Bài giảng Thị trường chứng khoán - Nguyễn Văn Huân

Chia sẻ: Ngoc Ngoc | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:97

Thêm vào BST

Báo xấu

672
lượt xem 360
download

Bài giảng Thị trường chứng khoán - Nguyễn Văn Huân

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nhu cầu về vốn để tiến hành đầu tư và các nguồn tiết kiệm có thể phát sinh từ các chủ thể khác nhau trong nền kinh tế. Trong đó, thường xảy ra tình huống: những người có vốn nhàn rỗi lại không có cơ hội đầu tư hoặc không biết đầu tư vào đâu. Từ đó hình thành nên một cơ chế chuyển đổi từ tiết kiệm sang đầu tư. Cơ chế đó được thực hiện và điều chỉnh trong khuôn khổ một thị trườn đó là thị trường tài chính. Trên thị trường tài chính, những người thiếu vốn huy động vốn bằng...

Chủ đề:

Bình luận(1) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Thị trường chứng khoán - Nguyễn Văn Huân

BÀI GIẢNG THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN GV: Nguyễn Văn Huân Hồ Thanh Hương BM: Hệ thống thông tin kinh tế
MỤC LỤC TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN..........................................................................6 1.1. ĐẠI CƯƠNG VỀ THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH.........................................................................6 1.1.1. Khái niệm thị trường tài chính..............................................................................................6 1.1.2. Chức năng của thị trường tài chính......................................................................................6 1.2.6. Giới thiệu một số TTCK trên thế giới...............................................................................27 1.2.6.1. Thị trường chứng khoán Mỹ.............................................................................................27 1.2.6.4. TTCK Việt Nam................................................................................................................30 CHƯƠNG 2.........................................................................................................................................32 GIÁ TRỊ THỜI GIAN CỦA TIỀN TỆ.................................................................................................32 2.3.1. Giá trị hiện tại của một khoản tiền trong tương lai..........................................................34 2.3.2. Giá trị hiện tại của các khoản tiền khác nhau trong tương lai ..........................................35 2.3.3. Giá trị hiện tại của các khoản tiền đồng nhất. .................................................................36 CHƯƠNG 3.........................................................................................................................................37 CỔ PHIẾU............................................................................................................................................37 3.1. KHÁI NIỆM...............................................................................................................................37 3.2. CÁC DẠNG CỔ PHIẾU............................................................................................................37 3.3. CỔ PHIẾU PHỔ THÔNG.........................................................................................................38 3.3.1. Khái niệm và quyền lợi......................................................................................................38 3.3.2. Các hình thức giá trị của cổ phiếu thường.........................................................................39 3.4. CỔ PHIẾU ƯU ĐÃI..................................................................................................................40 3.4.1. Khái niệm và quyền lợi......................................................................................................40 3.4.2. Các loại cổ phiếu ưu đãi....................................................................................................40 3.5. CỔ PHIẾU CHƯA PHÁT HÀNH.............................................................................................41 3.6. ĐẶC ĐIỂM CỦA CỔ PHIẾU....................................................................................................41 Tính thanh khoản cao....................................................................................................................41 Tính Tư bản giả............................................................................................................................42 Tính Rủi ro cao.............................................................................................................................42 3.7. ĐỊNH GIÁ CỔ PHIẾU...............................................................................................................42 3.7.1. Các cặp khái niệm về giá trị...................................................................................................42
