
52 NGUYỀ N THANH LỢ I - TỤ C THÒ CÁ ÔNG ỏ ...
T Ụ C T H Ờ C Á Ô N G
ở V E N B I Ể N n a m
T R U N G B Ộ
_____________________ •
__
___
NGUYỄ N THANH LỢ I
1. Nguồ n gố c tụ c thờ cá Ong ở ven
biể n N am T ru n g Bộ
Tụ c thờ cá Ông là mộ t tín ngư ỡ ng dân
gian khá phổ biế n củ a ngư dàn ven biể n
nư ớ c ta, từ T han h Hoá vào đế n tậ n Kiên
Giang. Ó ven biể n Q uả ng N inh cũng có tụ c
thờ cá voi trong nhữ ng m iế u nhỏ ở nhữ ng
nơ i cá voi vào bờ hoặ c nơ i cá voi chế t, song
không có lăng thờ [23, tr.571]. Dọ c theo bờ
biể n, hầ u hế t các làng chài đề u có các lăng
miế u thờ cá Ông vớ i nhữ ng nghi thứ c cúng
tê hế t sứ c tra n g trọ ng.
Các th ư tị ch cổ nh ư Thố i thự c kí văn,
Đạ i Nam nhấ t thố ng chí, Gia Đị nh thành
thông chí... đề u m iêu tả cá Ô ng tín h tìn h
hiề n lành hay cứ u ngư ờ i, là vậ t hiể n linh,
thư ờ ng chỉ xu ấ t hiệ n ỏ biể n phía Nam, từ
sông G ianh vào đế n Hà Tiên.
Theo truy ề n thu y ế t củ a dân chài, thì
tụ c thờ cá Ông b ắ t nguồ n từ chuyệ n mộ t
chàng sĩ tử bị th ầ y đồ rú t gư ơ m chém đầ u
và hoá th à n h cá voi, suố t bôn m ùa bơ i trên
biể n để cứ u ngư ờ i bị nạ n.
M ộ t tru y ề n th u y ế t k h á c k ể về việ c
Nguyễ n Anh (sau này là vua Gia Long)
trong quãng đờ i bôn tẩ u củ a m ình, đư ợ c cá
Ông cứ u sông trong mộ t lầ n thuy ề n sắ p bị
đắ m , lúc đang bị quân Tây Sơ n rư ợ t đuổ i
trên biể n (rấ t giông truy ề n th uy ế t phổ biế n
ỏ Vàm Láng thuộ c xã Vàm Láng, huyệ n Gò
Công, tỉ nh Tiề n Giang). D ạ ng truy ề n
thuyêt này cũng khá phổ biế n ở các tỉ n h
Nam Bộ như Bà Rị a - Vũng Tàu, Tp. Hồ
Chí M inh, T iề n G iạ ng, Bế n Tre... nhữ ng
nơ i đã từ ng lư u dấ u chân củ a Nguyề n Ánh
hoặ c như tru yề n th u y ế t ở B ình T hu ậ n kể
rằ ng, vua G ia Long tron g m ộ t lầ n ngự
th uy ề n rồ ng ở H uế , ch ẳ n g m ay thuyề n gặ p
phong ba, trôi d ạ t vào đế n tậ n Bình Thuậ n.
Vua đư ợ c cá Ông cứ u, đư a th u yề n vào bờ ,
như ng cá thì k iệ t sứ c m à chế t [28, tr.36].
Riêng ở th ôn Q uả ng Hộ i (xã vạ n Thắ ng,
huyệ n V ạ n N inh, tỉ n h K hánh Hoà) lạ i có
truy ề n th uyế t liên qu an đế n Q uan Công và
ông N am Hả i. M ộ t con phư ợ ng hoàng đẻ ra
hai trứ ng, m ộ t trứ ng rổ t xuố ng biể n Đông
hoá th à n h ông N am H ả i (cá voi) và trứ ng
kia rơ i trên đ ấ t liề n, đư ợ c mộ t vị hoà
thư ợ ng ấ p tro ng đạ i hồ ng chung, sau 100
ngày nở ra Q uan T hánh, vị này sau bị dẹ p
sau ót do chui ra từ trong chuông (?).
Còn sự tích n hà P h ậ t kể rằ ng: M ộ t hôm
P hậ t Bà Q uan Âm tu ầ n du trên biể n Đông,
th ấ y dân làn h đói khổ , thư ờ ng xuyên phả i
ra biể n kiế m ăn trong điêu kiệ n mư a gió
bão bùng, tín h m ạ ng có lúc bị đe doạ ...
Độ ng lòng thư ơ ng, P h ậ t Bà đã xé vụ n chiêc
áo cà sa củ a m ình, quăng xuố ng biế n, biế n
thàn h vô vàn con cá voi. Cùng vớ i bộ xư ơ ng
voi và “phép th â u đư ờ ng’’ (phép rú t ngắ n
đư ờ ng đi) đã đư ợ c P h ậ t Bà ban cho, cá voi
làm nhiệ m vụ cứ u ngư ờ i giữ a bão tôi
Trong th ầ n tho ạ i Chăm , cá voi vôn là
hoá th â n củ a vị th ầ n C ha-A ih-V a. Vì nôn
nóng trở về xứ sở sau thờ i gian rèn luyệ n
phép th u ậ t, C ha-A ih-V a đã cãi lờ i th ầ y tự
ý biế n th à n h cá voi, ra sông lớ n m à đi và
sau đó bị trừ ng ph ạ t. C ha-A ih-V a đổ i tên
và tự xư ng là Po R iyah (th ầ n Sóng Biể n),
cũng có lúc hoá th â n th àn h thiên nga, trở
th à n h ân n h ân củ a nh ữ ng ngư ờ i bị đắ m
th uy ề n [10, tr.l]. Cũng theo th ầ n thoạ i này
(Bài ca P a ta n G ahlau), có mộ t thờ i gian
dài, vua cá voi sông ở Lào và ngư ờ i ta đã
lậ p nhữ ng ngôi đề n ở đây để thờ phụ ng
th ầ n hộ m ệ nh [1, tr . 117-118].