Dîc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi
s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa
Bµi 20: Thuèc chèng amÝp - trichomonas
Môc tiªu häc tËp : Sau khi häc xong bµi nµy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng:
1. Tr×nh bµy ®îc t¸c dông, c¬ chÕ t¸c dông cña c¸c thuèc chèng amÝp.
2. Tr×nh bµy ®îc t¸c dông kh«ng mong muèn vµ ¸p dông ®iÒu trÞ cña c¸c thuèc
chèng amÝp.
1. Thuèc chèng amip
AmÝp ký sinh ë ngêi cã nhiÒu loµi, nhng chØ cã Entamoeba histolytica lµ loµi duy nhÊt
thùc sù g©y bÖnh cho ngêi. AmÝp cã thÓ g©y bÖnh ë ruét (lþ amÝp, viªm ®¹i trµng m¹n
tÝnh do amip) hoÆc ë c¸c m« kh¸c (¸p xe gan, amip ë phæi, n·o, da...)
Ngêi nhiÔm E. histolytica lµ do ¨n ph¶i bµo nang. Bµo nang nhiÔm vµo ngêi qua ®êng
tiªu hãa b»ng nhiÒu c¸ch: thøc ¨n, níc uèng hoÆc do ruåi, gi¸n vËn chuyÓn mÇm bÖnh ...
C¸c bÖnh do amÝp chñ yÕu lµ ®iÒu trÞ néi khoa, nÕu ®iÒu trÞ kh«ng triÖt ®Ó , bÖnh dÔ trë
thµnh m¹n tÝnh. ThÓ bµo nang (thÓ kÐn) lµ thÓ b¶o vÖ vµ ph¸t t¸n amÝp nªn rÊt nguy hiÓm
v× dÔ lan truyÒn bÖnh (bµo nang ®îc th¶i ra theo ph©n vµ cã thÓ sèng nhiÒu ngµy trong
níc). AmÝp ë thÓ bµo nang khi gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi sÏ chuyÓn s ang thÓ ho¹t ®éng
1.1. Thuèc diÖt amip ë m«
C¸c thuèc nµy rÊt cã hiÖu qu¶ ®èi víi c¸c thÓ ¨n hång cÇu cña amÝp.
1.1.1. Emetin hydroclorid
Lµ alcaloid cña c©y Ipeca.
V× cã nhiÒu ®éc tÝnh nªn hiÖn nay rÊt Ýt dïng
1.1.2. Dehydroemetin (Dametin, Mebadin)
Lµ dÉn xuÊt tæng hîp cñ a emetin, cã t¸c dông dîc lý t¬ng tù nhng Ýt ®éc h¬n emetin.
1.1.2.1. T¸c dông
Thuèc cã t¸c dông diÖt amÝp ë trong c¸c m«, Ýt cã t¸c dông trªn amip ë ruét.
Dehydroemetin cã t¸c dông diÖt amÝp trùc tiÕp do c¶n trë sù chuyÓn dÞch ph©n tö ARN
th«ng tin däc theo rib osom nªn øc chÕ kh«ng phôc håi sù tæng hîp protein cña amÝp.
1.1.2.2. Dîc ®éng häc
Thuèc hÊp thu kÐm qua ®êng tiªu hãa. Sau khi tiªm b¾p dehydroemetin ®îc ph©n bè
vµo nhiÒu m«, tÝch luü ë gan, phæi, l¸ch vµ thËn.
Dehydroemetin th¶i trõ qua níc tiÓu nhanh h¬n em etin nªn Ýt tÝch luü h¬n vµ do ®ã Ýt
®éc h¬n emetin.
Dîc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi
s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa
1.1.2.3. T¸c dông kh«ng mong muèn
T¸c dông kh«ng mong muèn cña thuèc còng t¬ng tù nh khi dïng emetin nhng nhÑ vµ
Ýt gÆp h¬n.
