Tín ngưỡng thờ Thành Hoàng, thờ Mẫu của người dân các làng An Lạc, Long Thịnh và Vạn Lại thời trung đại qua một số tư liệu Hán Nôm

Bài viết tập trung nghiên cứu tín ngưỡng thờ Thành hoàng và thờ Mẫu tại ba làng An Lạc, Long Thịnh và Vạn Lại thuộc vùng đất Thuận Minh (Thọ Xuân, Thanh Hóa) dưới thời trung đại, dựa trên tư liệu Hán Nôm. Mục tiêu là làm rõ tính thống nhất trong đa dạng của đời sống văn hóa tinh thần trong cộng đồng làng xã xứ Thanh nói riêng, làng xã Việt Nam nói chung.

Nghiên cứu này hướng đến việc làm rõ đời sống tín ngưỡng của người dân tại các làng xã ở Việt Nam thời trung đại, đặc biệt là ở vùng Thuận Minh (Thanh Hóa), thông qua việc phân tích các tư liệu Hán Nôm. Kết quả nghiên cứu góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

Bài viết đi sâu vào tín ngưỡng thờ Thành hoàng và thờ Mẫu tại ba làng An Lạc, Long Thịnh, Vạn Lại thuộc xã Thuận Minh, huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa, một vùng đất cổ thuộc “Lam Sơn hương”, cái nôi của vương triều Lê Sơ. Dựa trên các tư liệu Hán Nôm như thần tích, thần phả, ngọc phả, thần sắc, bi ký, xã chí..., nghiên cứu tập trung vào:

1. **Tổng quan về các làng:** Giới thiệu về vị trí địa lý, lịch sử hình thành và vai trò của các làng trong lịch sử, đặc biệt là thời kỳ Lê Sơ và Lê Trung Hưng.
2. **Tín ngưỡng thờ Thành hoàng:** Phân tích tục thờ Thành hoàng qua các thần tích, thần phả, sắc phong, tập trung vào nguồn gốc, lai lịch của các vị Thành hoàng được thờ tại mỗi làng (Lương Công Đoán ở An Lạc, Phạm Phúc và Ngô Lực ở Long Thịnh, Nguyễn Duy Nhất ở Vạn Lại). Nghiên cứu cũng đề cập đến các hoạt động tế tự, lễ hội liên quan đến tín ngưỡng này, làm rõ tính quan phương trong tín ngưỡng thờ cúng Thành hoàng thông qua hệ thống thần phả, thần tích, thần sắc, thần hiệu.
3. **Tín ngưỡng thờ Mẫu:** Nghiên cứu về sự du nhập và phát triển của tín ngưỡng thờ Mẫu tại Thuận Minh, tập trung vào việc thờ cúng Thánh Mẫu Liễu Hạnh ở An Lạc và Mẫu Thượng Ngàn (Lâm Môn Sơn Tinh Công Chúa) ở Vạn Lại. Phân tích sự khác biệt trong thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu giữa các làng, liên hệ với yếu tố địa lý, dân tộc và ảnh hưởng của các dòng họ lớn. Bài viết cũng đề cập đến các miếu thờ Mẫu và Phủ Día, là những cơ sở thực hành tín ngưỡng quan trọng.
4. **Kết luận:** Tín ngưỡng thờ Thành hoàng và thờ Mẫu ở Thuận Minh vừa mang tính phổ quát của văn hóa Việt, vừa thể hiện bản sắc riêng của vùng đất và cộng đồng địa phương. Tín ngưỡng thờ Thành hoàng phản ánh đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, trong khi tín ngưỡng thờ Mẫu thể hiện sự hòa trộn giữa yếu tố văn hóa “trọng nữ” và dấu ấn bản địa về tâm lý cộng đồng, tộc người.