Truyền thông đại chúng là sự giao tiếp giữa các nhóm xã hội lớn

Chia sẻ: Orchid Orchid | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

608
lượt xem 136
download

Truyền thông đại chúng là sự giao tiếp giữa các nhóm xã hội lớn

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu môn xã hội học truyền thông

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Truyền thông đại chúng là sự giao tiếp giữa các nhóm xã hội lớn

TruyÒn th«ng ®¹i chóng lµ sù giao tiÕp gi÷a c¸c nhãm x· héi lín TruyÒn th«ng ®¹i chóng lµ mét biÓn thÓ cña giao tiÕp ®¹i chóng. Lo¹i giao tiÕp nµy cã tÝnh tæ chøc cao. C¸c th«ng tin ®îc truyÒn ®i b»ng nh÷ng ph¬ng tiÖn kü thuËt. Th«ng tin cã thÓ ®îc chuyÓn tíi tíi mét lîng c«ng chóng trong ph¹m vi réng lín, ph©n t¸n. Lo¹i giao tiÕp nay cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt so víi giao tiÕp c¸ nh©n trùc tiÕp. §Æc tr ng thø nhÊt cña truyÒn th«ng ®¹i chóng lµ viÖc nã sö dông c¸c ph- ¬ng tiÖn kü thuËt ®Ó truyÒn tin. Nhê cã nh÷ng ph¬ng tiÖn nµy chóng ta cã thÓ chuyÓn t¶i mét khèi lîng lín tin tøc ®Õn c«ng chóng ph©n t¸n vÒ kh«ng gian vµ thêi gian. ChÝnh v× kh¶ n¨ng nh vËy cña truyÒn th«ng ®¹i chóng mµ chóng ta coi nã nh lµ sù giao tiÕp gi÷a c¸c nhãm x· héi lín. H¬n thÕ sù giao tiÕp gi÷a nµy t¹o thµnh b¶n chÊt cña truyÒn th«ng ®¹i chóng vµ x¸c ®Þnh xu híng x· héi cña nã. Trong truyÒn th«ng ®¹i chóng nhiÒu ®Æc ®iÓm t©m lý x· héi cña qu¸ tr×nh giao tiÕp ®îc biÓu lé ra. Qu¸ tr×nh giao tiÕp nay ®îc xem xÐt nh lµ "hiÖn thùc cña mèi quan hÖ liªn c¸ nh©n" (Andreeva, T©m lý häc x· héi. Tr, 117). Tuy nhiªn viÖc ph©n tÝch c¸c hiÖn t îng t©m lý x· héi ë cÊp ®é liªn nhãm, ®Æc biÖt lµ ë cÊp ®é c¸c nhãm lín, cã nh÷ng ®Æc tr ng kh¸c biÖt so víi viÖc ph©n tÝch chóng ë cÊp ®é c¸ nh©n. ë ®©y chóng ta gÆp nh÷ng hiÖn thùc kh¸c h¼n. Trong c¸c th«ng ®iÖp cña truyÒn th«ng ®¹i chóng hiÖn thùc cña c¸c mèi quan hÖ x· héi khuyÕt danh thÓ hiÖn rÊt râ nÐt. Cßn ®èi víi hiÖn thùc cña c¸c quan hÖ liªn c¸ nh©n th× nã ®- îc biÓu lé ra díi d¹ng "c¾t xÐn". TÝnh gi¸n tiÕp cña qu¸ tr×nh giao tiÕp b»ng c¸c ph¬ng tiÖn kü thuËt lo¹i trõ sù giao tiÕp trùc tiÕp gi÷a ngêi truyÒn tin vµ ngêi nhËn tin. §ång thêi, tuy r»ng nhµ truyÒn th«ng trong truyÒn th«ng ®¹i chóng cã "tÝnh tËp thÓ", tøc lµ ngêi thÓ hiÖn lîi Ých cña c¸c nhãm x· héi lín, thÕ nhng ngêi ®¹i diÖn nµy th êng lµ mét c¸ nh©n cô thÓ, víi nhng phÈm chÊt nh©n c¸ch, tÝnh c¸ch nhÊt ®Þnh. Cho nªn, mèi quan hÖ liªn c¸ nh©n trong truyÒn th«ng ®¹i chóng chØ cã thÓ ghi nhËn díi d¹ng quan hÖ cña nhµ truyÒn th«ng víi ngêi nhËn tin cô thÓ. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë chç, vÝ dô, nhãm c«ng chóng nµo ®ã cã thÝch
nhµ truyÒn th«ng (ph¸t thanh viªn, b×nh luËn viªn, nhµ b¸o..) hay kh«ng. Sù biÓu hiÖn cña mèi quan hÖ tõ phÝa nhµ truyÒn th«ng ®Õn c«ng chóng phøc t¹p h¬n nhiÒu, bëi v× nhµ truyÒn th«ng th êng kh«ng nh×n thÊy ®èi t îng cña m×nh mét c¸ch trùc tiÕp. Tuy vËy, mèi quan hÖ nµy vÉn cã, vµ møc ®é biÓu hiÖn cña nã phô thuéc vµo c¸c ®Æc ®iÓm c¸ nh©n cña nhµ truyÒn th«ng, thÝ dô, vµo kh¶ n¨ng t duy tr×u t îng cña hä vÒ ®èi t îng giao tiÕp vµ qua ®ã t×m kiÕm nh÷ng ph¬ng thøc giao tiÕp phï hîp víi hä. Sù kh¸c biÖt trong viÖc ph©n tÝch c¸c hiÖn t îng t©m lý x· héi ë møc ®é liªn c¸ nh©n vµ liªn nhãm thÓ hiÖn ë chç, khi xem xÐt truyÒn th«ng ®¹i chóng nh lµ sù giao tiÕp gi÷a