N g h iê n cứ u tra o đôi 21
TỤ C THỜ NƯ Ớ C
CỦ A NGƯ Ờ I VIỆ T
VEN SÔNG HỒ NG
NGUYỄ N THỊ VIỆ T HƯ Ơ NGn
N h ìn từ q u á k h ứ c h ú n g ta sẽ th ấ y sự
di c h u y ể n c ủ a n gư ờ i V iệ t từ m iề n n ú i q u a
v ù n g c h â u th ố tớ i b iể n là m ộ t q u y lu ậ t t ấ t
yêu. C h ín h tạ i q u á tr ìn h di ch u y ê n nà y,
ng ư ờ i V iệ t đ ã lự a c h ọ n c ây lú a nư ớ c làm
n g uồ n c u n g c ấ p lư ơ n g th ự c c h ủ đ ạ o, th a y
th ê ch o c â y lú a n ư ơ n g có n ă n g s u ấ t r ấ t
th ấ p . Y ế u tô nư ớ c v ô n đ ã r ấ t c ầ n th iế t
tro n g đờ i số n g con n g ư ờ i c à n g trở n ê n có ý
n g h ĩa đ ặ c b iệ t q u a n tr ọ n g s a u sự lự a ch ọ n
đó. N h ư n g ở v ù n g c h â u th ổ th ấ p , n gư ờ i
V iệ t p h ả i đ ôi m ặ t vở i n ạ n l ụ t lộ i. Vì th ê ,
m ộ t h ệ q u ả t ấ t y ế u đư ợ c đ ặ t r a đô i vở i
ngư ờ i V iệ t k h i k h a i th á c c h â u th ổ th ấ p là
p h ả i n g h ĩ tớ i việ c t r ị th u ỷ v à t h u ỷ lợ i. Y ê u
tố nư ố c, vớ i tín h c h ấ t h a i m ặ t v à k h ó có th ể
k h ố n g c h ế đ ã trở t h à n h m ố i q u a n t â m h à n g
đ ầ u tr o n g t â m th ứ c n g ư ờ i V iệ t. C ác lễ hộ i
p h ả n á n h tụ c th ờ n ư ớ c c ủ a n g ư ờ i V iệ t v e n
sô n g H ồ n g v ù n g H à N ộ i vì v ậ y m à c h ủ yế u
xoay q u a n h h a i n h ó m c h ín h : n h ó m lễ h ộ i
m a n g ý n g h ĩa c ầ u nư ớ c v à n h ó m lễ h ộ i th ê
h iệ n k h á t v ọ n g trị th u ỷ . T u y h a i n h ó m có
n h iề u n é t k h á c b iệ t k ể từ t r u y ề n th u y ế t
đ ế n lễ h ộ i n h ư n g c h ú n g v ẫ n g ắ n k ế t x oa y
q u a n h n h ữ n g tư ơ n g đ ồ n g c h u n g c ủ a to à n
hệ th ô n g . M ộ t tro n g n h ữ n g n é t tư ơ n g đồ n g
r ấ t d ễ n h ậ n th ấ y là cả h a i n h ó m lễ hộ i n à y
đ ể u c h ị u ả n h h ư ở n g c ủ a các tín n g ư ỡ n g d â n
g ia n v à các tô n g iáo n g o ạ i la i k h á c .
N C S . V iệ n N g h iê n cứ u V ăn h ó a
l.T ụ c t h ờ n ư ớ c tr o n g q u a n h ệ v ớ i
c á c tín n g ư ỡ n g d â n g ia n
L ề h ộ i c ầ u n ư ớ c v à t r ị t h u ỷ c ủ a
n g ư ờ i V i ệ t v e n s ô n g H ồ n g v ù n g H à N ộ i
t r o n g q u a n h ệ v ớ i t ụ c t h ờ Đ á
Đ ây là h ìn h th ứ c tín n g ư ỡ n g d â n g ian
có ả n h h ư ở n g k h á rõ t r o n g h a i n h ó m lễ hộ i
liê n q u a n đ ế n y ế u t ố n ư ớ c. Đ iề u n à y có cơ
sở từ v a i t r ò v à ý n g h ĩa c ủ a Đ á tr o n g tâ m
th ứ c d â n g ian . Vớ i tín h c h ấ t c ứ n g rắ n , đ á
lu ô n đư ợ c cho là biêu tư ợ ng củ a sự hiệ n
diệ n củ a th ầ n lin h , tạ o n ê n sứ c m ạ n h . Đ ố ì
vớ i n h iê u cộ n g đ ồ n g t r ê n th ê giớ i, các công
cụ b ằ n g đ á k h ô n g c h ỉ đơ n t h u ầ n là v ậ t
d ụ n g la o đ ộ n g , nó là v ậ t th iê n g m a n g ý
n g h ĩa m a t h u ậ t . Đ á còn lả đ ặ c trứ n g cơ bả n
củ a núi. H ìn h d á n g s ừ n g s ữ n g c ủ a n ú i lạ i
th ư ờ n g đư ợ c x e m n h ư tr ụ c v ũ t r ụ , th ô n g
lin h g iữ a trờ i v à đ ấ t, đ á vì th ê có th ể là
p h ư ơ n g tiệ n đ ể tr u y ề n đ ạ t m o n g m u ô n c ủ a
con n g ư ờ i vớ i cá c t h ế lự c s iê u n h iê n k h á c .
