VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
--o0o--
PHÙNG ANH DŨNG
CÁC TỘI XÂM PHẠM HOẠT ĐỘNG TƯ PHÁP
THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN
CÁC TỈNH DUYÊN HẢI MIỀN TRUNG
Ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự
Mã số: 9.38.01.04
TOM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
HÀ NỘI – 2023
Công trình được hoàn thành tại:
Học viện Khoa học xã hội – Viện hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. TRẦN VĂN ĐỘ
Phản biện 1: PGS.TS. Trần Đình Nhã
Phản biện 2: PGS.TS. Phạm Công Nguyên
Phản biện 3: PGS.TS. Nguyễn Đức Hạnh
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện:
Họp tại: Học viện Khoa học xã hội, số 477 Nguyễn Trãi, Thanh Xuân, Hà
Nội. Vào hồi giờ phút, ngày tháng năm 202
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:
- Học viện Khoa học xã hội
- Thư viện Quốc gia Việt Nam
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong những năm vừa qua, tình hình các tội xâm phạm hoạt động
tư pháp ở nước ta diễn biến phức tạp khi số vụ phạm tội gia tăng theo từng
năm, nhất là tại các tỉnh duyên hải miền Trung đã xảy ra nhiều vụ án đặc
biệt nghiêm trọng, gây ảnh hưởng xấu đối với niềm tin của người dân vào
hoạt động đúng đắn của các cơ quan tư pháp. Nhiều vụ án liên quan đến
hành vi xâm phạm hoạt động tư pháp tại các tỉnh duyên hải miền Trung
như vụ án dùng nhục hình dẫn đến hậu quả nạn nhân Ngô Thanh Kiều bị
chết tại Phú Yên; vụ án ông Huỳnh Văn Nén bị bức cung, dùng nhục hình
dẫn đến chấp hành hình phạt tù oan sai gần 17 năm… đã gây xôn xao dư
luận trong cả nước. Theo báo cáo công tác năm 2021 của Viện kiểm sát
nhân dân các tỉnh, thành phố khu vực duyên hải miền Trung thì số lượng
vụ án khởi tố tăng 4,7% về số vụ so với cùng kỳ năm 2020, tăng cao hơn
tỷ lệ toàn quốc là 3,1%; chức vụ, xâm phạm hoạt động tư pháp tăng 8,5%
cùng kỳ năm trước (trong khi trên toàn quốc, tỷ lệ này chỉ là 6,1%). Dự báo
trong giai đoạn sắp tới, tình hình tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp trên
phạm vi cả nước nói chung và tại địa bàn các tỉnh duyên hải miền Trung nói
riêng sẽ còn diễn biến phức tạp với phương thức, thủ đoạn ngày càng tinh vi
và gây khó khăn hơn trong hoạt động điều tra, xử lý tội phạm.
Từ khi được ban hành lần đầu tiên vào năm 1985, BLHS Việt Nam
đã liên tục được nghiên cứu, bổ sung và hoàn thiện cho phù hợp với
chính sách hình sự của Nhà nước ta qua mỗi thời kỳ. Qua nghiên cứu cho
thấy, một số hành vi vi phạm pháp luật, xâm phạm đến hoạt động tư pháp,
thể hiện tính nguy hiểm cao cho xã hội nhưng chưa được luật hình sự quy
định là tội phạm nên không thể truy cứu TNHS. Đồng thời, hệ thống hình
phạt quy định trong các tội xâm phạm hoạt động tư pháp nói chung đã
nghiêm khắc và đáp ứng được mục đích trừng trị, giáo dục người phạm tội
nhưng quy định về hình phạt trong một số tội phạm cụ thể còn mâu thuẫn
với phần chung. Mức chế tài quy định trong một số điều luật còn thể
hiện sự bất hợp lý khi so sánh trong mối tương quan chung, chưa tương
xứng với tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội. Đồng
thời, quy định pháp luật hình sự hiện hành về dấu hiệu pháp lý của một số
tội phạm hoạt động tư pháp vẫn còn nhiều điểm bất cập, không hợp lý nên
2
dẫn đến những khó khăn, trong việc áp dụng thực tế xử lý TNHS đối với
các tội phạm này.
Bên cạnh đó, việc nhận thức về lý luận đối với các tội xâm phạm
hoạt động tư pháp của những người tiến hành tố tụng chưa được đầy đủ
nên dẫn đến tình trạng áp dụng pháp luật không thống nhất, bỏ lọt tội phạm
hoặc nhầm lẫn giữa tội danh trong nhóm tội phạm này với các tội danh
thuộc nhóm tội phạm khác trong BLHS. Trong những năm qua, công tác
nghiên cứu những vấn đề lý luận liên quan đến các tội xâm phạm hoạt
động tư pháp chưa được quan tâm, chú trọng triển khai nên việc áp dụng
pháp luật về nhóm tội phạm này phát sinh nhiều sai sót trên thực tế và
chưa có phương hướng giải quyết kịp thời, ảnh hưởng đến công tác phòng
ngừa và đấu tranh chống tội phạm này.
