T CH C HO T ĐNG D Y H C V I B N Đ T DUYỔ Ứ Ạ Ộ Ạ Ọ Ớ Ả Ồ Ư
(GD&TĐ) - B n đ t duy (BĐTD) còn g i là s đ t duy, l c đả ồ ư ọ ơ ồ ư ượ ồ
t duy,… là hình th c ghi chép nh m tìm tòi đào sâu, m r ng m t ýư ứ ằ ở ộ ộ
t ng, h th ng hóa m t ch đ hay m t m ch ki n th c,…ưở ệ ố ộ ủ ề ộ ạ ế ứ b ngằ
cách k t h p vi c s d ng đng th i hình nh, đng nét, màu s c,ế ợ ệ ử ụ ồ ờ ả ườ ắ
ch vi t v i sữ ế ớ ự t duy tích c c. Đc bi t đây là m t s đ m , khôngư ự ặ ệ ộ ơ ồ ở
yêu c u t l , chi ti t ch t ch nh b n đ đa lí, có th v thêm ho cầ ỉ ệ ế ặ ẽ ư ả ồ ị ể ẽ ặ
b t các nhánh, m i ng i v m t ki u khác nhau, dùng màu s c, hìnhớ ỗ ườ ẽ ộ ể ắ
nh, các c m t di n đt khác nhau, cùng m t ch đ nh ng m iả ụ ừ ễ ạ ộ ủ ề ư ỗ
ng i có th “th hi n” nó d i d ng BĐTD theo m t cách riêng, doườ ể ể ệ ướ ạ ộ
đó vi c l p BĐTD phát huy đc t i đa kh năng sáng t o c a m iệ ậ ượ ố ả ạ ủ ỗ
ng i.ườ
BĐTD chú tr ng t i hình nh, màu s c, v i các m ng l i liên t ng (cácọ ớ ả ắ ớ ạ ướ ưở
nhánh). Có th v n d ng BĐTD vào h tr d y h c ki n th c m i, c ngể ậ ụ ỗ ợ ạ ọ ế ứ ớ ủ
c ki n th c sau m i ti t h c, ôn t p h th ng hóa ki n th c sau m iố ế ứ ỗ ế ọ ậ ệ ố ế ứ ỗ
ch ng, m i h c kì... và giúp cán b qu n lí giáo d c l p k ho ch côngươ ỗ ọ ộ ả ụ ậ ế ạ
tác.
Qua nghiên c u và th c nghi m gi ng d y cho th y m t s GV còn g pứ ự ệ ả ạ ấ ộ ố ặ
khó khăn trong vi c t ch c ho t đng d y h c trên l p v i vi c thi t kệ ổ ứ ạ ộ ạ ọ ớ ớ ệ ế ế
và s d ng BĐTD. Bàiử ụ vi t này s đa ra m t s g i ý giúp GV gi i quy tế ẽ ư ộ ố ợ ả ế
khó khăn trên.
Ví d 1: D y h c bài Hình ch nh t – Toán 8ụ ạ ọ ữ ậ
Đc đi m c a bài này là HS đã có bi u t ng v hình ch nh t, bi t m tặ ể ủ ể ượ ề ữ ậ ế ộ
s tính ch t v c nh, góc c a hình ch nh t t các l p ti u h c, m t khácố ấ ề ạ ủ ữ ậ ừ ớ ể ọ ặ
hình ch nh t l i r t g n gũi v i các em trong cu c s ng. H n n a, c uữ ậ ạ ấ ầ ớ ộ ố ơ ữ ấ
trúc bài hình ch nh t cũng t ng t v i các bài hình thang cân, hình bìnhữ ậ ươ ự ớ
hành mà các em v a h c tr c đó, các bài này đu có các đ m c nh đnhừ ọ ướ ề ề ụ ư ị
nghĩa, tính ch t, d u hi u nh n bi t. Vì v y khi d y h c bài này nên tấ ấ ệ ậ ế ậ ạ ọ ổ
ch c cho HS ho t đng nhóm l p BĐTD v i tên ch đ chính là hình vứ ạ ộ ậ ớ ủ ề ẽ
m t hình ch nh t đ HS thi t l p BĐTD, qua đó t xây d ng ki n th cộ ữ ậ ể ế ậ ự ự ế ứ
v hình ch nh t, vi c làm này s phát huy đc tính tích c c c a HS,ề ữ ậ ệ ẽ ượ ự ủ
nâng cao hi u qu gi h c. Có th t ch c m t s ho t đng sau đây:ệ ả ờ ọ ể ổ ứ ộ ố ạ ộ
Ho t đng 1: L p BĐTD.ạ ộ ậ M đu bài h c, GV có th cho HS l p BĐTDở ầ ọ ể ậ
theo nhóm hay cá nhân v i các g i ý: tìm trong th c t các hình có d ngớ ợ ự ế ạ
hình ch nh t, vi t nh ng tính ch t v c nh và góc mà em đã bi t v hìnhữ ậ ế ữ ấ ề ạ ế ề
ch nh t, th nêu đnh nghĩa, d u hi u nh n bi t hình ch nh t theo cáchữ ậ ử ị ấ ệ ậ ế ữ ậ
hi u c a em,…ể ủ
Ho t đng 2: Báo cáo, thuy t minh v BĐTD.ạ ộ ế ề Cho m t vàiộ HS ho c điặ ạ
