455
VĂNHÓATHỊGIÁCTRONGKỶNGUYÊNAI:
TIẾPCẬNLIÊNNGÀNHVÀTÁIĐỊNHVỊVAITRÒ
NHÀTHIẾTKẾĐỒHỌA
YếnVănHoà
Email:hoaart86@gmail.com
Ngàytòasoạnnhậnđượcbàibáo:29/09/2025
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:15/10/2025
Ngàybàibáođượcduyệtđăng:24/10/2025
DOI:10.59266/houjs.2025.898
Tómtắt:Bàiviếtnghiêncứusựbiếnđổicủavănhoáthịgiáctrongkỷnguyêntrítuệ
nhântạo(AI),đồngthờitáiđịnhvịvaitròcủanhàthiếtkếđồhoạtrongmôitrườngsángtạo
mới.MụctiêulàxácđịnhcáchthứcmàAI,đặcbiệtcáchệthốngtạosinhhìnhảnhđanglàm
thayđổiquytrìnhthiếtkế.Nghiêncứusửdụngphươngphápliênngành,kếthợpphântích,
tổnghợptàiliệu,đốichiếutrườnghợpđiểnhìnhvàtưliệuthứcấpđểđánhgiátácđộngthực
tếcủaAIđốivớithiếtkếvàxãhội.KếtquảchothấyAIđangtáicấutrúcvănhoáthịgiác,
biếnhìnhảnhthànhsảnphẩmđồngkiếntạogiữaconngười,dữliệuvàthuậttoán.Trongbối
cảnhđó,nhàthiếtkếcầnchuyểntừvaitròngườisảnxuấtkỹthuậtsangngườiđiềuphốisáng
tạo,phảnbiệnxãhộivàgiámsátđạođức.Bàiviếtđềxuấtđịnhhướngpháttriểnđàotạovà
hànhnghềtheohướngliênngànhgiữanghệthuật-côngnghệ,xâydựngchuẩnmựcđạođức
vànângcaonănglựcvănhoáthịgiáccộngđồng.Quađó,nghiêncứugópphầnhìnhthành
khungtưduymớichongànhthiếtkếđồhoạ,nơiAItrởthànhđốitácsángtạocộngsinh,giúp
duytrìtínhnhânvănvàsángtạobềnvữngtrongvănhoáthịgiácđươngđại.
Từkhoá:AI,vănhoáthịgiác,thiếtkếđồhoạ,táiđịnhvị,liênngành,sángtạosố
1
KhoaMỹthuậtứngdụng-TrườngĐạihọcSưphạmNghệthuậtTrungương
I.Đặtvấnđề
TronghaithậpniênđầuthếkỷXXI,
sựpháttriểnmạnhmẽcủatrítuệnhântạo
(AI), đặcbiệtlàAItạosinh(Generative
AI),đãlàmthayđổicănbảncáchconngười
sảnxuấtvàtiếpnhậnhìnhảnhtrongxãhội
đươngđại.CáccôngcụnhưMidJourney,
StableDiusionhayDALL·Ecóthểtạo
rahàngtrămhìnhảnhchỉtrongvàigiây,
đặtracâuhỏimớivềbảnchấtcủasángtạo
nghệthuật:liệusảnphẩmdomáytạoracó
thểđượcxemlànghệthuậthaychỉlàkết
quảcủathuậttoánvàdữliệu?
Trongbốicảnhđó,vănhoáthịgiác
-đượchiểulàtoànbộcáchxãhộinhìn,
diễngiảivàtạohìnhảnh(Mitchell,2005;
456
Mirzoe, 2015)- đang biến đổisâusắc.
Hìnhảnhkhôngcònmangdấuấncánhân
thuần túy, mà là sản phẩm của sự đồng
kiếntạogiữaconngười-dữliệu-thuật
toán,hiệntượngđượcgọilàdatacationof
images-dữliệuhoáhìnhảnh(Crawford,
2021),trongđóẩnchứacảthiênkiếnxã
hội,chínhtrịvàcôngnghệ.
Đốivớinghềthiếtkếđồhoạ,AIvừa
mởracơhộivừatạoratháchthức.Một
mặt,nógiúptăngnăngsuấtvàmởrộng
khảnăngsángtạo;mặtkhác,nólàmmờ
ranhgiớinghềnghiệp,khibấtkỳaicũng
có thể tạohình ảnh thẩm mỹ màkhông
quađàotạochuyênmôn.Sựkiệntácphẩm
ThéâtreD’opéraSpatial-đượctạobằng
MidJourney và đoạt giải nhất tại bang
Colorado(Mỹ,2022)-làminhchứngcho
cuộctranhluậnvề“cáibóngcủaAI”trong
nghệthuật.ỞViệtNam,nhiềucơsởđào
tạo như Arena Multimedia, Keyframe,
hay VTCAcademy đã đưa MidJourney,
RunwayvàChatGPTvàogiảngdạy,cho
phépsinhviêntạoposter,nhânvậtgame
haylogochỉtrongvàiphút.