c¸c nhãm x· héi lín, thùc chÊt chóng ta kh«ng thÓ nµo nãi ®Õn hiÖn t îng "cïng ho¹t ®éng", còng nh ®Õn c¸c mèi quan hÖ cña nã víi qu¸ tr×nh giao tiÕp theo nghÜa mµ ngêi ta dïng ®Õn khi ph©n tÝch t©m lý x· héi c¸c nhãm nhá vµ t ¬ng t¸c liªn c¸ nh©n. Trong truyÒn th«ng ®¹i chóng, giao tiÕp c¸c nhãm lín lµ mét hiÖn thùc ®îc g¾n kh«ng ph¶i víi hoÆt ®éng cïng nhau cô thÓ cña mét sè ngêi trong c¸c nhãm nhá, mµ nã ®îc g¾n víi nh÷ng hiÖn t îng ë cÊp ®é cao h¬n, ®ã lµ ho¹t ®éng sèng cña c¸c nhãm x· héi vµ cña c¶ x· héi. NÕu ¸p dông vµo c¸c nhãm nhá th× cã thÓ nãi ®ã lµ c¸c yÕu tè giao tiÕp trong viÖc tèi u ho¸ ho¹t ®éng chung cña nh÷ng thµnh viªn trong nhãm nµy, cßn ¸p dông trong lÜnh vùc truyÒn th«ng ®¹i chóng, th× chóng ta cã thÓ xem nã nh lµ sù hoµn thiÖn ho¸ "ho¹t ®éng giao tiÕp x· héi", víi t c¸ch nh nh lµ yÕu tè lµm tèi u ho¸ ho¹t ®éng sèng cña c¸c nhãm x· héi lín vµ cña c¶ x· héi. ViÖc nghiªn cøu c¸c chøc n¨ng x· héi vµ t©m lý x· héi cña truyÒn th«ng ®¹i chóng nh»m môc ®Ých ph©n tÝch c¸c c¸ch thøc hoµn thiÖn nã lµ c¸ch tiÕp cËn rÊt hîp lý. Ph¹m vi réng lín cña c«ng chóng trong truyÒn th«ng ®¹i chóng khiÕn cho c¸c chøc n¨ng x· héi cña nã cµng cã ý nghÜa to lín. C¸c nhãm x· héi cã quyÒn lùc, tr íc hÕt lµ giai cÊp cÇm quyÒn, th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi tÊt c¶ c¸c nhãm trong x· héi.
§Æc tÝnh chung nhÊt cña c¸c chøc n¨ng x· héi trong truyÒn th«ng ®¹i chóng lµ ñng hé vµ cñng cè nh÷ng quan hÖ hiÖn h÷u ®ang ngù trÞ, vµ tuyªn truyÒn nh÷ng t tëng cña giíi l·nh ®¹o tíi c¸c tÇng líp x· héi kh¸c nhau. Nãi c¸ch kh¸c, truyÒn th«ng ®¹i chóng lµ bé phËn cÊu thµnh quan träng cña viÖc ®¶m b¶o vÒ th«ng tin vµ t tëng cho ho¹t ®éng sèng cña x· héi. Ngêi ta th êng ®Ò cËp tíi nh÷ng chøc n¨ng x· héi cña truyÒn th«ng ®¹i chóng nh: phæ biÕn kiÕn thøc vÒ hiÖn thùc, qu¶n lý vµ ®iÒu chØnh x· héi, phæ biÕn v¨n ho¸, gi¶i trÝ. Chóng ta cã thÓ nhÊn m¹nh mét khÝa c¹nh cña chøc n¨ng qu¶n lý x· héi, ®ã lµ viÖc thùc hiÖn c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c nhãm trong x· héi chÝnh lµ tiÒn ®Ò cÇn thiÕt cho x· héi ho¹t ®éng b×nh th êng. ë ®©y, chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh râ c¸c luång th«ng tin kh¸c nhau trong truyÒn th«ng ®¹i chóng. + Tõ trªn xuèng díi (tõ giíi l·nh ®¹o ®Õn tÊt c¶ c¸c nhãm trong x· héi) + Tõ díi lªn trªn (th«ng tin ph¶n håi tõ c¸c tÇng líp x· héi tíi c¸c nhãm l·nh ®¹o) + Theo chiÒu ngang (th«ng tin cña c¸c nhãm x· héi vÒ ho¹t ®éng cña m×nh cho nhau) Khi phæ biÕn c¸c th«ng tin vÒ ho¹t ®éng cña c¸c nhãm x· héi kh¸c nhau truyÒn th«ng ®¹i chóng ®ãng vai trß to lín trong viÖc h×nh thµnh c¸c quan niÖm, c¸c ®Þnh kiÕn x· héi víi c¸c nhãm x· héi kh¸c nhau ®èi víi nhau. C¬ së cña tÊt c¶ c¸c chøc n¨ng x· héi trong truyÒn th«ng ®¹i chóng lµ c¸c nhu cÇu cña x· héi. Tuy nhiªn, hiÖu qu¶ viÖc ®¸p øng c¸c nhu cÇu nµy mét c¸ch cã hiÖu qu¶ phô thuéc trùc tiÕp vµo kh¶ n¨ng cña truyÒn th«ng ®¹i chóng tho¶ m·n c¸c nhu cÇu t©m lý x· héi cña c«ng chóng. Trªn c¬ së nµy, ngêi ta th êng nªu ra c¸c chøc n¨ng t©m lý x· héi cña truyÒn th«ng ®¹i chóng víi nh÷ng c¬ së lµ c¸c nhu cÇu t©m lý x· héi cña toµn x· héi hay cña mçi kh¸n, thÝnh, ®éc gi¶. VÊn ®Ò chøc n¨ng t©m lý x· héi cña truyÒn th«ng ®¹i chóng cha ®îc nghiªn cøu kü. Theo chóng t«i, vÊn ®Ò nµy cÇn ®îc nghiªn cøu nghiªm chØnh c¶ vÒ lý thuyÕt vµ thùc nghiÖm.
