2 4 NGHIÊN C Ứ U -TR A O Đ Ổ I
TRANG TRÍ
TRÊN TRANG PHỤ C
CỦ A PHỤ N Ừ XÁ PH Ú
ở TÂY BAC, VIỆ T NAM
HOÀNG ĐÀỌ
1. Khả i quát về ngư ờ i X ã Phó
Ở nư ớ c ta, trư ớ c đây đâ có mộ t thờ i kì
đài ngư ờ i X á Phó đư ợ c coi là mộ t dân tộ c độ c
lậ p. Hỉ ệ n nay, ngư ờ i X á Phó có chung tên gọ i
hành chính vớ i ngư ờ i Phù Lá. x ế p theo các
thành phầ n dân tộ c thì họ đứ ng thứ 40 trong
hơ n 54 cộ ng đồ ng dân tộ c, thuộ c nhóm ngữ
tộ c Tạ ng - M ỉ ế n, ngữ hệ Hán - Tạ ng.
Đ ị a bàn cư trú cùa ngư ờ i X á Phó ở dãy
núi Hoàng Liên Sơ n, bên b ờ hữ u ngạ n củ a
sông H ồ ng (nhóm Phù L á cư trú ở bên bờ tả
ngạ n), có quan hệ thân tộ c vớ i nhóm Di tộ c
hiệ n đang cư trú tạ i dãy núi Ai Lao thuộ c
tỉ nh V ân Nam , Trung Q uố c (là dãy núi năm
cạ nh kề dãy H oàng Liên Sơ n) và m ộ t số tộ c
ngư ờ i khác ở các nư ớ c trong khu vự c Đông
N am Á như : Lào, Thái L a n ...
Hiệ n nay ở V iệ t Nam , ngư ờ i X á Phó
số ng đị nh cư tậ p trung ở khu vự c hữ u ngạ n
sông H ồ ng, thuộ c dãy núi H oàng Liên Sơ n,
gồ m các huyệ n B ả o Thắ ng, Cam Đư ờ ng, Sa
Pa, Văn B àn - Lào Cai, V ăn Y ên - Y ên Bái
và m ộ t bộ phậ n rấ t ít ở T uầ n Giáo - Đ iệ n
Biên. Bên cạ nh tên gọ i hành chính, họ còn
có nhiề u tên gọ i như : Phù Lá Lão, Bồ Khô
Pạ Phổ , V a X ơ V ơ , Xá, Lão V a Sơ hay Lao
Pạ , Lão P ạ ... như ng phổ biế n là tên gọ i X a
Phó hoặ c X á Phó - tuỳ theo âm ngữ củ a
từ ng vùng.
v ề nguồ n gố c tộ c ngư ờ i X á Phó ở V iệ t
N am thì cho đế n nay vẫ n chư a có tài liệ u
nào giả i thích rõ ràng. C ó ý kiế n cho rằ ng
họ là m ộ t trong nhiề u nhóm ngư ờ i .di cư từ
phư ơ ng Bắ c xuố ng, như ng cũng có ý kiế n
cho rằ ng họ là ngư ờ i bả n đị a, vấ n đề này đã
và đang cầ n rấ t nhiề u giớ i, ngành quan tâm
nghiên cứ u.
Tìm hiể u và nghiên cứ u nhữ ng bộ nữ
phụ c cổ truyề n củ a ngư ờ i X á Phó đã mang lạ i
cho chúng ta cả m xúc và ấ n tư ợ ng về nghệ
thuậ t ư ang trí dân gian trên tràng phụ c củ a
đồ ng bào. Đó là nhữ ng tác phẩ m nghệ thuậ t
độ c đáo m ang bả n sắ c văn hóa tộ c ngư ờ i.