Những biến đổi này đòi hỏi cách
tiếpcậnliênngành,kếthợpmỹhọc,công
nghệ,xãhộihọc,đạođứchọcvàgiáodục
sángtạo,đểlýgiảitoàndiệntácđộngcủa
AIđốivớivănhoáthịgiácvànghềthiết
kế.
Từ thực tiễn đó, nghiên cứu này
hướngtớibamụctiêu:Phântíchsựbiến
đổicủavănhoáthịgiácdướitácđộngcủa
AI; Làm rõcơhội và tháchthức màAI
manglạiđốivớinghềthiếtkếđồhoạ;Đề
xuất định hướng đàotạo, nghiêncứuvà
chính sách nhằm hỗ trợ nhà thiết kế tái
định vị vai trò của mình trong bối cảnh
mới.
Vềlýluận,nghiêncứugópphầnmở
rộngcáchhiểuvềvănhoáthịgiáctrong
thờiđạisố,đặcbiệtlàmốiquanhệgiữa
công nghệ - hình ảnh - xã hội.Về thực
tiễn,bàiviếtđưaragiảiphápchođàotạo
thiếtkế,đạođứcnghềnghiệpvàmôhình
sáng tạo cộng sinh người-AI, đồng thời
nhấnmạnhsựcầnthiếtphảitáicấutrúc
nănglựccủanhàthiếtkếđồhoạtrongkỷ
nguyênAI.
II.Cơsởlýthuyết
2.1.Lýthuyếtnềntảng
2.1.1.Vănhoáthịgiác
Kháiniệmvănhoáthịgiácxuấthiện
từcuốithếkỷXXnhưmộtphươngpháp
tiếpcậnliênngành,nhằmvượtquagiới
hạncủacácnghiêncứuthẩmmỹhọchay
lịch sử nghệ thuật. Mitchell (2002) cho
rằnghìnhảnhkhôngchỉlàsảnphẩmthẩm
mỹmàlàcấutrúcxãhộicókhảnăngchi
phối nhận thức và cảm xúc con người.
Mirzoe (2015) mở rộng luận điểm này
khicoivănhoáthịgiáclàmộtkhônggian
đấutranh,nơicôngnghệvàcôngchúng
cùngkiếntạoýnghĩahìnhảnh.
Trong kỷ nguyên AI, luận điểm
này được minhchứngrõ quachiếndịch
AI “Create Real Magic” của Coca-Cola
(2023)-nơicôngnghệtạosinhhìnhảnh
đượcsửdụngđểgợilạidisảnnghệthuật
quảngcáocổđiển,đồngthờikhẳngđịnh
sứcmạnhcủatrítuệnhântạotrongviệc
định hình cảm xúc và nhận thức công
chúngvềthươnghiệu.
2.1.2.ThẩmmỹAI
TheoManovich(2018),thẩmmỹAI
đượchìnhthànhbởibayếutốđồngkiến
tạo:thuậttoán-dữliệu-conngười.Khác
vớimỹhọctruyềnthống,tínhtácgiảtrong
AI trở nênmờ nhạt, vàsản phẩm làkết
quảcủasựhợptácgiữangườithiếtkếvà
hệ thống máy học. Minh chứng rõ nhất
làcácpostervàgiaodiện(UI/UX)được
457
tạobằngMidjourney,FireyhoặcCanva
AIhiệnnay:chúngthểhiệnkhảnăngkết
hợpnhanhhàngtrămphongcáchthịgiác,
songvẫncầnbàntayconngườitrongviệc
chọn lọc bố cục, điều chỉnh màusắc và
truyềntảithôngđiệpthịgiác.
2.1.3.Hìnhảnhdữliệuhoá
Theo Simon, J., Wong, P.-H., &
Rieder,G.(2020),sảnphẩmhìnhảnhAI
tạora khôngthểxem như“tự nhiên”mà
cầnđượcgiảithíchnhưhìnhảnhdữliệu
hoá. Mỗi chi tiết thị giác đều được cấu
thànhtừdữliệusố,thuậttoántínhtoánvà
logicthốngkê.Vìvậyhìnhảnhluônhàm
chứanhữngtintức,dữliệuphảnánhtừxã
hội,vănhoámàAIthuthập,thốngkêđược.
