Tiểu luận Triết học số 108

Chia sẻ: Phuc Nguyen | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

77
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tiểu luận cung cấp cho người học các kiến thức: Biện chứng và siêu hình, phạm trù trong triết học, quá trình vận động và phát triển, phép biện chứng duy vật,... Hi vọng đây sẽ là một tài liệu hữu ích dành cho các bạn sinh viên đang theo học môn dùng làm tài liệu học tập và nghiên cứu. Mời các bạn cùng tham khảo chi tiết nội dung tài liệu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tiểu luận Triết học số 108

I. §Æt vÊn ®Ò BiÖn chøng vµ siªu h×nh lµ hai ph¹m trï trong triÕt häc, nã lµ hai ph¬ng ph¸p t duy tr¸i ngîc nhau. Ph¬ng ph¸p siªu h×nh lµ ph¬ng ph¸p xem xÐt sÑ vËt hiÖn tîng trong tr¹ng th¸i tÜnh t¹i kh«ng trong mèi quan hÖ phè biÕn trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Do vËy ph¬ng ph¸p nµy sÏ dÉn ®Õn sai lÇm phñ nhËn sù ph¸t triÓn kh«ng nhËn thÊy mèi liªn hÖ gi÷a c¸c sù vËt hiÖn tîng. Tr¸i l¹i víi ph¬ng ph¸p t duy siªu h×nh, ph¬ng ph¸p biÖn chøng lµ ph¬ng ph¸p nhËn thøc thÕ giíi lý gi¶i thÕ giíi, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thùc hiÖn theo nguyªn t¾c biÖn chøng xem xÐt sù vËt hiÖn tîng trong qu¸ tr×nh kh«ng ngõng vËn ®éng ph¸t triÓn ®ång thêi thÊy ®îc mèi quan hÖ c¸ thÓ vµ ®oµn thÓ. Trong lÞch sö triÕt häc cã nh÷ng thêi ®iÓm, t duy siªu h×nh chiÕm u thÕ so víi t duy biÖn chøng. Nhng xÐt trong toµn bé lÞch sö triÕt häc th× phÐp biÖn chøng lu«n gi÷ vai trß ®Æc biÖt trong ®åi sè tinh thÇn triÕt häc. PhÐp biÖn chøng lµ mét khoa häc cña triÕt häc. V× vËy nã còng ph¸t triÓn tr× thÊp tèi cao vµ cã nh÷ng th¨ng trÇm ®Ønh cao cña phÐp biÖn chøng duy vËt lµ phÐp biÖn chøng M¸c-xÝt cña triÕt häc M¸c - Lª nin. Chñ nghÜa M¸c lu«n ®¸nh gi¸ cao phÐp biÖn chøng nhÊt lµ phÐp biÖn chøng duy vËt, vµ coi ®ã lµ mét c«ng cô t duy ®¾c lùc, s¾c bÐn ®Ó ®Êu tranh víi thuyÕt kh«ng thÓ biÕn t duy siªu h×nh gióp cho trong nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi. §Ó thÊy râ b¶n chÊt cña phÐp biÖn chøng vµ sù ph¸t triÓn cña t duy biÖn chøng cña nh©n lo¹i th× chóng ta ph¶i nghiªn cøu lÞch sö ph¸t triÓn cña phÐp biÖn chøng.