V à đ ư ơ n g n h iê n , có m ộ t m on g m u ô n r ấ t
m ã n h liệ t m à c o n n g ư ờ i đ ã từ n g g ử i g ắ m
v ào đá: đ á có t h ể m a n g sứ c m ạ n h đ iề u
c h in h n g u ồ n n ư ó c th e o k h ẩ n n g u y ệ n c ủ a
co n n g ư ờ i. H iệ n tư ợ n g đ á c ầ u m ư a p h ô b iế n
tr ê n t h ế g iớ i là m in h c h ứ n g về lớ p ý n g h ĩa
c h u y ể n tả i k h á t v ọ n g t r ầ n t h ế c ủ a con
n g ư ờ i q u a đ á . T ư ợ n g n ữ t h ầ n N ư ớ c c ủ a
ng ư ờ i A z te q u e vì v ậ y m à đư ợ c tạ o d ự n g vớ i
m ộ t tấ m c h e n g ự c có b ô n c h u ỗ i h ạ t b ằ n g đ á
x a n h .(1>
N h ữ n g ý n g h ĩa c ă n b ả n c ủ a đ á đ ê u có
th ể tìm t h ấ y tr o n g c ả h a i n h ó m lễ hộ i c ầ u
n ư ớ c v à t r ị th u ỷ c ủ a n g ư ờ i V iệ t v e n s ô n g
H ồ n g v ù n g H à N ộ i. T ụ c th ờ T ứ P h á p ở
c h ù a S é t tro n g q u a n h ệ vớ i đ ứ c T h ạ c h
Q u a n g P h ậ t p h ầ n n à o ch o th ấ y : đ á tro n g lễ
h ộ i n à y đ ã m a n g ý n g h ĩa c ủ a m ộ t s in h th ự c
k h í. T h ạ c h Q u a n g P h ậ t (h iệ n đư ợ c th ờ ỏ
c h ù a D âu ) là b ứ c tư ợ n g đ á m a n g ý n g h ĩa
22 NGU YỄ N THỊ VIỆ T HƯ Ơ NG
tru y ề n s in h lự c v à p h á p t h u ậ t tạ o m ư a củ a
n h à su' K h â u Đ à L a ch o T ứ p h á p d ã g iũ vai
trò s in h tạ o . B ả n th â n h ìn h d á n g p h o tư ợ n g
giôn g n h ư m ộ t s in h th ự c k h í n a m đ ã n h â n
m ạ n h rõ h ơ n đ iề u n à y . Ý n g h ĩa s in h tạ o
n à y còn đư ợ c tìm th ấ y tr o n g b ả n k ể v ề
n g u ồ n gổ c T h á n h G ió n g ở B ộ Đ ầ u (T h ư ờ n g
T ín ). C h i tiế t b à m ẹ n ằ m n g h ỉ t r ê n m ộ t
p h iế n đ á sạ ch sẽ , c h â n c h ạ m và o m ộ t v ế t
lõ m t r ê n đó, v ề n h à m a n g t h a i là sự h u y ề n
th o ạ i h o á n ă n g lự c p h ồ n th ự c c ủ a đ á .
Vớ i v a i trò c ủ a m ộ t th ự c th ê c h ứ a đ ự n g
lin h h ồ n th iê n g liê n g , p h i ế n đ á m à L in h
L a n g Đ ạ i V ư ơ n g gố ỉ lê n k h i h o á , th ờ tr o n g
đ ề n Voi P h ụ c đ ã g ắ n k ế t q u a n h ệ g iữ a đ á
th iê n g vớ i con g ia o lo n g d à i tr ă m trư ợ n g
trư ờ n x u ố n g H ồ T â y . T ro n g lầ n g iá n g độ
cứ u đờ i, đ ứ c H u y ề n T h iê n T r ấ n V ũ , m ộ t vị
th ầ n trị th u ỷ , đ ã đ ể lạ i v ế t c h â n ở tả n g đ á
lớ n tr ê n đ ỉ n h n ú i S ái. N ú i S á i vì v ậ y trở
th à n h n ú i th iê n g , là nơ i tu h à n h c ủ a ng ư ờ i
có công g iú p v u a T h ụ c n g ă n nư ớ c, x ây th à n h .