Vớ i cộ ng đồ ng ngư ờ i X á Phó, tự tay
làm ra nhữ ng bộ trang phụ c là m ộ t nhu cầ u
cầ n thiế t củ a cuộ c số ng như ng ở góc độ nào
đó nó hàm chứ a tính chấ t tộ c ngư ờ i thể hiệ n
qua cả m quan thẩ m mĩ, nhân tố tín ngư ỡ ng,
thói quen và nhữ ng quan niệ m về thế giớ i
tâm linh củ a từ ng con ngư ờ i trong mỗ i
nhóm đặ c biệ t là n ữ giớ i. Trang phụ c củ a
ngư ờ i X á Phó đư ợ c làm bằ ng vả i bông tự
dệ t, có độ bề n cao, có trang trí nhiề u m ô tip
hoa văn. Do ngư ờ i X á Phó chỉ dệ t khổ vả i
hẹ p và trang trí trư ớ c khi m ay nên áo váy
đư ợ c ghép ngang từ ng khúc, m ỗ i khúc là
m ộ t kiể u họ a tiế t vớ i cách phố i m àu đặ c
trư ng. Đó chính là nét độ c đáo trong lố i tạ b
dáng và thầ m m ĩ, khó lẫ n lộ n vớ i bấ t cứ dân
tộ c nào.
2. Trang ph ụ c ph ụ nữ
Bộ trang phụ c truyề n thố ng củ a ngư ờ i
phụ nữ X á Phó đư ợ c hình thành rấ t đặ c
biệ t, là sự kế t hợ p giữ a chiế c áo {khợ tolo)
ngắ n hở lư ng chui đầ u, can tay, cổ khoét
hình vuông vớ i chân váy {họ ) dài hình tròn
ố ng và chiế c dây thắ t lư ng (dị hị ) m àu xanh
lá có khổ rộ ng khoả ng 20 cm dùng thắ t đè
lên cạ p váy. Ở trang phụ c truyề n thố ng củ a
TẠ P CHÍ VHDG SỐ 3/2011 2 5
phụ nữ X á Phó, ngoài áo, váy còn có sự góp
m ặ t củ a hai chiế c khăn ú thu và dàn tho đã
tạ o nên cách vấ n khăn đặ c trư ng củ a ngư ờ i
Xá Phó ở Lào Cai, Y ên B ái hay Đ iệ n Biên.
Ú thu là dạ ng khăn dài nhuộ m chàm đen,
ngày thư ờ ng đồ ng bào dùng để quấ n giữ tóc
khỏ i rố i, sổ , tuộ t khi sinh hoạ t, lao độ ng.
Tuy không trang trí như ng do cách quấ n
đặ c biệ t nên khăn tạ o khố i phăng trư ớ c trán
làm điể m tì, đặ t dây khi gùi đồ . Vì vậ y, việ c
cuộ n khăn thành ngù có thể xuấ t phát ban
đầ u là dùng để kê độ n giả m độ m a sát củ a
dây gùi vào trá n ... D àn tho là m ộ t khăn nhỏ
đư ợ c quấ n bên ngoài chiế c khăn vấ n, dùng
trang trí, làm đẹ p là chủ yế u nên đồ ng bào
chỉ dùng khi đi chơ i chợ , đi dự lễ hộ i, các
dị p tế t hay trong nhữ ng nghi lễ trọ ng đạ i
cùa đờ i ngư ờ i, thư ờ ng ngày hiế m khi sử
dụ ng. K hi độ i đủ hai lớ p khăn sẽ tạ o thành
hình cong lên ở hai bên thái dư ơ ng m ang lạ i
cả m giác thanh thoát cho gư ơ ng m ặ t ngư ờ i
phụ nữ , góp phầ n điể m tô thêm nét đẹ p
dung dị v à độ c đáo cho nhữ ng bộ trang
phụ c củ a ngư ờ i X á Phó.
Ngoài ra, đồ ng bào còn đeo vòng cổ ,
vòng tay. Đ ây là kiể u m ộ t vòng đơ n tròn
không khép kín, thân vòng tròn căng và dầ n
chuố t nhọ n về hai đầ u và điể m cuố i đư ợ c
tán dẹ p hình lư ỡ i m ác, uố n cong phầ n chót
gậ p lạ i theo chiề u đi ngư ợ c vớ i thân vòng.