II. gi¶i quyÕt vÊn ®Ò 1. C¸c phÐp biÖn chøng tríc triÕt häc M¸c - Lªnin a) PhÐp biÖn chøng thêi cæ ®¹i PhÐp biÖn chøng thêi cæ ®¹i lµ phÐp biÖn chøng tù ph¸t, ng©y th¬ vµ mang tÝnh trùc quan ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së nh÷ng quan s¸t tù nhiªn, x· héi hoÆc lµ kinh nghiÖm cña b¶n th©n. Trung t©m lín cña triÕt häc thêi bÊy giê lµ triÕt häc trung hoa cæ ®¹i. Do ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ còng nh hoµn c¶nh lÞch sö kh¸c nhau nªn sù thÓ hiÖn t tëng biÖn chøng. Trong häc thuyÕt triÕt häc còng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm. Kh«ng gièng nhau, nhng nãi chung c¶ 3 nªn triÕt häc lín ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm nªu trªn. §Çu tiªn ph¶i nãi ®Õn lµ nÒn triÕt häc Ên §é cæ ®¹i. §©y lµ hÖ thèng triÕt häc cã sù ®an xen hoµ ®ång gi÷a triÕt häc vµ t«n gi¸o vµ gi÷a c¸c trêng ph¸i kh¸c nhau. C¸c t tëng triÕt häc ®îc thÓ hiÖn díi h×nh thøc lµ mét t«n gi¸o. Theo c¸ch ph©n chia truyÒn thèng triÕt häc Ên §é cæ ®¹i cã 9 trêng ph¸i, trong ®ã cã 6 trêng ph¸i lµ chÝnh thèng vµ 3 trêng ph¸i phi chÝnh thèng. Trong tÊt c¶ c¸c trêng ph¸i ®ã th× tr- êng ph¸i ®¹o phËt lµ cã häc thuyÕt mang tÝnh duy vËt biÖn chøng s©u s¾c tiªu biÓu cña nÒn triÕt häc Ên §é cæ ®¹i. PhËt gi¸o h×nh thµnh tõ thÕ kû VI tríc c«ng nguyªn do TÊt §¹t §a tªn hiÖu lµ thÝch ca MÉu Ni s¸ng t¹o. PhËt gi¸o cho r»ng v¹n vËt trong thÕ giíi kh«ng do mét ®Êng thÇn linh nµo s¸ng t¹o ra mµ ®îc t¹o ra tõ hai nguyªn tè lµ s¾c vµ danh. Trong ®ã "danh" bao gåm t©n vµ thøc, cßn "s¾c" bao gåm 4 ®¹i lµ ®¹i ®Þa, ®¹i thuû, ®¹i ho¶, ®¹i phong. ChÝnh nhõo tõ trêngnµy mµ phËt gi¸o ®îc coi lµ t«n gi¸o duy vËt duy nhÊt chèng l¹i c¸c t«n gi¸o thÇn häc ®¬ng thêi. §ång thêi phËt gi¸o ®a ra t tëng "v« ng·", "v« biÕn" nghÜa lµ kh«ng cã c¸i g× lµ trêng tån bÊt biÕn, lµ vÜnh h»ng, kh«ng cã c¸i g× tån t¹i biÖt lËp, mµ nã tån t¹i trong mét mèi liªn hÖ. §©y lµ t tëng biÖn chøng s©u s¾c chèng l¹i ®¹o Bµ
La m«n vÒ sù tån t¹i cña c¸i t«i bÊt biÕn "v« thêng" tøc lµ biÕn, biÕn ë ®©y lµ sù biÕn ®æi cña v¹n vËt theo chu kú. Sinh - tri - di - diÖt ®èi víi sinh vËt vµ thµnh - trô - ho¹i kh«ng ®èi víi con ngêi. PhËt gi¸o cho r»ng sù t¬ng t¸c gi÷a 2 mÆt ®èi lËp nh©n gi¶ hay nh©n duyªn chÝnh lµ ®éng lùc lµm cho thÕ giíi vËn ®éng chø kh«ng ph¶i lµ mét thÕ lùc siªu nh©n nµo ®ã n»m ngoµi con ngêi, thÕ giíi lµ vßng nh©n qu¶ v« cïng v« tËn. Nãi kh¸c mét sù vËt hiÖn tîng tån t¹i ®îc lµ nhê héi tô ®ñ 2 giíi …. nh©n duyªn. Tuy ®¹o phËt ®· cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn lín v× biÖn chøng nhng nã vÉn cßn mang tÝnh v« thÇn kh«ng triÖt ®Ó, bi quan … TriÕt häc trung hoa cæ ®¹i lµ mét nÒn triÕt häc lín cña nh©n lo¹i cã tíi 103 trêng ph¸i triÕt häc lín nhá. Do nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hoµn c¶nh lÞch sö cña c¬ cùc ®¹o ®øc suy ®åi nªn triÕt häc trung hoa chØ tËp trung vµo viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ chÝnh trÞ - x· héi, nh÷ng t tëng