di n c a các nhóm HS lên báo cáo, thuy t minh v BĐTD mà nhóm mìnhệ ủ ế ề
đã thi t l p. Qua ho t đng này v a bi t rõ vi c hi u ki n th c c a cácế ậ ạ ộ ừ ế ệ ể ế ứ ủ
em v a là m t cách rèn cho các em kh năng thuy t trình tr c đôngừ ộ ả ế ướ
ng i, giúp các em t tin h n, m nh d n h n, đây cũng là m t trong nh ngườ ự ơ ạ ạ ơ ộ ữ
đi m c n rèn luy n c a h c sinh n c ta hi n nay.ể ầ ệ ủ ọ ướ ệ
Ho t đng 3: Th o lu n, ch nh s a,hoàn thi n BĐTD.ạ ộ ả ậ ỉ ử ệ T ch c cho HSổ ứ
th o lu n, b sung, ch nh s a đ hoàn thi n BĐTD v ki n th c c a hìnhả ậ ổ ỉ ử ể ệ ề ế ứ ủ
ch nh t. GV s là ng i c v n, là tr ng tài giúp HS hoàn ch nh BĐTDữ ậ ẽ ườ ố ấ ọ ỉ
v hình ch nh t, t đó d n d t đn ki n th c tr ng tâm c a bài h c.ề ữ ậ ừ ẫ ắ ế ế ứ ọ ủ ọ
Ho t đng 4: C ng c ki n th c b ng m t BĐTD. GV cho HS lên trìnhạ ộ ủ ố ế ứ ằ ộ
bày, thuy t minh v ki n th c hình ch nh t thông qua m t BĐTD do GVế ề ế ứ ữ ậ ộ
đã chu n b s n (v b ng ph ho c bìa), ho c BĐTD mà các em v aẩ ị ẵ ẽ ở ả ụ ặ ở ặ ừ
thi t k và c l p đã ch nh s a, hoàn thi n. GV có th gi i thi u BĐTDế ế ả ớ ỉ ử ệ ể ớ ệ
sau đây (vì BĐTD là m t s đ m nên không yêu c u t t c các nhóm HSộ ơ ồ ở ầ ấ ả
có chung 1 ki u BĐTD, GV ch nên ch nh s a cho HS v m t ki n th c vàể ỉ ỉ ử ề ặ ế ứ
góp ý thêm v đng nét v và hình th c- n u c n).ề ườ ẽ ứ ế ầ
Khi HS đã thi t k BĐTD và t “ghi chép” ph n ki n th c nh trên là cácế ế ự ầ ế ứ ư
em đã hi u sâu ki n th c và bi t chuy n ki n th c t SGK theo cách trìnhể ế ứ ế ể ế ứ ừ
bày thông th ng thành cách hi u, cách ghi nh riêng c a mình.ườ ể ớ ủ
Ví d 2:ụ Bài Phép đng d ng - Hình h c 11ồ ạ ọ
Đc đi m c a bài này là HS đã có bi u t ng v hình đng d ng (t l pặ ể ủ ể ượ ề ồ ạ ừ ớ
8) và bi t các phép d i hình, phép v t (v a h c tr c đó) nên HS có thế ờ ị ự ừ ọ ướ ể
t xây d ng đc ki n th c m i thông qua vi c l p BĐTD theo nhóm. Vìự ự ượ ế ứ ớ ệ ậ
v y khi d y h c bài này nên t ch c cho HS ho t đng nhóm l p BĐTDậ ạ ọ ổ ứ ạ ộ ậ
v i tên ch đ là “hình đng d ng” đ HS thi t l p BĐTD xây d ng ki nớ ủ ề ồ ạ ể ế ậ ự ế
th c c a bài này. Cho HS th c hi n các ho t đng t ng t ví d 1. Sauứ ủ ự ệ ạ ộ ươ ự ở ụ
khi th c hi n các ho t đng trên, GV có thự ệ ạ ộ ể gi i thi u cho HS BĐTD cóớ ệ
thêm các hình nh tr c quan v hình đng d ng sau đây:ả ự ề ồ ạ
Ví d 3:ụ Bài L đ - Giáo d c công dân 6.ễ ộ ụ
T ch c cho HS l p BĐTD theo nhóm ho c cá nhân, g i ý cho các em tìmổ ứ ậ ặ ợ
các bi u hi n l đ, các bi u hi n thi u l đ, tìm trong th c t và trongể ệ ễ ộ ể ệ ế ễ ộ ự ế
sách báo v các g ng l đ, k ho ch rèn luy n c a b n thân,…đ cácề ươ ễ ộ ế ạ ệ ủ ả ể
em l p BĐTD v i t khóa “ l đ” trung tâm. Ti p theo cho các nhómậ ớ ừ ễ ộ ở ế
HS trình bày, thuy t minh v BĐTD c a mình, c l p th o lu n, góp ýế ề ủ ả ớ ả ậ
ki n, GV k t lu n d n đn ki n th c m i. Sau đây là BĐTD c a m t HS:ế ế ậ ẫ ế ế ứ ớ ủ ộ
Sau đây là m t s BĐTD do HS thi t k trong các gi d y th nghi m:ộ ố ế ế ờ ạ ử ệ
Bài “T bào”- Sinh h c 8ế ọ