Ngoài ra còn cổ m ộ t dạ ng vòng tay có tạ o
dáng cuố n như tay m ư ớ p. Tuy nhiên trang
sứ c củ a đồ ng bào không có tính bắ t buộ c
như m ộ t số dân tộ c cư trú liề n kề bở i ngư ờ i
X á Phó không có nghề làm đồ trang sứ c
(chạ m bạ c) hoặ c đã thấ t truyề n nên để có đồ
trang sứ c, đồ ng bào thư ờ ng đặ t làm hoặ c
m ua củ a m ộ t số dân tộ c láng giề ng như
ngư ờ i H ’m ông, ngư ờ i Dao; do đó đồ trang
sứ c có tạ o dáng hay trang trí giố ng như củ a
hai tộ c ngư ờ i này. Vì thế chúng tôi xin
không để cậ p nhiề u về đồ trang sứ c củ a
đồ ng bào.
về phư ơ ng diệ n m ĩ thuậ t, trang phụ c nữ
X á Phó có tạ o hình rấ t đẹ p. Họ có cách tạ o
dáng áo, váy thoạ t trông đơ n giả n như ng
khi đư ợ c mặ c nó tạ o đư ợ c điể m thắ t, nở ở
các đư ờ ng cong phô diễ n vẻ đẹ p củ a hình
thể . Đặ c biệ t, khi m ặ c váy, cạ p váy đư ợ c
túm giắ t về m ộ t bên kéo phầ n thân váy phía
trư ớ c cộ c hơ n p hía sau tạ o độ cử độ ng m ở
như ng vẫ n có cả m giác ôm gọ n và rấ t thuậ n
tiệ n vớ i đị a hình cư trú củ a đồ ng bào khi
phả i leo đồ i, leo núi. Cạ p váy khi đă đư ợ c
giắ t gọ n, m ả ng hoa văn chính trang trí trên
thân váy ôm gọ n cơ thể tô đậ m tính nữ . Sự
góp m ặ t củ a chiế c dây lư ng vừ a dùng để
giữ váy, giữ ấ m phầ n bụ ng như ng nó còn
chứ c năng giữ cho lư ng và eo ngư ờ i phụ nữ
luôn thon gọ n.
Truyề n thuyế t củ a ngư ờ i X á Phó kể
rằ ng: Chiế c áo củ a nữ giớ i luôn đư ợ c may
cộ c sao cho khi m ặ c phả i hở m ộ t khoả ng
lư ng, eo; do đó tạ o khoả ng dị ch chuyể n
m ang tính độ ng, nhấ t là khi phố i hợ p vớ i
chiế c váy dài. H ình dáng áo, váy gợ i cho ta
cả m giác có sự gầ n gũi vớ i trang phụ c củ a
đồ ng bào cư trú ở T rư ờ ng Sơ n - Tây
N guyên thuộ c nhóm A ndonêdiên (các dân
tộ c thuộ c Bách V iệ t cũ). Tạ o dáng áo củ a
ngư ờ i X á Phổ khác hẳ n vớ i chiế c áo dài
trùm m ông v à chiế c yế m hình lư ỡ i rìu củ a
m ộ t số tộ c ngư ờ i trong nhóm Tạ ng - M iế n
(ngư ờ i Phù Lá, H à N h ì...)
Ý nghĩa củ a tạ o dáng trang ph ụ c
Theo nghệ nhân ngư ờ i X á Phó Đặ ng
Thị Thanh tỉ nh Y ên Bái, hình dáng trang
phụ c củ a họ đư ợ c làm phỏ ng theo dáng con
gà lôi, vì nó gắ n vớ i đờ i số ng tâm linh củ a
đồ ng bào. H ình dáng bộ trang phụ c thể hiệ n
đặ c biệ t rõ theo từ ng bư ớ c di chuyể n, trong
2 6 NGHIÊN CỨ U - TRAO Đổ l
nhị p điệ u m úa xậ p xoè củ a ngư ờ i X á Phó.
Từ khi trăng non bắ t đầ u nhú cho đế n khi
vầ ng trăng tròn vành vạ nh, các chàng trai,
các cô gái thư ờ ng tụ tậ p quanh bế p lử a để
m úa xoè. Họ cầ m tay nhau, dậ p dìu, nhún
nhả y theo điệ u khoe m ẽ củ a con gà lôi
trố ng, vừ a m úa vừ a giao lư u tìm hiể u nhau.
Theo quan niệ m củ a đồ ng bào, gà lôi hiệ n
thân cùa quyề n năng, dư ơ ng khí.