biÖn chøng thêi nµy rÊt Ýt vµ chØ xuÊt hiÖn khi c¸c nhµ triÕt häc gi¶i nh÷ng vÊn ®Ò vÒ vò trô quan. Häc thuyÕt triÕt häc mang t tëng biÖn chøng s©u s¾c cña triÕt häc trung hoa lµ häc thuyÕt ©m - d¬ng. §©y lµ mét häc thuyÕt triÕt häc ®îc ph¸t triÓn trªn c¬ së mét bé s¸ch cã tªn lµ kinh dÞch. Nguyªn lý triÕt häc c¬ b¶n nhÊt lµ nh×n nhËn mäi tån t¹i kh«ng trong tÝnh ®ång nhÊt tuyÖt ®èi, mµ còng kh«ng ph¶i trong sù lo¹i trõ biÖt lËp kh«ng thÓ t¬ng ®ång.Tr¸i l¹i tÊt c¶ ®Òu bao hµm sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp ®ã lµ ©m vµ d¬ng. ¢m d¬ng kh«ng lo¹i trõ, kh«ng biÖt lËp, mµ bao hµm lÉn nhau, liªn hÖ t¬ng t¸c lÉn nhau. §iÒu nµy thÓ hiÖn rÊt râ trong kinh dÞch "còngnh t¬ng t¬ng th«i nhu sinh biÕn h¸i". Sinh sinh chi vi dÞch"Häc thuyÕt nµy cã hai quan ®iÓm thÓ hiÖn s©u s¾c t t- ëng biÖn chøng. Mét lµ sù t¬ng t¸c lÉn nhau gi÷a ©m vµ d¬ng, gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµm cho vò trô biÕn ®æi kh«ng ngõng; hai lµ häc thuyÕt nµy còng cho r»ng chu tr×nh vËn ®éng, biÕn dÞch cña v¹n vËt
trong vò trô diÔn ra theo nguyªn lý ph©n ®«i c¸i thèng nhÊt nh th¸i cùc (thÓ thèng nhÊt) ph©n ®«i thµnh lìng nghi (©m d¬ng). Sau ®ã ©m d- ¬ng l¹i tiÕn hµnh ph©n thµnh tù tîng lµ th¸i ©m - thiÕu, ©m, th¸i d¬ng - thiÕu d¬ng, tõ tîng l¹i sinh ra b¸t qu¸i, vµ tr× ®· b¸t qu¸i sinh ra v¹n vËt. Tuy vËy, häc thuyÕt ©m d¬ng vÉn cßn nh÷ng h¹n chÕ Mét lµ, häc thuyÕt ©m - d¬ng phñ nhËn sù ph¸t triÓn biÖn chøng theo híng ®i lªn v× häc thuyÕt ©m d¬ng cho r»ng sù vËn ®éng cña v¹n vËt diÔn ra theo chu kú lÆp ®i lÆp l¹i vµ ®îc ®¶m b¶o bëi nguyªn t¾c c©n b»ng ©m - d¬ng cho r»ng sù vËn ®éng cña c¸c hiÖn tîng chØ dõng l¹i khi ®¹t ®îc tr¹ng th¸i c©n b»ng ©m d¬ng. Hai lµ trong häc thuyÕt ©m - d¬ng cßn nhiÒu yÕu tè duy t©n thÇn bÝ nh quan ®iÓm "thiªn t«n ®Þa lý" cho r»ng trËt tù sang hÌn trong x· héi b¾t nguån tõ trËt tù cña trêi ®Êt, häc ®em trËt tù cña x· héi g¸n cho giíi tù nheien, râ l¹i dùng h×nh thøc bÞa ®Æt ®Ó chøng minh cho sù hîp lý vÜnh viÔn cña chÕ ®é ®¼ng cÊp x· héi. §iÒu nµy ph¶n khoa häc. Tãm l¹i, häc thuyÕt ©m d¬ng ®· ph¶n ¸nh râ khuynh híng duy vËt vµ biÖn chøng µ ra chØ lµ tù ph¸t. Nhng thiÕu sè h¹n chØ cña nã chØ lµ do ë thêi kú nµy khoa häc v× tù nhiªn cha cã vµ triÕt häc chØ lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh kh¸i qu¸t ho¸ nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn l©u dµi cña nh©n d©n trung hoa. Trong thêi cæ ®¹i th× nÒn triÕt häc Hy l¹p lµ nÒn triÕt häc cã nh÷ng ph¸t hiÖn míi ®èi víi phÐp biÖn chøng. ChÝnh thêi kúnµy cña triÕt häc Hy l¹p thuËt ng÷ "biÖn chøng" ra ®êi. Cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vÒ kinh tÕ trong thêi kú chiÕm h÷u n« lÖ Hi l¹p cæ ®¹i lµ nh÷ng thµnh tùu to lín trong khoa häc tù nhiªn, v¨n ho¸, nghÖ thuËt. §Æc biÖt lµ khoa häc tù nhiªn nh thiªn v¨n häc, vËt lý cæ ®iÓn, to¸n häc ®· lµm c¬ së cho sù ph¸t triÓn vµ lµ nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn cña triÕt häc ph¬ng t©y sau nµy.