Đ ứ c B ạ c h H ạ c T a m G ia n g có n g u ồ n gố c
th u ỷ t h ầ n k h i c h ư a đư ợ c rư ở c vê' Y ên N ộ i
đ ã p h ố i th ờ c ù n g T h ạ c h K h a n h tư ơ n g q u â n
ở đ ề n B ạ c h H ạ c. T h ạ c h K h a n h c h ín h là
T h ầ n Đ á . T ro n g m ôi q u a n h ệ c ặ p đôi n à y ,
n g ư ờ i t a n h ậ n th ấ y n ú i v à n ư ớ c ch o đ ế n tậ n
v ù n g đ ấ t n g ã b a s ô n g n à y v ẫ n c h ư a b ị th ê
h iệ n th à n h h a i sự đ ố i lậ p . c ả h a i đ ề u đư ợ c
s in h từ bọ c tr ứ n g m à r ồ n g t h ầ n b a n tặ n g ,
c ù n g t ừ nư ớ c s in h ra .
P h ổ b iế n h ơ n h ế t, tro n g cá c lễ h ộ i cầ u
nư ố c v à tr ị th u ỷ v e n s ô n g H ồ n g v ù n g H à
N ộ i, đ á đư ợ c th e h iệ n tr o n g v a i trò là n ú i.
N ú i h ộ i t ụ đư ợ c cả h ìn h th ể k ì vĩ, t ín h c h ấ t
c ứ n g r ắ n v à cả tư t h ế đố i lậ p vớ i nư ớ c
k h iê n nó trỏ ’ t h à n h y ế u tô x u ấ t h iệ n q u e n
th u ộ c tro n g n h ó m lễ h ộ i m a n g ý n g h ĩa trị
th u ỷ . Q u a n h ệ b ả n c h ấ t g iữ a đ á v à nư ớ c đã
trở t h à n h lư ỡ n g p h â n , t h à n h đ ố i k h á n g . N ó
th ê h iệ n q u a h ì n h ả n h ng ư ờ i K hổ n g Lồ .
N gư ờ i K h ổ n g Lồ là m ộ t s ả n p h ẩ m c ủ a tư
d u y th ầ n th o ạ i, k h i đó, con n gư ờ i m ớ i b ắ t đ ầ u
Lể rư ớ c nư ớ c làng Kim Quan. Ả nh: H o àn g Lé
N g h iê n cứ u tra o d ổ i 23
có ý n iệ m v ề ý th ứ c v ậ t c h ấ t. D ầ n d ầ n ,
ngư ờ i K h ổ n g Lồ đ ã m a n g n g u ồ n gố c v à
đư ợ c g ắ n vớ i m ộ t h ìn h d ạ n g so s á n h c ụ th ể .
T ro n g n h u c ầ u c ủ a sự so s á n h ấ y, r ấ t tự
n h iê n , h ìn h ả n h n ú i lu ô n đ ư ợ c s ử d ụ n g .
N ú i đ ã k h ô n g cò n ch ỉ là n ơ i in dâ'u v ế t
ngư ờ i K h ố n g Lồ k h i d i c h u y ể n , n ú i là c h ín h
ngư ờ i K h ổ n g Lồ đ a n g tồ n tạ i. N ú i đư ợ c
đ ồ n g n h ấ t vớ i n g ư ờ i K h ổ n g L ồ bở i c ù n g
c h u n g tín h c h ấ t kì vĩ, c h u n g tín h c h ấ t bắ c
c ầ u từ th ê giớ i siê u n h iê n đ è n nơ i tr ầ n th ế .