§Çu tiªn chóng ta cã thÓ lÊy hÖ thèng c¸c mèi quan hÖ c¸ nh©n-x· héi, c¸ nh©n-nhãm, c¸ nh©n, c¸ nh©n-c¸ nh©n, c¸ nh©n víi chÝnh b¶n th©n, lµm c¬ së ®Ó chóng ta ph©n lo¹i c¸c chøc n¨ng t©m lý x· héi cña truyÒn th«ng ®¹i chóng. 1. Chøc n¨ng ®Þng híng x· héi (c¸ nh©n-x· héi) 2. Chøc n¨ng liªn kÕt nhãm (c¸ nh©n-nhãm x· héi) 3. Chøc n¨ng t¬ng t¸c víi c¸ nh©n kh¸c (c¸ nh©n -c¸ nh©n kh¸c) 4. Chøc n¨ng tù kh¼ng ®Þnh (c¸ nh©n-b¶n th©n m×nh) Ngoµi ra cã thÓ kÓ thªm chøc n¨ng gi¶i trÝ, v× ý nghÜa cña nã ®èi víi c¸c tÇng líp x· héi, mÆc dï chøc n¨ng nµy mang tÝnh t©m lý chung nhiÒu h¬n. Chóng ta xem xÐt tõng chøc n¨ng cô thÓ mét. + Chøc n¨ng ®Þnh híng x· héi. §îc dùa trªn nhu cÇu cña c«ng chóng trong truyÒn th«ng ®¹i chóng vÒ th«ng tin ®Ó ®Þnh híng trong thÕ giíi réng lín cña c¸c hiÖn t îng x· héi. Chøc n¨ng nµy g¾n chÆt nhÊt víi nh÷ng chøc n¨ng x· héi chÝnh vµ cã mèi quan hÖ trùc tiÕp víi qu¸ tr×nh x· héi ho¸, mµ hiÓu theo nghÜa réng chÝnh lµ qu¸ tr×nh thu nhËn nh÷ng kinh nghiÖm x· héi cña c¸ nh©n vµ chuyÓn ho¸ chóng thµnh nh÷ng gi¸ trÞ, t©m thÕ, xu híng cña hä. Chøc n¨ng nµy ®îc thÓ hiÖn râ nhÊt trong khÝa c¹nh th«ng tin cña truyÒn th«ng ®¹i chóng - mét h×nh thøc cña giao tiÕp gi÷a c¸c nhãm lín. + Chøc n¨ng liªn kÕt nhãm (affiliation). Chøc n¨ng nµy cã c¬ së lµ nhu cÇu cña c¸c c¸ nh©n g¾n m×nh vµo nhãm nµy hay nhãm kh¸c, ®ång thêi t¸ch m×nh ra khái nhãm kh¸c. ViÖc tho¶ m·n nhu cÇu nµy gióp cho c¸c c¸ nh©n cã c¶m gi¸c an t©m, tù tin vµo b¶n th©n m×nh v.v. ViÖc c¸ nh©n tù coi m×nh lµ thµnh viªn cña m«th nhãm qui chiÕu nµo ®ã ®ãng vai trß rÊt quan träng trong tr êng hîp nµy. TruyÒn th«ng ®¹i chóng trong thùc tÕ cã thÓ t¹o ra mét sè lîng v« h¹n c¸c nhãm qui chiÕu, víi tÝnh chÊt rÊt ®a d¹ng, c¶ tÝch cùc vµ tiªu cùc. Sù lùa chän nhãm qui chiÕu nµy hay kh¸c g¾n chÆt víi nh÷ng t©m thÕ x· héi cña c«ng chóng vµ ®Þnh híng gi¸ trÞ cña hä. C¬ së cña viÖc c¸ nh©n lùa chän c¸c nhãm
qui chiÕu lµ c¬ chÕ t©m lý ®ång nhÊt cña c«ng chóng trong truyÒn th«ng ®¹i chóng, víi nh÷ng thµnh viªn kh¸c cña nhãm qui chiÕu nµy. + Chøc n¨ng t¬ng t¸c. Chøc n¨ng nµy dîc g¾n liÒn, tr íc hÕt víi nhu cÇu c¸ nh©n trong viÖc thiÕt lËp nh÷ng mèi quan hÖ víi c¸c c¸ nh©n kh¸c ®Ó tù biÓu lé m×nh vµ so s¸nh quan ®iÓm cña víi quan ®iÓm cña nh÷ng ngêi kh¸c. ViÖc ®«ng ®¶o c«ng chóng tiÕp nhËn ®ång thêi nh÷ng th«ng ®iÖp tõ truyÒn th«ng ®¹i chóng, t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò ®Ó cho hä giao tiÕp víi nh÷ng ngêi kh¸c, mµ th êng tr íc ®ã cha quen. Mét trong nh÷ng biÓu hiÖn cña chøc n¨ng nµy lµ "tÝnh chÊt hai bËc" cña truyÒn th«ng ®¹i chóng. Néi dung cña tÝnh chÊt nµy cã thÓ hiÓu nh sau: ý kiÕn cuèi cïng cña c«ng chóng vÒ nh÷ng vÊn ®Ò nµy hay kh¸c mµ ®îc chuyÓn t¶i qua c¸c ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng, ®îc h×nh thµnh sau qu¸ tr×nh th¶o luËn víi nh÷ng ngêi kh¸c, tr íc hÕt lµ víi nh÷ng ngêi trong nhãm qui chiÕu. Chøc n¨ng t ¬ng t¸c cña truyÒn th«ng ®¹i chóng cßn biÓu hiÖn c¶ trong h×nh thøc nh th«ng tin ph¶n håi tõ phÝa c«ng chóng díi d¹ng th tõ vÒ c¸c toµ so¹n, vµ c¸c h×nh thøc ph¶n håi kh¸c ®èi víi c¸c th«ng ®iÖp chËm. §«i khi, truyÒn th«ng ®¹i chóng trong chøc n¨ng nµy cã thÓ ®ãng vai trß bæ trî, dêng nã thay thÕ giao tiÕp c¸ nh©n trùc tiÕp ë møc ®é nµo ®ã, ®Ó cho nh÷ng ngêi bÞ thiÕu hôt nh÷ng quan hÖ nµy v× nh÷ng lý do nµy hay kh¸c. BiÕn thÓ nµy cña chøc n¨ng t ¬ng t¸c cã ý nghÜa to lín ®èi víi tÇng líp thanh thiÕu niªn, vãi nh÷ng ngêi lín tuæi. + Chøc n¨ng tù kh¼ng ®Þnh. Chøc n¨ng nµy biÓu hiÖn ra trong c¸c hiÖn tîng, nh viÖc c«ng chóng t×m thÊy trong nh÷ng th«ng ®iÖp cña truyÒn th«ng ®¹i chóng, nh÷ng lËp luËn ñng hé trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp c¸c gi¸ trÞ, quan ®iÓm cña hä, hay cña c¸c nhãm qui chiÕu. Trong chøc n¨ng nµy nhu cÇu tù kh¼ng ®Þnh m×nh vµ qu¸ tr×nh ®ãng nhÊt ®ãng vai trß rÊt to lín. Nhu cÇu tù kh¼ng ®Þnh m×nh cã ý nghÜa to lín ®èi víi ®èi víi mäi nhãm nh©n chñng x· héi kh¸c nhau. Cho nªn, viÖc tho¶ m·n nhu cÇu nµy th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng cã thÓ coi lµ m«th chøc n¨ng t©m lý x· héi quan träng. + Chøc n¨ng gi¶i to¶ tinh thÇn (gi¶i trÝ) ®îc thùc hiÖn chñ yÕu th«ng qua nh÷ng th«ng tin, ch¬ng tr×nh thuéc lÜnh vùc gi¶i trÝ. NhiÒu
khi, chóng cã nh÷ng t¸c ®éng lµm mª hoÆc, lµm l·ng quªn, ®a c«ng chóng vµo thÕ giíi ¶o t ëng vµ vµo nh÷ng giÊc m¬ phi hiÖn thùc. Tuy vËy, viÖc lµm râ c¸c chøc n¨ng nµy cÇn thiÕt cho viÖc ph©n tÝch nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau cña truyÒn th«ng ®¹i chóng. §Æc biÖt nã cÇn thiÕt cho viÖc nghiªn cøu hiÖu qu¶ vµ c¸c híng hoµn thiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng. RÊt cã thÓ, nhê nh÷ng thèng kª ®óng ®¾n c¸c chøc n¨ng t©m lý x· héi ®èi víi c¸c nhãm x· héi kh¸c nhau, sÏ lµm cho c¸c th«ng ®iÖp cña nã trë nªn gÇn gòi h¬n h¬n vÒ mÆt t©m lý. §iÒu nµy rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt nÕu muèn truyÒn th«ng ®¹i chóng cã hiÖu qu¶ tèt. §Æc tr ng cña truyÒn th«ng ®¹i chóng, víi t c¸ch nh lµ qu¸ tr×nh giao tiÕp gi÷a c¸c nhãm lín, ch¾c ch¾n sÏ ®Ó l¹i nh÷ng dÊu Ên cña m×nh trªn c¸c thµnh tè vµ c¸c mÆt cña sù giao tiÕp. ë trªn, chóng ta ®· ®· ph©n tÝch vÒ truyÒn th«ng ®¹i chóng vµ giao tiÕp liªn c¸ nh©n ®èi víi c¸c thµnh phÇn cÊu tróc cña truyÒn th«ng ®¹i chóng. NÕu nh tiÕp tôc ph©n tÝch ®Æc tr ng cña truyÒn th«ng ®¹i chóng theo quan ®iÓm t©m lý x· héi th× cÇn lµm râ nh÷ng khÝa c¹nh cña qu¸ tr×nh giaotiÕp thÓ hiÖn ë ®ã nh thÕ nµo. C¸c khÝa c¹nh ®ã chÝnh lµ: th«ng tin, c¶m nhËn, t ¬ng t¸c. HiÓn nhiªn r»ng, khÝa c¹nh th«ng tin ®îc thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt trong truyÒn th«ng ®¹i chóng. Mét dÉn chøng vÒ ®iÒu ®ã lµ c¸c thuËt ng÷ th«ng tin ®¹i chóng hay c¸c qu¸ tr×nh th«ng tin ®¹i chóng ®îc dïng víi nghÜa t ¬ng ®¬ng víi kh¸i niÖm truyÒn th«ng ®¹i chóng (Schercovin 1973). C¸c th«ng tin tõ truyÒn th«ng ®¹i chóng lµ mét trong nh÷ng nguån th«ng tin chÝnh cho quÇn chóng vÒ ho¹t ®éng sèng cña c¸c céng ®ång x· héi kh¸c nhau, vµ vÒ c¸c sù kiÖn cña thÕ giíi bªn ngoµi, trong sè ®ã c¶ vÒ nh÷ng sù kiÖn bªn ngoµi ph¹m vi kinh nghiÖm x· héi cña c«ng chóng trong truyÒn th«ng ®¹i chóng, ®iÒu nµy lµm cho kh¶ n¨ng ®Þnh híng x· héi cña hä ®îc më ra rÊt réng lín. Cïng víi kinh nghiÖm x· héi cña cña c¸ nh©n, c¸c th«ng ®iÖp cña truyÒn th«ng ®¹i chóng ®ãng vai trß to lín trong sù h×nh thµnh c¸c quan niÖm x· héi, nh÷ng ®Þnh kiÕn nhÊt ®Þnh cña quÇn chóng, vµ trong viÖc t¹o ra d luËn x· héi vÒ nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c nhau.