Nhµ triÕt häc ®iÓn h×nh cho nÒn triÕt häc Hi l¹p cã t tëng biÖn chøng lµ: Heraclit (540-980 TCN). Theo sù ®¸nh gi¸ cña M¸c, Lªnin th× Heraclit lµ ngêi ®· s¸ng t¹o ra phÐp biÖn chøng. ¤ng còng lµ ngêi ®Çu tiªn x©y dùng phÐp biÖn chøng trªn lËp trêng duy vËt. PhÐp biÖn chøng cña «ng cha ®îc tr×nh bµy díi d¹ng mét hÖ thèng c¸c luËn ®iÓm khoa häc mµ hai nh c¸c luËn ®iÓm quan träng cña «ng vÒ phÐp biÖn chøng ®îc ®Ò cËp díi d¹ng c¸c c©u danh ng«n mang tÝnh thi ca vµ triÕt lý. T tëng biÖn chøng cña Heraclic thÓ thiÕu trong 3 vÊn ®Ò sau: Mét lµ quan niÖm vÒ sù vËn ®éng vÜnh cöu cña vËt chÊt. Theo «ng th× khi«ng cã sù vËt, hiÖn tîng nµo cña thÕ giíi ®øng yªn tuyÖt ®èi, mµ tr¸i l¹i tÊt c¶ ®Òu trong tr¹ng th¸i biÕn ®æi vÒ chuyÓn ho¸ kh«ng ngõng. T tëng nµy ®îc thÓ hiÖn râ trong hai c©u danh ng«n. Chóng ta kh«ng thÓ t¾m hai lÇn trªn mét dßng s«ng v× níc míi kh«ng ngõng ch¶y". vµ "ngay c¶ mÆt trêi còng mçi ngµy mét mèt" (Heraclit - gi¸o tr×nh triÕt häc M¸c-Lªnin - NXB CTQG) Heraclit l¹i ®a ra quan ®iÓm lµ löa chÝnh lµ b¶n nguyªn cña thÕ giíi, lµ c¬ së duy nhÊt vµ phæ biÕn nhÊt cña tÊt c¶ mäi sù vËt hiÖn t - îng. §ång thêi còng chÝnh lµ gèc cña vËn ®éng, tÊt c¶ c¸c d¹ng kh¸c nhau cña vËt chÊt chØ lµ tr¹ng th¸i chuyÓn ho¸ cña löa mµ th«i. §©y lµ mét h¹n chÕ cña Heraclit vµ b¶n chÊt cña vËt chÊt vµ vËn ®éng nhng còng chÝnh nhê quan ®iÓm Êy mµ Heraclit ®· nhÊn m¹nh ®îc tÝnh vÜnh viÔn vµ bÊt diÖt cña thÕ giíi. Hai lµ, Heraclit nªu lªn t tëng vÒ sù tån t¹i phæ biÕn cña c¸c m©u thuÉn trong mäi sù vËt, hiÖn tîng. §iÒu ®ã thÓ hiÖn trong pháng ®o¸n vÒ vai trß cña nh÷ng mÆt ®èi lËp trong biÕn ®æi phæ biÕn cña tù nhiªn vµ "sù trao ®æi cña nh÷ng mÆt ®èi lËp" vÒ "sù tån t¹i vµ thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ qua c©u nãi cña «ng:
"cïng mét c¸i ë trong chóng ta sèng vµ chÕt, thøc vµ ngñ, trÎ vµ giµ v× r»ng c¸i nµy biÕn ®æi thµnh c¸i kia vµ ngîc l¹i, c¸i kia vµ ngîc l¹i, c¸i kia biÕn ®æi thµnh c¸i nµy…." Heraclit còng ®· cã nh÷ng pháng ®o¸n ®óng vÒ sù ®Êu tranh vµ thèng nhÊt cña nh÷ng mÆt ®èi lËp. §¸nh gi¸ vÒ quan ®iÓm thø hai cña Heraclit Lªnin ®· tõng viÕt "ph©n ®«i c¸i thèng nhÊt cña phÐp biÖn chøng. §iÒu nµy chóng ta ®· thÊy xuÊt hiÖn ngay tõ nhµ biÖn chøng Heraclit. Ba lµ theo Heraclit th× sù vËn ®éng ph¸t biÕn kh«ng ngõng cña thÕ giíi do quy luËt kh¸ch quan quy ®Þnh, quy luËt kh¸ch quan lµ trËt tù kh¸ch quan lµ mäi c¸i ®ang diÔn ra trong vò trÞ, quy luËt chñ quan lµ tõ ng÷ häc thuyÕt cña con ngêi quy luËt chñ quan ph¶i phï hîp víi quy luËt kh¸ch quan. Ngêi nµo cµng tiÕp cËn ®îc quy luËt kh¸ch quan bao nhiªu th× cµng th«ng th¸i bÊy nhiªu. Lý luËn nhËn thøc cña Heraclit mang tÝnh biÖn chøng vµ duy vËt s¬ khai nh c¬ b¶n lµ ®óng ®¾n. Trong suèt thêi kú cæ ®¹i ta thÊy r»ng kh«ng cã hÖ thèng triÕt häc nµo cã t tëng biÕn chøng sau nh