Luận án Tiến sĩ: Vị thế, yếu tố cản trở và giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia Việt Nam

Trong hơn ba thập kỷ qua, Việt Nam đã có nhiều đổi mới, từ một nền kinh tế khép kín đã trở thành một bộ phận năng động của nền kinh tế toàn cầu, đạt được nhiều thành tựu về tăng trưởng và cải thiện mức sống. Tuy nhiên, nền kinh tế vẫn bộc lộ những thách thức và vấn đề nội tại, với năng lực cạnh tranh quốc gia (NLCT) còn yếu trên nhiều mặt so với các nước láng giềng trong khu vực. Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động và công nghệ thay đổi nhanh chóng (CMCN 4.0), việc nâng cao NLCT quốc gia trở nên cấp thiết. Đảng và Chính phủ Việt Nam đã nhận thức rõ điều này và ban hành nhiều chủ trương, định hướng, giải pháp nhằm cải thiện NLCT và môi trường kinh doanh theo thông lệ quốc tế.

Các nhà hoạch định chính sách, các nhà nghiên cứu, học giả trong lĩnh vực kinh tế và quản lý, các doanh nghiệp, và sinh viên quan tâm đến năng lực cạnh tranh và phát triển kinh tế Việt Nam.

Luận án tập trung nghiên cứu vị thế, yếu tố cản trở và giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia (NLCT) của Việt Nam. Luận án xây dựng cơ sở lý luận về NLCT, phân tích các khái niệm từ góc độ chi phí/thị phần và năng suất, đồng thời lựa chọn cách tiếp cận dựa trên năng suất làm hạt nhân, có điều chỉnh phù hợp với bối cảnh phát triển của Việt Nam và xu thế quốc tế (CMCN 4.0). Nghiên cứu đánh giá thực trạng NLCT quốc gia Việt Nam dựa trên các chỉ số xếp hạng uy tín quốc tế như WEF, WB, WIPO, chỉ ra những kết quả tích cực về cải thiện thứ hạng và điểm số của Việt Nam trong những năm gần đây, đặc biệt nhờ các nỗ lực cải cách môi trường kinh doanh và thể chế. Tuy nhiên, luận án cũng nhận diện rõ những điểm nghẽn, yếu tố cản trở chính đối với NLCT quốc gia. Cụ thể, môi trường kinh doanh vẫn còn nhiều rào cản về thủ tục hành chính, chi phí không chính thức và quy định pháp luật. Thể chế kinh tế thị trường còn hạn chế trong bảo đảm quyền tài sản, hiệu lực tư pháp (giải quyết tranh chấp hợp đồng, phá sản doanh nghiệp) và chất lượng các quy định. Nguồn nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu về kỹ năng và trình độ chuyên môn, đặc biệt trong bối cảnh CMCN 4.0, với sự thiếu liên kết giữa đào tạo và doanh nghiệp. Đổi mới sáng tạo còn ở mức độ thấp, thể hiện qua đầu tư R&D và số lượng bằng sáng chế. Dựa trên phân tích toàn diện, luận án đề xuất các nhóm giải pháp cụ thể nhằm cải thiện môi trường kinh doanh, cải cách thể chế, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và thúc đẩy đổi mới sáng tạo, phù hợp với định hướng của Đảng và Nhà nước, nhằm nâng cao năng suất và vị thế NLCT của Việt Nam trong dài hạn.