§èi t îng cña nh÷ng nghiªn cøu t©m lý x· héi vÒ khÝa c¹nh th«ng tin trong truyÒn th«ng ®¹i chóng cã thÓ lµ viÖc ph©n tÝch néi dung vµ h×nh thøc c¸c tin tøc truyÒn th«ng ®¹i chóng theo quan ®iÓm chóng thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng x· héi vµ t©m lý x· héi t ¬ng øng nh thÕ nµo. Mét trong nh÷ng híng ë lÜnh vùc nµy lµ nh÷ng nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ vÒ viÖc x¸c ®Þnh ch©n dung t©m lý x· héi cña c¸c nhãm x· héi lín, kh¸c nhau (vÝ dô, nh÷ng nghiªn cøu vÒ thanh niªn trªn nh÷ng trang b¸o thanh niªn - Lopachin 1978, Condratieva 1985). Trong c¸c nghiªn cøu nµy tÇn xuÊt c¸c lÇn ®Ò cËp ®Õn nh÷ng lÜnh vùc kh¸c nhau trong ho¹t ®éng sèng cña c¸c nhãm nghÒ nghiÖp x· héi t ¬ng øng cña thanh niªn vµ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng ®Æc ®iÓm c¸ nh©n cña ®¹i diÖn c¸c nhãm nµy ®îc tr×nh bµy t¹i ®ã. KÕt qu¶ nµy ®îc so s¸nh víi sè liÖu c¸c cuéc tr ng cÇu ý kiÕn ®éc gi¶. Nh÷ng kÕt luËn cña nghiªn cøu nµy cho thÊy viÖc ®a th«ng tin vÒ nh÷ng vÒ c¸c nhãm nghÒ nghiÕp x· héi kh¸c nhau th êng cã sù mÊt c©n ®èi. VÝ dô, th«ng tin vÒ ho¹t ®éng sèng vµ c¸c ®Æc tÝnh cña thanh niªn lµm nghÒ dÞch vô rÊt Ýt, trong khi ®ã l¹i rÊt nhiÒu tin, nhiÒu ®Æc tr ng t©m lý x· héi cña nhãm tham gia vµo c«ng t¸c x· héi, vÒ viÖc nghØ ng¬i, gi¶i trÝ cña sinh viªn, häc sinh. Tuy nhiªn, vÒ c¨n b¶n ch©n dung t©m lý x· héi cña nh÷ng b¹n trÎ ®ång løa ®îc tr×nh bµy trªn b¸o thanh niªn, ®· ®¸p øng ®îc nh÷ng sù chê ®îi cña ®éc gi¶. Hä mong muèn ®a tin nhiÒu h¬n vÒ nh÷ng phÈm chÊt cña c¸c b¹n trÎ nh th¸i ®é quan t©m ®Õn mäi ngêi, lßng dòng c¶m, tÝnh ch©n thËt, tÝnh nguyªn t¾c. Cã mét nghiªn cøu ®Æc biÖt vÒ vÊn ®Ò "sù hµi lßng víi h«n nh©n ®îc tr×nh bµy nh thÕ nµo trªn b¸o thanh niªn" (Moscochieva 1985). Trªn cë së m« h×nh c¸c yÕu cña sù hµi lßng víi h«n nh©n, ®îc x©y dùng t¹i bé m«n t©m lý häc x· héi tr êng ®¹i häc tæng hîp M¸t-xc¬-va, ®· x¸c ®Þnh ®îc c¸c ph¹m trï cña Content-analyse nh÷ng bµi b¸o vµ nh÷ng c©u hái t ¬ng øng trong phiÕu tr ng cÇu ý kiÕn ®éc gi¶. Nghiªn cøu nµy ®· ph¸t hiÖn ra r»ng, vÊn ®Ò nµy rÊt quan träng víi thanh niªn, nhng l¹i cha ®îc ®a tin ®Çy ®ñ vµ cã hÖ thèng trªn b¸o. §ång thêi, còng cha chó ý mét c¸ch thÝch ®¸ng tíi c¸c kÕt qu¶ khoa häc cña t©m lý häc x· héi. Cã lÏ ®iÒu ®ã ®· t¹o
ra mét møc ®é tin t ëng t ¬ng ®èi thÊp cña c«ng chóng ®èi víi nh÷ng th«ng tin, bµi b¸o trong lÜnh vùc nµy. Nh÷ng nghiªn cøu t©m lý häc x· héi vÒ khÝa c¹nh th«ng tin cña truyÒn th«ng ®¹i chóng cã gi¸ trÞ c¶ vÒ mÆt lý thuyÕt vµ thùc tiÔn. Mét mÆt, chóng gióp cho ta t duy tèt h¬n vÒ chÝnh c¸c hiÖn t îng t©m lý x· héi, vèn lµ ®èi t îng ph©n tÝch trong c¸c bµi b¸o, b¶n tin cña truyÒn th«ng ®¹i chóng. MÆt kh¸c, trªn c¬ së kÕt qu¶ nh÷ng nghiªn cøu nµy cã thÓ ®a ra nh÷ng kiÕn nghÞ cô thÓ vÒ sù hoµn thiÖn ho¹t ®éng cña c¸c ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng. Nh÷ng kÕt qu¶ c¸c nghiªn cøu t©m lý häc x· héi vÒ khÝa c¹nh th«ng tin cña giao tiÕp, cã thÓ ®îc gi¶i thÝch theo quan ®iÓm thÝch hîp hay kh«ng thÝch hîp cña viÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng t©m lý x· héi, th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng. Trong lÜnh vùc nµy c¸c chØ dÉn cña c¸c nhµ t©m lý x· héi cã thÓ gióp hoµn thiÖn ho¹t ®éng th«ng tin x· héi cña c¸c ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng. VÒ khÝa c¹nh c¶m nhËn cña truyÒn th«ng ®¹i chóng th× nã ®· ®îc xem xÐt mét phÇn ë phÇn ®Çu cña bµi b¸o. Nh÷ng nghiªn cøu ®· chØ râ r»ng nhµ truyÒn th«ng trong hÖ thèng truyÒn th«ng ®¹i chóng ®îc c«ng chóng c¶m nhËn, tr íc hÕt nh mét c¸ nh©n giao tiÕp víi hä, chø kh«ng chØ ®¬n gi¶n nh mét nguån th«ng tin. ë ®©y, sù c¶m nhËn nh÷ng tõng ®Æc tr ng riªng biÖt cña nhµ truyÒn th«ng tõ phÝa c«ng chóng cã thÓ hoÆc tÝch cùc hoÆc tiªu cùc ®Õn hiÖu qu¶ t¸c ®éng cña th«ng tin. T¹i ®©y, khi mµ mµ ë trung t©m sù chó ý lµ c¸c vÊn ®Ò t ¬ng t¸c cña qu¸ tr×nh truyÒn th«ng ®Õn ho¹t ®éng sèng cña c¸c nhãm x· héi lín, chóng ta thÊy viÖc x©y dùng mét m« h×nh t©m lý x· héi, mµ trong ®ã cã hai mèi quan hÖ: nhµ truyÒn th«ng-th«ng tin, nhµ truyÒn th«ng-c«ng chóng, lµ m« h×nh hîp lý. Trong tõng mèi quan hÖ nµy cã chøa hÖ thèng c¸c ®Æc tr ng cña nhµ truyÒn th«ng, mµ cã thÓ liªn kÕt víi nhau t¹o thµnh c¸c yÕu tè t¬ng øng bao gåm c¸c khÝa c¹nh nhËn thøc, t×nh c¶m, hµnh vi. YÕu tè ®Çu tiªn liªn kÕt c¸c ®Æc tr ng cña nhµ truyÒn th«ng g¾n víi mèi quan hÖ "nhµ tryÒn th«ng-th«ng tin". C¸c ®Æc ®iÓm cña nhµ truyÒn th«ng nh tri thøc cña hä phï hîp víi hiÖn thùc mµ hä nãi ®Õn (khÝa c¹nh
tri thøc), sù ch©n thµnh, sù trung thùc, lßng tin cña hä vµo ®iÒu mµ hä nãi (khÝa c¹nh t×nh c¶m), vµ viÖc biÕt ®a nh÷ng tri thøc, ý nghÜ, quan ®iÓm cña m×nh ®Õn c«ng chóng (khÝa c¹nh hµnh vi) lµ nh÷ng ®Æc tr - ng cã ý nghÜa quan träng nhÊt trong sù t¸c ®«ng cña qu¸ tr×nh truyÒn th«ng. VÒ c¬ b¶n yÕu tè nµy cã thÓ coi nh lµ yÕu tè "uy tÝn-lßng tin". YÕu tè thø hai bao gåm c¸c ®Æc tr ng g¾n víi c¸c mèi quan hÖ "nhµ truyÒn th«ng-c«ng chóng", "c«ng chóng-nhµ truyÒn th«ng". T¹i ®©y, nh÷ng ®¨c tr ng cña nhµ truyÒn th«ng nh kiÕn thøc cña hä vÒ ®èi t îng cña m×nh (khÝa c¹nh tri thøc), th¸i ®é t«n träng ch©n thµnh cña hä víi c«ng chóng (khÝa c¹nh t×nh c¶m), vµ kü n¨ng tèt trong viÖc thùc hiÖn sù giao tiÕp b×nh ®¼ng víi c«ng chóng, tøc lµ b×nh ®¼ng vÒ vÞ thÕ t©m lý cña nhµ truyÒn th«ng vµ c«ng chóng (khÝa c¹nh hµnh ®éng) lµ nh÷ng ®Æc tr ng quan träng nhÊt trong sù t¸c ®éng cña th«ng tin. Nãi c¸ch kh¸c, nh÷ng ®Æc tr ng nµy th êng cã ë nh÷ng ®èi t îng giao tiÕp kiÕu chñ thÓ-chñ thÓ (Kharash 1977). MÆt kh¸c trong qu¸ tr×nh giao tiÕp, nh÷ng ®Æc tÝnh cña nhµ truyÒn th«ng mµ g©y ®îc thiÖn c¶m tõ ph¸i c«ng chóng ®ãng vai trß hÕt søc quan trong. Cã thÓ kÓ ra nh÷ng ®Æc tÝnh sau: uy tÝn lín ®èi víi c«ng chóng (yÕu tè nhËn thøc), sù hÊp dÉn néi t©m vµ h×nh thÓ (yÕu tè t×nh c¶m), kü n¨ng ph¶n øng thÝch hîp víi nh÷ng th«ng tin ph¶n håi cña c«ng chóng (khÝa c¹nh hµnh vi). VÒ c¨n b¶n, yÕu tè nµy cã thÓ coi lµ yÕu tè "sù kÝnh träng - tÝnh hÊp dÉn". Trong c¸c tµi liÖu hiÖn nay, cã rÊt nhiÒu ý kiÕn kh¼ng ®Þnh vÒ gi¸ trÞ to lín cña c¸c ®Æc ®iÓm kÓ trªn, hoÆc nh÷ng ®Æc tÝnh t ¬ng tù cña nhµ truyÒn th«ng trong lÜnh vùc t¸c ®éng cña