cña Heraclit. Do vËy mµ t tëng triÕt häc cña «ng ®îc nhµ biÖn chøng c¬ §iªu §øc vµ c¸c nhµ s¸ng lËp nªn chñ nghÜa M¸c-Lªnin ®¸nh gi¸ cao, nh C¸c M¸c vµ Ph ¡ng ghen ®· nãi "Quan niÖm vÒ thÕ giíi míi cña nguyªn thuû, ng©y th¬ nhng c¨n b¶n ®ã còng lµ quan ®iÖm cña c¸c nhµ Hy L¹p thêi cæ vµ ngêi trªn diÔn ®¹t ®îc r»ng quan niÖm Êy lµ Heraclit. C¸c nhµ triÕt häc sau Heraclit tiÕp tôc kÕ thõa t tëng biÖn chøng cña «ng vµ ph¸t triÓn nã nhng thùc sù cha gi¶i quyÕt ®îc vÊn ®Ò b¶n chÊt cña sù vËn ®éng vµ cña vËn ®éng vµ cña vËt chÊt. Tãm l¹i, phÐp biÖn chøng thêi cæ ®¹i vÒ c¨n b¶n lµ ®óng nhng chñ yÕu míi dùa trªn nh÷ng pháng ®o¸n nh÷ng trùc kiÕn thiªn tµi. PhÐp biÖn chøng tù ph¸p thêi cæ ®¹i ®· nh×n thÊy bøc tranh chung
cña thÕ giíi trong sù t¸c ®éng cña nã. V× vËy kh«ng thÓ tr¸nh khái bÞ phñ ®Þnh bëi c¸c nÒn triÕt häc vÒ sau. b) BiÖn chøng thêi trung ®¹i BiÖn chøng thêi trung ®¹i hÇu nh kh«ng cè, ®©y lµ 1 lu trÇn c¸c sù ph¸t triÓn phÐp biÖn chøng. ë ph¬ng ®«ng vÉn chØ duy tr× phÐp biÖn chøng cã ®îc thêi cæ ®¹i thËm chÝ t¹i Ên §é phËn gi¸ cßn bÞ sôp ®æ. Cßn ë ph¬ng t©y lµ sù bao trïm cña lÖnh viÖn ph¸n khoa häc. c) PhÐp biÖn chøng t©y ¢u thÕ kû XV - XVIII Suèt trong 4 thÕ kû (tõ thÕ kû XV ®Õn thÕ kû XVIII) sù trëng thµnh cña t tëng biÖn chøng T©y ¢u mang ý nghÜa ®éc ®¸o. PhÐp biÖn chøng trong thêi kú kú ph¸t triÓn díi sù thèng trÞ cña t duy siªu h×nh m¸y mãc. Nãi chung c¸c nhµ triÕt häc thêi kú nµy mang ®Ëm t duy siªu h×nh nhng còng cã nh÷ng t tëng biÖn chøng nh t tëng vÒ "sù phï hîp cña c¸c mÆt ®èi lËp" cña Gioocdan¬ Brun« (1548 -1600). Theo G.Brun« mäi c¸i ®Òu liªn hÖ víi nhau vµ ®Òu vËn ®éng, kÓ tõ c¸c h¹t vËt chÊt nhá nhÊt - nguyªn tö ®Õn v« sè thÕ giíi cña vò trô v« tËn, c¸i nµy tiªu diÖt c¸i kia ra ®êi. ¤ng còng kh¼ng ®Þnh r»ng nÕu kh«ng theo nguyªn t¾c "c¸c mÆt ®èi lËp phï hîp víi nhau" th× mäi nhµ khoa häc tõ tù nhiªn ®Õn x· héi ®Òu kh«ng lµm viÖc ®îc. Ngoµi ra Brun« cßn cã nh÷ng t tëng biÖn chøng cña Ph.Bªc¬n kh¼ng ®Þnh vËt chÊt kh«ng t¸ch rêi vËn ®éng, nhËn thøc b¶n chÊt cña sù vËt lµ nhËn thøc sù vËn ®éng cña chóng. ¤ng lµ ngêi ®Çu tiªn nhËn thÊy tÝnh b¶o toµn vËt chÊt cña thÕ giíi. d) PhÐp biÖn chøng cæ ®iÓn §øc §¸nh gi¸ vÒ nÒn triÕt häc cæ ®iÓn §øc Lªnin ®· viÕt: Dï cã sù thÇn bÝ ho¸ duy t©m, nhng phÐp biÖn chøng cæ ®iÓn §øc ®· ®Æt ra sù thèng nhÊt gi÷a phÐp biÖn chøng vµ logic häc vµ lý luËn nhËn thøc. Trong c¸c nÒn triÕt häc tríc C. M¸c th× triÕt häc cæ ®iÓn §øc cã
