Luận án Tiến sĩ Lịch sử: Cơ cấu tổ chức và cơ chế hoạt động cơ quan giám sát triều Nguyễn (1802 - 1885)

ĐẠI HỌC HUẾ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

NGÔ ĐỨC LẬP

CƠ CẤU TỔ CHỨC VÀ CƠ CHẾ HOẠT ĐỘNG

CỦA CƠ QUAN GIÁM SÁT TRIỀU NGUYỄN

GIAI ĐOẠN 1802 – 1885

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ

Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam

Mã số: 62.22.03.13

HUẾ - NĂM 2013

Công trình được hoàn thành tại khoa Lịch sử,

trường Đại học Khoa học, Đại học Huế

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đỗ Bang

Phản biện 1:

Phản biện 2:

MỞ ÐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

1.1. Trong quá trình ra đời, tồn tại và phát triển, cơ quan giám sát của triều

Nguyễn (Đô sát viện, lục khoa và Giám sát ngự sử của 16 đạo) đã có những đóng

góp lớn, góp phần làm trong sạch bộ máy nhà nước từ trung ương đến địa phương

cũng như ổn định xã hội và phần nào đảm bảo quyền, lợi ích của dân chúng…

1.2. Từ sau Cách mạng tháng Tám 1945 đến nay, nghiên cứu về cơ quan giám

sát của triều Nguyễn giai đoạn 1802 – 1885 chưa được quan tâm nghiên cứu nhiều,

các kết quả nghiên cứu chủ yếu chỉ dừng lại ở mức độ khảo tả, tư liệu rời rạc chưa

hệ thống, chưa đánh giá được những thành và hạn chế về tổ chức và thực tiễn hoạt

động của tổ chức này.

1.3. Nghiên cứu về cơ quan giám sát của triều Nguyễn sẽ rút ra những kinh

nghiệm cho việc xây dựng, hoàn thiện hệ thống cơ quan giám sát, hệ thống pháp

luật nói riêng và bộ máy nhà nước của Việt Nam nói chung trong giai đoạn hiện

nay.

1.4. Trong những năm qua, có một số công trình kiến trúc của triều Nguyễn,

trong đó có các công trình, cơ sở làm việc của cơ quan giám sát đã xuống cấp trầm

trọng, hầu như không còn nữa nhưng chưa được quan tâm đầu tư, tu bổ.

Chính vì những lý do trên đây, chúng tôi đã quyết định chọn vấn đề “Cơ cấu

tổ chức và cơ chế hoạt động của cơ quan giám sát triều Nguyễn giai đoạn 1802

– 1885” làm đề tài Luận án Tiến sĩ Lịch sử, chuyên ngành Lịch sử Việt Nam, mã

số: 62.22.03.13.

2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ

2.1. Trước năm 1975: Do một số yếu tố khách quan cũng như chủ quan, tình

hình nghiên cứu về triều Nguyễn trước năm 1975 ở trong nước không nhiều. Đặc

biệt, nghiên cứu về cơ quan giám sát chưa được quan tâm.

Qua khảo sát bước đầu, Luận án Tiến sỹ Luật Khoa của Nguyễn Sĩ Hải (1962,

Sài Gòn), với đề tài Tổ chức chính quyền trung ương thời Nguyễn sơ: 1802 - 1847

là một trong những công trình đầu tiên có nghiên cứu về cơ quan giám sát dưới

triều Nguyễn. Đây là công trình nghiên cứu tổng thể về tổ chức bộ máy chính

quyền (của triều Nguyễn giai đoạn 1802 – 1847), do đó kết quả nghiên cứu về cơ

cấu tổ chức và chức năng, nhiệm vụ của cơ quan giám sát cũng chỉ dừng lại ở mức

liệt kê, khảo tả các quy định của triều đình chứ chưa nghiên cứu sâu và đánh giá cụ

thể về tổ chức này cũng như thực tiễn hoạt động của nó.