Trong nhị p điệ u chuyể n vầ n giữ a các
m ùa củ a vũ trụ , gà lôi biể u trư ng cho tính
dư ơ ng, nó có thể biế n thành rắ n biể u trư ng
cho tính âm và ngư ợ c lạ i. V ì thế , trong
trang trí trên áo nữ củ a nhóm này chúng ta
thấ y có rấ t nhiề u m ẫ u hoa văn đư ợ c đồ ng
bào làm dự a theo hoa văn và khoang m àu
trên da củ a con rắ n, con trăn.
Qua nghiên cứ u chúng ta thấ y có mố i
tư ơ ng quan về hình tư ợ ng con gà lôi trong
mộ t số câu chuyệ n thầ n thoạ i củ a ngư ờ i ở
vùng Viễ n Đông. Đó là họ coi điệ u m úa củ a
con gà lôi trố ng quyệ n vớ i gà lôi m ái là
biể u tư ợ ng đẹ p củ a sự hài hoà vũ trụ . Tiế ng
hót củ a chúng là tín hiệ u báo trư ớ c cho sự
lên ngôi củ a ngư ờ i đứ ng đầ u cộ ng đồ ng,
ngư ờ i điề u khiể n thế giớ i. Còn theo Trang
Tử (Trung Quố c) quan niệ m thì gà lôi lạ i là
biể u tư ợ ng cho cuộ c số ng tự do, không bị
xiề ng x íc h ... [5, tr.304].
Hình tư ợ ng con gà lôi là biể u tư ợ ng, là
ư ớ c vọ ng, niề m tin củ a ngư ờ i X á Phó nên
khi gà lôi chế t có nghĩa là có sự cắ t đứ t giữ a
thế giớ i con ngư ờ i vớ i ánh sáng và m ặ t
trờ i... C hính vì thế đồ ng bào rấ t kiêng kị
khi bắ n và bẫ y phả i gà lôi. Theo nhữ ng
ngư ờ i già trong bả n làng kể lạ i rằ ng khi ai
đó bắ n nhầ m phả i gà lôi hoặ c đặ t bẫ y bị gà
Lôi m ắ c phả i thì không nhữ ng không đư ợ c
ăn thị t m à phả i làm lễ cúng giả i vớ i bả n
làng...C ó lẽ có rấ t nhiề u lí do như ng đó có
thể là m ộ t trong nhữ ng lí do lí giả i vì sao
trang phụ c nữ lạ i có tạ o dáng như vậ y.
Nhìn chung, tạ o dáng trang phụ c nữ X á
Phó có sự thố ng nhấ t. Để phân biệ t hay
nhậ n biế t chủ nhân củ a bộ y phụ c đó, chúng
ta chỉ có thể căn cứ vào nhữ ng m ô tip hoa
văn trang trí.
Nghệ thuậ t tran g trí trang p hụ c
Trang trí trang phụ c luôn đư ợ c đồ ng
bào các dân tộ c thiể u số ở Tây Bắ c nư ớ c ta
rấ t quan tâm. Trong xã hộ i xư a củ a ngư ờ i
X á Phó, trang phụ c đư ợ c coi là thư ớ c đo để
đánh giá ngư ờ i phụ nữ . N ói cách khác,
trang phụ c là nơ i để ngư ờ i phụ nữ thể hiệ n
chính bả n thân mình. D o vậ y, dệ t m ay và
trang trí trên trang phụ c luôn là m ố i quan
tâm, là tâm huyế t đã gắ n vào tâm thứ c, đi
vào cuộ c số ng và cả thế giớ i tâm linh suố t
cuộ c đờ i củ a họ ...
Án tư ợ ng sâu sắ c khi tiế p xúc vớ i trang
phụ c nữ X á Phó là sự bài trí các m ả ng m àu
trong bố cụ c m àu sắ c v à hoạ tiế t đư ợ c nhắ c
lạ i theo nhữ ng nhị p điệ u riêng tạ o ra nhiề u
mô tip hoa văn. Các hoa văn đư ợ c giả n
lư ợ c, khái quát trở về nhữ ng hình kỉ hà giả n
đơ n, m ạ ch lạ c như ng n h ờ sự sáng tạ o trong
cách phố i hợ p m àu sắ c m à chúng trở nên đa
dạ ng, có chu kì, có nhị p điệ u, cho thị giác
m ộ t cả m nhậ n hứ ng thú. Tuy trang trí trang
phụ c đư ợ c quy ư ớ c bở i tính tộ c truyề n
như ng không vì thế m à bó buộ c ngư ờ i nghệ
nhân X á Phó sáng tạ o. Bằ ng hình thứ c thêu,
liên kế t các sợ i chỉ màu, kế t cư ờ m, ngư ờ i
phụ nữ đã phác hoạ và biể u đạ t lên đó
nhữ ng suy nghĩ, nhữ ng cả m nhậ n cũng như
tình cả m củ a m ình lên m ặ t canh vả i... Có
thể nói, bằ ng tâm huyế t họ đã tạ o ra linh
hồ n cho nhữ ng bộ trang phụ c thư ờ ng ngày,
nâng chúng thành nhữ ng tác phẩ m nghệ
thuậ t có giá trị thẩ m mĩ.
