CH NG IV: H P S T Đ NGƯƠ Ộ Ố Ự Ộ
Sau khi h c xong ch ng này, ng i h c có kh năng : ọ ươ ườ ọ ả
Gi i thích c u t o và ho t đ ng c a m t h p s t đ ng.ả ấ ạ ạ ộ ủ ộ ộ ố ự ộ
Mô t các b ph n c a h p s t đ ng cho đ ng c đ t d c và đ t ngang.ả ộ ậ ủ ộ ố ự ộ ộ ơ ặ ọ ặ
Phân lo i các ki u h p s t đ ng khác nhau.ạ ể ộ ố ự ộ
Gi i thích dòng truy n công su t qua các bánh răng h p s t đ ng.ả ề ấ ộ ố ự ộ
Trình bày s khác nhau gi a h p s t đ ng cho đ ng c đ t d c và đ tự ữ ộ ố ự ộ ộ ơ ặ ọ ặ
ngang.
Phân tích các nguyên nhân h h ng, bi n pháp ki m tra và s a ch a. ư ỏ ệ ể ử ữ
Ch ng này gi i thích nguyên lý ho t đ ng c b n c a h p s t đ ng cho đ ng cươ ả ạ ộ ơ ả ủ ộ ố ự ộ ộ ơ
đ t d c và đ t ngang. H p s t đ ng cho đ ng c đ t d c và đ t ngang đ c sặ ọ ặ ộ ố ự ộ ộ ơ ặ ọ ặ ượ ử
d ng r ng rãi. Do đó, các nhà k thu t ph i n m k nguyên t c ho t đ ng c b n c aụ ộ ỹ ậ ả ắ ỹ ắ ạ ộ ơ ả ủ
h p s t đ ng đ chu n đoán và s a ch a thành công các b ph n c a nó. Trongộ ố ự ộ ể ẩ ử ữ ộ ậ ủ
các x ng, vi c s a ch a h p s t đ ng là m t ngh đ t bi t, ngh đ c tr r t kháưở ệ ử ữ ộ ố ự ộ ộ ề ặ ệ ề ượ ả ấ
và luôn luôn c n thi t. Ch ng này giúp b n n m b t hi u bi t c b n v ho t đ ngầ ế ươ ạ ắ ắ ể ế ơ ả ề ạ ộ
bên trong c a h p s t đ ng cho đ ng c đ t d c và đ t ngang. ủ ộ ố ự ộ ộ ơ ặ ọ ặ
I. CÔNG D NG - PHÂN LO I - YÊU C U : Ụ Ạ Ầ
I.1. Công d ng: ụ
H p s t đ ng cho phép đ n gi n hóa vi c đi u khi n h p s . Quá trình chuy nộ ố ự ộ ơ ả ệ ề ể ộ ố ể
s êm d u, không c n c t công su t truy n t đ ng c xu ng khi sang s . H p s tố ị ầ ắ ấ ề ừ ộ ơ ố ố ộ ố ự
đ ng t ch n t s truy n phù h p v i đi u ki n chuy n đ ng. Do đó t o đi u ki n sộ ự ọ ỷ ố ề ợ ớ ề ệ ể ộ ạ ề ệ ử
d ng g n nh t i u công su t c a đ ng c . ụ ẩ ư ố ư ấ ủ ộ ơ
I.2. Phân lo i:ạ
Hi n nay s d ng trên xe có hai lo i h p s t đ ng:ệ ử ụ ạ ộ ố ự ộ
- H p s t đ ng có c p.ộ ố ự ộ ấ
- H p s t đ ng vô c p.ộ ố ự ộ ấ
H p s t đ ng vô c p ít đ c s d ng h n do công ngh ch t o ph c t p giá thànhộ ố ự ộ ấ ượ ử ụ ơ ệ ế ạ ứ ạ
cao. Do đó trong ch ng này ch y u gi i thi u h p s t đ ng có c p, còn h p s tươ ủ ế ớ ệ ộ ố ự ộ ấ ộ ố ự
đ ng vô c p, chúng ta tham kh o thêm các chuyên đ . H p s t đ ng có c p g mộ ấ ả ở ề ộ ố ự ộ ấ ồ