Sơ n T in h là b iê u tư ợ n g đ ã đ ư ợ c tạ o n ê n
tr o n g q u á tr ì n h p h á t tr i ể n n h ư t h ế c ủ a tư
d u y n g u y ê n th u ỷ . L ự c lư ợ n g đ ạ i d iệ n cho
th iê n n h iê n h a y c h o k h ả n ă n g c h in h p h ụ c
th iê n n h iê n đ ê u đ ư ợ c n h â n lê n th e o sứ c
m ạ n h c ủ a tự n h iê n . T h á n h C h è m , Sơ n
T in h , T h á n h G ió n g, L in h L a n g , H u y ề n
T h iê n T rấ n V ũ , t h à n h h o à n g L ệ M ậ t... tu y
m a n g t í n h c h ấ t k h ổ n g lồ k h á c n h a u n h ư n g
su y ch o c ù n g đ ê u th ể h iệ n d â u v ê t c ủ a tụ c
th ờ N úi, th ờ Đ á tro n g q u a n h ệ vớ i m ụ c đ ích
đ iể u h o à n g u ồ n n ư ớ c c ủ a n gư ờ i V iệ t cô. T ê n
gọ i P h ù Đ ố n g , vì th ế , th ự c c h ấ t ch ỉ m a n g
n g h ĩa là n ú i đ á ’"’.
L ễ h ộ i c ầ u n ư ớ c v à t r ị t h u ỷ c ủ a
n g ư ờ i V i ệ t v e n s ô n g H ồ n g v ù n g H à N ộ i
t r o n g q u a n h ệ v ớ i t í n n g ư ỡ n g p h ồ n
t h ự c
T ín n g ư ỡ n g p h ồ n th ự c tu y đư ợ c h iể u
đơ n g iả n là sự s ù n g b á i v iệ c s in h nở củ a
m u ô n lo à i n h ư n g n h ữ n g b iể u h iệ n c ủ a nó
th ì lạ i r ấ t đ a d ạ n g , b ở i su y c h o c ù n g , đó
c h ín h là m ụ c đ íc h cao n h ấ t củ a cuộ c sô ng.
T u y n h iê n , d ạ n g b iể u h iệ n đ ư ợ c cho là ph ô
b iế n n h ấ t c ủ a tín n g ư ỡ n g n à y là việ c p h ụ n g
th ờ s in h th ự c k h í, h à n h vi g iao p h ố i v à các
h ìn h th ứ c liê n q u a n đ ế n n g h i lễ n ô n g
n g h iệ p , c ầ u đư ợ c m ù a . L ễ h ộ i c ầ u n ư ớ c v à
trị th u ỷ c ủ a n g ư ờ i V iệ t v e n sô n g H ồ n g v ù n g
H à N ộ i có q u a n h ệ k h á m ậ t t h iế t vớ i n h ữ n g
d ạ n g b iể u h iệ n n à y .
M ô tip s in h n ở t h ầ n kì tro n g n g u ồ n gôc
các n h â n v ậ t t r u n g tâ m c ủ a h a i n h ó m lễ
hộ i n à y đ ề u cho t h ấ y sự liê n q u a n tố i m ộ t
co n v ậ t r ấ t p h ố b iế n , m a n g ý n g h ĩa b iể u
tư ợ n g ch o n g u ồ n nư ớ c là c o n r ắ n (m ẹ L in h
L a n g bị rồ n g q u ấ n , m ẹ S ơ n T in h th ấ y rồ n g
p h u n c h u tin h , m ẹ đứ c B ạ c h H ạ c T a m
G ia n g m ộ n g t h ấ y r ồ n g ch o 5 q u ả trứ n g ...).
Đ â y là con v ậ t đ ặ c b iệ t, có r ấ t n h iề u biế n
th ê v à m a n g n h iê u ý n g h ĩa . M ộ t tro n g
n h ữ n g ý n g h ĩa k h á n ồ i b ậ t đ ư ợ c g ắ n vớ i
rắ n : nó đư ợ c coi là biêu tư ợ ng củ a tín h
lư ỡ ng trị giớ i tín h ... biế u lộ ở chỗ nó vừ a là
tử cung, vừ a là d ư ơ ng v ậ t{i\ N é t ý n g h ĩa
n à y củ a r ắ n m ộ t p h ầ n x u ấ t p h á t t ừ ch ín h
h ìn h th ê c ủ a c h ú n g n h ư n g p h ầ n k h á c , do
vai trò đ em lạ i s ự sô ng c ủ a h ìn h tư ợ n g . C on
r ắ n h u y ê n th o ạ i tạ o n ê n sự s in h sôi n ả v nở
đ ã k h iế n nó đ ư ợ c h ìn h d u n g th à n h m ộ t
lin g a c ủ a trờ i c ắ m s â u v à o lò n g đ ấ t (cầ u
vồ ng). S ự giao h ợ p th iê n g liê n g n à y b a o giờ
c ũ n g đi k è m vớ i n h ữ n g cơ n m ư a , n g u ồ n
tin h q u ý b á u k h ở i đ ầ u s ự sô n g . Lố p ý n g h ĩa
n à y đ ã đ ồ n g n h ấ t r ắ n = d ư ơ n g v ậ t = nư ớ c
m à sự c h u y ể n h o á v a i tr ò th ì k h ô n g th ể lúc
n à o c ũ n g p h â n b iệ t rõ r à n g đư ợ c.