TẠ P CHÍ VHDG SỐ 3/2011 2 7
Các hoa văn trang trí v à hiệ u quả thẩ m
m ĩ trong bố cụ c củ a chiế c khăn tuỳ theo
hiệ u quả ghi nhậ n củ a ngư ờ i xem . K hi hình
thể , m àu sắ c và bố cụ c hoà vào nhau chúng
trở thành hình tư ợ ng, biể u tư ợ ng đem lạ i ý
vị thẩ m m ĩ cho ngư ờ i cả m nhậ n và là nhữ ng
thông tin thị giác đáng chú ý. Các mô tip
hoa văn hang trí này có sự liên hệ đồ ng
nhấ t vớ i m ộ t số m ả ng hoa văn trên áo, váy
để tạ o thành m ộ t tổ ng thể hoàn chỉ nh có
tính liên hoàn.
Gam m àu chủ đạ o là m àu đỏ như ng do
khéo sử dụ ng m àu trắ ng và m àu chàm củ a
vả i nề n là gam m àu trung tính làm dị u sắ c
độ , tạ o gam m àu ấ m , góp phầ n làm cho bố
cụ c m ả ng đồ án thêm chặ t chẽ . Độ gia giả m
củ a m àu cho ta thấ y ngư ờ i làm ra nó phả i
cân nhắ c, tính toán rấ t chi tiế t từ khi đặ t
mũi kim, sợ i chỉ đầ u tiên cho đế n khi kế t
thúc. Sự nỗ lự c, tính kiên trì và óc thẩ m m ỹ
đã tạ o nên kế t cấ u hoa văn đặ c trư ng, cách
gia giả m m àu để liên chuyể n sắ c độ trong
tông m àu chủ đạ o làm nên giá trị truyề n
thố ng trong trang trí trang phụ c củ a ngư ờ i
Xá Phó nơ i đây.
M ả ng đồ án trang trí trên áo không dàn
đề u như ừ ên khăn m à đư ợ c phân chia tỉ lệ ,
cách bài trí hoa văn, kĩ thuậ t thêu cho từ ng
bộ phậ n trên áo, khi phố i hợ p chúng thố ng
nhấ t trong m ộ t chỉ nh thể đã đị nh bở i tính
tộ c ngư ờ i. Các hoa văn đư ợ c bài trí thành
diề m chạ y m ộ t băng vòng tròn quanh khăn,
áo, váy. M ả ng trang trí trên khăn thư ờ ng
lặ p lạ i ít nhấ t m ộ t lầ n trên y phụ c như ng
nế u đã trang trí ở áo thì không dùng lạ i ở
váy và ngư ợ c lạ i tuỳ ngẫ u hứ ng củ a nghệ
nhân. N hữ ng m ả ng đư ợ c lặ p lạ i là phầ n
trang trí chiế m vị trí tư ơ ng đố i lớ n trên thân
áo, thân váy hoặ c gấ u váy.
về cơ bả n áo nữ đư ợ c trang trí thành
hai khoang rõ rệ t; m ả ng hoa văn chính từ cổ
xuố ng ngự c đư ợ c kế t cư ờ m xen kẽ hoa vãn
thêu bằ ng chỉ m àu chiế m */2 chiề u dài áo.