có ba b ph n chính:ộ ậ
+ Truy n đ ng th y đ ng(Ly h p th y l c hay bi n mô th y l c).ề ộ ủ ộ ợ ủ ự ế ủ ự
+ H p s hành tinh.ộ ố
+ H th ng đi u khi n. ệ ố ề ể
I.3. Yêu c u: ầ
H p s t đ ng đ m b o các yêu c u sau:ộ ố ự ộ ả ả ầ
- Thao tác đi u khi n h p s đ n gi n nh nhàng.ề ể ộ ố ơ ả ẹ
- Đ m b o ch t l ng đ ng l c kéo cao.ả ả ấ ượ ộ ự
- Hi u su t truy n đ ng ph i t ng đ i l n.ệ ấ ề ộ ả ươ ố ớ
- Đ tin c y l n, ít h h ng, tu i th cao.ộ ậ ớ ư ỏ ổ ọ
- K t c u ph i g n, tr ng l ng nh .ế ấ ả ọ ọ ượ ỏ
II. GI I THI U V H P S T Đ NG Ớ Ệ Ề Ộ Ố Ự Ộ
II.1. H p s t đ ng là gì? ộ ố ự ộ
Gi ng nh h p s th ng, H p s t đ ng cho đ ng c đ t d c và đ t ngang đ cố ư ộ ố ườ ộ ố ự ộ ộ ơ ặ ọ ặ ượ
thi t k đ thích ng công su t đ ng c v i đi u ki n t i và đ ng xá. Khi tài x đangế ế ể ứ ấ ộ ơ ớ ề ệ ả ườ ế
67
lái xe v i h p s th ng, c n sang s đ c s d ng đ chuy n s khi đ p chân gaớ ộ ố ườ ầ ố ượ ử ụ ể ể ố ạ
nh m m c đích tăng t c đ xe. Khi lái xe lên d c hay khi đ ng c không có đ l c đằ ụ ố ộ ố ộ ơ ủ ự ể
leo d c t i s đang ch y, h p s đ c chuy n v s th p.ố ạ ố ạ ộ ố ượ ể ề ố ấ
Vì các lý do trên nên đi u c n thi t đ i v i lái xe là ph i th ng xuyên nh n bi t t iề ầ ế ố ớ ả ườ ậ ế ả
và t c đ đ ng c đ chuy n s phù h p.ố ộ ộ ơ ể ể ố ợ
h p s t đ ng, nh ng nh n bi t nh v y c a lái xe là không c n thi t, lái xeỞ ộ ố ự ộ ữ ậ ế ư ậ ủ ầ ế
không c n ph i chuy n s mà vi c chuy n s lên hay xu ng đ n s thích h p nh tầ ả ể ố ệ ể ố ố ế ố ợ ấ
đ c th c hi n m t cách t đ ng t i th i đi m thích h p nh t theo t i đ ng c và t cượ ự ệ ộ ự ộ ạ ờ ể ợ ấ ả ộ ơ ố
đ xe. ộ
II.2. u đi m c a h p s t đ ng:Ư ể ủ ộ ố ự ộ
So v i h p s th ng, h p s t đ ng có các u đi m sau:ớ ộ ố ườ ộ ố ự ộ ư ể
- H p s t đ ng th c hi n vi c chuy n s chính xác h n.ộ ố ự ộ ự ệ ệ ể ố ơ
- Nó làm gi m m t m i cho lái xe b ng cách lo i b các thao tác c t ly h p vàả ệ ỏ ằ ạ ỏ ắ ợ
th ng xuyên ph i chuy n s .ườ ả ể ố
- Nó chuy n s m t cách t đ ng và êm d u t i các t c đ thích h p v i các chể ố ộ ự ộ ị ạ ố ộ ợ ớ ế
đ lái xe do v y gi m b t cho lái xe s c n thi t ph i thành th o các k thu t lái xeộ ậ ả ớ ự ầ ế ả ạ ỹ ậ
khó khăn và ph c t p nh v n hành ly h p.ứ ạ ư ậ ợ