- C¸c ph¶n øng t¹i chç: t¹i vïng tiªm thêng bÞ ®au, dÔ t¹o thµnh ¸p xe v« trïng. Cã thÓ
gÆp ban kiÓu eczema.
- T¸c dông trªn thÇn kinh c¬: thêng gÆp mÖt mái vµ ®au c¬, ®Æc biÖt ë ch©n tay vµ cæ.
C¸c triÖu chøng nµy phô thuéc vµo liÒu dïng vµ lµ dÊu hiÖu b¸o tríc ®éc tÝnh trªn tim.
- T¸c dông trªn tim: h¹ huyÕt ¸p, ®au vïng tríc tim, n hÞp tim nhanh vµ lo¹n nhÞp lµ
nh÷ng biÓu hiÖn thêng gÆp khi bÞ tæn th¬ng tim. Nh÷ng thay ®æi trªn ®iÖn tim (sãng T
dÑt hoÆc ®¶o ngîc, kÐo dµi kho¶ng Q - T) lµ c¸c dÊu hiÖu ®Õn sím h¬n.
- T¸c dông trªn hÖ tiªu hãa: buån n«n, n«n, ®au bông, tiªu ch¶y
Cßn cã thÓ gÆp c¸c triÖu chøng: ngøa, run, dÞ c¶m.
1.1.2.4. ¸p dông ®iÒu trÞ
ChØ ®Þnh
- Lþ amÝp nÆng
-¸p xe gan do amÝp
ChØ nªn dïng dehydroemetin khi kh«ng cã c¸c thuèc kh¸c an toµn h¬n hoÆc bÞ chèng chØ
®Þnh
Chèng chØ ®Þnh
Phô n÷ cã thai kh«ng ®îc dïng dehydroemeti n v× thuèc ®éc víi thai nhi.
HÕt søc thËn träng khi dïng thuèc ë bÖnh nh©n cã bÖnh tim, thËn, thÇn kinh c¬, thÓ tr¹ng
chung qu¸ yÕu hoÆc trÎ em. Khi dïng dehydroemetin, ngêi bÖnh ph¶i lu«n lu«n ®îc
thÇy thuèc theo dâi. Ph¶i ngõng luyÖn tËp c¨ng th¼ng tro ng 4- 5 tuÇn sau khi ®iÒu trÞ.
LiÒu lîng
- Ngêi lín: 1 mg/ kg/ ngµy, kh«ng dïng qu¸ 60 mg/ ngµy. CÇn gi¶m liÒu ë ngêi cao
tuæi vµ ngêi bÞ bÖnh nÆng (cã thÓ gi¶m tíi 50%). §ît ®iÒu trÞ 4 - 6 ngµy.
- TrÎ em: 1mg/ kg/ ngµy, kh«ng dïng qu¸ 5 ngµy.
Thuèc nªn dïng qua ®êng tiªm b¾p s©u, kh«ng tiªm tÜnh m¹ch v× dÔ g©y ®éc cho tim,
kh«ng dïng ®êng uèng v× kÝch øng g©y n«n. C¸c ®ît ®iÒu trÞ ph¶i c¸ch nhau Ýt nhÊt 6
tuÇn.
Trong ®iÒu trÞ lþ do amÝp, dïng thªm tetracyclin ®Ó gi¶m nguy c¬ béi nhiÔm. Khi ®iÒu trÞ
¸p xe gan do amÝp ph¶i uèng thªm cloroquin ®ång thêi hoÆc ngay sau ®ã. Sau ®iÒu trÞ tÊt
c¶ c¸c bÖnh nh©n nªn uèng thªm diloxanid ®Ó lo¹i trõ amip cßn sèng sãt ë kÕt trµng, ®Ò
phßng t¸i ph¸t.
1.1.3. Metronidazol (Elyzol, Flagyl, Klion, Trichazol)
Dîc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi
s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa
Lµ mét dÉn xuÊt 5 - nitro- imidazol, cã phæ ho¹t tÝnh réng, Ýt tan trong níc, kh«ng ion
hãa ë pH sinh lý, khuÕch t¸n rÊt nhanh qua mµng sinh häc.
