Bài giảng Bệnh lý thú y (Chuyên ngành Thú y): Chương 2 - TS. Nguyễn Hữu Nam

• CHƯƠNG 2: RỐI LOẠN THÂN NHIỆT<br /> • I. ĐẠI CƯƠNG VỀ CÂN BẰNG THÂN NHIỆT<br /> <br /> • Sự ổn định thân nhiệt là điều kiện vô cùng quan trọng<br /> cho sự hoạt động bình thường của các men tham gia<br /> vào quá trình chuyển hoá tạo ra năng lượng trong cơ<br /> thể động vật.<br /> • Động vật máu lạnh - biến nhiệt: Động vật không<br /> xương sống và có xương sống cấp thấp: cá, ếch, bò<br /> sát v.v...<br /> • - Thân nhiệt hoàn toàn phụ thuộc vào sự thay đổi của<br /> nhiệt độ môi trường, chúng không có khả năng điều<br /> hoà nhiệt.<br /> • Động vật máu nóng - đẳng nhiệt: chim và ĐV có vú Thân nhiệt tương đối ổn định và độc lập với nhiệt độ<br /> của môi trường.<br /> <br /> •<br /> <br /> •<br /> •<br /> •<br /> •<br /> <br /> Nhưng cũng tuỳ theo sự phát triển của hệ thần kinh<br /> mà khả năng điều hoà nhiệt trở nên phức tạp, tinh vi<br /> hơn, khả năng này ở người hoàn chỉnh và đầy đủ<br /> nhất<br /> ĐV máu nóng duy trì thân nhiệt nhờ hai quá trình:<br /> sản nhiệt (điều hoà hoá học) và thải nhiệt (điều hoà<br /> vật lý). Hai quá trình này hoạt động đối lập nhau<br /> nhưng lại liên quan chặt chẽ với nhau, ảnh hưởng lẫn<br /> nhau, cân bằng nhau. Rối loạn sự cân bằng này thì<br /> thân nhiệt của cơ thể cũng rối loạn theo.<br /> Thân nhiệt của mỗi loài động vật là một hằng số riêng:<br /> - Ngựa 37,5 – 38,5 0C; Bò 37,5 – 39,5 0C;<br /> - Trâu 38,0 – 38,50C; Nghé 38,5 – 39,0 0C;<br /> - Lợn 39,0 – 39,50C; chó 37,5 – 39,0 0C; Thỏ 38,5 –<br /> 39,50C<br /> - Gà 40,5 - 42,00C; Vịt 41,0 – 43,0 0C<br /> <br /> • 1.1. Quá trình sản nhiệt (Điều hoà hoá học)<br /> • Quá trình sản nhiệt là quá trình điều hoà hoá học do<br /> chuyển hoá các chất tạo nên.<br /> • Khi nhiệt độ của môi trường giảm thì sản nhiệt tăng,<br /> khi nhiệt độ môi trường tăng thì sản nhiệt giảm.<br /> • Nguồn gốc sản nhiệt chủ yếu là do chuyển hoá, do<br /> vận động co cơ rồi đến những hoạt động có chu kỳ<br /> của đường tiêu hoá. Nhờ có quá trình điều hoà sản<br /> nhiệt mà mức độ chuyển hoá tại tế bào và mô được<br /> tiến hành phù hợp với nhu cầu hoạt động của cơ thể<br /> và nhiệt độ của môi trường.<br /> • L. G. P. khi bị oxy hoá sẽ sản sinh ra nhiệt lượng;<br /> 1gL. - 9,3Kcal, 1gP - 4,1 Kcal, 1g G - 4,1 Kcal.<br /> • Nhiệt lượng sinh ra được sử dụng trong hoạt động<br /> sống của cơ thể và một phần nhiệt lượng đó được sử<br /> dụng để duy trì thân nhiệt.<br /> <br /> • 1.2. Quá trình thải nhiệt (Điều hoà vật lý)<br /> • Quá trình thải nhiệt là quá trình mất nhiệt của cơ thể<br /> ra môi trường bên ngoài.<br /> • Truyền nhiệt: là sự mất nhiệt của cơ thể bởi các vật<br /> có nhiệt độ thấp hơn khi tiếp xúc với cơ thể như<br /> không khí, thức ăn...