- Nó tránh cho đ ng c và dòng d n đ ng kh i b quá t i, do nó n i chúng b ngộ ơ ẫ ộ ỏ ị ả ố ằ
th y l c (qua bi n mô) t t h n so v i n i b ng c khí. ủ ự ế ố ơ ớ ố ằ ơ
III. CÁC B PH N CHÍNH VÀ CH C NĂNG C B N C A CHÚNG:Ộ Ậ Ứ Ơ Ả Ủ
Có nhi u h p s t đ ng khác nhau, chúng đ c c u t o theo m t vài cách khacề ộ ố ự ộ ượ ấ ạ ộ
nhau nh ng ch c năng c b n và nguyên lý ho t đ ng c a chung1 là gi ng nhau. H pư ứ ơ ả ạ ộ ủ ố ộ
s t đ ng bao g m m t s b ph n chính. Chúng th c hi n ph n l n các ch c năngố ự ộ ồ ộ ố ộ ậ ự ệ ầ ớ ứ
c a h p s t đ ng, các b ph n này v n hành chính xác cũng nh ph i k t h p ch tủ ộ ố ự ộ ộ ậ ậ ư ả ế ợ ặ
ch v i nhau. Đ hi u bi t đ y đ ho t đ ng c a h p s t đ ng, đi u quan tr ng làẽ ớ ể ể ế ầ ủ ạ ộ ủ ộ ố ự ộ ề ọ
ph i n m đ c các nguyên lý c b n c a các b ph n chính. H p s t đ ng g mả ắ ượ ơ ả ủ ộ ậ ộ ố ự ộ ồ
các b ph n chính sau:ộ ậ
- B bi n mô.ộ ế
- B bánh răng hành tinh.ộ
- B đi u khi n th y l c.ộ ề ể ủ ự
- B truy n đ ng bánh răng cu i cùng.ộ ề ộ ố
- các thanh đi u khi n.ề ể
- D u h p s t đ ng.ầ ộ ố ự ộ
III.1. Bi n mô th y l c:ế ủ ự
Bi n mô th y l c đ c g n tr c vào h p s và đ c l p b ng bulông vào tr cế ủ ự ượ ắ ở ụ ộ ố ượ ắ ằ ụ
khu u thông qua t m truy n đ ng. Bi n mô có tác d ng nh bánh đà c a đ ng c .ỷ ấ ề ộ ế ụ ư ủ ộ ơ
Ch c năng c a b bi n mô:ứ ủ ộ ế
- Tăng mô men do đ ng c t o ra. ộ ơ ạ
- Đóng vai trò nh m t ly h p th y l c đ truy n hay không truy n mômen đ ngư ộ ợ ủ ự ể ề ề ộ
c đ n h p s .ơ ế ộ ố
- H p th các dao đ ng xo n c a đ ng c và h th ng th y l c.ấ ụ ộ ắ ủ ộ ơ ệ ố ủ ự
- D n đ ng b m d u c a h th ng đi u khi n th y l c.ẫ ộ ơ ầ ủ ệ ố ề ể ủ ự
III.2. B bánh răng hành tinh:ộ
68
B bánh răng bao g m: các bánh răng hành tinh đ thay đ i t c đ đ u ra, ly h pộ ồ ể ổ ố ộ ầ ợ
và phanh hãm d n đ ng b ng áp su t d u th y l c đ đi n khi n ho t đ ng c a bánhẫ ộ ằ ấ ầ ủ ự ể ề ể ạ ộ ủ
răng hành tinh, các tr c đ truy n công su t đ ng c , và các vòng bi giúp cho truy nụ ể ề ấ ộ ơ ề
đ ng quay c a tr c đ c êm.ộ ủ ụ ượ
Ch c năng c a b bánh răng hành tinh nh sau:ứ ủ ộ ư
- Cung c p m t vài t s truy n bánh răng đ đ t đ c mômen và t c đ quayấ ộ ỷ ố ề ể ạ ượ ố ộ
phù h p v i các ch đ ch y xe và đi u khi n c a lái xe.ợ ớ ế ộ ạ ề ể ủ