Từgócđộvănhoáthịgiác,điềunày
mangtínhchấtquyếtđịnh.Mộtbứcảnh
chân dungdoAItạoracóthểphảnánh
nhữngđịnhkiếnvềgiớitính,Vídụ:mặc
địnhgắnvaitròcủaphụnữvớihìnhảnh
chămsóc,thuỳmị,nếtna.Hayđịnhkiến
chủngtộc,vídụ:đồngnhấtchuẩnmựccái
đẹpvớidasángmàu.Nhưvậy,hìnhảnh
khôngchỉlàkếtquảcủasángtạomàcòn
làsảnphẩmcủamộtcấutrúcvănhoá,xã
hộiẩngiấutrongdữliệu.Phântích,hiểu
vềgiátrịvănhoáthịgiáctrongkỷnguyên
AIchínhlàviệcgiảimãcáclớpdữliệuvà
thuậttoántạonênhìnhảnh.
2.1.4.Lýthuyếtnghềsángtạovàvài
trònhàthiếtkế
Florida(2002)khẳngđịnhtầnglớp
sángtạolàtrungtâmcủanềnkinhtếtri
thức.TrongbốicảnhAI,giátrịcủanghề
thiếtkếkhôngcònởthaotáckỹthuậtmà
nằmởtưduykháiniệm,quảntrịsángtạo
vàphảnbiệnxãhội.
Hiện nay, nhiều trường quốc tếđã
cập nhậtcác họcphần như “AIDesign”
tạiParsonsSchoolofDesign(mộttrường
nghệ thuật và thiết kế nổi tiếng ở New
York, Hoa Kỳ), hay “AI in Creative
Practice-AItrongthựchànhsángtạo”ở
RoyalCollegeofArt(mộttrườngđạihọc
nghệthuậtvàthiếtkếcônglậphàngđầuở
VươngquốcAnh),nhằmđàotạonhàthiết
kếbiếtkhaithácAInhưcộngsựsángtạo
chứkhôngchỉlàcôngcụ.
2.2.Khungphântíchđềxuất
Cácnhómlýthuyếtnêutrênkhông
tồntạitáchrờimàbổsungchonhautrong
việcgiảithíchsựbiếnđổicủavănhoáthị
giácdướitácđộngcủaAI.
-Lýthuyết vănhoá thị giác: Giúp
đặtAIvàovịtrícủamộtTácnhânvănhoá
địnhhìnhcáinhìn,đồngthờikhẳngđịnh
hìnhảnhkhôngthểtáchrờikhỏibốicảnh
vănhoá,xãhội.
-ThẩmmỹAI:Chỉracơchếđồng
kiếntạocủahìnhảnhAI,quađólàmrõ
đặc trưng thẩm mỹ mới, khác với thẩm
mỹ,mỹhọccổđiển.
-Khảiniệmhìnhảnhdữliệuhoá:Bổ
sungnănglực phêbình,nhấnmạnhrằng
hìnhảnhAIluôngắnvớidữliệutổngquát
vềvănhoávàxãhội,dođócầnđượcnhìn
nhận là một sảnphẩm công nghệ hơn là
mộtsảnphẩmdựatheobảnnăngtựnhiên.
-Lýthuyếtnghềsángtạo:Cungcấp
cơsởđểtáiđịnhvịvaitrònhàthiếtkế:từ
người thaotác kỹ thuật sangngườiđiều
phối,quảnlýsángtạo,kếthợpvănhoávà
nănglựcphảnbiệnxãhội.
Kếthợpcáclýthuyếtnàytạothành
mộtkhungphântíchliênngành:
-Công nghệ AI: quy định tốc độ,
phongcáchvàthiênkiếnhìnhảnh;
-Xãhội-vănhoá:chiphốigiátrị,
bảnquyềnvàđạođứcsángtạo;
-Nhà thiết kế đồ hoạ: giữ vai trò
điều phối, kiếntạo ý nghĩa và bảo đảm
tínhnhânvăn.
458
Khunglýthuyếtnàykhôngchỉgiúp
phântíchđặcđiểmvănhoáthịgiáctrong
kỷnguyênAImàcòntạonềntảngđểthảo
luậnvềgiảiphápgiáodục,thựchànhnghề
vàchínhsáchvănhoá.Đâychínhlàsựtái
cấutrúcmốiquanhệgiữacôngnghệ,văn
hoávàconngườitronglĩnhvựcthiếtkế
đồhoạ.