<br /> • Khuếch tán nhiệt còn gọi là toả nhiệt, là khả năng<br /> mất nhiệt cho các vật ở xa có nhiệt độ thấp hơn (hoặc<br /> thu nhiệt từ những vật có nhiệt độ cao hơn).<br /> • Mất nhiệt do truyền nhiệt và khuếch tán nhiệt phụ<br /> thuộc vào nhiệt độ của môi trường và chiếm 65% tổng<br /> số nhiệt lượng thải ra hàng ngày của cơ thể (ở gia súc<br /> có lông dày, mỡ dày thải nhiệt ít hơn.<br /> <br /> • Bốc nhiệt là mất nhiệt do bốc hơi nước qua da và<br /> niêm mạc đường hô hấp.<br /> • Mất nhiệt theo cách bốc nhiệt qua mồ hôi và hơi thở<br /> rất quan trọng trong khi nhiệt độ môi trường quá cao.<br /> • Bốc hơi qua da chủ yếu nhờ sự bài tiết mồ hôi, do<br /> trung tâm điều hoà nằm ở hành tuỷ và tuỷ sống.<br /> Những trung tâm này bị hưng phấn hay ức chế là do<br /> tác dụng của nóng hay lạnh trên bề mặt của da.<br /> • Còn khi cơ thể bị bệnh thì nó lại chịu tác dụng trực<br /> tiếp của máu. Các xung động được dẫn truyền qua<br /> sợi thần kinh giao cảm, đến chi phối các tuyến mồ hôi.<br /> • Bốc nhiệt phụ thuộc vào tốc độ chuyển động của<br /> không khí, độ ẩm, bề mặt của lớp mỡ dưới da, tính<br /> chất của lông.<br /> <br /> • Ngoài ra cơ thể còn thải nhiệt qua phân và<br /> nước tiểu (chiếm 2%), mất nhiệt để hâm nóng<br /> thức ăn và hơi thở (3%)...<br /> • 1.3. Trung khu điều hoà nhiệt<br /> • Trung tâm điều hoà nhiệt nằm ở hạ khâu não,<br /> ở 1/3 phía sau của nhân xám. Nó gồm hai<br /> phần:<br /> • Phần trước điều hoà những phản xạ mà nóng<br /> tăng cường, khi bị kích thích thì gây giãn mạch<br /> và tăng tiết mồ hôi, khi tổn thương thì gây thân<br /> nhiệt cao.<br /> • Phần sau, ngược lại, điều hoà những phản xạ<br /> tăng hoạt động khi lạnh như run rẩy và khi bị<br /> tổn thương thì thân nhiệt giảm.<br /> <br /> • 2- RỐI LOẠN THÂN NHIỆT<br /> • Rối loạn thân nhiệt là hậu quả của mất cân bằng giữa<br /> hai quá trình sản nhiệt và thải nhiệt, sự mất cân bằng<br /> này có thể gây nên hai trạng thái khác nhau:Thân<br /> nhiệt giảm và Thân nhiệt tăng.<br /> • 2.1. Thân nhiệt giảm (Nhiễm lạnh): thân nhiệt giảm<br /> là tình trạng mất nhiều nhiệt của cơ thể gây rối loạn<br /> cân bằng giữa thải nhiệt và sản nhiệt làm cho thân<br /> nhiệt giảm xuống và tỷ số SN/TN < 1.<br /> • Người ta chia ra làm ba loại giảm thân nhiệt.<br /> • Giảm thân nhiệt sinh lý: gặp ở động vật ngủ đông<br /> • Giảm thân nhiệt bệnh lý: do nhiệt độ môi trường thấp<br /> hoặc trạng thái bệnh lý của cơ thể.<br /> • Giảm thân nhiệt nhân tạo<br /> <br /> •<br /> <br /> •<br /> •<br /> <br /> •<br /> <br /> •<br /> <br /> •<br /> <br /> •<br /> <br /> •<br /> •<br /> •<br /> •<br /> •<br /> •<br /> <br /> Trong điều kiện nhiệt độ môi trường như nhau, mức<br /> độ nhiễm lạnh phụ thuộc vào các yếu tố:<br /> - Thời gian chịu tác dụng của lạnh dài hay ngắn.