1.1.3.1. T¸c dông
Metronidazol cã hiÖu qu¶ cao trong ®iÒu trÞ nhiÔm amÝp ngoµi ruét (¸p xe gan, amÝp ë
n·o, phæi- l¸ch) vµ amÝp ë thµnh ru ét. Thuèc cã t¸c dông diÖt amÝp thÓ ho¹t ®éng nhng Ýt
¶nh hëng ®Õn thÓ kÐn.
Thuèc cßn ®îc dïng ®Ó ®iÒu trÞ trichomonas ®êng niÖu - sinh dôc, bÖnh do Giardia
lamblia vµ c¸c vi khuÈn kþ khÝ b¾t buéc.
C¬ chÕ t¸c dông: trong c¸c vi khuÈn kþ khÝ vµ ®éng vËt nguyªn sinh (®¬n bµo), nhãm 5 -
nitro cña thuèc bÞ khö thµnh c¸c chÊt trung gian ®éc víi tÕ bµo. C¸c chÊt nµy liªn kÕt víi
cÊu tróc xo¾n cña ph©n tö DNA, lµm vì c¸c sîi DNA vµ cuèi cïng lµm tÕ bµo chÕt.
Qu¸ tr×nh khö nhãm 5 - nitro cña thuèc cã sù tham gia " tÝch cùc" cña ferredoxin - mét
protein xóc t¸c cã nhiÒu trong c¸c vi khuÈn vµ ®¬n bµo nh¹y c¶m víi thuèc. Mét sè
nghiªn cøu cho thÊy, c¸c chñng kh¸ng metronidazol cã chøa Ýt ferredoxin.
1.1.3.2. Dîc ®éng häc
Metronidazol hÊp thu nhanh vµ hoµn toµn qua èng tiªu hãa. Sau khi uèng 1 - 3 giê, thuèc
®¹t nång ®é tèi ®a trong m¸u (6 - 40 g/ mL). Metronidazol g¾n rÊt Ýt vµo protein huyÕt
t¬ng (10- 20%) vµ cã thÓ tÝch ph©n phèi lín (Vd 0,6- 0,8 lÝt/ kg) nªn thuèc khuÕch t¸n
tèt vµo c¸c m« vµ dÞch c¬ thÓ, cã nång ®é cao tro ng níc bät, dÞch n·o tuû, s÷a mÑ...
Thêi gian b¸n th¶i lµ 7,5 giê. Trªn 90% liÒu uèng ®îc th¶i trõ qua thËn trong 24 giê, chñ
yÕu lµ c¸c chÊt chuyÓn hãa hydroxy (30 - 40%) vµ d¹ng acid (10 - 22%). 10%
metronidazol th¶i nguyªn vÑn qua níc tiÓu, 14% qua ph© n.
1.1.3.3. T¸c dông kh«ng mong muèn
Ph¶n øng cã h¹i thêng phô thuéc vµo liÒu dïng. Víi liÒu ®iÒu trÞ ®¬n bµo, c¸c t¸c dông
kh«ng mong muèn cña thuèc thêng nhÑ, cã phôc håi vµ gÆp ë 4 - 5% bÖnh nh©n ®îc
®iÒu trÞ.
Hay gÆp c¸c rèi lo¹n ë ®êng tiªu hãa: buån n«n, c h¸n ¨n, kh« miÖng, lìi cã vÞ kim lo¹i,
®au vïng thîng vÞ vµ c¸c triÖu chøng trªn hÖ thÇn kinh trung ¬ng: ®au ®Çu, chãng mÆt,
buån ngñ.
Cã thÓ gÆp tiªu ch¶y, viªm miÖng, phång rép da, ph¸t ban, ngøa, dÞ c¶m.
Khi dïng liÒu cao, kÐo dµi, thuèc cã thÓ g©y c ¬n ®éng kinh, rèi lo¹n t©m thÇn, viªm ®a
d©y thÇn kinh ngo¹i biªn, viªm tôy.