3.7.1.1. Giá trị thanh lý và giá trị hoạt động...................................................................................42 3.7.1.2. Giá trị sổ sách và giá trị thị trường....................................................................................42 3.7.1.3. Giá trị thị trường và giá trị lý thuyết.................................................................................43 3.7.2. Định giá cổ phiếu ưu đãi....................................................................................................43 3.7.3. Định giá cổ phiếu thường...................................................................................................43 3.7.3.1 Ý tưởng chung....................................................................................................................43 3.7.3.2 Phương pháp định giá cổ phiếu theo dòng cổ tức.............................................................44 3.7.3.3. Phương pháp định giá cổ phiếu theo tỷ số PE (Price- Earnings ratio)..............................45 3.8. PHÁT HÀNH CHỨNG KHOÁN..............................................................................................45 3.8.1. Các chủ thể phát hành.........................................................................................................46 3.8.1.1. Chính phủ..........................................................................................................................46 3.8.1.2. Các doanh nghiệp..............................................................................................................46 3.8.1.3. Các quỹ đầu tư..................................................................................................................46 3.8.2 Các phương thức phát hành chứng khoán............................................................................46 3.8.2.1. Phân loại theo đợt phát hành.............................................................................................46 3.8.2.2. Phân loại theo đối tượng mua bán chứng khoán...............................................................47 3.8.3. Phát hành chứng khoán lần đầu ra công chúng..................................................................48 3.8.3.1. Điều kiện phát hành chứng khoán lần đầu ra công chúng...............................................48 3.8.3.2. Thủ tục phát hành..............................................................................................................49 3.8.3.3 Bảo lãnh phát hành chứng khoán.......................................................................................52 3.8.4. Quản lý Nhà nước về phát hành chứng khoán...................................................................53 CHƯƠNG 4.........................................................................................................................................55 TRÁI PHIẾU VÀ ĐỊNH GIÁ TRÁI PHIẾU.........................................................................................55 4.1. KHÁI NIỆM...............................................................................................................................55 4.2. ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN................................................................................................................56 4.3. ĐẶC TRƯNG............................................................................................................................56 4.4. PHÂN LOẠI TRÁI PHIẾU........................................................................................................57 4.4.1. Phân loại theo người phát hành: ........................................................................................57 4.4.2. Phân loại lợi tức trái phiếu ................................................................................................57 4.4.3. Phân loại theo mức độ đảm bảo thanh toán của người phát hành....................................58 4.4.4. Phân loại dựa vào hình thức trái phiếu .............................................................................58 4.4.5. Phân loại dựa vào tính chất trái phiếu...............................................................................58 4.5. Định giá trái phiếu.....................................................................................................................59
4.5.1. Định giá trái phiếu không có thời hạn................................................................................59 4.5.2. Định giá trái phiếu có kì hạn được hưởng lãi định kỳ.......................................................60 4.5.3. Định giá trái phiếu có kỳ hạn không hưởng lãi định kỳ.....................................................60 4.5.4. Định giá trái phiếu trả lãi theo định kỳ nửa năm................................................................61 4.6. Phân tích sự biến động của giá trái phiếu.................................................................................61 4.7. Các phương thức phát hành chứng khoán (xem lại chương 3).................................................62 CHƯƠNG 5.........................................................................................................................................64 LỢI SUẤT VÀ RỦI RO.......................................................................................................................64 5.1. ĐỊNH NGHĨA LỢI NHUẬN VÀ RỦI RO................................................................................64 5.2. ĐO LƯỜNG RỦI RO................................................................................................................64 5.2.1. Lợi nhuận kỳ vọng và độ lệch chuẩn................................................................................65 5.2.2. Hệ số biến đổi (coefficient of variation)............................................................................65 5.3. THÁI ĐỘ ĐỐI VỚI RỦI RO....................................................................................................66 5.4. LỢI NHUẬN VÀ RỦI RO CỦA MỘT DANH MỤC ĐẦU TƯ...............................................67 5.4.1. Lợi nhuận của danh mục đầu tư........................................................................................67 5.4.2. Rủi ro của danh mục đầu tư...............................................................................................68 5.5. ĐA DẠNG HÓA DANH MỤC ĐẦU TƯ NHẰM GIẢM RỦI RO............................................68 CHƯƠNG 