tr×nh ®é kh¸i qu¸t ho¸ vµ trõu tîng ho¸ cao víi kÕt cÊu hÖ thèng chÆt chÏ, logic. §©y lµ tiÕn bé cña nÒn triÕt häc §øc so víi c¸c nÒn triÕt häc kh¸c. NÒn triÕt häc cæ ®iÓn §øc b¾t ®Çu tõ Kant¬, ®¹t ®Ønh cao ë Hªghen sau ®ã suy tµn ë triÕt häc Phoi¬b¾c. Hªghen (1770 -1831) lµ nhµ triÕt häc cæ ®iÓn §øc lµ nhµ biÖn chøng lçi l¹c. PhÐp biÖn chøng cña «ng lµ mét tiÒn ®Ò lý luËn quan träng cña triÕt häc M¸cxit. TriÕt häc cña «ng cã ¶nh hëng rÊt m¹nh ®Õn t tëng cña níc §øc vµ c¶ Ch©u ¢u ®¬ng thêi, triÕt häc cña «ng ®- îc gäi lµ "tinh thÇn Phæ". PhÐp biÖn chøng cña Hªghen lµ phÐp biÖn chøng duy t©m tøc lµ phÐp biÖn chøng vÒ sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña c¸c kh¸i niÖm ®îc «ng ®ång nhÊt víi biÖn chøng sù vËt. ¤ng viÕt: "phÐp biÖn chøng nãi chóng lµ nguyªn t¾c cña mäi vËn ®éng, mäi sù sèng vµ mäi ho¹t ®éng trong ph¹m vi hiÖn thùc. C¸i biÖn chøng lµ linh hån cña mäi nhËn thøc khoa häc ch©n chÝnh " 1 . LuËn ®iÓm xuyªn suèt trong hÖ thèng triÕt häc cña Hªghen lµ: "TÊt c¶ c¸i g× lµ hiÖn thùc ®Òu lµ hîp lý vµ tÊt c¶ nh÷ng g× hîp lý ®Òu lµ tån t¹i" 2 . (C¸c M¸c - ¡nghen tuyÓn tËp). Kh«ng nh÷ng Hªghen lµ ngêi ®· cã c«ng trong viÖc phª ph¸n t duy siªu h×nh vµ lµ ngêi ®Çu tiªn tr×nh bµy toµn bé giíi tù nhiªn, x· héi vµ t duy mét c¸ch biÖn chøng, cã nghÜa lµ trong sù vËn ®éng, biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng. Trong logic häc, Hªghen kh«ng chØ tr×nh bµy c¸c ph¹m trï triÕt häc nh lîng - chÊt, vËt chÊt - vËn ®éng mµ cßn ®Ò cËp ®Õn c¸c quy luËt kh¸c nh lîng ®æi dÉn ®Õn chÊt ®æi, quy luËt phñ ®Þnh biÖn chøng. Nhng tÊt c¶ chØ lµ nh÷ng quy luËt vËn ®éng, ph¹m trï cña t duy hoÆc chØ lµ nh÷ng kh¸i niÖm. Khi nghiªn cøu x· héi, Hªghen ®· rót ra nh÷ng kh¼ng ®Þnh ®óng ®¾n nh: mét lµ sù ph¸t triÓn cu¶ x· héi lµ sù ®i lªn, hai lµ qu¸ tr×nh  
ph¸t triÓn cña lÞch sö cã tÝnh kÕ thõa, lÞch sö lµ tÝnh thèng nhÊt gi÷a tÝnh kh¸ch quan vµ chñ quan trong ho¹t ®éng cña con ngêi. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng Hªghen ®· cã c«ng x©y dùng mét hÖ thèng c¸c ph¹m trï vµ quy luËt cña phÐp biÖn chøng nh lµ nh÷ng c«ng cô cña t duy biÖn chøng. MÆc dï trong hÖ thèng triÕt häc cña Hªghen chøa ®ùng nh÷ng t tëng biÖn chøng s©u s¾c th× c¸ch tr×nh bµy cña «ng l¹i mang tÝnh duy t©m b¶o thñ, thÓ hiÖn ë: Sù vËn ®éng cña x· héi lµ do sù vËn ®éng cña t duy (ý niÖm tuyÖt ®èi) sinh ra. Do ®ã mµ C.M¸c gäi phÐp biÖn chøng cña Hªghen lµ: "PhÐp biÖn chøng ®i lén ®Çu xuèng ®Êt". Do vËy, ®Æt nã ®øng b»ng hai ch©n trªn m¶nh ®Êt hiÖn thùc, nghÜa lµ trªn quan ®iÓm duy vËt. 2. PhÐp biÖn chøng M¸c - xit a) §iÒu kiÖn ra ®êi cña phÐp biÖn chøng duy vËt Sù ra ®êi cña phÐp biÖn chøng duy vËt g¾n liÒn víi sù ra ®êi cña chñ ngh·i M¸c. Nã ra ®êi trong ®iÒu kiÖn ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ®ang ph¸t triÓn, dùa trªn c¸c tiÒn ®Ò sau: TiÒn ®Ò thùc tiÔn rÊt quan träng cho sù ra ®êi cña phÐp biÖn chøng duy vËt lµ sù ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn, cuéc ®Êu tranh giai cÊp gi÷a v« s¶n vµ t s¶n. TiÒn ®Ò cña phÐp biÖn chøng M¸c xÝt lµ phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen. M¸c, ¡nghen ®· t¸ch ra c¸i h¹t nh©n hîp lý vèn cã cña phÐp biÖn chøng Hªghen lµ phÐp biÖn chøng vµ vøt bá c¸i vá ngoµi lµ c¸ch gi¶i thÝch hiÖn tîng tù nhiªn x· héi vµ t duy mét c¸ch thÇn th¸nh ho¸ kho¸c lªn cho nã vá ngoµi duy vËt gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng tù nhiªn theo thùc tiÔn vµ nh÷ng quy luËt kh¸ch quan hay nãi c¸ch kh¸c lµ M¸c - ¡nghen ®· c¶i t¹o mét c¸ch duy vËt phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen.