Ở giai đoạn hiện nay, Đảng và Nhà nước ta đang tiếp tục tiến hành
công cuộc cải cách tư pháp, cải cách hành chính nhằm xây dựng Nhà nước
pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng hệ thống tư pháp minh
bạch, hiệu quả, bảo vệ công lý, vì con người. Chiến lược cải cách tư pháp
đã đề ra một trong những phương hướng quan trọng, đó là hoàn thiện
chính sách pháp luật hình sự phù hợp với nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
Việt Nam của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Trên cơ sở những định
hướng lớn của Đảng và Nhà nước về đấu tranh phòng chống tội phạm, qua
nghiên cứu quy định trong BLHS Việt Nam hiện hành về TNHS đối với
các tội xâm phạm hoạt động tư pháp, tác giả nhận thấy vẫn còn những
khoảng trống, bất cập về lý luận, pháp luật cũng như hạn chế trong việc áp
dụng những quy định này trên thực tế. Vì vậy, yêu cầu cấp thiết hiện nay
đối với khoa học pháp lý là phải định hướng và hoàn thiện hệ thống pháp
luật phát triển theo xu thế chung của thời đại thông qua việc nghiên cứu rà
soát pháp luật, chính sách đối chiếu, so sánh với thông lệ quốc tế và các tiêu
chuẩn về quyền con người cũng như mô hình hoạt động ưu việt trên thế giới
để tham khảo đánh giá tìm giải pháp phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội
Việt Nam; xây dựng lại các quy phạm pháp luật có tính khả thi hơn, minh
bạch hơn.
Việc nghiên cứu về TNHS đối với các tội xâm phạm hoạt động tư pháp
hiện nay vẫn chưa được các chuyên gia pháp lý hình sự quan tâm. Số lượng
các công trình nghiên cứu liên quan đến nhóm tội phạm này hiện tại rất ít các
3
tác giả thường đi sâu nghiên cứu về TNHS của một tội phạm cụ thể chứ không
nghiên cứu về TNHS của nhóm tội phạm. Do đó, việc nghiên cứu các quy
định của pháp luật hình sự về TNHS đối với các tội xâm phạm hoạt động tư
pháp sẽ làm phong phú thêm về lý luận và hoạt động thực tiễn áp dụng pháp
luật; góp phần vào quá trình xây dựng, hoàn thiện pháp luật hình sự trong thời
gian tới.
Như đã phân tích ở trên, tình hình tội phạm xâm phạm hoạt động tư
pháp tại địa bàn các tỉnh duyên hải miền Trung trong những năm qua diễn
biến phức tạp với số vụ phạm tội và tính chất nguy hiểm luôn ở mức cao
hơn những địa phương khác trên cả nước. Bên cạnh đó, việc áp dụng pháp
luật hình sự đối với các tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp tại địa bàn
các tỉnh duyên hải miền Trung cũng phát sinh nhiều hạn chế, vướng mắc.
Vì lý do đó, tác giả quyết định chọn đề tài: “Các tội xâm phạm hoạt động tư
pháp theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn các tỉnh duyên hải miền
Trung” làm luận án Tiến sĩ luật học của mình.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
2.1. Mục đích nghiên cứu
Luận án đưa ra nhận thức về lý luận đối với nhóm tội xâm phạm
hoạt động tư pháp, đề xuất những kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật
hình sự về các tội xâm phạm hoạt động tư pháp và đưa ra những giải pháp
nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định pháp luật đối với các tội xâm
phạm hoạt động tư pháp.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích đã nêu trên, các nhiệm vụ nghiên cứu của
luận án được xác định cụ thể như sau:
Nghiên cứu cơ sở lý luận về tội xâm phạm hoạt động tư pháp và cơ
sở lý luận của việc ban hành các quy định về TNHS đối với các tội xâm phạm
hoạt động tư pháp;
Nghiên cứu so sánh quy định về các tội xâm phạm hoạt động tư
pháp trong pháp luật hình sự một số quốc gia trên thế giới và từ đó rút ra
những kinh nghiệm cho Việt Nam;
Khái quát lịch sử và phân tích thực trạng quy định pháp luật
hình sự Việt Nam hiện hành về các tội xâm phạm hoạt động tư pháp;