6.........................................................................................................................................72 CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH............................................................................................................72 6.1.THỊ TRƯỜNG CÁC CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH................................................................72 6.2.2.1. Hợp đồng tương lai trên thị trường hàng hóa và thị trường chứng khoán........................77 6.2.2.2. Hợp đồng tương lai trên thị trường ngoại hối..................................................................78 6.2.2.3 Thành phần tham gia giao dịch...........................................................................................78 6.2.2.4. Cơ chế giao dịch................................................................................................................78 6.2.2.5. Đặc điểm của giao dịch tương lai....................................................................................79 6.2.2.6. Cách thức sử dụng hợp đồng tương lai............................................................................79 6.2.2.8. Ưu nhược điểm của hợp đồng tương lai.........................................................................83 6.2.3. Hợp đồng quyền chọn (Option).........................................................................................84 6.2.3.1. Các loại quyền chọn.........................................................................................................84 6.2.3.2. Bộ phận cấu thành nên giá quyền chọn...........................................................................85 6.2.3.3. Yếu tố ảnh hưởng đến giá quyền chọn...........................................................................85 6.2.3.4. Chức năng kinh tế của quyền chọn.................................................................................85 6.2.3.5. Ưu, nhược điểm của quyền chọn.....................................................................................86
6.2.4. Hợp đồng hoán đổi (SWAPS)..............................................................................................86 6.3.2. Mặt tiêu cực của công cụ phái sinh....................................................................................90 6.3.4. Mức độ áp dụng các công cụ phái sinh ở Việt Nam..........................................................91 6.3.5. Nhưng giải pháp nhằm phát triển thị trường phái sinh ở Việt Nam.................................93
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN 1.1. ĐẠI CƯƠNG VỀ THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH 1.1.1. Khái niệm thị trường tài chính Nhu cầu về vốn để tiến hành đầu tư và các nguồn tiết kiệm có thể phát sinh từ các chủ thể khác nhau trong nền kinh tế. Trong đó, thường xảy ra tình huống: những người có vốn nhàn rỗi lại không có cơ hội đầu tư hoặc không biết đầu tư vào đâu. Từ đó hình thành nên một cơ chế chuyển đổi từ tiết kiệm sang đầu tư. Cơ chế đó được thực hiện và điều chỉnh trong khuôn khổ một thị trườn đó là thị trường tài chính. Trên thị trường tài chính, những người thiếu vốn huy động vốn bằng cách phát hành ra các công cụ tài chính như cổ phiếu, trái phiếu… Những người có vốn dư thừa, thay vì trực tiếp đầu tư vào máy móc thiết bị, nhà xưởng để sản xuất hàng hóa hay cung cấp dịch vụ, sẽ đầu tư (mua) các công cụ tài chính được phát hành bởi những người cần huy động vốn. Vậy, thị trường tài chính là nơi diễn ra sự chuyển vốn từ những người dư thừa vốn tới những người thiếu vốn. Thị trường tài chính cũng có thể được định nghĩa là nơi phát hành, mua bán, trao đổi và chuyển nhượng các công cụ tài chính theo các quy tắc, luật lệ đã được ấn định. Trong nền kinh tế thị trường, sự tồn tại và phát triển của thị trường tài chính là tất yếu khách quan. Hoạt động trên thị trường tài chính có những tác động, hiệu ứng trực tiếp tới hiệu quả đầu tư của các cá nhân của cac doanh nghiệp và hành vi của người tiêu dùng, và tới động thái chung của toàn bộ nền kinh tế. 1.1.2. Chức năng của thị trường tài chính - Huy động và dẫn vốn từ nơi thừa vốn sang nơi thiếu vốn Thị trường tài chính có chức năng cơ bản là dẫn vốn từ những người dư thừa vốn sang những người cần vốn. Với những người dư thừa vốn, thu nhập lớn hơn chi tiêu, những người này có thể là Chính phủ, các tổ chức hoặc cá nhân. Trong khi đó, do chi tiêu lớn hơn thu nhập, chính phủ, các tổ chức và cá nhân khacs lại cần vốn. Sự chuyển dịch vốn này được thực hiện theo sơ đồ sau:
TÀI TRỢ GIÁN TIẾP CÁC TRUNG GIAN TÀI VỐN CHÍNH VỐN VỐN Người đi vay vốn Người cho vay vốn 1. Hộ gia đình THỊ 1.Hộ gia đình 2. Doanh nghiệp VỐ TRƯỜNG VỐN 2. Doanh nghiệp 3. Chính phủ TÀI CHÍNH 3. Chính phủ 4. Nước ngoài 4. Nước ngoài TÀI TRỢ TRỰC TIẾP Sơ đồ: Chức năng dẫn chuyển vốn của thị trường tài chính Qua sơ đồ trên ta thấy, sự chuyển dịch vốn được thực hiện qua hai con đường, tài trợ trực tiếp và tài trợ gián tiếp. Trong tài trợ trực tiếp, những người cần vốn huy động trực tiếp từ những người có vốn bằng cách bán các chứng khoán cho họ. Các chứng khoán này là các công cụ tài chính, nó cung cấp quyền yêu cầu về thu nhập và tài sản và các quyền khác cho chủ sở hữu đối với người phát hành. Các chứng khoán được mua bán rộng rãi trên thị trường cấp một và thị trường cấp hai. Cách thức thứ hai để dẫn vốn là tài trợ gián tiếp thông qua các trung gian tài chính. Các trung gian tài chính như các ngân hang, các tổ chức tín dụng, các tổ chức bảo hiểm và các trung gian khác có vai trò trò cực kì quan trọng trong việc tích tụ, tập trung và phân phối vốn trong nền kinh tê, đồng thời các tổ chức này cũng có vai trò quan trọng trong việc cấp vốn và hỗ trợ cho dòng tài chính trực tiếp