III.Phươngphápnghiêncứu
Nghiên cứu được triển khai theo
khungphântíchliênngành,tậptrungvào
ba trục chính: Công nghệ AI và dữ liệu
huấnluyện;bốicảnhxãhội-vănhoávà
vaitrò,bảnsắcnghềnghiệpcủanhàthiết
kế đồ hoạ. Cách tiếp cận này cho phép
xemxétsựbiếnđổicủavănhoáthịgiác
khôngchỉởbìnhdiệncôngnghệ,màcòn
ởcácchiều kíchxãhội,nghề nghiệp và
chínhsách.
Để đảm bảo tính toàn diện và độ
tincậy,nghiêncứukếthợpnhómphương
phápđịnhtính:
Phân tích - tổng hợp tài liệu: Hệ
thống hoá các lý thuyết về văn hoá thị
giác, thẩm mỹAI, dữ liệu hoá và nghề
sángtạo;đồngthờitổnghợp,sosánhcác
côngtrìnhtrongvàngoàinướcnhằmxác
địnhkhoảngtrốngtrithứcvàhướngtiếp
cậncủađềtài.
Sosánh -đối chiếu:Phân tích các
trường hợp điển hình như tranh luận
quanh tácphẩmThéâtreD’opéraSpatial
(tạo bằng MidJourney) hay các vụ kiện
bảnquyềndữliệuAI,quađónhậndiệnsự
khácbiệttrongphảnứngvănhoávàđiều
chỉnhchínhsáchgiữacácbốicảnh.
Phântíchtưliệuthứcấp:Sửdụng
bàibáokhoahọc,tàiliệuchínhsách,báo
chí và tuyênbốpháplý đểđánh giátác
độngcủaAItớithiếtkế,quyềnsởhữutrí
tuệvàthựchànhsángtạo.
Việckếthợpcácphươngphápnày
giúpnghiêncứutiếpcậnhiệntượngbiến
đổicủavănhoáthịgiácdướitácđộngAIở
bacấpđộ:ýthức-thựchành-chínhsách,
gópphầnlýgiảibảnchấtthayđổitrong
sảnxuấtvàtiếpnhậnhìnhảnh,đồngthời
mởrộngkhungphântíchchocácnghiên
cứutiếptheovềvănhoáthịgiácvàthiết
kếđồhoạ.
IV. Kết quả nghiên cứu và thảo
luận
4.1. Sự thay đổi của văn hóa thị
giáctrongkỷnguyênAI
Một trong những biến đổi rõ nét
nhấtmàtrítuệnhântạo(AI)manglạicho
vănhoáthịgiáclàsựgiatăngvượtbậcvề
tốcđộvàkhốilượnghìnhảnh.Nếutrước
đâyviệcsángtácmộttácphẩmđồhoạcần
nhiềucôngđoạnvàthờigian,thìnaycác
hệ thốngAItạo sinhcóthểchorahàng
trămphươngánchỉtrongvàigiây.Hiện
tượngnàydẫntớitìnhtrạng“bãohoàthị
giác”, khi con người tiếp nhận hìnhảnh
liêntụcnhưnglạisuygiảmkhảnăngnhận
diệngiátrịsángtạovàtínhđộcđáo.
AIcũngthúcđẩyquátrìnhdânchủ
hoásángtạo,chophépbấtkỳaicókếtnối
Internetvàmôtảbằngngônngữtựnhiên
đềucóthểtạorasảnphẩmthịgiáccóchất
lượngthẩmmỹtươngđốicao.Điềunày
mởrộngphạm visáng tạora ngoàigiới
chuyênmôn,đồngthờilàmmờranhgiới
giữanhàthiếtkếchuyênnghiệpvàngười
dùngphổthông.
Tuy nhiên, hình ảnh doAI tạo ra
vẫnhàmchứathiênkiếnvàtínhchínhtrị
vìđượchuấnluyệntừdữliệuconngười.
Chẳnghạn,khinhậptừkhóa“CEO”,hệ
thốngthườngưutiênhìnhảnhnamgiớida
trắng,phảnánhthiênkiếngiớivàchủng
tộctrongnguồndữliệu.Vấnđềnàyđặtra
459
yêucầucấpthiếtvềđạođức,đadạngvà
côngbằngtrongsángtạothịgiác.