<br /> - Độ ẩm và tốc độ chuyển động của không khí: độ ẩm<br /> cao làm tăng thải nhiệt.<br /> - Tốc độ vận chuyển của không khí càng nhanh thì<br /> lượng nhiệt mất càng nhiều, cơ thể bị nhiễm lạnh.<br /> - Trạng thái của cơ thể, tuổi tác…động vật già và non<br /> thì sức chịu đựng với lạnh rất kém.<br /> Con vật ốm lâu ngày, gầy yếu dễ bị nhiễm lạnh hơn<br /> động vật khoẻ mạnh, béo tốt...<br /> -Tình trạng nuôi dưỡng: ăn uống đầy đủ nâng cao khả<br /> năng chống lạnh. Trước đây, trâu bò của các HTX<br /> Nông nghiệp hay đổ ngã về mùa đông do nuôi dưỡng<br /> kém, cày kéo vất vả làm giảm khả năng chống rét.<br /> <br /> • Thời kỳ 2: thời kỳ ức chế do tác dụng lâu dài<br /> của lạnh, cơ thể tiếp tục mất nhiệt, những phản<br /> ứng kể trên bị giảm sút: tim chậm, hô hấp<br /> chậm, cung cấp oxy bị giảm, chuyển hoá bị rối<br /> loạn, các sản phẩm độc bị tích lại nhiều gây<br /> nhiễm độc toàn thân.<br /> • Thời kỳ 3: thời kỳ kiệt quệ, thời kỳ này các<br /> chức phận sinh lý của cơ thể bị suy sụp hoàn<br /> toàn, con vật hôn mê, rồi chết trong tình trạng<br /> liệt hô hấp.<br /> <br /> Nguyên nhân và điều kiện gây giảm thân nhiệt<br /> Thân nhiệt giảm có thể do:<br /> + Giảm sản nhiệt, gặp trong các trường hợp bệnh lý<br /> do rối loạn chuyển hoá trung gian nghiêm trọng như<br /> ở các bệnh: xơ gan, thiếu dinh dưỡng...<br /> + Tăng thải nhiệt do nhiệt độ của môi trường bên<br /> ngoài thấp, vượt quá khả năng sản nhiệt của cơ thể<br /> - nhiễm lạnh.<br /> Nhiễm lạnh cũng có thể xảy ra ngay cả trong trường<br /> hợp nhiệt độ của môi trường bên ngoài không thấp<br /> lắm, đặc biệt là trong môi trường nước hoặc gió lùa<br /> Ngoài ra, còn gặp trong các trạng thái sốc hoặc sau<br /> cơn kịch phát của bệnh nhiễm khuẩn làm hạ huyết<br /> áp, trụy tim mạch.<br /> Trong các trường hợp này do giãn mạch ngoại vi<br /> nên vừa có giảm sản nhiệt, vừa có tăng thải nhiệt.<br /> <br /> • 2.1.2. Những rối loạn của cơ thể khi bị giảm<br /> thân nhiệt<br /> • Khi bị nhiễm lạnh, phản ứng của cơ thể qua ba<br /> thời kỳ:<br /> • Thơì kỳ đầu: thời kỳ hưng phấn, cơ thể vận<br /> động tất cả hệ thống thích ứng phòng ngự để<br /> duy trì thân nhiệt: mạch ngoại vi co lại, làm<br /> giảm thải nhiệt, tiết adrenalin, tăng chuyển hoá<br /> trong cơ thể, tăng glucoza huyết, rùng mình,<br /> làm tăng sinh nhiệt (tăng vận động, run, tăng<br /> trương lực cơ, tăng tuần hoàn, tăng hô hấp,<br /> tăng hấp thụ oxy).<br /> • Phản ứng này phát sinh theo cơ chế phản xạ.<br /> Phản ứng không xảy ra nếu trung tâm điều hoà<br /> nhiệt bị ức chế<br /> <br /> • 2.1.3. Giảm thân nhiệt nhân tạo<br /> • Khi nghiên cứu của đặc điểm của động vật ngủ đông.