Bài giảng Tác dụng của kháng sinh và sự đề kháng của vi khuẩn

Ths.LEÂ VAÊN AÁM

Khoa Noâng Nghieäp – Ñaïi Hoïc Baïc Lieâu

Mail: vanamlevn@gmail.com

Taùc ñoäng cuûa khaùng sinh & Söï ñeà khaùng cuûa vi khuaån

ệ ả Tài li u tham kh o EN

ệ ả Tài li u tham kh o EN (tt)

 Theo nguồn gốc (Waksman., 1951): KS là chất hóa học có nguồn gốc từ vi sinh thể, có khả năng ức chế, thậm chí tiêu diệt một số vi khuẩn hay vi sinh thể khác, các chất này được điều chế bằng cách chiết xuất hay bán tổng hợp.

 Theo tác dụng điều trị: Kháng sinh là tất cả các chất tự nhiên, bán tổng hợp hay tổng hợp, có tác dụng kháng khuẩn

Ị 1.Đ NH NGHĨA KHÁNG SINH

 Theo cấu trúc hóa học:

2.PHÂN LO IẠ

Beta-lactam

Sulfamid

Aminoglycosid

Diaminopyrimidin

Polypeptid

Quinolon

Tetracyclin

Nitrofuran

Phenicol

Nhóm khác

Macrolid & tương tự

 Theo cơ chế tác động

3.2.1. Theo cấu trúc hoá học (1) Nhóm beta-lactam: penicillin, ampicillin, amoxcillin, cephalosporin. (2) Nhóm Aminoglycosid: streptomycin, gentamycin, kanamycin, neomycin, Amikacin, Tobramycin, Spectinomycin. (3) Nhóm Polypeptid: colistin, bacitracin, polymyxin. (4) Nhóm Tetracyclin: tetracyclin, oxytetracyclin, chlotetracyclin, doxycyclin. (5) Nhóm Phenicol: chloramphenicol, thiamphenicol, florphenicol (6) Nhóm Macrolid: erythromycin, spiramycin, tylosin, Tiamulin, Josamycin

(7) Nhóm kháng sinh gần gũi với macrolid (Lincosamides): lincomycin, virginamycin. (8) Nhóm Sulfamid: sulfaguanidin, sulfacetamid, sulfamethoxazol, Sulfadimidin, Sulfacloropyridazin, Sulfaclozin, Sulfaquinoxalin. (9) Nhóm Diaminopyrimidin: trimethoprim, diaveridin, ormethoprim, pyrimethamin

(10) Nhóm Quinolon: acid nalidixic, flumequin, norfloxacin, enrofloxacin, ciprofloxacin, ofloxacin, marbofloxacin... (11) Nhóm Nitrofuran: Furazolidone (12) Nhóm khác: -Glycopeptides: vanacomycine, Teicoplanin -Fosfomycine -Rifampicine

2.PHÂN LOẠI (tt)

Cô cheá taùc ñoäng cuûa khaùng sinh

mARN

ADN

30S

Protein

50S

Chöùc naêng & Toång hôïp a. Nucleic

anticodon

Ribosome

acid amin

tARN

Rifamycin Quinolon Nitro 5-imidazol Nitrofuran Sulfamid Trimethoprim

Toång hôïp protein

Maøng baøo töông Polymyxin Amphoterincin B

Thaønh (cid:0) -lactamin Fosfomycin Glycopeptid

Aminosid (30S) Phenicol (50S) Cyclin (30S) Macrolid (50S) Lincosamid (50S) A. fusidic (50S)

Riboâ theå

Caáu taïo thaønh vi khuaån

Cô cheá taùc ñoäng cuûa khaùng sinh (tt)

a.Ức chế tổng hợp thành tế bào của vi khuẩn (Ức chế tổng hợp peptidoglycan):

-Beta-lactam ức chế transpeptidase -Vancomycin ức chế giai đoạn cuối của sự tổng hợp bằng tạo phức với dipeptid -Fosfomaycin ức chế pyruvil transferase

Cô cheá taùc ñoäng cuûa khaùng sinh (tt)

b.Ức chế tổng hợp protein cần cho vi khuẩn:

-Macrolid: giai đoạn đầu. Tetracyclin, chloramphenicol: giai đoạn tạo chuỗi amin -Aminosid: ức chế cả 2 giai đoạn.