Theo Chỉ số AI Thế giới (WIN,
2025),ViệtNamđạt59,2/100điểm,xếp
thứ6/40quốcgia,thểhiệnsựcởimởcao
với công nghệ. Tuy nhiên, mức độ ứng
dụng còn hạn chế: 60% người được hỏi
từng trải nghiệm AI, nhưng chỉ 3% sử
dụnghằngngày,chủyếulànhómtuổi18-
34tạiHàNộivàTP.Hồ ChíMinh.Kết
quảnàychothấykhoảngcáchgiữanhận
thứctíchcựcvànănglựcứngdụngthực
tiễntrongđờisốngsángtạotạiViệtNam.
4.2.Táiđịnhvịvaitrònhàthiếtkế
đồhoạtrongkỷnguyênAI
Sựtrỗidậycủatrítuệnhântạo(AI)
tronglĩnhvựcsángtạothịgiácđặtrayêu
cầu cấp thiết phải tái định nghĩa vai trò
của nhà thiết kế đồ hoạ. Nếu trước đây
nănglựcnghềchủyếugắnvớithaotáckỹ
thuậttrêncácphầnmềmnhưPhotoshop,
Illustratorhay3DMax,thìnaynhiềuquy
trìnhđãđượcAItựđộnghoá,khiếntrọng
tâm nghề nghiệp dịch chuyển từ “người
sảnxuất”sang“ngườiđiềuphốivàđịnh
hướngsángtạo.”
Trước hết, nhà thiết kế trở thành
người điều phối sáng tạo (creative
orchestrator)-ngườibiếtlựachọndữliệu,
viếtcâulệnhhiệuquảvàsànglọckếtquả
AIđểđảmbảogiátrịthẩmmỹvàýnghĩa
xãhội.Họđịnhhướngtoànbộquátrình
sángtạothayvìchỉthaotáckỹthuật.
Tiếpđó,giátrịcốtlõicủanhàthiết
kếnằmởtưduykháiniệmvàphảnbiện.
AI có thể tạo ra hình ảnh đẹp, nhưng
không thể xác định mục tiêu, đối tượng
hay ý nghĩa xãhội của hìnhảnh. Chính
khảnăngđặtvấnđềvàkiếntạothôngđiệp
giúpconngườiduytrìvaitròtrungtâm
trongsángtạothịgiác.
Đồngthời,nhàthiếtkếcầnđảmnhận
vaitrògiámsátđạođức(ethicalcurator),
đảm bảo tính minh bạch, công bằng và
bảnquyềntrongsảnphẩmAI.Khipháp
lýcònchưahoànthiện,nănglựcnàytrở
thànhtráchnhiệmnghềnghiệpcốtlõi.
Trong xã hội số, nhà thiết kế còn
làngườitrunggianvănhoá,kếtnốigiữa
côngnghệvàconngười,giữagiátrịthẩm
mỹ và nhân văn. Các doanh nghiệp tại
Việt Nam như Forest Music Group hay
CốcCốcđãbắtđầutuyểndụngvịtríAI
PromptDesigner(Nhàthiếtkếbằngcâu
lệnhAI),minhchứngchoxuhướnghợp
nhất công nghệ và sáng tạo trong nghề
thiếtkế.
Tómlại,táiđịnhvịvaitrònhàthiết
kếđồhoạtrongthờiđạiAIkhôngchỉlà
cậpnhậtcôngcụ,màlàtáicấutrúcnăng
lựcnghềnghiệptoàndiện:từthaotáckỹ
thuậtsangđiềuphốisángtạo,từtạohình
sangkiếntạoýnghĩa,vàtừngườisảnxuất
sang người quản lý đạo đức - văn hoá.
Đâylàhướngpháttriểngiúpnhàthiếtkế
duytrìvịthếkhôngthểthaythếtrongkỷ
nguyênsángtạosố.
4.3.Tháchthứclớnđặtra
Sựbùngnổcủatrítuệnhântạo(AI)
khôngchỉmởracơhộisángtạomới,mà
cònđặtngànhthiếtkếđồhoạtrướcnhiều
tháchthứcphứctạpvềkỹthuật,pháplý
vàxãhội.Cáctháchthứcnàycóthểđược
kháiquátthànhbanhómchính:
Thứnhất,bảnquyềnvàsởhữutrí
tuệ:Việc sử dụng dữ liệucó bản quyền
đểhuấnluyệnAIđanggâytranhcãisâu
rộng.Khihàngtriệuhìnhảnhđượctrích
xuấttừInternetmàkhôngcósựchophép
củatácgiả,câuhỏi“ailàchủsởhữuthật
sựcủatácphẩmdoAItạora-ngườiviết
câulệnhhaynhàpháttriểnhệthống?”vẫn
chưacólờigiảipháplýrõràng.Khoảng