- Cung c p bánh răng đ o chi u đ ch y lùi.ấ ả ề ể ạ
- Cung c p v trí s trung gian đ cho phép đ ng c ch y không t i khi xe đ .ấ ị ố ể ộ ơ ạ ả ỗ
III.3. H th ng đi u khi n th y l c:ệ ố ề ể ủ ự
H th ng đi u khi n th y l c bao g m các te d u, b m d u, các lo i van v i cácệ ố ề ể ủ ự ồ ầ ơ ầ ạ ớ
ch c năng khác nhau, các khoang và ng d n d u, phanh và các b ph n khác c aứ ố ẫ ầ ộ ậ ủ
h th ng đi u khi n th y l c.ệ ố ề ể ủ ự
Ch c năng c a h th ng đi u khi n th y l c nh sau:ứ ủ ệ ố ề ể ủ ự ư
- Cung c p d u th y l c đ n b bi n mô.ấ ầ ủ ự ế ộ ế
- Đi u ch nh áp su t th y l c do b m d u t o ra.ề ỉ ấ ủ ự ơ ầ ạ
- Chuy n hóa t i tr ng đ ng c và t c đ xe thành “tín hi u” th y l c.ể ả ọ ộ ơ ố ộ ệ ủ ự
- Cung c p áp su t th y l c đ n các ly h p và phanh đ đi u khi n ho t đ ngấ ấ ủ ự ế ợ ể ề ể ạ ộ
c a bánh răng hành tinh.ủ
- Bôi tr n các chi ti t chuy n đ ng quay b ng d u.ơ ế ể ộ ằ ầ
- Làm mát bi n mô và h p s b ng d u.ế ộ ố ằ ầ
III.4. Liên k t đi u khi n b ng tay:ế ề ể ằ
H p s t đ ng chuy n lên s cao và xu ng s th p m t cách t đ ng. Tuy nhiênộ ố ự ộ ể ố ố ố ấ ộ ự ộ
cũng có hai liên k t đ cho phép lái xe đi u khi n h p s t đ ng b ng tay. Các liênế ể ề ể ộ ố ự ộ ằ
k t này bao g m: C n và cáp ch n s , cáp chân ga và b m ga.ế ồ ầ ọ ố ướ
C n ch n s dùng đ ch n ch đ lái xe: Ti n hay lùi, s trung gian hay đ xe.ầ ọ ố ể ọ ế ộ ế ố ỗ
L ng nh n bàn đ p ga – có nghĩa là đ m c a b m ga – đ c truy n chính xácượ ấ ạ ộ ở ủ ướ ượ ề
đ n h p s b ng cáp này. H p s t đ ng tăng hay gi m t c d a vào t i c a đ ng cế ộ ố ằ ộ ố ự ộ ả ố ự ả ủ ộ ơ
và lái xe có th thay đ i đi u đó b ng l ng nh n bàn đ p ga.ể ổ ề ằ ượ ấ ạ
III.5. B truy n đ ng cu i cùng:ộ ề ộ ố
Trong h p s t đ ng có vi sai đ c đ t n m ngang, h p s và b truy n đ ng cu iộ ố ự ộ ượ ặ ằ ộ ố ộ ề ộ ố
cùng đ c đ t chung trong cùng m t v . B truy n đ ng cu i cùng bao g m m t c pượ ặ ộ ỏ ộ ề ộ ố ồ ộ ặ
bánh răng gi m t c cu i cùng và các bánh răng vi sai. Ch c năng c a b truy n đ ngả ố ố ứ ủ ộ ề ộ
cu i cùng cũng gi ng nh trên xe có c u sau ch đ ng, nh ng nó dùng các bánh răngố ố ư ầ ủ ộ ư
xo n làm các bánh răng gi m t c cu i cùng.ắ ả ố ố
III.6. D u h p s t đ ng:ầ ộ ố ự ộ
D u h p s t đ ng (vi t t c là ATF) đ phân bi t v i các lo i d u khác. Ch c năngầ ộ ố ự ộ ế ắ ể ệ ớ ạ ầ ứ