<br /> Người ta nhận thấy các súc vật này có khả năng chịu<br /> đựng khá tốt với tình trạng thiếu oxy và có sức chống<br /> đỡ rất tốt với các tác nhân gây bệnh.<br /> • Ở những con vật này, mọi hoạt động chuyển hoá và<br /> sinh lý đều giảm: hô hấp, huyết áp, nhịp tim đều giảm.<br /> • Kết quả nghiên cứu cho thấy có thể đưa nhiệt độ<br /> xuống thấp hơn mà khi tỉnh lại không có tổn thương<br /> thực thể gì.<br /> • Khi xuống quá 280C thì con vật không tự hồi phục<br /> được mà phải ủ ấm từ ngoài.<br /> • Lợi dụng các đặc điểm này, trong lâm sàng, người ta<br /> đã áp dụng giảm thân nhiệt để điều trị một số bệnh<br /> như: uốn ván, viêm não, nhiễm độc, sốt cao, bỏng,<br /> sốc do chấn thương và chảy máu, v.v...<br /> <br /> • 2.2. Thân nhiệt tăng<br /> • Khác với thân nhiệt giảm, thân nhiệt tăng là một<br /> tình trạng cơ thể tích luỹ nhiệt, do hạn chế quá<br /> trình thải nhiệt vào môi trường hoặc do tăng<br /> sản nhiệt, cũng có khi phối hợp cả hai.<br /> • Có hai loại tăng thân nhiệt:<br /> • Tăng thân nhiệt do nhiệt do nhiệt độ môi trường<br /> quá cao (nhiễm nóng): gặp trong say nóng và<br /> say nắng.<br /> • Tăng thân nhiệt do rối loạn trung tâm điều hoà<br /> nhiệt: gặp trong sốt.<br /> • 2.2.1. Nhiễm nóng : Nhiễm nóng là tăng thân<br /> nhiệt gặp trong say nóng và say nắng, do môi<br /> trường có nhiệt độ quá cao, làm hạn chế thải<br /> nhiệt.<br /> <br /> • Các điều kiện làm cho nhiễm nóng dễ xuất<br /> hiện:<br /> • - Thời gian tác động của nhiệt độ cao càng lâu,<br /> nhiễm nóng càng nặng.<br /> • - Độ ẩm và tốc độ vận chuyển không khí: độ ẩm<br /> không khí càng cao, mức độ thông thoáng kém<br /> thì khả năng nhiễm nóng càng dễ xuất hiện.<br /> • - Những con vật lông dày, mỡ dưới da dày,<br /> động vật không có tuyến mồ hôi... hạn chế quá<br /> trình thải nhiệt.<br /> • - Trạng thái cơ thể như: tuổi tác, sức khoẻ, gày,<br /> béo, chế độ nuôi dưỡng và làm việc đều ảnh<br /> hưởng đến nhiễm nóng.<br /> <br /> • Rối loạn của cơ thể khi nhiễm nóng:<br /> • Giai đoạn 1: Là giai đoạn thích ứng nhằm tăng<br /> cường thải nhiệt, giãn mạch ngoại biên, máu<br /> chảy nhanh, tăng bài tiết mồ hôi và hạn chế sản<br /> nhiệt như: nằm yên, giảm chuyển hoá.<br /> • Giai đoạn 2: Nếu sức nóng cứ tiếp tục tác<br /> động thì khả năng thích ứng thải nhiệt trên đây<br /> giảm dần. Nhiệt lượng tích lại, làm cho thân<br /> nhiệt tăng lên, cơ thể trong trạng thái hưng<br /> phấn, giãy giụa, kêu la, tăng trương lực cơ,<br /> tăng phản xạ, hô hấp nhanh và nông.<br /> • Chuyển hoá tăng, đặc biệt là chuyển hoá protit,<br /> nitơ đào thải qua nước tiểu tăng lên và kéo dài<br /> nhiều ngày sau khi nhiễm nóng.