2.2. Từ sau năm 1975 đến nay: Một trong những công trình nghiên cứu đầu

tiên đó là năm 1983, Vũ Thị Phụng đã cho xuất bản cuốn Giáo trình “Lịch sử nhà

nước và pháp luật Việt Nam”. Công trình này tác giả đã đề cập sơ lược về Đô sát

viện với vai trò là một cơ quan giám sát trong tổ chức bộ máy nhà nước triều

Nguyễn. Đến năm 1996, Nguyễn Minh Tường đã cho ra đời cuốn “Cải cách hành

chính dưới triều Minh Mạng”. Công trình này là một bước đột phá sâu hơn trong

vấn đề nghiên cứu cơ cấu tổ chức, hoạt động của cơ quan giám sát dưới triều Minh

Mạng. Trong thời gian này, Đỗ Bang đã chủ biên công trình “Tổ chức bộ máy nhà

nước triều Nguyễn (1802 – 1884)” (thuộc đề tài độc lập cấp Nhà nước về triều

Nguyễn), được nhà xuất bản Thuận Hóa ấn hành năm 1997. Tập sách này tác giả

đã dành riêng một phần để nghiên cứu về cơ quan giám sát của triều Nguyễn từ

năm 1802 đến năm 1884 trên tất cả các lĩnh vực tổ chức, chức năng, nhiệm vụ của

cơ quan giám sát.

Một tác giả có khá nhiều nghiên cứu về bộ máy hành chính và pháp luật của

triều Nguyễn đó là Trần Thị Thanh Thanh. Trong thời gian gần đây, tác giả này đã

có các bài báo khoa học công bố như: “Về pháp luật dành cho quan lại thời

Nguyễn (1802-1883)”, báo cáo tại Hội thảo quốc tế Việt Nam học lần thứ I, Trung

tâm KHXH&NV quốc gia (1998), “Hội đồng trong triều chính nhà Nguyễn thời kỳ

1802-1883”, tạp chí Xưa và Nay (1999), ““Phiếu nghĩ”- một thể thức tham mưu

và giám sát trong triều chính nhà Nguyễn”, tạp chí Xưa và Nay (2000)… Nhìn

chung, các nghiên cứu của Trần Thị Thanh Thanh chủ yếu tập trung vào hệ thống

pháp luật của triều Nguyễn.

Trong bài “Các biện pháp chế tài để điều tiết cực quyền của bộ máy nhà nước

tập quyền triều Nguyễn”, đăng trên Kỷ yếu Hội thảo 700 năm Thuận Hóa – Phú

Xuân – Thừa Thiên Huế (năm 2006), tác giả Đỗ Bang đã khái quát một cách khá

đầy đủ về quá trình ra đời, cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ của cơ quan giám

sát dưới triều Nguyễn. Cũng trong năm 2006, tác giả Bùi Huy Khiên với bài viết

“Tuyển chọn, kiểm tra, giám sát đội ngũ quan lại dưới triều Minh Mạng” (tạp chí

Nhà nước và Pháp luật). Trên website của viện Khoa học Thanh tra

(http://www.giri.ac.vn), Phạm Thị Huệ công bố bài “Phòng, chống tham nhũng

xưa và nay”. Gần đây nhất là công trình “Nghiên cứu pháp luật hành chính và

quân sự triều Nguyễn (1820 – 1884)” (đề tài Khoa học và Công nghệ cấp Bộ, thực

hiện tại Đại học Sư phạm, Đại học Huế, năm 2011), của Huỳnh Công Bá. Ngoài ra,

còn có một số công trình tiêu biểu của các tác giả như: Thái Hoàng, Bùi Quí Lộ,

Lê Trọng Ngoạn, Phan Đại Doãn, Lê Thị Thanh Hòa...

Trong thời gian qua, sinh viên khoa Lịch sử, trường Đại học Khoa học Huế

cũng đã thực hiện một số khóa luận liên quan đến cơ quan giám sát cũng như bộ

máy nhà nước triều Nguyễn. Trong đó, khoá luận Tổ chức và hoạt động cơ quan

giám sát của triều Nguyễn (1802 - 1885) của Trịnh Thị Quyên (2005) là một đề tài

có một số đóng góp nhất định cho việc nghiên cứu về cơ quan giám sát dưới triều

Nguyễn thời kỳ 1802 – 1885. Tuy nhiên, Khóa luận này mới chỉ dừng lại ở mức độ

khảo tả, chưa hệ thống đầy đủ về mặt tư liệu, chưa đi sâu phân tích thực tiễn hoạt

động cũng như đưa ra các đánh giá, nhận định về đóng góp, hạn chế của của cơ

quan giám sát triều Nguyễn...