th«ng tin ë c¸c d¹ng giao tiÕp kh¸c nhau, vµ ®Æc biÖt lµ trong truyÒn th«ng ®¹i chóng (C¸c vÊn ®Ò t¸c ®éng cña lêi nãi, 1973; Ruus 1976, Semenov 1971, v.v.). Tuy nhiªn, nh÷ng ®Æc tr ng nµy th êng chØ ®îc thèng kª ®¬n thuÇn, thØnh tho¶ng míi ®a ra c¸c mèi liªn hÖ nµo ®ã mµ ®îc t×m ra b»ng thùc nghiÖm (vÝ dô, c¸c nghiªn cøu cña tr êng ph¸i Yale, cña Kelman 1961), nhng cha ph©n t¸ch ®îc mèi liªn hÖ cña chóng víi mét sè quan hÖ nhÊt ®Þnh. §ång thêi, chóng ta thÊy r»ng viÖc x©y dùng mét m« h×nh t©m lý x· héi vÒ h×nh ¶nh cña nhµ truyÒn th«ng, viÖc lµm râ mèi liªn hÖ gi÷a nh÷ng ®Æc tr ng cña hä víi mét lo¹t c¸c quan hÖ t ¬ng øng trong qu¸
tr×nh giao tiÕp (nhµ truyÒn th«ng-th«ng tin, nhµ truyÒn th«ng-quÇn chóng) cho phÐp ta cã thÓ s¾p xÕp l¹i chóng, ®i s©u h¬n vµo b¶n chÊt, néi dung cña c¸c ®Æc tr ng nµy hiÓu biÕt h¬n n÷a vÒ mèi quan hÖ cña chóng víi hiÖu qu¶ t¸c ®éng cña th«ng tin trong truyÒn th«ng ®¹i chóng. Cã thÓ, viÖc g¾n c¸c ®Æc tr ng nµy víi c¸c chøc n¨ng t©m lý x· héi cña truyÒn th«ng ®¹i chóng, thÝ dô, víi c¸c chøc n¨ng ®Þnh híng x· héi, thõa nhËn x· héi v.v. sÐ lµ hîp lý. Mét lo¹t nghiªn cøu cña t¸c gi¶ ®îc tiÕn hµnh trong c¸c n¨m 1984-1985, vÒ sù c¶m nhËn cña c¸c nhãm c«ng chóng thanh niªn víi c¸c ®Æc ®iÓm nh©n khÈu kh¸c nhau ®èi víi ph¸t thanh viªn truyÒn h×nh, ®· kh¼ng ®Þnh l¹i kÕt qu¶ tr íc ®©y ë lÜnh vùc nµy. VÝ dô, ®· kh¼ng ®Þnh l¹i nh÷ng b»ng chøng chøng tá r»ng c¶ hai yÕu tè "uy tÝn-lßng tin" vµ "sù kÝnh träng-tÝnh hÊp dÉn" cã gi¸ trÞ to lín vµ nh nhau trong viÖc c¶m nhËn nhµ truyÒn th«ng trong hÖ thèng cña truyÒn th«ng ®¹i chóng. §ång thêi, còng ®· t×m thÊy nh÷ng kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh, khi so s¸nh c¸c yÕu tè nµy vµ nh÷ng ®Æc tÝnh kh¸c trong h×nh ¶nh ®îc c¶m nhËn vÒ ph¸t thanh viªn v« tuyÕn truyÒn h×nh, trong c¶m nhËn cña c«ng chóng thanh niªn víi nh÷ng ®Æc ®iÓm nh©n khÈu x· héi kh¸c nhau (häc sinh, sinh viªn, häc sinh häc nghÒ v.v.). KÕt qu¶ ph©n tÝch còng cho thÊy r»ng c¸c ®¸nh gi¸ tiªu cùc vÒ ph¸t thanh viªn truyÒn h×nh g¾n chÆt vÒ mÆt thèng kª víi yÕu tè "sù kÝnh träng-tÝnh hÊp dÉn", nh÷ng trong khi ®ã chóng (c¸c ®¸nh gi¸) l¹i ®èi lËp víi nh÷ng ®Æc tr ng bÒ ngoµi. Tõ ®©y cã thÓ kÕt luËn r»ng, c«ng chóng thanh niªn khã chÊp nhËn nhÊt ®èi víi nh÷ng ®Æc tÝnh cña nhµ truyÒn th«ng mµ cã thÓ nhãm gäi lµ "sù kh«ng hÊp dÉn vÒ néi t©m". Trong lo¹t nghiªn cøu nµy, ph¬ng ph¸p "c©u hái ph¶n håi" tá ra rÊt cã hiÖu qu¶. Néi dung cña nã nh sau. Sau khi tiÕn hµnh tr¾c nghiÖm "20 c©u tr¶ lêi", ngêi ®îc ®iÒu tra sÏ viÕt ra mét c©u hái mµ hä muèn hái nhµ truyÒn th«ng ®ã. Néi dung c¸c c©u hái rÊt ®a d¹ng vµ thó vÞ, nã cho biÕt quan hÖ ®Ých thùc cña quÇn chóng víi nhµ truyÒn th«ng, ®ång thêi ta còng biÕt vÒ chÝnh nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý cña chÝnh c«ng chóng. ViÖc ph©n tÝch so s¸nh sù c¶m nhËn mét nhµ truyÒn th«ng cña c¸c nhãm nh©n chñng x· héi kh¸c nhau lµ viÖc lµm rÊt cã triÓn väng
vÒ ph¬ng diÖn khoa häc còng nh øng dông, ®Ó lµm râ c¸c ®Æc ®iÓm t©m lý cña nhµ truyÒn th«ng vµ c¶ cña quÇn chóng. KhÝa c¹nh t ¬ng t¸c cña truyÒn th«ng ®¹i chóng lµ mÆt phøc t¹p nhÊt khi ph©n t¸ch nã. Vai trß cña nhµ truyÒn th«ng vµ ngêi nhËn tin trong truyÒn th«ng ®¹i chóng lµ cè ®Þnh. Nã kh«ng thay ®æi trong qu¸ tr×nh giao tiÕp. ë ®©y, do tÝnh gi¸n tiÕp cña qu¸ tr×nh giao tiÕp, gi÷a nhµ truyÒn th«ng vµ c«ng chóng kh«ng cã quan hÖ trùc tiÕp víi nhau, vµ kh«ng cã c¶ nh÷ng th«ng tin ph¶n håi th êng xuyªn. §iÒu ®ã dÔ g©y c¶m t ëng r»ng chØ cã t¸c ®éng tõ mét phÝa mµ kh«ng ph¶i lµ t ¬ng t¸c cña c¸i gäi lµ " tËp thÓ c¸c nhµ truyÒn th«ng" vµ "tËp thÓ c«ng chóng", vµ r»ng ë ®©y kh«ng thÓ nãi vÒ khÝa c¹nh t ¬ng t¸c cña giao tiÕp nh lµ mÆt ghi nhËn "kh«ng chØ cã sù trao ®æi c¸c dÊu hiÖu, mµ nhê ®ã hµnh vi cña ®èi t¸c thay ®æi theo, mµ cßn c¶ viÖc tæ chøc c¸c hµnh ®éng chung, mµ qua ®ã cho phÐp nhãm cïng tiÕn hµnh ho¹t ®éng nµo ®ã v× c¸c thµnh viªn cña m×nh" (Andreeva - T©m lý häc x· héi, trang 117). §ång thêi mÆt t ¬ng t¸c cña giao tiÕp trong truyÒn th«ng ®¹i chóng còng nh vËy. Cã thÓ coi viÖc th«ng tin ph¶n håi díi d¹ng bµi nhËn xÐt, ý kiÕn ®èi víi ch¬ng tr×nh nµy hay kh¸c vµ c¸c ph¶n øng tr¶ lêi cña nhµ truyÒn th«ng lµ biÓu hiÖn mÆt t ¬ng t¸c trong truyÒn th«ng ®¹i chóng. Nãi c¸ch kh¸c trong truyÒn th«ng ®¹i chóng c¸c giai ®o¹n t ¬ng t¸c riªng biÖt cña nh÷ng ngêi tham gia giao tiÕp - hµnh ®éng cña nhµ truyÒn th«ng vµ c¸c ph¶n øng tr¶ lêi cña "ngêi tiÕp nhËn th«ng tin", bÞ t¸ch ra vÒ kh«ng gian vµ thêi gian, nhng chóng thùc tÕ cã tån t¹i. §a ra nh÷ng th«ng tin ph¶n håi, nhµ truyÒn th«ng trong truyÒn th«ng ®¹i chóng dêng nh ®ãng gãp c«ng lao c¸ nh©n vµ tËp thÓ cña m×nh vµo viÖc hoµn thiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng gièng nh mét hoÆt ®éng giao tiÕp x· héi, vÝ dô n©ng cao chÊt l äng thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng x· héi, t©m lý x· héi. Ngoµi ra, mÆt t ¬ng t¸c cña truyÒn th«ng ®¹i chóng cßn thÓ hiÖn ë chç nã t¹o ra nh÷ng kh¶ n¨ng to lín cho sù t ¬ng t¸c cña c¸c nhãm x· héi lín. Khi ho¹t ®éng cña truyÒn th«ng ®¹i chóng thÝch hîp, vÒ nguyªn t¾c cã thÓ t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò cho sù t ¬ng t¸c cña chóng ë cÊp ®é cao h¬n møc ®é giao tiÕp - møc ®é ho¹t ®éng. Trong tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nãi trªn cã thÓ nh×n thÊy sù thÓ hiÖn ®Æc tr ng cña khÝa c¹nh t -
¬ng t¸c trong truyÒn th«ng ®¹i chóng.ViÖc ph©n tÝch nh÷ng khÝa c¹nh nãi trªn cña truyÒn th«ng ®¹i chóng cã thÓ lµm râ mét ®iÒu lµ mçi khÝa c¹nh trong sè chóng ®Òu cã vai trß c«ng lao trong giao tiÕp cña c¸c nhãm x· héi lín, vµ ®ång thêi gióp ®ì viÖc tèi u ho¸ ho¹t ®éng sèng cña c¸c nhãm nµy vµ cña c¶ x· héi vÒ c¨n b¶n baá ®¶m sù hoµ nhËp nhiÒu h¬n cña c¸c tÇng líp x· héi vµo viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®· ®Æt ra, Tãm l¹i, viÖc ph©n tÝch truyÒn th«ng ®¹i chóng võa ®Ó hiÓu râ h¬n qu¸ tr×nh nµy, võa ®Ó lµm râ nh÷ng ¶nh hëng cña nã ®Õn ho¹t ®éng sèng cña c¸cnhãm x· héi lín, vµ ®Ó hoµn thiªn hÖ thèng c¸c mèi quan hÖ x· héi. NguyÔn Quý Thanh biªn dÞch theo cuèn "Giao tiÕp vµ sù tèi u ho¸ ho¹t ®éng chung". G. Andreeva vµ I. Janouscheka ®ång chñ biªn, NXB tr êng §HTH M¸t-xc¬-va, 1987.