<br /> <br /> • Giai đoạn 3: Thân nhiệt tăng cao, động vật chuyển<br /> qua giai đoạn ức chế: nằm yên, bất động, co giật, tuần<br /> hoàn, hô hấp giảm dần, mất phản xạ, rối loạn chuyển<br /> hoá năng lượng, rối loạn chuyển hoá nước - muối,<br /> axit - bazơ, làm cho pH giảm, dự trữ kiềm giảm, gây<br /> nhiễm axit; động vật chết vì ngừng hô hấp và ngừng<br /> tim.<br /> • 2.2.2. Say nóng (Cảm nóng) là tình trạng đặc biệt<br /> của nhiễm nóng, thân nhiệt tăng lên nhanh chóng, các<br /> chức phận bị rối loạn nghiêm trọng, thở nhanh, nông,<br /> thở có chu kỳ, mạch nhanh yếu, huyết áp hạ, đái ít<br /> hoặc vô niệu, không bài tiết mồ hôi, đôi khi hôn mê và<br /> co giật, nhiệt độ tăng lên nhanh chóng, chuyển hoá<br /> trung gian bị rối loạn, nhất là chuyển hoá protit làm<br /> cho amoniac tăng, axit tăng, nhiễm độc nặng con vật<br /> có thể chết sau vài giờ trong tình trạng trụy tim mạch.<br /> <br /> • Say nóng hay gặp trong những ngày hè nóng<br /> bức, độ ẩm cao hoặc trong những điều kiện<br /> thông thoáng kém.<br /> • Đặc biệt, tỷ lệ say nóng ở gà đẻ rất cao.<br /> • Sở dĩ gà mái đẻ hay chết nóng là do đặc điểm<br /> giải phẫu của gà đẻ không thuận lợi cho quá<br /> trình thải nhiệt, gà mái đẻ có lớp lông vũ dày,<br /> da gà không có tuyến mồ hôi, lớp mỡ bụng khá<br /> phát triển nên khi không khí nóng theo các túi<br /> khí tác động trực tiếp vào các khí quan nội tạng<br /> như gan, lách thì khả năng thải nhiệt của gà<br /> khó thực hiện nên gà bị chết nóng.<br /> • Mặt khác, trao đổi cơ bản của gà đẻ rất cao<br /> nên lượng nhiệt sinh ra rất lớn cũng góp phần<br /> tác động làm cho gà đẻ dễ bị chết nóng vào<br /> những ngày mùa hè.<br /> <br /> • Gần đây nhiều tác giả trên cơ sở nghiên cứu<br /> chuyển hoá của động vật say nóng, đã dùng<br /> hỗn hợp oxy và khí cacbonic (6 -7%) cho động<br /> vật thở, kết hợp cho uống axit glutamic (nhằm<br /> làm giảm amoniac trong máu) đã thu được kết<br /> quả tốt.<br /> • 2.2.3. Say nắng (Cảm nắng): là trạng thái tăng<br /> thân nhiệt cấp tính, do tác dụng trực tiếp của tia<br /> nắng lên gáy và đỉnh đầu, thường xảy ra ở xứ<br /> nóng, nhất là những động vật không quen chịu<br /> nắng. ở đây “nhiệt độ vùng đầu” tăng lên đột<br /> ngột, các tế bào nhạy cảm với nhiệt của hạ<br /> khâu não bị kích thích mạnh gây một loạt các<br /> phản xạ thải nhiệt như giãn mạch ngoại vi, toát<br /> mồ hôi…<br /> <br /> • Nếu bị nhẹ, chỉ thấy con vật ủ rũ, nôn, vã mồ hôi, tuần<br /> hoàn và hô hấp nhanh, thân nhiệt tăng.<br /> • Nếu cứu chữa kịp thời những rối loạn đó sẽ hồi phục<br /> hoàn toàn.<br /> • Nhưng cứ tiếp tục bị nắng chiếu dọi thì tình trạng trở<br /> nên nặng hơn, thân nhiệt tiếp tục tăng lên, các rối loạn<br /> chuyển hoá và chức phận càng trở nên nghiêm trọng,<br /> cuối cùng dẫn tới tử vong.<br /> • Song nếu chữa tích cực, đưa con vật vào chỗ râm<br /> mát, làm lạnh đầu và toàn thân, truyền dung dịch, rút<br /> nước não tuỷ, v.v... thì vẫn có thể khỏi được.