như thong qua các hoạt động: đại lý, bảo lãnh, thanh toán v.v.. Như vậy, thong qua việc dẫn chuyển vốn, thị trường tài chính có vai trò quan trọng trong việc tích tụ, tập trung và phân phối vốn trong nền kinh tế, trên cơ sở đó làm tăng năng suất và hiệu quả của toàn bộ nền kinh tế. Thị trường tài chính trực tiếp cải thiện mức sống cho cả những người có vốn và những người cần vốn. - Xác định giá cả của các tài sản tài chính Thông qua quan hệ giữa người mua và người bán (quan hệ cung cầu trên thị trường) giá cả của các tài sản tài chính được xác định. Vì vậy, thị trường tài chính là nơi hình thành nên giá cả của các tài sản tài chính- các “hàng hóa” trên thị trường. - Tạo tính thanh khoản cho thị trường tài chính Thị trường tài chính cung cấp một cơ chế để các nhà đầu tư có thể trao đổi, mua bán các tài sản tài chính của mình trên thị trường thứ cấp, như vậy thị trường tài chính tạo ra
tính thanh khoản, người đầu tư sẽ buộc phải nắm giứ các công cụ nợ cho tới khi đáo hạn, hoặc nắm giữ các công cụ vốn cho tới khi công ty phá sản hoặc giải thể phải thanh lý tài sản. Mức độ thanh khoản của các thị trường tài chính là khác nhau, nó phụ thuộc vào sự phát triển của thị trường. - Giảm thiểu chi phí choc ac chủ thể tham gia trên thị trường Để cho các giao dịch có thể diễn ra, những người mua và những người bán cần phải bỏ ra các chi phí như chi phí tìm kiếm đối tác và tìm kiếm thông tin trong quá trình trước, trong và sau khi ra các quyết định đầu tư. Nhờ tính tập trung, các thông tin phục vụ quá trình đầu tư được cung cấp đầy đủ, chính xác và nhanh chóng trên thị trường tài chính, từ đó cho phép giảm thiểu những chi phí đối với các chủ thể trên thị trường cũng như đối với toàn bộ nền kinh tế. - Khuyến khích cạnh tranh và tăng hiệu quả kinh doanh Thị trường tài chính là thị trường định giá các công cụ tài chính, vì vậy, sẽ khuyến khích quá trình phân phối vốn một cách có hiệu quả, góp phần tăng tính cạnh tranh giữa các doanh nghiệp và từ đó đặt ra cho các doanh nghiệp phải tăng hiệu quả kinh doanh để có thể tồn tại và phát triển. - Ổn định và điều hòa lưu thông tiền tệ Thị trường tài chính có một chức năng quan trọng là ổn định và điều hòa lưu thông tiền tệ, đảm bảo sự phát triển lành mạnh của nền kinh tế. Chức năng này được thể hiện thông qua việc mua bán các trái phiếu, tín phiếu và các giấy tờ có giá khác của Ngân hang Trung ương trên thị trường tài chính và thị trường tiền tệ. Thông qua đó, Chính phủ có thể huy động được nguồn vốn lớn để bù đắp thâm hụt ngân sách và kiểm soát lạm phát. Ngoài ra, Ngân hang Trung ương cũng có thể mua bán ngoại tệ trên thị trường ngoại hối để điều chỉnh lượng cung và cầu ngoại tệ nhằm giúp Chính phủ ổn định tỷ giá hối đoái. Như vậy, thị trường tài chính có chức năng hết sức quan trọng không những đối với nền kinh tế mà cả đối với từng cá nhân, tổ chức kinh tế. Thị trường tài chính tạo điều kiện cho phép vốn được chuyển từ người có tiền nhàn rỗi và không có cơ hội đầu tư hiệu quả sang cho người có cơ hội đầu tư, có khả năng sản xuất, giúp nâng cao khả năng suất và hiệu quả toàn bộ nền kinh tế. Ngoài ra, thị trường tài chính cũng trực tiếp cải thiện mức sống của người tiêu dung bằng cách giúp hị chọn thời điểm cho việc mua sắm tốt hơn. Thị trường tài chính hoạt động hiệu quả sẽ trực tiếp cải thiện đời sống kinh tế xã hội. 1.1.3. Cấu trúc của thị trường tài chính Căn cứ vào các tiêu thức khác nhau, người ta phân loại thị trường tài chính thành các thị trường bộ phận.
* Thị trường tiền tệ và thị trường vốn Căn cứ vào thời hạn luân chuyển của vốn, thị trường tài chính được chia thành thị trường tiền tệ và thị trường vốn. Thị trường tiền tệ: Thị trường tiền tệ là thị trường mua bán các chứng khoán nợ ngắn hạn có thời gian luân chuyển vốn không quá 1 năm. Thông thường các chủ thể đi vay trên thị trường này là những chủ thể tạm thời thiếu hụt tiền tệ phục vụ cho các nhu cầu thanh toán. Do vậy, khi thông qua các giao dịch mua bán quyền sử dụng vốn ngắn hạn mà thị trường tiền tệ đã cung ứng một lượng tiền tệ cho các bên cần vốn nhằm thoả mãn nhu cầu thanh toán (cũng chính vì lý do này mà nó được gọi là thị trường tiền tệ). Những chủ thể cung vốn (cho vay) thì lại là những chủ thể tạm thời có vốn nhàn rỗi (có thể là do chưa dùng tới hoặc đang tìm kiếm cơ hội đầu tư), do vậy họ tranh thủ chuyển nhượng quyền sử dụng các khoản vốn nhàn rỗi của họ trong thời gian ngắn để hưởng lãi. Tuy nhiên vì là đầu tư thời gian ngắn, đầu tư mang tính nhất thời những nhà đầu tư này quan tâm không nhiều tới mức lãi mà quan tâm hơn tới độ an toàn, tính thanh khoản để có thể rút vốn ngay khi cần. Các hình thức đầu tư như thế trên thị trường tiền tệ thường có độ an toàn tương đối cao, nhưng lại thường có mức lợi tức thấp. Khối lượng và giá trị giao dịch trên thị trường tiền tệ thường có quy mô lớn nên bên cho vay thường là các ngân hàng, công ty tài chính hoặc phi tài chính; còn bên vay vốn thường là Chính phủ, các công ty và ngân hàng. Chứng khoán mua bán trên thị trường tiền tệ thường được mua bán rộng rãi hơn chứng khoán dài hạn và như vậy có xu hướng lỏng hơn. Chứng khoán ngắn hạn cũng có biên độ dao động giá nhỏ hơn các chứng khoán dài hạn và do vậy chúng là khoản đầu tư an toàn hơn. Cấu trúc thị trường tiền tệ Bao gồm: • Thị trường cho vay ngắn hạn trực tiếp; • Thị trường liên ngân hàng; • Thị trường mở; • Thị trường hối đoái. Trong đó: Thị trường cho vay ngắn hạn trực tiếp: Gồm có thị trường chính thức và không chính thức. Thị trường này hoạt động dựa vào hoạt động của các tổ chức tài chính trung gian. Các tổ chức này sẽ huy động các nguồn vốn nhàn rỗi của các tổ chức kinh tế, cá nhân bằng hình thức huy động tiền gửi tiết kiệm và đem cho các tổ chức kinh tế, cá nhân khác vay lại nếu cần.