c a d u h p s t đ ng (ATF):ủ ầ ộ ố ự ộ
- Truy n mômen trong b bi n mô. ề ộ ế
- Đi u khi n h th ng đi u khi n th y l c, cũng nh ho t đ ng c a ly h p vàề ể ệ ố ề ể ủ ự ư ạ ộ ủ ợ
phanh trong ph n h p s .ầ ộ ố
- Bôi tr n các bánh răng hành tinh và các chi ti t chuy n đ ng khác.ơ ế ể ộ
- Làm mát các chi ti t chuy n đ ng.ế ể ộ
III.7. V h p s :ỏ ộ ố
B v h p s bao g m: V h p s có ch a bi n mô, v h p s có ch a truy nộ ỏ ộ ố ồ ỏ ộ ố ứ ế ỏ ộ ố ứ ề
đ ng bánh răng h p s và ph n l n h th ng đi u khi n th y l c; và đuôi h p s cóộ ộ ố ầ ớ ệ ố ề ể ủ ự ộ ố
69
ch a tr c th c p( h p s t đ ng có vi sai không có ph n đuôi, và truy n đ ng cu iứ ụ ứ ấ ộ ố ự ộ ầ ề ộ ố
cùng đ c đ t trong v h p s phía có vi sai). M t ng thông h i đ c l p phía trênượ ặ ỏ ộ ố ộ ố ơ ượ ắ ở
h p s đ ngăn không cho áp su t trong v tăng lên quá cao. ộ ố ể ấ ỏ
IV. C U T O VÀ NGUYÊN LÝ HO T Đ NG C A H P S T Đ NGẤ Ạ Ạ Ộ Ủ Ộ Ố Ự Ộ
IV.1. C U T OẤ Ạ
IV.1.1. B bi n mô:ộ ế
B bi n mô là m t kh p th y l c dùngộ ế ộ ớ ủ ự để
truy n công su t t tr c khu u c a đ ngề ấ ừ ụ ỷ ủ ộ cơ
đ n tr c tua bin. B bi n mô có hai m cế ụ ộ ế ụ
đích chính khi truy n mô men đ n h pề ế ộ s :ố
- Là m t ly h p t đ ng giúp xe cóộ ợ ự ộ thể
ng ng khi đ ng c đang ch y và h p sừ ộ ơ ạ ộ ố
đang cài s . ố
- B bi n mô khu ch đ i mômenộ ế ế ạ
c a đ ng c khi xe tăng t c đ c i thi nủ ộ ơ ố ể ả ệ
tính năng tăng t c và s c kéo c a đ ngố ứ ủ ộ c .ơ
1. K t c u:ế ấ
B bi n mô bao g m: Cánh b m, tuabin, stato và ly h p bi n mô. Tr c nămộ ế ồ ơ ợ ế ướ
1970, h u h t các b bi n mô có ba b ph n, ba b ph n này không có ly h p. Ly h pầ ế ộ ế ộ ậ ộ ậ ợ ợ
bi n mô đ c thêm vào đ tăng s ti t ki m nhiên li u. M i b ph n trong b bi n môế ượ ể ự ế ệ ệ ỗ ộ ậ ộ ế
ba thành ph n đ u có các cánh đ đi u khi n dòng ch t l ng. ầ ề ể ề ể ấ ỏ
B ph n t o ra ngu n năng l ng là cách b m. Cánh b m đ c s d ng đ ngănộ ậ ạ ồ ượ ơ ơ ượ ử ụ ể
ch n s h n lo n c a ch t l ng. ặ ự ỗ ạ ủ ấ ỏ
Cánh b m là tr c đ u vào c a b bi n mô. Các cánh t o nên các ph n c a b mơ ụ ầ ủ ộ ế ạ ầ ủ ơ
đ c g n phía sau đ u h p s c a v b bi n mô. B bi n mô đ c l p v i tr cượ ắ ầ ộ ố ủ ỏ ộ ế ộ ế ượ ắ ớ ụ