<br /> • Khi chết, khám nghiệm xác chết thấy xung huyết ở<br /> màng não và não (chất xám của vỏ não và hành tuỷ);<br /> còn có thể bị phù não và phù phổi.<br /> <br /> • III - SỐT (Febris)<br /> • Sốt là trạng thái bệnh lý gặp trong rất nhiều<br /> bệnh, gây ra nhiều rối loạn quan trọng cho các<br /> chức phận của cơ thể. Do đó cần được nghiên<br /> cứu kỹ càng.<br /> • 3.1. Khái niệm: Sốt là tình trạng tăng thân<br /> nhiệt do rối loạn trung tâm điều hoà nhiệt, trước<br /> tác dụng của các yếu tố có hại, thường gặp<br /> nhất là yếu tố nhiễm khuẩn.<br /> • Đó là một phản ứng thích ứng toàn thân của<br /> động vật máu nóng. Phản ứng đó được hình<br /> thành trong quá trình tiến hoá của động vật.<br /> • Khác với say nóng và say nắng, thân nhiệt tăng<br /> là do nhiệt độ bên ngoài tăng; còn trong sốt,<br /> thân nhiệt tăng là do rối loạn của chính trung<br /> tâm điều hoà nhiệt.<br /> <br /> 3.2. Nguyên nhân gây sốt<br /> Người ta chia nguyên nhân sốt ra làm hai nhóm:<br /> 3.2.1. Sốt do nhiễm khuẩn.<br /> Nhiễm khuẩn là nguyên nhân phổ biến nhất, đa số các<br /> bệnh nhiễm vi khuẩn và vi rút đều có sốt. Tuy nhiên<br /> cũng có một số bệnh nhiễm khuẩn không sốt như lỵ<br /> amip; thậm chí có khi thân nhiệt lại giảm như trong<br /> bệnh tả.<br /> • Trong trường hợp nhiễm khuẩn, sốt xuất hiện chủ yếu<br /> là do tác dụng của độc tố vi khuẩn; ngoài ra bản thân<br /> vi khuẩn và các sản phẩm hoạt động sống của chúng,<br /> cũng như các sản phẩm của huỷ hoại mô bào, đều có<br /> khả năng gây sốt.<br /> <br /> Gần đây người ta đã tinh chế được các chất<br /> gây sốt rất mạnh từ môi trường nuôi cấy vi<br /> khuẩn (cả vi khuẩn Gram âm và Gram dương),<br /> từ mủ và dịch rỉ viêm.<br /> Đó là những chất polysaccarit hay lipo polysaccarit có tác dụng gây sốt rất mạnh<br /> nhưng độc tính lại rất thấp, không gây tác hại<br /> cơ thể. Ví dụ chất pyrlexa (lấy từ môi trường<br /> nuôi cấy của vi khuẩn Salmonella Abortus Equi)<br /> đem tiêm vào tĩnh mạch thỏ với liÒu lượng rất<br /> nhỏ: 0,003 microgam cho 1 kg cơ thể, đã có thể<br /> gây sốt kéo dài hàng giờ. (Westplate, 1955).<br /> Những chất gây sốt do vi khuẩn sinh ra có thể<br /> chịu được nhiệt đến 1600C.<br /> <br /> • 3.2.2. Sốt không do nhiễm khuẩn<br /> • Sốt do protit lạ<br /> • Có hai loại protit lạ: + Protít từ ngoài đưa vào cơ thể<br /> như kháng huyết thanh, vacxin, truyền máu và một số<br /> loại protit được dùng gây sốt để điều trị.<br /> •<br /> + Protit nội sinh do sản phẩm phân huỷ protit của<br /> cơ thể, protít bị biến tính. Gặp trong xuất huyết nội,<br /> hoại tử tổ chức (bỏng chấn thương, huỷ hoại bạch<br /> cầu, gãy xương, dung huyết,v.v...)