Nghiên cứu về triều Nguyễn là một trong những vấn đề được học giả nước

ngoài quan tâm nhiều trong tất cả các nghiên cứu về Việt Nam trong những thập

niên qua. Đến nay có một số công trình nghiên cứu về cơ quan giám sát triều

Nguyễn như: “Kinh thành Huế bản đồ học1” của H. Cosserat và “Kinh thành Huế

địa danh học2” (năm 1996, Nxb Đà Nẵng đã dịch và xuất bản) của L.Cadière trong

Những người bạn Cố đô Huế3, tập XX (tiếng Pháp, xuất bản năm 1933; cuốn

Vietnam and the Chinese model: A comparative study of Nguyễn and Ch’ing civil

government in the first half of the nineteenth century4, của tác giả

Alexander Barton Woodside, do nhà xuất bản Đại học Harvard (Mỹ) ấn hành năm

1971... Nhìn chung, đến nay chưa có học giả nước ngoài nào có nghiên cứu một

cách có hệ thống về cơ cấu tổ chức, thực tiễn hoạt động của cơ quan giám sát của

triều Nguyễn dưới thời 4 vị vua là Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị và Tự Đức.

Tóm lại, từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến nay, nghiên cứu về cơ

quan giám sát triều Nguyễn là đề tài đã và đang được quan tâm nghiên cứu. Tất cả

các nghiên cứu chủ yếu là các bài viết, chuyên biệt về một lĩnh vực nhất định trong

hệ thống cơ quan giám sát; gần như chưa có các đề tài, công trình nghiên cứu

chuyên sâu hay các hội thảo, diễn đàn học thuật quy mô lớn bàn về cơ quan giám

sát của triều Nguyễn. Mặc dầu vậy, những kết quả nghiên cứu của các học giả đi

trước chính là những nguồn tư liệu, kinh nghiệm quý báu giúp chúng tôi thực hiện

đề tài này.

3. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu về “Cơ cấu tổ chức và cơ chế hoạt động của cơ quan giám sát

triều Nguyễn giai đoạn 1802 – 1885” có những mục tiêu chính sau đây:

3.1. Hệ thống hóa một cách đầy đủ về quá trình ra đời, kiện toàn và khái quát

về chức năng, nhiệm vụ cơ quan giám sát của triều Nguyễn.

3.2. Nghiên cứu về cơ chế độc lập và cơ chế phối hợp trong thực tiễn hoạt

động giữa cơ quan giám sát với nhau và giữa cơ quan giám sát với các cơ quan

khác.

3.3. Nghiên cứu, đánh giá về những đóng góp và hạn chế của cơ quan giám

sát trong quá trình hoạt động.

4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu chính của đề tài là cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ

và thực tiễn hoạt động của cơ quan giám sát (Đô sát viện, lục khoa và Giám sát

ngự sử của 16 đạo dưới triều Nguyễn)... Trong đó, Luận án chủ yếu tập trung

nghiên cứu dưới thời vua Minh Mạng.

Luận án còn khái quát về cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ của các chức

quan, cơ quan giám sát của các triều đại Việt Nam trước triều Nguyễn cũng như cơ

quan giám sát của nhà Thanh (Trung Quốc) cùng thời. Luận án còn nghiên cứu

1 Tiếng Pháp: “Le Citadelle de Hue: Cartographie”.

2 Tiếng Pháp: “Le Citadelle de Hué: Onomastique”.

3 Tiếng Pháp: Bulletin des Amis du Vieux Hué.

4 Tạm dịch: Việt Nam và mô hình Trung Hoa: Một nghiên cứu so sánh của chính phủ dân sự Nguyễn và nhà Thanh

trong nửa đầu thế kỷ XIX.

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Lịch sử: Cơ cấu tổ chức và cơ chế hoạt động của các cơ quan giám sát triều Nguyễn giai đoạn 1802 - 1885

Chủ đề:

Tài liệu liên quan

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Hỗ trợ

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi