Kỷ yếu Hội thảo Xây dựng và Bảo vệ Thương hiệu
- 238 -
BO H THƯƠNG HIỆU NÔNG SẢN VIT NAM TI TH
TRƯNG NƯỚC NGOÀI
ThS. Đỗ Thị Mai Hoàng Hà
Khoa Thuế-Hải Quan - Trường Đại học Tài chính Marketing
Đặt vấn đề
Bảo hộ nhãn hiệu nước ngoài cùng quan trọng, đặc biệt đối với
nông sản sản phẩm chủ lực của Việt Nam. Bởi lẽ doanh nghiệp muốn xác lập
được thị trường nước ngoài thì phải chiến lược tiếp cận kế hoạch về
nhãn hiệu độc quyền tại thị trường đó. Tuy nhiên vẫn còn nhiều doanh nghiệp
chưa ý thức được tầm quan trọng của việc bảo hộ nhãn hiệu ở nước ngoài mà chỉ
chú trọng đến tiếp thị, bán hàng. “Khnăng tài chính hạn chế, quy doanh
nghiệp vừa và nhỏ, không có nhiều kinh nghiệm ở sân chơi quốc tế là những hạn
chế lớn của doanh nghiệp Việt trong khai thác chế bảo hộ sở hữu trí tuệ tại
nước ngoài”.
Từ khóa: bảo vệ thương hiệu, nông sản./.
1 Tầm quan trọng của việc bảo hộ thương hiệu
1.1 Thương hiệu
Thương hiệu nhiều cách định nghĩa khác nhau nhưng về căn bản
mang tính phân biệt hoặc chỉ dẫn đến một nguồn gốc thương mại của hàng
hóa/dịch vụ, thể hiện niềm tin của người tiêu dùng đối với một sản phẩm cụ thể
thậm chí trong một số trường hợp còn liên hệ tới hình ảnh của một quốc
gia. Dưới góc độ pháp lý, một thương hiệu thể được bảo hộ dưới nhiều dạng
đối tượng quyền sở hữu trí tuệ khác nhau, ví dụ như Nhãn hiệu, Tên thương mại,
Chỉ dẫn địa lý,
Các đối tượng xấu lợi dụng 2 nguyên tắc dưới đây để xác lập quyền sở hữu
cho mình nhằm chiếm đoạt thương hiệu của Việt Nam, c th:
(i) Nguyên tc gii hn quyền độc quyn theo lãnh th. Vì đặc trưng của
quyn s hu công nghip (chng hạn như quyền s hu công nghiệp đối vi
nhãn hiu, ch dẫn địa lý, ) là b gii hn theo nguyên tc lãnh th, nghĩa là
Kỷ yếu Hội thảo Xây dựng và Bảo vệ Thương hiệu
- 239 -
đăng ký đâu thì ch đưc hưng quyền độc quyn lãnh th đó mà không mc
nhiên phát sinh hiu lc nước khác
(ii) Nguyên tc ai nộp đơn đăng ký trưc thì được cấp trước. Hu hết lut
nhãn hiu các nước trên thế giới đều quy định ch có đơn đăng nhãn hiu nào
được np sm nht trong s các đơn đăng nhãn hiệu đó thì mới được cấp đăng
ký bo h.
1.2 Bảo hộ thương hiệu
Theo luật pháp quốc tế và quốc gia hiện hành về căn bản hiện nay chỉ có 2
phương thức đăng ký bảo hộ ở nước ngoài:
(i) "Đăng quốc tế" nghĩa nộp 1 đơn để được bảo hộ nhiều nước
cùng một lúc. Đăng ký quốc tế nêu trên có nghĩa là thực hiện việc bảo hộ thương
hiệu phạm vi toàn cầu theo Hệ thống Madrid (gồm Thoả ước Madrid Nghị
định thư Madrid). Hệ thống Madrid mang tính chất là một thoả thuận đa phương
giữa các quốc gia theo đó cho phép chủ nhãn hiệu có thể nộp 1 đơn đăng ký duy
nhất để có cơ hội được bảo hộ đồng thời ở trên 90 quốc gia/vùng.
(ii) “Đăng ký quốc gia" nghĩa mỗi quốc gia phải nộp 1 đơn độc lập.
1.3 Các công ước quốc tế về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ Việt Nam đã
tham gia
Đến nay, Việt Nam đã tham gia nhiều Điều ước quốc tế về SHTT
kết nhiều Hiệp ước với các quốc gia khác
59
. Trong số các điều ước quốc tế, 3 Điều
ước đa phương các quy định liên quan trực tiếp đến c vấn đề vnhãn hiệu
các doanh nghiệp thể thường phải xem xét tuân thủ vận dụng trong kinh
doanh là: Công ước Paris, Thỏa ước Nghị định thư Madrid Hiệp định
TRIPS.
59
Việt Nam cũng tham gia vào các Hiệp ước Luật nhãn hiệu hàng hóa (TLT); Hiệp định Lisbon về Bảo
hộ tên gọi xuất xứ Đăng ký quốc tế tên gọi xuất xứ, Thỏa ước Vienna về phân loại quốc tế các yếu tố
hình của nhãn hiệu, Thỏa ước Locarno về phân loại quốc tế cho kiểu dáng công nghiệp, Hiệp định khung
ASEAN về hợp tác sở hữu trí tuệ…
Các Hiệp định song phương Việt Nam kết về sở hữu trí tuệ: Hiệp định song phương Việt M
(BTA); Hiệp định hợp tác khoa học công nghệ giữa Việt Nam M (phần sở hữu trí tuệ; Hiệp định
Việt Nam – Thụy S về bảo hộ sở hữu trí tuệ hợp tác trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ; Hiệp định đối tác
kinh tế Việt Nam – Nhật Bản (phần sở hữu trí tuệ) …
Kỷ yếu Hội thảo Xây dựng và Bảo vệ Thương hiệu
- 240 -
1.3.1 Công ưc Paris
Công ước Paris quy định rằng đối với việc bảo hộ sở hữu công nghiệp, mỗi
nước thành viên phải dành cho công dân của các nước thành viên khác sự bảo hộ
tương tự như sự bảo hộ dành cho công n của mình. Chế độ đối xquốc gia
tương đương cũng phải được dành cho công dân của những nước không phải
thành viên của Công ước Paris nếu họ cư trú tại một nước thành viên hoặc nếu họ
có cơ sở kinh doanh tại một nước thành viên. Công ước cũng đặt ra những ngoại
lệ nhất định. Các quy định của luật pháp quốc gia liên quan đến thủ tục xét xử và
thủ tục hành chính, thẩm quyền xét xử, việc lựa chọn địa chỉ giao dịch hoặc chỉ
định đại diện được bảo lưu.
Công ước Paris quy định quyền ưu tiên đối với sáng chế, mẫu hữu ích,
nhãn hiệu (nhãn hiệu tập thể) và kiểu dáng công nghiệp. Cụ thể là trên cơ sở một
đơn hợp lệ đầu tiên đã được nộp tại một trong số các nước thành viên, trong một
thời hạn nhất định (12 tháng đối với sáng chế mẫu hữu ích, 6 tháng đối với
nhãn hiệu và kiểu dáng công nghiệp) người nộp đơn có thể nộp đơn yêu cầu bảo
hộ tại bất cứ nước thành viên nào khác các đơn nộp sau sẽ được coi như đã
được nộp vào cùng ngày với ngày nộp đơn đầu tiên. Một trong những lợi ích thiết
thực nhất của quy định này là khi người nộp đơn muốn đạt được sự bảo hộ ở một
số nước, họ không buộc phải nộp đồng thời tất cả các đơn tại nước xuất xứ các
nước khác đến 6 hoặc 12 tháng để quyết định xem nên nộp đơn yêu cầu
bảo hộ những nước nào tiến hành thủ tục nộp đơn các nước được chọn lựa.