G iố n g n h ư m ộ t s in h th ự c k h í, r ắ n còn
là h iệ n t h â n c ủ a n h ụ c dụ c , tứ c là h iệ n th â n
c ủ a n g u ồ n n ă n g lự c s in h s ả n , m a n g lạ i
cô n g n ă n g đ ầ y đ ủ c h o m ộ t d ư ơ n g v ậ t su n g
m ã n . T r o n g đ ạ o M ậ t tô n g , đ ấ y là
K u n d a lin i, cuộ n kh ú c ở c h â n cộ t số ng, trẽ n
lu â n x a củ a trạ n g th á i ngủ , nó d ù n g m iệ ng
m à n g ậ m bít lấ y đ ầ u dư ơ n g vậ t lạ i. K h i
th ứ c dậ y, rắ n rít lên và cứ ng ngư ờ i lạ i, liên
tiế p leo lên các lu â n xa: đ â y là dụ c nă n g
d ă n g lên, là s ự số ng tá i h i ệ n . Bở i v ậ y,
h iệ n tư ợ n g r ắ n p h ô i n g ẫ u đ ể s in h r a con
n g ư ờ i k h ô n g p h ả i ch ỉ r iê n g g ặ p tr o n g
h u y ề n th o ạ i n g ư ờ i V iệ t. Đ ó là h iệ n tư ợ n g
m a n g tí n h đ ồ n g n g u y ê n v ă n h o á.
24 NGUYỄ N THỊ V IỆ T HƯ Ơ NG
C h ú n g tôi tìm t h ấ y s ự tư ơ n g đ ồ n g
tro n g h u y ề n th o ạ i vê sự ra đờ i c ủ a các vị
th ầ n liê n q u a n đ ế n y ế u t ố nư ớ c từ m ộ t
m o típ c ủ a n g ư ờ i C h o a n g . V iệ c Bô L ạ c Đ à
vôn m a n g tín h rồ n g (rắ n ) đ a n g bơ i tr ê n
b iể n , n g ậ m m ộ t n g ụ m n ư ổ c p h u n t h ẳ n g vào
rố n c ủ a M ễ L ụ c G iá p , đ ể rồ i n à n g trở về
nhà, cái bụ n g cứ m ô i ng à y m ộ t to dầ n lên,
và ch ín th á n g sau, nà n g sin h ra m ộ t ô con...
là tổ tiê n ngư ờ i C h o a n g ’5’ m a n g ý n g h ĩa
giố ng n h ư việ c đ ứ c t h á n h L in h L a n g Đ ạ i
V ư ơ n g r a đờ i. H ìn h ả n h rồ n g p h u n c h u tin h
còn đư ợ c g ặ p ở sự r a đ ờ i c ủ a S ơ n T in h , X à
N ư ơ n g cô ng c h ú a (đ ề n Đ ồ n g N h â n , xã H ả i
Bôi, Đ ô n g A n h ). T r o n g m ôi liê n h ệ g iá n
tiế p , v iệ c n ằ m m ơ th ấ y rồ n g , r ắ n h a y s in h
ra m ộ t bọ c n h ư tr ứ n g r ắ n tro n g sự r a đờ i
c ủ a B ạ ch H ạ c T a m G ia n g , T h á n h G ión g ở
Bộ Đ ầ u , ô n g Đ ôn g , ô n g V ự c ỏ là n g R u ộ n g
(xã V ĩn h N gọ c, Đ ôn g A n h )... c ũ n g đ ê u cho
th ấ y m ôi liê n h ệ vớ i m ộ t y ế u tô m a n g v ai
trò c ô n g cụ s in h s ả n , kh ở i đ ầ u s ự s ô n g là
rắ n . Vì vậ y, xé t tr o n g q u a n h ệ vớ i lớ p n g h ĩa
p h ổ q u á t n à y , h ìn h tư ợ n g bô' R ồ ng m ẹ T iê n
c ủ a ngư ờ i V iệ t c ũ n g k h ô n g p h ả i là h iệ n
tư ợ n g độ c đáo.