Thị trường liên ngân hàng: Là thị trường hoạt động phục vụ cho các giao dịch về vốn chỉ diễn ra giữa các ngân hàng (kể cả NHTW). Không phải lúc nào ngân hàng luôn có đủ tiền để cho vay, không phải lúc nào ngân hàng cũng tìm được khách hàng để cho vay hết khoản tiền mà mình có. Vì thế sẽ phát sinh nhu cầu vay và cho vay giữa các ngân hàng nhằm phục vụ tốt cho hoạt động chính của mình là huy động vốn và cho vay vốn. Thị trường mở: Là thị trường tiền tệ mà ngoài các ngân hàng ra còn có sự tham gia của các tổ chức phi ngân hàng mua bán các công cụ thị trường mở. Thị trường hối đoái: Thị trường này là nơi diễn ra các hoạt động mua bán và trao đổi ngoại tệ tiền mặt và các phương tiện thanh toán ghi bằng ngoại tệ. Khác với các loại thị trường khác, người ta dùng tiền để đổi lấy hàng hoá, thì trên thị trường này người ta dùng tiền để đổi lấy tiền. Một đặc tính riêng biệt nữa của thị trường ngoại hối đó là tất yếu nó sẽ là thị trường quốc tế. Khi nào người dân ở các khu vực khác nhau còn dùng những đồng tiền khác nhau thì thị trường ngoại hối tồn tại là cần thiết. Thị trường vốn: Thị trường vốn là thị trường mua bán các chứng khoán nợ dài hạn (có thời gian luân chuyển vốn trên 1 năm) và các chứng khoán vốn. Thị trường này cung cấp vốn cho các khoản đầu tư dài hạn các doanh nghiệp, của chính phủ, và các hộ gia đình. Do thời gian luân chuyển vốn trên thị trường này dài hạn hơn so với thị trường tiền tệ nên các công cụ trên thị trường vốn có độ rủi ro cao hơn và đi theo nó là mức lợi tức kỳ vọng cũng cao hơn. Thị trường tiền tệ là thị trường được hình thành trước vì ban đầu do kinh tế chưa phát triển nên nhu cầu vốn và nhu cầu tiết kiệm vốn chưa nhiều chủ yếu là ngắn hạn. Sau khi nền kinh tế phát triển, nhu cầu về các nguồn vốn dài hạn cho đầu tư xuất hiện thì thị trường vốn ra đời. Bên cạnh việc huy động vốn dài hạn thông qua các định chế tài chính trung gian thì chính phủ và các doanh nghiệp còn tự huy động vốn bằng cách phát hành chứng khoán. Một khi chứng khoán ra đời thì tất yếu sẽ xuất hiện nhu cầu mua bán chứng khoán. Chính vì thế mà thị trường chứng khoán ra đời với tư cách là một bộ phận của thị trường vốn nhằm đáp ứng nhu cầu mua bán, trao đổi chứng khoán. Cấu trúc thị trường vốn Bao gồm: • Thị trường tín dụng dài hạn • Thị trường chứng khoán. Trong đó: Thị trường tín dụng dài hạn gồm thị trường cho vay thế chấp và thị trường cho thuê tài chính. Thị trường cho vay thế chấp là thị trường chuyên cho vay các món nợ dài hạn dùng để tài trợ mua bán địa ốc, nhà xưởng. Do thời hạn dài và thường giá trị của các món nợ vay thường rất lớn để hình thành bất động sản (nhà, đất, nhà xưởng,...) nên cần có sự thế chấp tài sản cho món nợ vay này. Tài sản thế chấp có thể là những tài sản sẵn có của những người đi vay và kể cả những tài sản được hình thành từ khoản nợ vay đó.Thị trường
cho thuê tài chính (tín dụng thuê mua) là hình thức tín dụng trung và dài hạn, trong đó người cho thuê cam kết mua tài sản, thiết bị theo yêu cầu của người thuê và là người nắm giữ quyền sở hữu tài sản đó. Người thuê là người sử dụng tài sản và phải thanh toán tiền thuê cho người cho thuê tài sản trong một khoảng thời gian đã được thảo thuận trước. Trong suốt thời gian thuê, người thuê không được quyền huỷ bỏ hợp đồng thuê trườc kỳ hạn. Khi kết thúc hợp đồng, người thuê có thể chuyển quyền sở hữu, mua lại hoặc tiếp tục thuê như đã thoả thuận trong hợp đồng. Thị trường chứng khoán: Đây là thị trường được hình thành dùng để giao dịch mua bán chứng khoán. Gồm bộ phận thị trường cổ phiếu, thị trường trái phiếu dài hạn của các công ty. Đối với hoạt động của thị trường này khá