<br /> • Sốt do muối<br /> • Khi tiêm vào cơ thể dung dịch muối ưu trương, nhất là<br /> khi tiêm vào tổ chức dưới da hay bắp thịt, có thể gây<br /> ra sốt. Người ta cho rằng, trong trường hợp này có lẽ<br /> dung dịch muối làm hoại tử tế bào sinh ra những protit<br /> lạ khác.<br /> <br /> • Sốt do tác dụng của dược chất<br /> • Một số chất có tác dụng kích thích trung tâm<br /> điều nhiệt, hạn chế thải nhiệt như cafein,<br /> phenamin, adrenalin, tetra -hydronaphlylamin.<br /> • Sốt do thần kinh<br /> • Sốt do thần kinh có thể xuất hiện khi tổn<br /> thương hệ thần kinh như u não, chảy máu não.<br /> • Sốt còn xuất hiện do phản xạ đau đớn, sợ<br /> hãi…<br /> • Tuy phân chia ra các loại nguyên nhân có tính<br /> chất khác nhau như vậy nhưng trong thực tế thì<br /> các nguyên nhân ấy lại luôn luôn phối hợp với<br /> nhau. Chẳng hạn sốt do nhiễm khuẩn, đứng về<br /> bản chất mà nói, nó rất giống sốt do protit lạ<br /> hoặc muối.<br /> <br /> •<br /> •<br /> •<br /> •<br /> <br /> • Tách riêng sốt do thần kinh chẳng qua cũng là<br /> để nhấn mạnh vai trò của thần kinh trong cơ<br /> chế sốt mà thôi, vì thực sự như trong phần cơ<br /> chế bệnh sinh, thì trong sốt nào cũng có rối<br /> loạn trung tâm điều hoà nhiệt của thần kinh.<br /> • 3.3 . Các giai đoạn của quá trình sốt<br /> •<br /> Qua thực nghiệm cũng như trên lâm sàng,<br /> quá trình sốt có thể chia làm ba giai đoạn, biểu<br /> hiện của thay đổi sản nhiệt và thải nhiệt có<br /> khác nhau, nhưng liên tiếp nhau tạo thành một<br /> cơn sốt thống nhất.<br /> •<br /> Giai đoạn sốt tăng.<br /> • Trong giai đoạn này, sản nhiệt tăng và thải<br /> nhiệt giảm, do đó tỷ số SN/TN > 1. Phản ứng<br /> tăng nhiệt đầu tiên là run rẩy, sởn da gà, rung<br /> cơ.<br /> <br /> • Mặt khác phản ứng giảm thải nhiệt là co mạch<br /> dưới da, da tái nhợt, tư thế co quắp, không tiết<br /> mồ hôi. Vì máu dồn vào trong nên mới đầu<br /> bệnh súc có thể đái nhiều hơn bình thường.<br /> • Giai đoạn sốt đứng.<br /> • Giai đoạn này sản nhiệt vẫn cao hơn bình<br /> thường, song thải nhiệt tăng do giãn mạch toàn<br /> thân: da trở nên đỏ và nhiệt độ ngoại vi tăng.<br /> Một thăng bằng mới xuất hiện, nhưng ở mức<br /> cao. Khi này nếu tạo điều kiện cho tăng thải<br /> nhiệt bằng cách chườm lạnh, dùng thuốc hạ<br /> nhiệt... sẽ đem lại nhiều kết quả.<br /> • Mặc dù trung tâm điều hoà nhiệt có rối loạn<br /> nhưng nó vẫn còn hoạt động và duy trì thân<br /> nhiệt ở mức độ cao hơn bình thường.<br /> <br /> • Giai đoạn sốt lui<br /> • Thải nhiệt chiếm ưu thế qua mồ hôi, hơi thở mạnh.<br /> Mạch ngoại biên giãn tạo điều kiện cho sự bốc nhiệt<br /> tăng lên. Như vậy thải nhiệt mạnh hơn sản nhiệt,<br /> nhiệt độ hạ xuống cho đến khi cân bằng lúc đầu được<br /> lặp lại và thân nhiệt trở lại bình thường. Cũng cần chú<br /> ý là có thể có những bệnh súc thân nhiệt giảm đột<br /> ngột do đái nhiều, ra mồ hôi nhiều làm mất nước,<br /> huyết áp hạ gây trụy tim mạch lúc hết sốt.