PhÐp biÖn chøng duy vËt lµ sù thèng nhÊt gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ phÐp biÖn chøng, trong khi ®ã c¸c häc thuyÕt triÕt häc tríc ®©y duy vËt nhng siªu h×nh (TriÕt häc cËn ®¹i) hoÆc biÖn chøng nh- ng duy t©m (cæ ®iÓn §øc). PhÐp biÖn chøng duy vËt kh«ng chØ duy vËt trong tù nhiªn mµ ®i ®Õn cïng trong lÜnh vùc x· héi, do ®ã c¸c «ng ®· x©y dùng s¸ng lËp ra chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. b) Néi dung chÝnh cña phÐp biÖn chøng duy vËt Theo C.M¸c: BiÖn chøng kh¸ch quan lµ c¸i cã tríc, cßn biÖn chøng chñ quan (t duy biÖn chøng) lµ c¸i cã sau vµ lµ ph¶n ¸nh cña biÖn chøng kh¸ch quan, ®©y lµ sù kh¸c nhau gi÷a phÐp biÖn chøng duy vËt cña «ng víi phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen. C.M¸c cho r»ng «ng chØ lµm c¸i c«ng viÖc lµ ®Æt phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen "®øng trªn hai ch©n cña m×nh" tøc lµ ®øng trªn nÒn t¶ng duy vËt. Theo C.M¸c th× phÐp biÖn chøng chÝnh lµ "khoa häc vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn trong tù nhiªn x· héi vµ tù nhiªn, trong t duy". Theo Lªnin th× phÐp biÖn chøng lµ "häc thuyÕt vÒ sù ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, s©u s¾c vµ toµn diÖn nhÊt, häc thuyÕt vÒ tÝnh t¬ng ®èi cña sù vËt". PhÐp biÖn chøng duy vËt ®· ®a ra ba mèi liªn hÖ chñ yÕu trong phÐp biÖn chøng duy vËt lµ: Thø nhÊt lµ: Mèi liªn hÖ cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn; Thø hai lµ: Mèi liªn hÖ th©m nhËp lÉn nhau tuy cã sù kh¸c nhau nhng vÉn cã sù gièng nhau; Thø ba lµ: Mèi liªn hÖ vÒ sù chuyÓn ho¸ vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. C¸c mèi liªn hÖ ®îc cô thÓ ho¸ b»ng hai nguyªn lý c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng duy vËt lµ nguyªn lý vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn vµ nguyªn lý vÒ sù ph¸t triÓn. Nã cßn ®îc cô thÓ ho¸ thµnh 3 quy luËt c¨n b¶n lµ: Quy luËt chuyÓn ho¸ tõ nh÷ng sù thay ®æi vµ lîng thµnh nh÷ng sù thay ®æi vÒ chÊt vµ ngîc l¹i, quy luËt thø hai lµ quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp vµ
