VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
NGUYỄN VĂN THĂNG
SỨC KHỎE TÂM THẦN CỦA CÔNG NHÂN
TẠI CÁC KHU CÔNG NGHIỆP TỈNH BÌNH DƯƠNG
Ngành: Tâm l hc
Mã số: 9. 31 04 01
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM L HỌC
Hà Nội - 2024
1
Công trình được hoàn thành tại
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
Người hướng dẫn khoa hc: 1. TS Đỗ Thị Lệ Hằng
2. TS Đồng Văn Toàn
Phản biện 1: PGS.TS. Vũ Thị Lan Anh
Phản biện 2: PGS.TS. Phan Thị Mai Hương
Phản biện 3: PGS.TS. Trần Thị Thu Hương
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án tiến sỹ cấp Học viện
tại Học viện Khoa học xã hội – Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam
Vào hồi, 8 giờ 30 phút ngày 17 tháng 10 năm 2024
Có thể tìm hiểu luận án tại:
- Thư viện Quốc gia Việt Nam
- Thư viện Học viện Khoa học xã hội
1
MỞ ĐẦU
1.Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu
Sức khỏe tâm thần (SKTT) là nền tảng cho sự khỏe mạnh và hoạt động hiệu
quả của mỗi cá nhân. Các nghiên cứu trong và ngoài nước đã cho thấy nhiều vấn đề
đáng lưu tâm về SKTTcủa công nhân tại các doanh nghiệp. Báo cáo của Tổ chức Y tế
thế giới (2022) cho thấy, trong số hơn một tỷ người đang sống với các rối loạn tâm
thần có tới 15% trong độ tuổi lao động. Tại Nhật Bản, 78% lực lượng lao động bị suy
giảm SKTT(Kotera và cộng sự., 2022), cảm thấy đau khổ vì những căng thẳng liên
quan đến công việc (42,5%), có rắc rối trong mối quan hệ công việc (35,0%) và nội
dung công việc (30,9%) (Aranha và cộng sự., 2022). Tại Việt Nam, số liệu của Bệnh
viện Tâm thần Trung ương I (2014) cho thấy, tỷ lệ mắc mười chứng rối loạn tâm thần
phổ biến là 14,2% trong đó phần lớn những chẩn đoán về rối loạn tâm thần được thực
hiện với người đang trong độ tuổi lao động. Nhiều nghiên cứu SKTTtại nơi làm việc
cũng chỉ ra hệ quả SKTTkém không chỉ ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe cá nhân mà
còn ảnh hưởng năng suất lao động (Hapke và cộng sự., 2019). Không chỉ vậy, với
cường độ lao động ngày càng cao, nguy cơ thất nghiệp, áp lực công việc… làm gia
tăng nguy cơ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp ở công nhân (Đoàn Ngọc Xuân,
2021), điều này gây ra thiệt hại không nhỏ về kinh tế và giảm hiệu quả hoạt động của
doanh nghiệp.
Tại tỉnh Bình Dương, hàng năm có trên 1,2 triệu công nhân đang làm việc tại
các khu công nghiệp, nhiều công nhân đang gặp phải những vấn đề về SKTTnhư mất
ngủ, trầm cảm, lo âu, rối loạn CNXH, căng thẳng, mất tự tin... ngày càng phổ biến.
Tuy nhiên, những nghiên cứu về SKTTtrên công nhân nói chung, công nhân tại các
khu công nghiệp tỉnh Bình Dương nói riêng còn rất ít. Điều này đặt ra vấn đề cần có
thêm các nghiên cứu về SKTTcủa công nhân làm cơ sở khoa học cho công tác chăm
sóc, hỗ trợ SKTTcủa công nhân, nhất là trong bối cảnh họ phải chịu những tác động
tiêu cực kép từ đại dịch Covid- 19 và suy thoái kinh tế hiện nay.