Công ước Paris không quy định các điều kiện nộp đơn đăng nhãn
hiệu dành việc y cho luật quốc gia của các nước thành viên. Một khi nhãn
hiệu được đăng ký tại một nước thành viên, đăng ký đó sẽ độc lập với đăng ký
thể có tại bất cứ nước thành viên nào khác, kể cả nước xuất xứ. Do đó, nếu đăng
nhãn hiệu bị mất hiệu lực tại một ớc thành viên thì cũng sẽ không ảnh hưởng
đến hiệu lực của đăng ký nhãn hiệu đó tại các nước thành viên khác.
1.3.2 Hiệp định v các khía cạnh liên quan đến thương mi ca quyn s hu
trí tu (TRIPS)
Đây hiệp định duy nhất đầu tiên thực sự mang tính quốc tế đã đưa ra các
chuẩn mực tối thiểu về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ. TRIPS đặt nền tảng cho một
hạ tầng cơ sở vững chắc và hiện đại trong lĩnh vực quyền sở hữu trí tuệ cho cộng
đồng quốc tế.
Kỷ yếu Hội thảo Xây dựng và Bảo vệ Thương hiệu
- 241 -
Đối tượng bảo hộ của Công ước bao gồm sáng chế, giải pháp hữu ích (mẫu
hữu ích), kiểu dáng ng nghiệp, nhãn hiệu hàng hóa, nhãn hiệu dịch vụ, tên
thương mại, chỉ dẫn nguồn góc hoặc tên gọi xuất xứ hàng hóa, quyền chống cạnh
tranh lành mạnh. Công dân của bất nước thành viên nào khác nào cũng được
hưởng mọi quyền lợi tại tất cả các nước thành viên khác luật ơng ứng của
các nước đó quy định hoặc sẽ quy định cho công dân nước mình.
1.3.3 Thỏa ước Madrid
Theo Thỏa ước y, ng dân cũa nước thành viên Thỏa ước thể đăng
ký bảo hộ nhãn hiệu của mình tại nhiều nước thành viên bằng cách nộp một đơn
duy nhất cho Văn phòng quốc tế của Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO). Tuy
nhiên, doanh nghiệp cần đáp ứng điều kiện là đã được cấp Giấy đăng nhãn
hiệu tại nước sở tại. Văn phòng quốc tế sẽ ng bố đơn đăng nhãn hiệu (còn
gọi nước được chỉ định). Nước được chỉ định phải xem xét để đưa ra quyết
định chấp nhận hay từ chối cấp Giấy đăng ký nhãn hiệu trong thời hạn 1 năm.
Nếu sau 1 năm nước được chỉ định không ý kiến thì mặc nhiên xem như
nước đó đồng ý bảo hộ nhãn hiệu.
Thủ tục xét đơn đăng ký theo Thỏa ước Madrid được tiến hành độc lập tại
mỗi nước thành viên. Việc từ chối bảo hộ của một nước thành viên không làm
ảnh hưởng đến hiệu lực bảo hộ ở các nước còn lại. Nhãn hiệu đăng ký quốc tế có
hiệu lực bảo hộ giống như nhãn hiệu được đăng trực tiếp tại từng quốc gia
thành viên. Thông thường, trong vòng 12 tháng kể từ khi đơn được nộp hợp lệ,
nhãn hiệu đăng ký quốc tế sẽ được chấp nhận bảo hộ ở nước được chỉ định trong
đơn (nếu đơn không bị nước được chỉ định từ chối bảo hộ trong thời hạn quy định
trên).