<br /> • 3.4. Cơ chế phát sốt<br /> • Sốt là do rối loạn chức phận của TTĐHN làm thay đổi<br /> mối tương quan giữa sản nhiệt và thải nhiệt.<br /> • Dưới ảnh hưởng của chất gây sốt, trung tâm kém<br /> nhạy cảm đối với các KT nóng; Ngược lại, tăng nhạy<br /> cảm với các KT lạnh. Nhiệt độ của máu tỏ ra “quá<br /> lạnh” đối với TTĐHN, do đó gây phản ứng làm tăng<br /> SN và giảm TN, thân nhiệt tăng lên - sốt tăng.<br /> <br /> • Khi sốt ở mức độ cao, nhiệt độ cao của cơ thể<br /> sẽ làm cho phản ứng của TTĐHN đối với lạnh<br /> giảm xuống có tác dụng ức chế SN và tăng TN<br /> – sốt đứng.<br /> • Khi chất gây sốt hết tác dụng, TTĐHN cảm thấy<br /> quá nóng so với nhiệt độ của môi trường quanh<br /> nó, nên phản ứng làm tăng TN và thân nhiệt<br /> dần dần giảm xuống.<br /> • Cần chú ý, trong khi sốt, bệnh súc vẫn còn khả<br /> năng điều nhiệt. Khi nhiệt độ bên ngoài thay đổi<br /> hay khi vận động, phản ứng điều nhiệt ở cơ thể<br /> bệnh gần như cơ thể lành. Riêng đối với bệnh<br /> sốt nhiễm khuẩn nặng, cơ thể suy nhược, thì<br /> sức đề kháng đối với lạnh và nóng giảm xuống.<br /> Điều đó chứng tỏ rằng sự tăng thân nhiệt trong<br /> quá trình sốt mang tính chất chủ động.<br /> <br /> • Vai trò của vỏ não trong quá trình sốt<br /> • Phản ứng sốt được quyết định bởi các trung<br /> tâm dưới vỏ là chủ yếu. Nhưng quá trình rối<br /> loạn điều nhiệt chịu ảnh hưởng sâu sắc của vỏ<br /> não. Bình thường vỏ não điều hoà hoạt động<br /> của các trung tâm dưới vỏ theo hình thức kìm<br /> hãm các hoạt động đó – trong đó có trung tâm<br /> điều hoà nhiệt. Trên thực nghiệm thấy rằng, ở<br /> súc vật phá vỏ não, phản ứng sốt phát sinh rất<br /> mạnh. Đem tiêm cùng một liều chất gây sốt cho<br /> ba thỏ tương tự như nhau về khối lượng và<br /> trạng thái cơ thể nhưng trước đó, một thỏ được<br /> tiêm cafein - sốt mạnh nhất, và sốt chậm nhất<br /> là thỏ uống bromua, vì chất này ức chế toàn bộ<br /> thần kinh kể cả trung tâm điều hoà nhiệt.<br /> <br /> • Trên lâm sàng, loại hình thần kinh ở trạng thái<br /> ức chế (lầm lì, u sầu) thì phản ứng sốt yếu.<br /> Ngược lại, loại hình thần kinh hưng phấn (thể<br /> hung dữ) thì phản ứng sốt rất mạnh hoặc ở<br /> động vật non do vỏ não phát triển chưa đầy đủ<br /> nên sốt cao và dễ có co giật và hôn mê.<br /> • Vai trò nội tiết<br /> • Nếu cắt bỏ một số tuyến như hạ não, tuyến<br /> giáp, v.v... thì thấy phản ứng sốt giảm. Ngược<br /> lại, nếu tiêm adrenalin, noradrenalin, lại có thể<br /> gây được cơn sốt. điều đó chứng tỏ nội tiết có<br /> tham gia vào phản ứng sốt.<br /> <br />