v iề ế ẽ ố ị ế ậ ả ự ố ị ề ặ ư ưở ố ớ
xã h i , trong đó h t t ng chính tr và b mái qu n lý nhà n c có v tríộ ệ ư ưở ị ộ ả ướ ị
quan tr ng nh t .ọ ấ
a, C s h t ng quy t đ nh ki n trúc th ng t ng .ơ ở ạ ầ ế ị ế ượ ầ
Vai trò quy t đ nh c a c s h t ng v i ki n trúc th ng đ c thế ị ủ ơ ở ạ ầ ớ ế ượ ượ ể
hi n m t s m t:ệ ở ộ ố ặ
C s h t ng nào thì ki n trúc th ng t ng đó ( giai c p nào gi v tríơ ở ạ ầ ế ượ ầ ấ ữ ị
th ng tr v m t kinh t thì đ ng th i cũng là giai c p th ng tr xã h i v t tố ị ề ặ ế ồ ờ ấ ố ị ộ ề ấ
c các lĩnh v c khác ) .ả ự
5