khu u b ng bu lông thông qua m t đĩa d n đ ng. Đĩa d n đ ng và bi n mô thay thỷ ằ ộ ẫ ộ ẫ ộ ế ế
cho bánh đà trong h p s th ng. Khi đ ng c ch y, đĩa d n đ ng và b bi n môộ ố ườ ộ ơ ạ ẫ ộ ộ ế
quay theo tr c khu u. ụ ỷ
Tuabin là ph n tr c vào c a b bi n mô. May trung tâm c a b bi n mô đ c n iầ ụ ủ ộ ế ơ ủ ộ ế ượ ố
v i tr c vào h p s . Tuabin đ t phía tr c, đ u đ ng c , trong v bi n mô đ i di n v iớ ụ ộ ố ặ ướ ầ ộ ơ ỏ ế ố ệ ớ
cánh b m. ơ
Stato là b ph n c ng hóa c a bi n mô. Stato có đ ng kính b ng kho ng m tộ ậ ườ ủ ế ườ ằ ả ộ
n a cánh b m hay tuabin. Các cánh stato đ c g n trên ly h p m t chi u, ly h p m tử ơ ượ ắ ợ ộ ề ợ ộ
chi u đ c g n trên tr c c đ nh. Tr c c đ nh này là ph n kéo dài c a v h p s baoề ượ ắ ụ ố ị ụ ố ị ầ ủ ỏ ộ ố
ngoài tr c tuabin. Ly h p m t chi u cho phép stato quay theo chi u him đ ng h vàụ ợ ộ ề ề ồ ồ
khóa theo chi u con l i. ề ạ
Năm 1940 đ n năm 1950 m t s h p s s d ng d ng b bi n mô b n hay năm bế ộ ố ộ ố ử ụ ụ ộ ế ố ộ
ph n. B ph n th t hay th năm là b ph n tuabin, stato hay cánh b m th hai.ậ ộ ậ ứ ư ứ ộ ậ ơ ứ
Trong m t s tr ng h p b ph n th năm là ba ph n riêng r tuabin cùng v i cánhộ ố ườ ợ ộ ậ ứ ầ ẽ ớ
b m và stato. ơ
M t s b bi n mô dùng cho đ ng c c nh làm mát b ng không khí. Chúng cóộ ố ộ ế ộ ơ ỡ ỏ ằ
các cánh g n phía sau v b bi n mô đ hút gió làm mát bi n mô. Bi n mô ph i đ cắ ỏ ộ ế ể ế ế ả ượ
làm mát do nhi t sinh ra bên trong chúng. ệ
2. Ho t đ ng: ạ ộ
70
Hình IV-1. B bi n môộ ế
Hình IV-3. Khu ch đ i mômenế ạ
Bi n mô là m t kh p th y l c. Nó truy n công su t qua s d ch chuy n đ ng h cế ộ ớ ủ ự ề ấ ự ị ể ộ ọ
c a ch t l ng. Khi đ ng c ho t đ ng, cánh b m ho t đ ng nh m t b m ly tâm.ủ ấ ỏ ộ ơ ạ ộ ơ ạ ộ ư ộ ơ
Ch t l ng đ c hút t c nh ngoài c a cánh b m, và do biên d ng c a v bi n mô,ấ ỏ ượ ừ ạ ủ ơ ạ ủ ỏ ế
ch t l ng đ c đ y v phía tr c tuabin. B i vì cánh b m quay theo chi u kim đ ngấ ỏ ượ ẩ ề ướ ở ơ ề ồ
h , ch t l ng cũng quay theo chi u kim đ ng h khi nó r i kh i cánh b m. Công su tồ ấ ỏ ề ồ ồ ờ ỏ ơ ấ
c c a bi n mô đ c truy n vào ch t l ng bi n thành v n t c c a ch t l ng.ơ ủ ế ượ ề ấ ỏ ế ậ ố ủ ấ ỏ
B bi n mô hai b ph n chính ho t đ ng đi u ki n gi và n i. Ch đ gi x yộ ế ộ ậ ạ ộ ở ề ệ ữ ố ế ộ ữ ả