Cư ờ m là các hạ t cây ả m i chi lế đư ợ c dùng
tơ cậ t củ a cây giang kế t các hàng hoa bố n
cánh xen vớ i cách cư ờ m kế t dày đặ c theo
hàng ngang, thành sọ c m àu trắ ng ngà nổ i
bậ t trên nề n chàm thắ m. M ả ng trang trí kế t
cư ờ m như nhữ ng bông hoa đang trôi trên
dòng suố i rấ t thơ m ộ ng. Đ ây là phầ n bắ t
buộ c phả i h a n g trí củ a tộ c ngư ờ i. Phầ n còn
lạ i là m ả ng đồ án trang trí thân áo tuy
chiế m diệ n tích lớ n bằ ng m ả ng trên ngự c
như ng không quy đị nh Jíhắ t khe như phầ n
trên nên nhữ ng gia đình đông con, nghèo
không có thòi gian trang trí vẫ n m ặ c đư ợ c.
Tuy là không bắ t buộ c như ng nế u thiế u
m ả ng hoa văn này trên áo, ngư ờ i m ặ c sẽ
luôn cả m thấ y tự ti. C hính vì thế m à hầ u hế t
phụ nữ X á Phó đề u cố gắ ng hang trí đầ y đủ
hoa văn trên bộ trang phụ c củ a mình.
Trang trí áo có quy đị nh rấ t chặ t chẽ ,
dự a trên bố cụ c tổ ng thể cả chiế c áo thì
m ả ng hoa văn trang trí từ cổ xuố ng ngự c là
m ả ng chính, phầ n thân đế n gấ u và tay là
phụ . Như ng nế u tách biệ t, chỉ m ả ng trang
trí thân áo cũng có thể đứ ng độ c lậ p. Trong
bố cụ c hoa văn phầ n thân áo hình chữ nhậ t
có phầ n chính chiế m 2/3 đồ án, còn lạ i là
phầ n phụ (diề m gấ u). H oạ tiế t sử dụ ng
trong m ả ng trang trí chính ở thân áo gồ m
hoa văn hình cái vai bừ a, đư ợ c sắ p đặ t hai
hình úp vào nhau tạ o thành hình chữ nhậ t,
bên ngoài đư ợ c viề n bở i hoa văn đư ờ ng đi
làm cho bố cụ c h oa văn hình chữ nhậ t trở
nên khép kín hay còn gọ i cả m ả ng trang trí
này là hoa văn hình sao. Chỉ m ộ t hoạ tiế t
như ng ngư ờ i nghệ nhân đã khéo léo sắ p xế p
bố cụ c là các hình thoi dàn trả i, cộ ng vớ i k ĩ
thuậ t thêu ganh nổ i hoặ c để trố ng tạ o hiệ u
quả cho phầ n bề m ặ t lõm xuố ng, các thành
cạ nh nổ i nên m ang lạ i sự thay đổ i củ a
2 8 NGHIÊN CỨ U - TRAO Đ ổ l
không gian trên m ặ t phăng củ a vả i. N hờ sự
cả i biên m àu sắ c và cách xử lí, cách biế n
hình thể tạ o thành các hình thoi, hình tam
giác, các đư ờ ng đan chéo, đư ờ ng thẳ ng và
đư ờ ng ngang rấ t sinh độ ng, không còn thấ y
sự thô, cứ ng củ a các đư ờ ng kỉ hà trong hình
họ c.
Ngoài m ồ tip hình cái vai bừ a, mả ng
hoa văn dư ớ i thân áo còn sử dụ ng các mô
tip hình chân con thằ n lằ n, hình đồ i núi
như ng tuỳ cách bài trí m àu sắ c hay hình thể
tạ o nên bố cụ c tổ ng thể củ a hình các hình
thoi đồ ng tâm và hình vuông đề u nhau. M ỗ i
bố cụ c trang trí ấ y lạ i biể u trư ng cho m ộ t
hình thể m ang tính biể u tư ợ ng đư ợ c đồ ng
bào thừ a nhậ n đó là hình da rắ n (trăn), hình
tia chớ p, hình sao... Đ ây là nhữ ng mô tip
điể n hình củ a ngư ờ i X á Phó. Các m ô tip
này thư ờ ng hoán đổ i vị trí trang trí trên m ộ t
bộ trang phụ c: N ế u đã trang trí trên khăn,
thân áo thì không trang trí trên thân váy hay
trang trí trên khăn, váy thì không thấ y xuấ t
hiệ n trên áo.