Cô cheá taùc ñoäng cuûa khaùng sinh (tt)

c.Ức chế tổng hợp hay ức chế chức năng của acid nucleic

-Nitro-5-imidazole, nitrofuran: gây đức đoạn phân tử DNA -Quinolon: ức chế DNA-gyrase -Ức chế sự sao chép -Sulfamid, trimethoprim: ức chế các enzym tổng hợp acid nucleic.

Cô cheá taùc ñoäng cuûa khaùng sinh (tt)

d.Ức chế chức năng màng tế bào vi khuẩn

Polymycin: làm tăng tính thấm 1 số ion, mất đi tính thấm chọn lọc của màng

2.PHÂN LOẠI (tt)

Theo taùc động khaùng khuaån

Chia làm 2 nhóm Kháng sinh Kìm khuẩn & sát khuẩn

KHAÙNG SINH KÌM KHUAÅN & DIEÄT KHUAÅN

Taùc ñoäng dieät khuaån

Taùc ñoäng kìm khuaån Taêng noàng ñoä

in vitro

Hieäu löïc kìm khuaån Hieäu löïc dieät khuaån (inhibitory effect) (bactericidal effect)

10/22/15

2

KHAÙNG SINH KÌM KHUAÅN

= Söû duïng hieäu löïc kìm khuaån trong ñieàu trò

( Macrolid, Cyclin, Phenicol )

KHAÙNG SINH DIEÄT KHUAÅN

= Söû duïng hieäu löïc dieät khuaån trong ñieàu trò

( (cid:0) -lactam, Aminosid, Fluoroquinolon )

TÍNH TÖÔNG ÑOÁI

Penicillin : kìm khuaån vôùi Enterococci

10/22/15

Chloramphenicol : dieät khuaån vôùi H. influenza

KS PHUÏ THUOÄC THÔØI GIAN & NOÀNG ÑOÄ

Yeáu toá aûnh höôûng ñeán hieäu löïc dieät khuaån /KS

Thôøi gian tieáp xuùc VK Noàng ñoä KS

KS phuï thuoäc noàng ñoä

Aminosid, Fluoro-

10/22/15

KS phuï thuoäc thôøi gian (cid:0) -lactam, Glycopeptid Rifampicin

quinolon

Söï ñeà khaùng cuûa vi khuaån

 Nhaän ñònh veà tình hình ñeà khaùng KS

 4 cô cheá ñeà khaùng KS  Voâ hoaït KS ( aminoglycosid, tetracyclin..)…  Thay ñoåi ñieåm ñích ( betalactamin..)  Giaûm tính thaám / thaønh VK (tetracyclin..)  Thay ñoåi kieåu bieán döôõng ( sulfamid..)

Söï ñeà khaùng cuûa vi khuaån

 Nguoàn goác tính ñeà khaùng KS

Söï ñeà khaùng töï nhieân. ( Enterobacteries khaùng Macrolide) Söï ñeà khaùng thu nhaän.  Ñeà khaùng do nhieãm saéc theå ( 1020%)  Ñeà khaùng do plasmid ( 8090%)  Ñeà khaùng do transposon.

 - Vi khuẩn sản xuất các enzym làm biến

đổi hoạt vô hoạt kháng sinh

 - Thay đổi cấùu trúc điểm tiếp nhận

(receptor)

 - Ngăn cản sự vận chuyển kháng sinh

vào trong tế bào

 - Thay đổi quá trình biến dưỡng

ơ ế ủ ự ề C ch c a s đ kháng

 Chọn kháng sinh: để có cơ sở thích hợp,

chúng ta dựa vào:

-Kết quả chẩn đoán bệnh. -Dựa vào kháng sinh đồ hay những hiểu biết về thống kê dịch tể. -Tác động dược lý. -Cơ địa của thú

 Nguyên tắc của liệu pháp kháng sinh: nhanh,

mạnh & lâu.