N ê u n h ư các lễ hộ i c ầ u n ư ớ c v à trị th u ỷ
củ a ngư ờ i V iệ t v e n sô n g H ồ n g v ù n g H à Nộ i
có q u a n h ệ vớ i tụ c th ờ s in h th ự c k h í tr o n g
tín ng ư ỡ n g p h ồ n th ự c là h iệ n tư ợ n g cò n
p h ả i g iả i m ã tro n g m ố i so s á n h vố i k h u vự c,
th ì v iệ c n h ó m lề h ộ i n à y g ắ n bó vớ i các n g h i
lễ n ô n g n g h iệ p k h á c là đ iề u r ấ t d ễ d à n g
n h ậ n th ấ y . Tớ i m ứ c, t á c g iả E .p . M a s p e ro ”’1
đ ã x ê p lễ h ộ i th ờ n ư ớ c v à o n h ó m lễ h ộ i n ô n g
n g h iệ p . S ự g ắ n bó n à y trư ớ c h ế t th ể h iệ n ở
c h ín h th ờ i đ iể m tổ ch ứ c lễ hộ i.
L ễ h ộ i t ru y ề n th ô n g v ù n g c h â u th ổ
sô n g H ồ n g nói c h u n g th ư ờ n g đư ợ c tố ’ ch ứ c
vào m ù a th u v à m ù a x u â n th e o lị ch s ả n
x u ấ t n ô n g n g h iệ p . Đ iê u n à y ch o th ấ y , vê
b ả n c h ấ t, các lễ h ộ i d â n g ia n tru y ề n th ô n g
c ủ a ng ư ờ i V iệ t, h ầ u h ế t, đ ể u m a n g ý n g h ĩa
c ầ u m ù a . L ễ h ộ i c ầ u nư ố c v à trị th u ỷ c ủ a
ng ư ờ i V iệ t v e n sô n g H ồ n g v ù n g H à N ộ i, do
tín h c h ấ t c ụ th ể t r o n g ý n g h ĩa c ủ a việ c tố
ch ứ c h ộ i, c à n g th ể h iệ n mô'i liê n q u a n c h ặ t
ch ẽ đó. V iệ c rư ớ c tư ợ n g T ứ P h á p q u a b ố n
ng ô i c h ù a h à n g tố n g là: c h ù a S é t, c h ù a
P h á p V ân , c h ù a Y ê n D u y ê n , c h ù a D â u để
c ầ u m ư a , p h ụ c v ụ s ả n x u ấ t là n g h i th ứ c
q u e n th u ộ c m à trư ớ c C ác h m ạ n g t h á n g 8,
do tín h c h ấ t d i ch u y ể n g a n g ù i b ằ n g đ ư ờ n g
sô ng , các là n g v ẫ n th ư ờ n g làm . N h à L ê v a n
có tụ c đ ế n c h ù a V u a là m lễ c ầ u m ư a tro n g
d ị p đ ầ u n ă m . N h ữ n g lễ h ộ i đư ợ c tổ c h ứ c
v à o t h á n g 3, 4, 5, 8, tu y k h ô n g n h iê u , và có
vẻ n h ư k h ô n g g ắ n bó vói lị ch s ả n x u ấ t nô n g
n g h iệ p , n h ư n g c h ín h th ờ i đ iể m tổ ch ứ c n à y
lạ i th ể h iệ n t í n h k h á c b iệ t c h o n h ó m lễ hộ i
liê n q u a n đ ế n n ư ố c v e n sô n g H ồ n g v ù n g H à
N ộ i. H ộ i đ ìn h C hè m đư ợ c tổ c h ứ c vào t h á n g
õ, hộ i D ó n g v à o th á n g 4, h ộ i c h ù a H à n g
K h o a i, h ộ i là n g L ệ M ậ t là t h á n g 3, hộ i đ ế n
V à t h á n g 8, n h ữ n g lễ hộ i n à y đ ê u n ằ m
tro n g n h ó m th ể h iệ n k h á t v ọ n g tr ị th u ỷ .
T h ờ i đ iể m tổ ch ứ c lễ h ộ i n h ư v ậ y là đ ã k h á
tư ơ n g k h ớ p vớ i m ù a con n ư ớ c từ th ư ợ n g
n g u ồ n sô n g H ồ n g . T h á n g 3 â m lị ch đ ã có
n h ữ n g cơ n m ư a lổ n, t h á n g 4 g ắ n vớ i lũ tiể u
m ãn , t h á n g 5, 6 là lũ v ề th ư ờ n g x u y ê n ,
th á n g 7, 8 là đ ỉ n h lũ . V iệ c tổ c h ứ c lễ h ộ i vê
các n h â n v ậ t a n h h ù n g có c ô n g t r ấ n d iệ t
lo ài th u ỷ tặ c và o n h ữ n g th ờ i đ iể m k h ô n g
p h ổ b iế n n h ư tr ê n , c h ắ c c h ắ n c h o th ấ y m ố i
q u a n h ệ c ủ a lễ h ộ i vớ i nỗ i sợ h ã i con nư ớ c
c ủ a cư d â n n ô n g n g h iệ p . S ự c ầ u m ong diề u
h o à n g u ồ n n ư ớ c k h ô n g th ể m a n g ý n g h ĩa
k h á c vở i m ụ c đ íc h c ầ u m o n g ch o con ngư ờ i
v à v ạ n v ậ t s in h sôi.