ra khi xe đ ng yên mà đ ng c v n đang ho t đ ng, và ch đ n i x y ra sau khi xeứ ộ ơ ẫ ạ ộ ế ộ ố ả
tăng t c đ n m t t c đ n đ nh. Vi c chuy n t ch đ gi sang ch đ n i khi xeố ế ộ ố ộ ổ ị ệ ể ừ ế ộ ữ ế ộ ố
tăng t c. Các xe hi n đ i s d ng ly h p bi n mô trong tr ng h p này.ố ệ ạ ử ụ ợ ế ườ ợ
ch đ gi , dòng ch t l ng ch y t cánh b m c g ng làm quay tuabin theoỞ ế ộ ữ ấ ỏ ả ừ ơ ố ắ
chi u kim đ ng h . N u tua bin b gi hay quay v i t c đ nh h n cánh b m, ch m tề ồ ồ ế ị ữ ớ ố ộ ỏ ơ ơ ỉ ộ
ph n năng l ng t ch t l ng đ n d n đ ng tuabin. H u h t năng l ng ch t l ng bầ ượ ừ ấ ỏ ế ẫ ộ ầ ế ượ ấ ỏ ị
m t mát khi nó b c tr ra kh i tuabin. Ch t l ng ch y v phía tâm c a tua bin, d nấ ậ ở ỏ ấ ỏ ả ề ủ ẫ
đ ng tuabi b ng dòng ch t l ng liên t c t cánh b m. Khi năng l ng r i kh i ch tộ ằ ấ ỏ ụ ừ ơ ượ ờ ỏ ấ
l ng, s ch y ch m l i, nó cho phép ch t l ng quay tr l i tâm cánh b m và t i đâyỏ ự ả ậ ạ ấ ỏ ở ạ ơ ạ
cánh b m đón l y và gi thành dòng tu n hoàn. Dòng này đ c g i là dòng xoáy, làơ ấ ữ ầ ượ ọ
m t dòng ch t l ng liên t c quanh vòng d n h ng. ộ ấ ỏ ụ ẫ ướ
Khi cánh b m quay nhanh h n tuabin, t c đ c a dòng xoáy tu n hoàn qua cánhơ ơ ố ộ ủ ầ
b m và roto tuabin là l n, do v y d u ch y t rôto tuabin đ n stato theo h ng ngănơ ớ ậ ầ ả ừ ế ướ
c n chuy n đ ng quay c a cánh b m.ả ể ộ ủ ơ
2.1. Khu ch đ i mômen:ế ạ
Nhi m v c a stato là đ o chi u dòngệ ụ ủ ả ề
ch t l ng trong bi n mô. Nó đ a dòng ch tấ ỏ ế ư ấ
l ng t tuabin tr l i cánh b m theo chi u kimỏ ừ ở ạ ơ ề
đ ng h . Ho t đ ng này giúp thu l i năngồ ồ ạ ộ ạ
l ng t n t i trong ch t l ng. B m t cong c aựơ ồ ạ ấ ỏ ề ặ ủ
cánh stato th c hi n đi u đó. Ch t l ng r iự ệ ề ấ ỏ ờ
tuabin theo ng c chi u kim đ ng h c g ngượ ề ồ ồ ố ắ làm
quay stato theo chi u này. ề
Chính đi u này làm kh p m t chi u statoề ớ ộ ề bị
khóa và gi stato đ ng yên. Biên d ng nh n vàữ ứ ạ ẵ
cong c a cánh stato đ o dòng ch t l ng theoủ ả ấ ỏ
h ng kim đ ng h . Dòng này r i kh i stato vàướ ồ ồ ờ ỏ
đ p vào cánh b m. Năng l ng th a c a dòngậ ơ ượ ừ ủ
ch t l ng t o ra mô men tăng thêm trong bi nấ ỏ ạ ế
mô. H u h t cácầ ế bi n mô xe khách tăng mômen kho ng 2:1 đ n 2.5:1 ch đ gi . ế ả ế ở ế ộ ữ
71
Hình IV-2. Ho t đ ng c a bi n môạ ộ ủ ế