là phức tạp nhưng cũng rất hấp dẫn. Thị trường tiền tệ và thị trường vốn là hai bộ phận cấu thành nên thị trường tài chính cùng thực hiện một chức năng là cung cấp vốn cho nền kinh tế. Do đó các nghiệp vụ hoạt động ở trên hai thị trường có mối liên quan bổ sung và tác động qua lại. Lãi suất trên thị trường tiền tệ có ảnh hưởng lớn đến việc phát hành và mua bán chứng khoán trên thị trường vốn. Nếu lãi suất của các ngân hàng trả cho người tiết kiệm cao, điều này sẽ khiến cho người tiết kiệm thích gửi tiền vào ngân hàng để hưởng lãi suất và rủi ro thấp hơn so với việc đầu tư vào chứng khoán. Bên cạnh đó, các biến đổi về giá cả và lãi suất trên thị trường tiền tệ thường kéo theo các biến đổi trực tiếp trên thị trường vốn như quan hệ cung cầu và giá của cổ phiếu và trái phiếu. Chẳng hạn như, một số chứng khoán dài hạn có lãi suất thả nổi, căn cứ để điều chỉnh lãi suất là lãi suất tiền gửi ngắn hạn của ngân hàng. Hay khi định giá của cổ phiếu hay trái phiếu tại một thời điểm bất kỳ nào đó trên thị trường, người ta phải tham khảo lãi suất của ngân hàng được hình thành trên thị trường tiền tệ. Giữa lãi suất thị trường và giá của trái phiếu có mối quan hệ tỷ lệ nghịch: khi lãi suất của ngân hàng tăng cao hơn lãi suất trái phiếu, trái phiếu sẽ sụt giá và tình hình ngược lại khi lãi suất ngân hàng hạ xuống hơn lãi trái phiếu. Ngược lại, các thay đổi về chỉ số giá cổ phiếu của thị trường vốn cũng phản ảnh các hiện tượng tốt hay xấu, đã đang hoặc sẽ xảy ra trên thị trường tiền tệ. Đối với thị trường vốn, việc duy trì một lãi suất ổn định không thăng trầm quá đáng là cần thiết cho sự ổn định của thị trường. Trên thực tế, các hoạt động của thị trường tiền tệ và thị trường vốn được thực hiện đồng bộ xen lẫn nhau, tác động và chịu sự ảnh hưởng của nhau, tạo thành cơ cấu hoàn chỉnh của một thị trường tài chính. * Thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp Căn cứ vào tính chất của việc phát hành các công cụ tài chính, thị trường tài chính được chia thành thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp. Thị trường sơ cấp là thị trường phát hành chứng khoán lần đầu tiên.Thị trường sơ cấp là nơi duy nhất mà chứng khoán đem lại vốn cho nhà phát hành. Sau đó, việc mua bán các chứng khoán này trên thị trường chứng khoán thứ cấp sẽ không làm ảnh hưởng đến số vốn của nhà phát hành. Cũng từ thị trường này mà lượng vốn đầu tư cho nền kinh tế. Giá của chứng khoán trên thị trường sơ cấp (giá phát hành) do tổ chức phát hành quy định. Việc phát hành lần đầu tiên chứng khoán ra công chúng là giai đoạn quan trọng nhất, vì nếu
không đạt được kết quả tốt thì chứng khoán phát hành sẽ không tiêu thụ được và làm mất uy tín của đơn vị phát hành. Không phải nhà phát hành nào cũng có đủ điều kiện để thực hiện tốt việc phát hành nên trên thị trường sơ cấp xuất hiện một tổ chức trung gian giữa nhà phát hành và người đầu tư, đó là nhà bảo lãnh phát hành. Tuỳ thuộc vào cung cầu, giá chứng khoán ở thị trường sơ cấp có thể cao hơn hoặc thấp hơn giá trị danh nghĩa của chứng khoán. Người bán và người mua trên thị trường sơ cấp: Hoạt động giao dịch ở thị trường này thương được thực hiện theo hình thức bán buôn giữa nhà phát hành là bên cần huy động vốn (công ty, các tổ chức tài chính, Chính phủ,..) và các nhà đầu tư lớn (các công ty chứng khoán, ngân hàng đầu tư, công ty bảo hiểm,…). Các nhà đầu tư đóng vai trò như nhà bảo lãnh đợt phát hành chứng khoán. Họ sẽ mua lại toàn bộ số chứng khoán phát hành ra theo mức giá thoả thuận (thường là thấp hơn mức giá công bố) rồi sau đó tiến hành bán lẻ ra thị trường cho các nhà đầu tư khác. Các thoả thuận về bảo lãnh chứng