1.3.4 Ngh định thư Madrid
Nghị định tMadrid là một hiệp định về thủ tục lập hồ chứ không phải
hiệp định điều chỉnh về mặt nội dung. Nghị định thư Madrid đã ra đời một
số quốc gia gặp nhiều khó khăn trong quá trình thực hiện Thỏa ước Madrid. Điều
đnày được coi là một bước cải thiện hệ thống đăng ký nhãn hiệu quốc tế.
Khi quan bảo hộ nhãn hiệu một quốc gia được lựa chọn đồng ý bảo
hộ thì nhãn hiệu đó sẽ được bảo hộ trong toàn hệ thống tương tự như cơ quan y
Kỷ yếu Hội thảo Xây dựng và Bảo vệ Thương hiệu
- 242 -
đã đăng ký. Nghị định thư y cho phép người sở hữu đăng ký trên phạm vi quốc
tế chỉ bằng một hduy nhất, trả tiền một lần trước khi chuyển nhượng một
nhãn hiệu tất cả mọi quốc gia tham gia kết. Việc gia hạn đăng cũng chỉ
có duy nhất một thủ tục đơn giản. Việc đăng ký trên phạm vi quốc tế có thời hạn
10 m thời gian gia hạn mới 10 m. Những người sở hữu nhãn hiệu
thể lựa chọn thêm một số quốc gia nữa nếu họ quyết định tìm cách bảo hộ nhiều
quốc gia thành viên hơn hoặc nếu thêm nhiều quốc gia mới gia nhập nghị định
thư.
Nếu việc đăng ký cơ bản - hoặc việc đăng ký làm cơ sở cho đăng ký quốc
tế - bị hủy bất kdo trong năm năm đầu tiên thì người đăng quốc tế
chuyển việc đăng ký đó thành một loạt các hồ đăng ký các quốc gia tham gia
ký kết như đã lựa chọn. Các đơn đăng ký này sẽ giữ nguyên ngày ưu tiên như đã
nêu trong hồ sơ đăng ký quốc tế ban đầu ở mỗi nước. Người sở hữu cũng bảo lưu
quyền mỗi quốc gia thành viên, ngay cả khi không thực hiện được đăng quốc
tế.
Việt Nam thành viên của cả Thoả ước Madrid Nghị định thư
Madrid do vậy các điều kiện tiên quyết nhằm nộp đơn quốc tế theo Hệ thống
Madrid dành cho các doanh nghiệp Việt Nam sẽ tồn tại dưới các dạng sau:
(i) Trường hợp các nước yêu cầu bảo hộ thành viên của cả Thoả ước
Madrid Nghị định thư Madrid hoặc trong số các nước yêu cầu bảo hộ ít nhất
một nước chỉ tham gia Nghị định thư Protocol thì doanh nghiệp thể nộp đơn
đăng quốc tế ngay sau thời điểm nhãn hiệu của doanh nghiệp đã được nộp
đơn tại Việt Nam. Ví dụ: Nhãn hiệu A được nộp đơn tại Việt Nam ngày 30/9/2009
thì ngày 1/10/2009 doanh nghiệp thể nộp một đơn đăng quốc tế duy nhất
u cầu bảo hộ nhãn hiệu đó tại các nước thành viên khác
(ii) Trường hợp các nước mà doanh nghiệp yêu cầu bảo hộ có chứa ít nhất
1 nước chỉ thành viên của riêng Thoả ước Madrid thì doanh nghiệp chỉ thể
nộp đơn đăng ký quốc tế ngay sau thời điểm nhãn hiệu của doanh nghiệp đã được
bảo hộ tại Việt Nam. dụ: Nhãn hiệu A được cấp Giấy chứng nhận đăng
nhãn hiệu số 25799 ngày 30/9/2009 thì ngày 1/10/2009 doanh nghiệp có thể nộp
một đơn đăng ký quốc tế duy nhất yêu cầu bảo hộ nhãn hiệu đó tại các nước chỉ
tham gia riêng Thoả ước Madrid.