quy luËt thø ba lµ quy luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh. C¸c nguyªn lý vµ quy luËt trªn cña thÕ giíi kh¸ch quan kh«ng chØ ®îc kh¸i niÖm kh¸i qu¸t ho¸ mµ nã cßn ®îc c¸c nhµ s¸ng lËp ra chñ nghÜa M¸c t×m ra tiÒn ®Ò lý luËn, c¸c tÝnh chÊt vµ rót ra c¸c ph¬ng ph¸p luËt. Ngoµi c¸c nguyªn lý vÒ quy luËt trªn ®îc rót ra tõ 3 mèi liªn hÖ th× tõ 3 mèi liªn hÖ nµy c¸c nhµ triÕt häc cßn ®a ra 6 cÆp ph¹m trï ®ã lµ: cÆp ph¹m trï nguyªn nh©n - kÕt qu¶; c¸i riªng - c¸i chung; cÆp ph¹m trï tÊt nhiªn vµ ngÉu nhiªn; néi dung - h×nh thøc; b¶n chÊt - hiÖn tîng vµ cÆp ph¹m trï kh¶ n¨ng vµ hiÖn thùc. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö triÕt häc, M¸c ®· c«ng khai tÝnh giai cÊp cña ®Ó b¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n vµ toµn thÓ nh©n d©n lao ®éng. Trong khi ®ã c¸c nÒn triÕt häc tríc M¸c che dÊu lîi Ých cña nã, b¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp thèng trÞ, cña mét nhãm ngêi thiÓu sè trong x· héi. H¬n thÕ n÷a triÕt häc C.M¸c lµ mét hÖ thèng s¸ng t¹o, lµ mét hÖ thèng më, kh«ng ngõng ®îc bæ sung, ®îc lµm phong phó thªm bëi chÝnh thùc tiÔn vµ ph¸t triÓn. Cïng víi chÝnh sù ph¸t triÓn thùc tiÔn, häc thuyÕt cña C.M¸c lµ kim chØ nam cho ngêi lao ®éng. Tãm l¹i, phÐp biÖn chøng duy vËt M¸c - xÝt lµ kÕt qu¶ cña sù chÝn muåi vÒ mÆt lÞch sö cña nhËn thøc khoa häc vµ cña thùc tiÔn x· héi. Sù ra ®êi cña nã ®¸p øng nhu cÇu vÒ mÆt lý luËn cña giai cÊp c«ng nh©n. Giai ®o¹n míi trong sù ph¸t triÓn cña phÐp biÖn chøng g¾n víi tªn tuæi cña V.I.Lªnin ®· vËn dông thµnh c«ng phÐp biÖn chøng M¸c-xÝt trong cuéc c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng Mêi Nga n¨m 1917. Sù ph¸t triÓn cña V.I.Lªnin vÒ phÐp biÖn chøng duy vËt thÓ hiÖn trong lý luËn c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa nh lµ mét c«ng cô s¾c bÐn ®Ó c¶i t¹o thÕ giíi mét c¸ch c¸ch m¹ng nhÊt.
III. KÕt luËn B»ng viÖc tr×nh bµy lÞch sö ph¸t triÓn cña phÐp biÖn chøng trong triÕt häc, cã thÓ kh¼ng ®Þnh: Xuyªn suèt chiÒu dµi lÞch sö nhiÒu thÕ kû h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tõ phÐp biÖn chøng tù ph¸t, th« s¬ cæ ®¹i cho ®Õn phÐp biÖn chøng duy t©m Hªghen cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc vµ ®¹t ®Õn ®Ønh cao lµ phÐp biÖn chøng duy vËt m¸c - xÝt th× phÐp biÖn chøng lu«n lµ c«ng cô s¾c bÐn, lµ ch×a kho¸ gióp con ngêi nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi ®Ó phôc vô nhu cÇu chÝnh b¶n th©n con ngêi. HiÖn nay, ®Êt níc ta ®ang tiÕp tôc thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, th× viÖc nghiªn cøu phÐp biÖn chøng mét c¸ch cã hÖ thèng, nhÊt lµ viÖc n¾m v÷ng c¸c nguyªn t¾c vµ vËn dông nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng duy vËt lµ mét yªu cÇu bøc thiÕt ®Ó ®æi míi t duy, lµ ®Þnh híng t tëng vµ mang l¹i cho chóng ta c«ng cô t duy s¾c bÐn ®Ó ®Êu tranh chèng l¹i t duy siªu h×nh, b¶o thñ l¹c hËu vµ thùc hiÖn th¾ng lîi môc tiªu XHCN cña c¸ch m¹ng níc ta.
Tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh TriÕt - M¸c - Lªnin (Dïng trong c¸c trêng ®¹i häc vµ cao ®¼ng. NXB ChÝnh trÞ quèc gia) 2. LÞch sö phÐp biÖn chøng (tËp 1, 2, 3).