khoán thường được tổ chức riêng, kín nên hoạt động giao dịch cụ thể tại thị trường sơ cấp thương không công khai. Là thị trường bán buôn chứng khoán, hoạt động không liên tục. Thị trường thứ cấp: Thị trường thứ cấp là thị trường mua đi bán lại các chứng khoán đã được phát hành trên thị trường sơ cấp, làm thay đổi quyền sở hữu chứng khoán.Việc mua đi bán lại chứng khoán trên thị trường thứ cấp chỉ làm thay đổi quyền sở hữu các chứng khoán chứ không gia tăng vốn đầu tư cho nền kinh tế (không trực tiếp mang lại vốn cho nhà phát hành). Giá cả của chứng khoán giao dịch do quan hệ cung cầu quyết định.Trên thị trường thứ cấp người mua và người bán là các nhà đầu tư. Là thị trường bán lẻ chứng khoán, hoạt động liên tục. Thị trường sơ cấp là thị trường cơ sở, là tiền đề để cho thị trường thứ cấp hoạt động, nó tạo hàng hoá để mua bán trên thị trường thứ cấp. Ngược lại, nếu không có thị trường thứ cấp thì thị trường sơ cấp khó có thể hoạt động một cách trôi chảy được : thị trường thứ cấp sẽ tạo tính lỏng cho các hàng hoá được cung cấp từ thị trường sơ cấp (qua đó làm tăng tính hấp dẫn và tạo sự thuận lợi cho các chứng khoán được phát hành trên thị trường sơ cấp). ; thị trường thứ cấp cũng góp phần xác định giá các chứng khoán phát hành trên thị trường sơ cấp. Việc phân biệt thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp chỉ có ý nghĩa về mặt lý thuyết. Trong thực tế, hoạt động của thị trường chứng khoán chúng ta không thể chỉ rõ ra được đâu là thị trường sơ cấp và đâu là thị trường thứ cấp, bởi vì trong hoạt động của thị trường chứng khoán vừa diễn ra việc phát hành chứng khoán vừa diễn ra việc mua đi bán lại chứng khoán. * Thị trường tập trung và thị trường phi tập trung Căn cứ theo phương thức tổ chức và giao dịch của thị trường, thị trường tài chính được phân thành thị trường tập trung và thị trường phi tập trung.
Thị trường tập trung là thị trường mà việc giao dịch mua bán chứng khoán được thực hiện có tổ chức và tập trung tại một địa điểm nhất định. Ví dụ về thị trường tập trung là các Sở giao dịch (thường được tổ chức dưới hình thức một công ty cổ phần). Nơi đây sẽ cung cấp các phương tiện và dịch vụ cần thiết để tiến hành giao dịch như: lưu ký chứng khoán, bảng báo giá điện tử,…Hoạt động mua bán chứng khoán tại Sở giao dịch buộc phải thông qua các trung gian môi giới gọi là các nhà môi giới chứng khoán. Ghép lệnh tập trung để hình thành giá giao dịch. Các chứng khoán giao dịch tại thị trường này là những chứng khoán đã được đăng ký yết giá (niêm yết). Thị trường phi tập trung (OTC): Thị trường phi tập trung là thị trường mà việc mua bán các chứng khoán chưa hoặc không được niêm yết trên thị trường tập trung, được thực hiện phân tán ở những địa điểm khác nhau. Các giao dịch này thường được thực hiện thông qua mạng máy vi tính. Thị trường OTC không phải là thị trường hiện hữu và không có địa điểm tập trung nhất định. Giao dịch diễn ra tại các quầy thông qua mạng máy vi tính. Những ai bán hay mua loại chứng khoán nào với mức giá nào đều được hiển thị hết qua mạng vi tính, do vậy tính cạnh tranh của thị trường này rất cao. Ngoài ra có thể bán trao tay các chứng khoán (thị trường chợ đen, thị trường tự do). Giá cả trên thị trường này do đó được hình thành theo nguyên tắc thoả thuận. Lượng giao dịch và giá trị giao dịch là lớn hơn nhiều so với mua bán tại Sở giao dịch (theo thống kê của các nước phát triển). * Thị trường nợ và thị trường vốn cổ phần Căn cứ vào phương thức huy động vốn của tổ chức phát hành, thị trường tài chính được phân thành thị trường nợ và thị trường vốn cổ phần. Thị trường nợ là thị trường mà hàng hóa được mua bán