2 T ụ c t h ờ n ư ớ c tr o n g q u a n h ệ v ớ i
c á c t ô n g iá o n g o ạ i la i
T ụ c c ầ u n ư ớ c v à t r ị t h u ỷ c ủ a n g ư ờ i
V i ệ t v e n s ô n g H ồ n g v ù n g H à N ô i t r o n g
m ô i q u a n h ệ v ớ i P h ậ t g i á o
N g h iê n cứ u trao đ ổ i 25
M a n g th e o h ệ tư tư ở n g h o à b ìn h v à giả i
th o á t, P h ậ t g iá o đ ã tìm th ấ y s ự h o à hợ p
h iế m th ấ y vớ i các tín n g ư ỡ n g d â n g ia n b ả n
đ ị a. T rê n th ự c tê , các h ìn h th ứ c tín n g ư ỡ n g
d â n g ia n t r u y ề n th ô n g c ủ a n g ư ờ i V iệ t đ ề u
c h ứ a đ ự n g d ấ u ấ n P h ậ t g iáo, m a n g m à u
sắ c P h ậ t giáo. N ói th e o c á c h c ủ a n h ữ n g n h à
v ă n h o á họ c, P h ậ t g iá o v à o V iệ t N a m c h ủ
yế u b ằ n g co n đ ư ờ n g tiế p x ú c t ự n g u y ệ n .
T ụ c c ầ u n ư ố c v à tr ị th u ỷ c ủ a n g ư ờ i V iệ t
v en sô n g H ồ n g v ù n g H à N ộ i c ũ n g k h ô n g
th ể n ằ m n g o ài sự ả n h h ư ở n g đó. T h ậ m ch í,
do vị t r í liê n k ê vớ i t r u n g t â m P h ậ t g iáo
L u y L â u , do là k in h đô n h iê u đò i, s ự ả n h
h ư ở n g c ủ a P h ậ t giá o đ ế n v ă n h o á T h ă n g
L o n g cò n đư ợ c x em là m ạ n h h ơ n các k h u
vự c k h ác .
N ga y từ tr o n g n h ữ n g th ầ n tíc h v ề các
n h â n v ậ t th ờ i đ ạ i H ù n g V ư ơ n g, th ờ i đ ạ i m à
có lẽ k h ô n g th ê có liê n h ệ gì vớ i P h ậ t giáo ,
d ấ u â n c ủ a tô n g iáo n à y đ ã đư ợ c g h i r ấ t
đ ậ m . Đ ư ơ n g n h iê n , đ iê u đó là do v a i tr ò c ủ a
các n h à N ho s a u n à y k h i đ ị n h v ă n h u y ề n
th o ạ i, n h ư n g v ẫ n đư ợ c n g ư ờ i d â n c h ấ p
n h ậ n , k h ẳ n g đ ị n h ả n h h ư ở n g c ủ a P h ậ t g iáo
k h ô n g th ể p h â n đ ị n h đư ợ c b ằ n g m ôc th ờ i
g ia n c h ín h xác. T h á n h G ió n g ỏ B ộ Đ ầ u
(tro n g v a i trò là n g ư ờ i g iú p d â n ch ô n g lụ t
trư ớ c k h i b a y vê n ú i Sóc đ ể h o á ) đư ợ c sin h
ra từ m ộ t ch iế c bọ c h ìn h h o a s e n bở i m ộ t b à
m ẹ tu th e o đ ạ o P h ậ t. S a u k h i đư ợ c c h ín h
con m ìn h cứ u k h ỏ i t h u ỷ tặ c , b à m ẹ đ ã h o á
n g a y tr ê n t a y đứ c T h á n h th à n h m ộ t ng ô i
th á p . H iệ n n a y , tư ợ n g T h á n h G ió n g ở Bộ
Đ ầ u v ẫ n đư ợ c tạ c tr o n g t ư th ê đ ứ n g tr ê n bệ
se n có h ìn h h a i co n g iả i, t a y c h ô n g k iế m ,
ta y k ia n â n g b ả o t h á p là lin h h ồ n b à m ẹ t ụ
lạ i. T ro n g tư th ế n à y , T h á n h G ió n g g iô n g
n h ư m ộ t P h ậ t tử đ ã q u y y P h ậ t p h á p , tô n
v in h h a i b iể u tư ợ n g th iê n g liê n g c ủ a n h à
P h ậ t.