Dả i hoa văn trang ư í phụ ở gấ u áo và
hai bên sư ờ n tạ o diề m bám theo m ả ng đồ án
chính làm m ề m cho tà áo. Các hoa văn
trang trí m ả ng diề m phụ ở gấ u áo là hoa văn
hình m ắ t cua xen giữ a các lớ p hoa văn
giố ng như phầ n thân áo như ng rấ t nhỏ so
vớ i phầ n hoa văn chính củ a m ả ng đồ án.
Mô tip hoa văn do đan m ũi chỉ chéo nhau
như hình lá cây xa m u hoặ c chân dế t, hình
m ắ t cua, chân con thằ n lằ n (tề tê) gọ i chung
là đư ờ ng đi (e gạ ) đóng vai trò như nhữ ng
mũi chỉ lư ợ c bở i trư ớ c khi thêu hoa văn,
ngư ờ i phụ nữ X á Phó dùng hoa văn đư ờ ng
đi để đị nh dạ ng tỷ lệ và hình dáng, bố cụ c
củ a mả ng đồ án trang trí để giữ cho các hoạ
tiế t trong hoa văn luôn cân đố i. Dả i hoa văn
này đư ợ c lặ p đi lặ p lạ i ôm gọ n từ ng m ả ng
trang trí thành m ộ t đồ án hoa văn có phân
chia chính, phụ như ng nó cũng là dả i băng
liên kế t các phầ n trang trí thành mộ t tổ ng
thể thố ng nhấ t trên trang phụ c.
Phầ n tay áo củ a cư dân ở Yên Bái có
sắ c trầ m hon các nơ i khác là do sự đan xen
củ a ba màu: Phầ n vai đậ m m ộ t m àu sắ c
chàm; Phầ n bắ p tay là đoạ n giữ a đư ợ c giả m
m àu chuyể n thành m àu trung gian bằ ng
cách đổ i liên tiế p khoanh màu chàm cạ nh
m àu trắ ng vả i m ộ c m ang lạ i cho thị giác
m ộ t sự thanh thoát nhẹ nhàng; Phầ n cử a tay
áo trang trí hoa văn hình con nhệ n nư ớ c
đư ợ c thêu bằ ng chỉ m àu chàm trên nề n vả i
mộ c. Ở Lào Cai do tay áo m àu chàm thẫ m,
phầ n cổ tay có ữ ang trí hoa văn bằ ng chỉ
m àu và viề n vả i đỏ ở cử a tay nên cho cả m
nhậ n m àu rự c rỡ . Tay áo củ a nhóm ở Điệ n
Biên lạ i sử dụ ng cách ghép các m ả nh vả i
m àu thành nhiề u lớ p từ trên vai tràn đế n tậ n
cư ờ m tay. Cùng vớ i tạ o dáng, trang trí trên
khăn, tay áo cũng là m ộ t trong số nét dị biệ t
dễ nhậ n biế t theo đị a bàn cư trú. Có lẽ do
quá trình tiế p xúc cộ ng sinh trong m ộ t thờ i
gian dài m à họ đã có nhữ ng ả nh hư ở ng qua
lạ i giữ a các tộ c ngư ờ i, m ôi trư ờ ng xã hộ i và
môi trư ờ ng văn hoá. Điề u đó làm nên chấ t
riêng củ a vùng m iề n trong cái nôi chung
củ a tổ ng thể tộ c ngư ờ i.
V áy củ a phụ nữ X á Phó không chú
trọ ng trang trí trên phầ n cạ p như ngư ờ i
M ư ờ ng. M ả ng hoa văn trang trí tậ p chung ở
phầ n thân váy to ả dầ n xuố ng gấ u váy tạ o
thành hai phầ n trong trang trí. Giố ng như
trang trí trên cổ áo, thân váy cũng là phầ n
có quy đị nh bắ t buộ c. Phầ n gấ u váy là phầ n
lơ i lỏ ng để ngư ờ i nghệ nhân tự do sáng tạ o.
Phầ n chính cùa trang ừ í thân váy có mô
tip hoa văn giố ng như phầ n thân áo hoặ c
khăn. Bắ t đầ u củ a phầ n trang trí thân váy là
cách điệ u hình con sâu đo (a đá) đang bò,