Từ các lý do trên, chúng tôi lựa chọn nghiên cứu đề tài “Sức khỏe tâm thần
của công nhân tại các khu công nghiệp tỉnh Bình Dương”.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu lý luận và làm rõ thực trạng mức độ biểu hiện sức khỏe tâm thần
(SKTT) của công nhân tại các khu công nghiệp (KCN) tỉnh Bình Dương. Đánh giá các
yếu ảnh hưởng đến SKTT của công nhân, chỉ ra mối quan hệ giữa SKTT với tình trạng
kiệt sức nghề nghiệp (KSNN), sự gắn kết với doanh nghiệp và chất lượng cuộc sống của
công nhân từ đó đề xuất một số kiến nghị giúp công nhân, doanh nghiệp, cơ quan nhà
nước trong việc chăm sóc, hỗ trợ nâng cao SKTT cho công nhân tại các KCN trên địa
bàn tỉnh Bình Dương.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tổng quan các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về SKTT của
công nhân;
- Xây dựng cơ sở lý luận nghiên cứu SKTT của công nhân;
- Phân tích, đánh giá thực trạng SKTT, các yếu tố ảnh hưởng đến SKTT
của công nhân và xem xét mối quan hệ giữa SKTT với một số hiện tượng tâm lý xã
2
hội của công nhân từ đó đè xuất kiến nghị nhằm nâng cao SKTT công nhân tại các
KCN tỉnh Bình Dương.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Biểu hiện, mức độ SKTT của công nhân và các yếu tố ảnh hưởng đến
SKTT của công nhân.
3.2. Khách thể nghiên cứu
Tổng số khách thể gồm 434 công nhân và quản lý tại các doanh nghiệp ở 05
KCN trên địa bàn tỉnh Bình Dương, trong đó khách thể khảo sát định lượng là 419 công
nhân, khách thể định tính 15 người.
3.3. Phạm vi nghiên cứu
3.3.1. Về nội dung nghiên cứu
SKTT có phạm vi nội hàm rộng với đa chiều cạnh, là một phổ trải từ các
đau khổ tâm lý đến trạng thái an lạc, hạnh phúc của mỗi cá nhân. Vì vậy, luận án
chỉ tập trung nghiên cứu làm rõ lý luận, thực trạng biểu hiện SKTT tổng quát và
bốn chiều cạnh tiềm ẩn SKTT của công nhân như: rối loạn CNXH, rối loạn hỗn
hợp LÂ-TC, mất tự tin, CNHP của công nhân tại các KCN tỉnh Bình Dương.
Phân tích, đánh giá, dự báo ảnh hưởng của các yếu tố: sự kỳ vọng, tự phục
hồi, hỗ trợ xã hội (HTXH), lối sống đến SKTT của công nhân, chỉ ra những yếu tố
nguy cơ, yếu tố bảo vệ SKTT của công nhân tại các KCN trên địa bàn tỉnh Bình
Dương. Phân tích, đánh giá tác động SKTT đến tình trạng KSNN, sự gắn kết với
doanh nghiệp và CLCS của công nhân tại các KCN tỉnh Bình Dương.
3.3.2. Về địa bàn nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện tại 05 KCN trên địa bàn tỉnh Bình Dương gồm:
KCN Sóng Thần 1; KCN Mỹ Phước 3; KCN Đại Đăng; KCN Vsip 2 và KCN Đất
Cuốc; thời gian khảo sát trong tháng 6/2023.
3.3.3. Về cách tiếp cận
Luận án nghiên cứu SKTT của công nhân dưới góc độ tâm lý học, biểu
hiện SKTT của công nhân được xem xét chủ yếu dựa trên quan điểm SKTT hai phổ
liên tục kép. Các yếu tố ảnh hưởng dự trên quan điểm của Tổ chức Y tế thế giới
(WHO) với 3 nhóm yếu tố: sinh lý, tâm lý và xã hội. Các thang đo được sử dụng
luận án là thang sàng lọc, thông qua các câu hỏi tự đánh giá của công nhân.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Phương pháp luận nghiên cứu
Luận án dựa trên các nguyên tắc phương pháp luận trong nghiên cứu tâm
lý học, đó là: nguyên tắc tiếp cận hoạt động; hệ thống và cấu trúc; tiếp cận thực tiễn
và tiếp cận liên ngành.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng phối hợp các phương pháp định tính và định lượng để
thực hiện nghiên cứu này, bao gồm:
- Phương pháp nghiên cứu văn bản, tài liệu
- Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
- Phương pháp phỏng vấn sâu
- Phương pháp quan sát
3
- Phương pháp chuyên gia
- Phương pháp nghiên cứu chân dung tâm lý điển hình
- Phương pháp thống kê toán học.
4.3. Giả thuyết khoa học
Giả thuyết 1: Mức độ biểu hiện SKTT tổng quát và các chiều cạnh như rối
loạn CNXH, rối loạn hỗn hợp LÂ-TC, mất tự tin, CNHP của công nhân tại các KCN
tỉnh Bình Dương ở mức “Nhẹ”;
Giả thuyết 2: Có sự khác biệt về mức độ biểu hiện SKTT của công nhân
theo các lát cắt giới tính, hôn nhân, trình độ và độ tuổi;
Giả thuyết 3: Các yếu tố như: tự phục hồi, sự kỳ vọng, HTXH và lối sống có
ảnh hưởng đến mức độ biểu hiện các chiều cạnh SKTT của công nhân;
Giả thuyết 4: SKTT của công nhân có ảnh hưởng tiêu cực đến tình trạng
KSNN, sự gắn kết với doanh nghiệp và CLCS của công nhân tại các KCN tỉnh
Bình Dương.
5. Đóng góp mới của luận án
5.1. Về mặt lý luận
Kết quả phân tích, tổng hợp lý luận của luận án góp phần làm rõ nội hàm
SKTT là khái niệm đa chiều, đó không chỉ là trạng thái khỏe mạnh về tâm trí mà là
một phổ trải dài từ các đau khổ tâm lý đến chiều cạnh tâm lý tích cực, an lạc, hạnh
phúc của con người. Đây là đóng góp quan trọng về mặt lý luận để mở rộng nội hàm
khái niệm SKTT. Bên cạnh đó, luận án xây dựng được các khái niệm như: SKTT;
công nhân; SKTT của công nhân, SKTT tổng quát, rối loạn CNXH, rối loạn hỗn hợp
LÂ-TC, mất tự tin và CNHP góp phần làm phong phú thêm hệ thống lí luận về
SKTT của công nhân từ góc độ tâm lý học.
Luận án cũng chỉ ra biểu hiện SKTT của công nhân qua bốn chiều cạnh cơ bản
đó là: rối loạn CNXH, rối loạn hỗn hợp LÂ-TC, mất tự tin và CNHP. Các yếu tố như sự
kỳ vọng, khả năng tự phục hồi, HTXH và lối sống có ảnh hưởng đến SKTT của công
nhân. SKTT có mối quan hệ với một số hiện tượng tâm lý xã hội như KSNN, sự gắn kết
với doanh nghiệp và CLCS của công nhân.
5.2. Về thực tiễn
Luận án đã phân tích làm rõ thực trạng SKTT tổng quát của công nhân tại các
KCN tỉnh Bình Dương và xem xét biểu hiện SKTT của công nhân qua bốn chiều cạnh:
rối loạn CNXH, rối loạn hỗn hợp LÂ-TC, mất tự tin, CNHP với các mức độ từ có SKTT
“Tốt/khỏe mạnh”- không có rối loạn tâm thần đến mức có rối loạn tâm thần “Nghiêm
trọng”.
Luận án chỉ ra các yếu tố như: sự kỳ vọng, tự phục hồi, HTXH và lối sống có
ảnh hưởng và là nhân tố bảo vệ SKTT của công nhân tại các KCN tỉnh Bình Dương.
Kết quả nghiên cứu cũng xác nhận: mức độ nghiêm trọng của các rối loạn CNXH,
rối loạn hỗn hợp LÂ-TC và mất tự tin làm gia tăng tình trạng KSNN ở công nhân;
những công nhân có CNHP càng cao thường có xu hướng gắn kết hơn với doanh
nghiệp và cảm nhận CLCS tốt hơn.
6.  nghĩa l luận và thực tiễn
6.1. Ý nghĩa lý luận