N h ữ n g b iể u h iệ n cơ b ả n c ủ a t í n n g ư ỡ n g
s ù n g b á i các h iệ n tư ợ n g tự n h iê n c ủ a n g ư ờ i
V iệ t t ụ tro n g tụ c th ờ T ứ P h á p c ũ n g đ ã đư ợ c
P h ậ t g iáo h o á . M ộ t n g h i th ứ c c ầ u nư ớ c điể n
h ìn h c ủ a n g ư ờ i V iệ t đ ã đư ợ c th ự c h iệ n tạ i
c h ù a . C h o d ù ở v ù n g H à N ộ i, ý n g h ĩa c ầ u
nư ớ c v â n đư ợ c n h ấ n m ạ n h r ấ t rõ q u a m ĩ
t h u ậ t tạ o tư ợ n g v à v iệ c p h ụ n g th ờ T ứ
P h á p , t h ì ch iế c m ũ tì lư t r ê n đ ầ u p h á p
Đ iệ n (c h ù a S é t) đ ã trở t h à n h vò n g "K im
cô", ấ n đ ị n h p h ạ m v i ả n h h ư ở n g c ủ a B à v ẫ n
p h ả i tr o n g tầ m k iề m to ả c ủ a P h ậ t giáo.
N h ư v ậ y , con đ ư ờ n g c h ín h đ ể P h ậ t giáo
đi v ào n h ữ n g lễ h ộ i n ư ớ c c ủ a n g ư ờ i V iệ t v e n
sô n g H ồ n g v ù n g H à N ộ i là k h ắ n g đ ị n h dấ u
ân nga y từ s ự ra đờ i củ a nh â n vậ t. Đ ây gọ i
là lô"i ả n h h ư ở n g b a o trù m , bở i, k h i n g u ồ n
gố c đ ã m a n g m à u sắ c P h ậ t g iáo , n h ữ n g
cô n g t r ạ n g tiế p th e o tro n g cuộ c đờ i m ặ c
n h iê n sẽ góp p h ầ n tíc h cự c tô n v in h P h ậ t
p h á p . H u y ề n T h i ê n T r ấ n V ũ tà i b a p h á p
t h u ậ t n h ư n g n g u ồ n gố c c ũ n g đ ã là P h ậ t tử ,
vị t h ầ n m a n g đ ậ m m à u sắ c Đ ạ o g iáo n à y -
ch ỉ c ầ n b ằ n g c á c h k é o d à i n g u ồ n gố c - đ ã
trở t h à n h h iệ n t h â n ch o th u y ế t lu â n h ồ i v à
k h ả n ă n g t h u p h ụ c c ủ a T a m B ả o.
T ụ c c ầ u n ư ớ c v à t r ị t h u ỷ c ủ a n g ư ờ i
V i ê t v e n s ô n g H ồ n g v ù n g H à N ộ i t r o n g
m ô i q u a n h ệ v ớ i Đ ạ o g i á o
N iề m tin v à o sự m ẩ u n h iệ m c ủ a n h ữ n g
p h é p t h u ậ t tro n g Đ ạ o g iáo , đ ặ c b iệ t là Đ ạ o
giá o p h ù th u ỷ , đ ã n h a n h c h ó n g tìm th ấ y
n ê n t ả n g tư ơ n g đ ồ n g tr ê n đ ấ t G iao C h â u
n g a y từ n h ữ n g t h ế kỉ đ ẩ u c ô n g n g u y ê n .
Đ ế n t h ế k ỉ t h ứ V II, Đ ạ o g iá o p h ù t h u ỷ
đ ã r ấ t th ị n h h à n h . V iệ c L ý T h ư ờ n g M in h
đờ i Đ ư ờ n g c ho d ự n g q u á n T am T h a n h đ e tạ
ơ n đứ c B ạ c h H ạ c T a m G ia n g p h ù g iú p ô ng
ta đ á n h g iặ c A i L a o c h ứ n g tỏ Đ ạ o giáo đ ã
đư ợ c c h ín h q u y ề n T r u n g ư ơ n g t h ừ a n h ậ n .
T h u ỷ th ầ n T a m G ia n g b ả o trợ c ho cư d â n