Níc tiÓu cã mµu n©u xÉm do chÊt chuyÓn hãa cña thuèc
1.1.3.4. ¸p dông ®iÒu trÞ
ChØ ®Þnh
- Lþ amÝp cÊp ë ruét
Dîc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi
s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa
-¸p xe gan do amÝp, amÝp trong c¸c m«
- NhiÔm trichomonas vaginalis : cÇn ®iÒu trÞ cho c¶ vî vµ chång.
- BÖnh do Giardia Lamblia
- NhiÔm khuÈn kþ khÝ; viªm mµng trong tim, nhiÔm khuÈn toµn th©n, ¸p xe n·o, viªm
mµng n·o cã mñ, viªm loÐt lîi cÊp, viªm quanh th©n r¨ng...
Chèng chØ ®Þnh
Kh«ng nªn dïng Metronidazol cho phô n÷ cã thai (®Æc biÖt trong 3 th¸ng ®Çu), phô n÷
cho con bó, ngêi cã tiÒn sö qu¸ mÉn víi thuèc.
CÇn thËn träng khi dïng thuèc ë bÖnh nh©n cã tiÒn sö rèi lo¹n thÓ t¹ng m¸u, bÖnh ë hÖ
thèng thÇn kinh trung ¬ng. Ph¶i gi¶m liÒu ë ngêi bÞ suy gan nÆng.
LiÒu lîng
Metronidazol cã thÓ uèng díi d¹ng viªn nÐn (250 mg, 500 mg) hoÆc dung dÞch treo
metronidazol benzoat. Trêng hîp bÖnh nh©n kh«ng uèng ®îc, cã thÓ truyÒn tÜnh m¹ch
(dung dÞch 5 mg/ mL), tèc ®é truyÒn 5 mL/ phót.
- §iÒu trÞ lþ a mÝp cÊp: cã thÓ dïng ®¬n ®éc hoÆc tèt h¬n nªn phèi hîp víi iodoquinol
hoÆc víi diloxanid furoat. LiÒu thêng dïng cho ngêi lín lµ 750 mg, ngµy uèng 3 lÇn
trong 5- 10 ngµy, uèng sau b÷a ¨n.
-¸p xe gan do amÝp: ngêi lín uèng 500 - 750 mg/ lÇn, ngµy 3 lÇn trong 5 - 10 ngµy.
§èi víi trÎ em liÒu thêng dïng lµ 30 - 40 mg/ kg/ 24 giê, chia lµm 3 lÇn, uèng liÒn 5 - 10
ngµy.
- BÖnh do Giardia:
. Ngêi lín: uèng 250 mg, ngµy 3 lÇn, trong 5 - 7 ngµy hoÆc uèng 1 lÇn 2g/ ngµy, trong 3
ngµy.
. TrÎ em: uèng 15 mg/ kg/ ngµy, chia lµm 3 lÇn, trong 5- 10 ngµy.
Tinidazol (Fasigyne): viªn nÐn 500 mg. Lµ dÉn xuÊt thÕ cña imidazol (C 8H13N3O4). T¸c
dông vµ c¬ chÕ t¸c dông t¬ng tù metronidazol, chØ kh¸c nhau vÒ dîc ®éng häc: hÊp thu
nhanh vµ hoµn toµn qua ®êng tiªu hãa, nång ®é tèi ®a trong m¸u ®¹t ®îc sau 2giê, t/2 =
12- 14 giê, g¾n vµo protein huyÕt t¬ng 8 - 12%, thÊm vµo mäi m«, th¶i trõ chñ yÕu qua
thËn, phÇn nhá qua ph©n (tû lÖ 5: 1).
LiÒu lîng: liÒu duy nhÊt 2g. HoÆc ®iÒu trÞ c¸c nhiÔm khuÈn kþ khÝ dïng ngµy ®Çu 2g;
ngµy sau 1g (hoÆc 500 mg 2 lÇn) trong 5- 6 ngµy.