Ử Ụ S D NG KHÁNG SINH

 Biện pháp hạn chế sự đề kháng thuốc:

-Không sử dụng kháng sinh có phổ kháng khuẩn rộng hoặc kháng sinh thế hệ mới trong khi kháng sinh có phổ hẹp, kháng sinh cũ vẫn có hiệu quả.

-Kết hợp kháng sinh với mục đích ngăn đề kháng, các kháng sinh thành phần phải sử dụng nguyên liều lượng

Ử Ụ S D NG KHÁNG SINH

Mục đích:

- Mở rộng phổ kháng khuẩn - Tăng hiệu lực sát khuẩn - Ngăn sự đề kháng thuốc

ố ợ Ph i h p kháng sinh

ố ợ ắ

Các nguyên t c ph i h p kháng sinh

A. Kết hợp tăng hoạt tính 1.Làm mạnh tác dụng kháng khuẩn -Hai kháng sinh có tác dụng lên cùng một hệ thống chuyển hóa, ở hai vị trí khác nhau -Kết hợp hai kháng sinh có tác dụng lên chu trình chuyển hóa khác nhau -Không kết hợp hai chất có cùng cơ chế kháng khuẩn, cùng tác dụng vào mộtđiểm. -Kết hợp hai kháng sinh kéo dài thời gian bán hủy do ức chế chuyển hóa hoặc do ức chế bài tiết.

ố ợ ắ

2. Mở rộng hoạt phổ 3. Giảm nguy cơ lờn thuốc 4. Ức chế các enzym phân hủy kháng sinh

Các nguyên t c ph i h p kháng sinh (tt)

ố ợ ắ

5. Ví dụ kết hợp kháng sinh làm tăng hoạt tính - Rifampin + amphotericin B: tăng tác dụng kháng nấm - Rifampin + quinolon: tác dụng hiệp lực - Rifampin + vancomycin: tác dụng hiệp lực - Rifampin + lincomycin: hiệp lực trị tụ cầu khuẩn - Rifampin + erythromycin: hiệp lực trị tụ cầu khuẩn

Các nguyên t c ph i h p kháng sinh (tt)

- Quinolon có tác dụng hiệp lực với aminosid, colistin, polymicin. - Erythromycin+ sulfamide: hiệp lực trị Haemophilus influenza - Erythromycin + cyclosporin: tăng hiệu lực cyclosporin

ụ ế ợ 5. Ví d k t h p kháng sinh làm ạ tăng ho t tính (tt)

1- Giảm hấp thụ Một số kháng sinh kết hợp uống chung sẽ làm giảm hấp thu thuốc qua ruột làm giảm hoạt tính. 2- Tăng chuyển hóa 3- Tác dụng đối kháng

- Nhóm kháng sinh có tác dụng diệt khuẩn: penicilline, cefalosporin, aminoside, vancomycine. - Nhóm kháng sinh có tác dụng tĩnh khuẩn: tetracycline, chloramphenicol, erythromycine, clindamycine.

ế ợ ả ạ B.K t h p làm gi m ho t tính

4.Ví dụ kết hợp làm giảm hiệu lực thuốc - Các kháng sinh sau đây làm giảm hiệu lực của penicilline: chloramphenicol, tetracycline, lincomycin, clindamycin, quinolon, rifampin, neomycin. - Penicilline +chloramphenicol: giảm hiệu lực penicilline, tăng tác dụng của chloramphenicol. - Quinolon có tác dụng đối kháng với chloramphenicol, tetracycline, nitrofurantoin. - rifampin làm giảm hiệu lực của chloramphenicol

ế ợ ạ ả B.K t h p làm gi m ho t tính (tt)

 Cephalosporin + colistin: tăng độc tính thận.  Cephalosporin + erythromycin: giảm hiệu lực

cephalosporin, tăng độc tính thận.

 Cephalosporin + vancomycin: tăng độc tính

thận.

 Chloramphenicol + sulfamide: tăng nguy cơ

tai biến máu

ế ợ ộ C. K t h p làm tăng đ c tính

 - Nhóm kháng sinh aminoside (streptomycin,

gentamycin, kanamycin…) gây độc

 tính trên tai và thận. Nếu kết hợp hai kháng sinh cùng nhóm sẽ làm tăng độc tính, vì vậy nên

ế ợ ả ộ D. K t h p làm gi m đ c tính