1.1.3.5. T¬ng t¸c thuèc
Metronidazol lµm t¨ng t¸c dông chèng ®«ng m¸u cña c¸c thuèc kh¸ng vitamin K, cã thÓ
g©y ch¶y m¸u nÕu dïng ®ång thêi metronidazol víi warfarin.
Dîc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi
s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa
Phenobarbital vµ c¸c thuèc g©y c¶m øng microsom gan lµm t¨ng chuyÓn hãa
metronidazol nªn metronidazol th¶i trõ nhanh h¬n.
Metronidazol cã t¸c dông kiÓu disulfiram (cai rîu)v× vËy, kh«ng nªn uèng rîu trong
thêi gian dïng thuèc ®Ó tr¸nh t¸c dông ®éc trªn thÇn kinh: ®au ®Çu, buån n«n, n«n, chãng
mÆt, rèi lo¹n t©m thÇn, ló lÉn...
1.2. Thuèc diÖt amÝp trong lßng ruét (diÖt amÝp do tiÕp xóc)
Thuèc tËp trung ë trong lßng ruét vµ cã t¸c dông víi thÓ minuta (sèng ho¹i sinh trong
lßng ruét) vµ bµo nang (thÓ kÐn).
1.2.1. Diloxanid (Furamid)
Diloxanid Furoat lµ dÉn xuÊt dicloro acetamid cã t¸c dôn g chñ yÕu víi amÝp trong lßng
ruét.
1.2.1.1. T¸c dông
Thuèc cã t¸c dông diÖt trùc tiÕp amÝp trong lßng ruét nªn ®îc dïng ®Ó ®iÒu trÞ c¸c bÖnh
amÝp ë ruét.
Diloxanid cã hiÖu lùc cao ®èi víi bµo nang amÝp. Kh«ng cã t¸c dông ®èi víi amÝp ë trong
c¸c tæ chøc.
C¬ chÕ t¸c dông cña thuèc cha ®îc s¸ng tá. Diloxanid cã cÊu tróc gÇn gièng
cloramphenicol (®Òu lµ dÉn xuÊt dicloro acetamid) nªn thuèc cã thÓ øc chÕ sù tæng hîp
protein cña vi sinh vËt.
1.2.1.2. Dîc ®éng häc
Nh÷ng nghiªn cøu trªn ®éng vËt cho thÊy diloxanid hÊp thu rÊt chËm nªn nång ®é thuèc ë
trong ruét kh¸ cao. T¹i ruét thuèc (Diloxanid furoat) bÞ thuû ph©n thµnh diloxanid vµ acid
furoic. Lîng thuèc ®· hÊp thu ®îc th¶i trõ trªn 50% qua thËn díi d¹ng glucuronid
trong 6 giê ®Çu tiªn. Díi 10% liÒu dïng th¶i trõ qua ph ©n.
1.2.1.3. T¸c dông kh«ng mong muèn
Thuèc dung n¹p tèt ngay c¶ khi dïng liÒu cao. Diloxanid Ýt g©y c¸c ph¶n øng cã h¹i
nghiªm träng.
Hay gÆp c¸c rèi lo¹n trªn ®êng tiªu hãa: chíng bông (87%), ch¸n ¨n (3%), n«n (6%),
tiªu ch¶y (2%), co cøng bông (2%).
Ýt gÆp c¸c triÖu chøng trªn hÖ thÇn kinh trung ¬ng: nhøc ®Çu, ngñ lÞm, chãng mÆt, hoa
m¾t, nh×n ®«i, dÞ c¶m...
1.2.1.4. ¸p dông ®iÒu trÞ
ChØ ®Þnh
Diloxanid ®îc lùa chän ®Ó ®iÒu trÞ amÝp thÓ bµo nang (kh«ng cã triÖu chøng l©m sµng ë
nh÷ng vïng kh«ng cã dÞch bÖnh lu hµnh).