tại đó là các công cụ nợ. Thực chất của việc phát hành các công cụ nợ này là nhà phát hành đứng ra đi vay theo phương thức có hoàn trả cả gốc và lãi. Người cho vay không chịu bất cứ trách nhiệm nào về kết quả hoạt động sử dụng vốn của người vay và trong mọi trường hợp, nhà phát hành phải có trách nhiệm hoàn trả theo các cam kết đã được xác định trong hợp đồng vay. Các công cụ nợ có thời hạn xác định, có thể là ngắn hạn, trung hạn hay dài hạn. Tín phiếu và trái phiếu là 2 ví dụ điển hình của các công cụ nợ. Khác với thị trường nợ, thị trường vốn cổ phần là nơi mua bán các cổ phiếu, giấy xác nhận cổ phần đóng góp của cổ đông. Cổ đông là chủ sở hữ của công ty và phải chịu trách nhiệm trong phần đóng góp của mình. Cổ phiếu sẽ cho phép họ có quyền yêu cầu đối với lợi nhuận sau thuế của công ty cũng như đối vowistaif sản của công ty. Cổ phiếu là vô thời hạn vò chúng không xác định cụ thể ngày mãn hạn. Người sở hữu cổ phiếu chỉ có thể lấy lại tiền bằng cách bán lại cổ phiếu đó trên thị trường thứ cấp hoặc khi công ty tuyên bố phá sản. 1.1.4. Các công cụ của thị trường tài chính 1.1.4.1. Các công cụ của thị trường tiền tệ Do có kỳ hạn thanh toán ngắn nên những công cụ được mua bán trên thị trường tiền tệ chỉ chịu mức dao động giá tối thiểu và vì thế nó là loại đầu tư ít rủi ro nhất.
- Tín phiếu kho bạc Nhà nước (treasury bill) Tín phiếu kho bạc Nhà nước là công cụ vay nợ ngắn hạn của chính phủ do kho bạc phát hành để bù đắp những thiếu hụt tạm thời của NSNN. Tín phiếu Kho bạc Nhà nước có các kỳ hạn 3; 6; và 12 tháng.Tín phiếu KBNN thuộc loại chứng khoán chiết khấu. Nghĩa là nó không được nhà phát hành trả lãi mà được bán ra ngoài với giá chiết khấu (thấp hơn mệnh giá), như vậy khi tín phiếu đáo hạn nhà đầu tư nhận được đủ mệnh giá và phần chênh lệch giữa giá chiết khấu và mệnh giá chính là lãi của nhà đầu tư. Độ rủi ro thấp nhất trong các loại chứng khoán. Có độ rủi ro thấp nhất trên thị trường tiền tệ là do khả năng vỡ nợ của nhà phát hành là rất khó xảy ra. Bởi đến kỳ thanh toán của tín phiếu, nếu chưa có tiền trả nợ, Chính phủ hoàn toàn có thể tăng thuế hoặc vay thêm tiền để trả nợ.Vì lí do này nên nó được xem như là công cụ có tính lỏng cao nhất và mức lãi suất áp dụng cho loại công cụ này thường thấp hơn so với các công cụ khác trên thị trường tiền tệ. Tín phiếu kho bac được phát hành theo từng lô và bằng phương pháp đấu giá. Chủ thể tham gia đấu giá chủ yếu là các ngân hàng, ngoài ra còn có các công ty và các trung gian tài chính khác. Các cuộc đấu giá trái phiếu ngắn hạn 91 ngày và 182 ngày được thực hiện hàng tuần và người ta theo dõi chặt chẽ hoa lợi của nó trong thị trường tiền tệ để biết các dấu hiệu của chiều hướng lãi suất. KBNN cũng mở đấu thầu loại trái phiếu kho bạc ngắn hạn 52 tuần, 4 tuần một lần. Thỉnh thoảng KBNN cũng phát hành trái phiếu kho bạc quản lý tiền mặt ngắn hạn, trái phiếu kho bạc ngắn hạn trả thuế trước (tax anticipation bills - trái phiếu kho bạc ngắn hạn dự phòng thuế) và chứng chỉ nợ ngân khố (treasury certificates of indebtedness). Cá nhân nhà đầu tư không đệ trình giá đặt mua có cạnh tranh (Competitive bid) sẽ được bán trái phiếu kho bạc ngắn hạn theo giá trung bình của giá đặt mua có cạnh tranh đã trúng thầu. Thực tế ở Việt nam công cụ này khá phát triển. Thị trường đấu thầu tín phiếu kho bạc qua NHNN được đưa vào hoạt động từ năm 1994 đã trở thành một kênh huy động vốn rất quan trọng đáp ứng kịp thời vốn cho NSNN và nền kinh tế. Sau hơn 14 năm hoạt động, thị trường đấu thầu tín phiếu kho bạc đã có gần 50 thành viên . Tuy vậy trong thời gian qua hầu như chỉ có các NHTM Nhà nước tham gia đấu thầu và trúng thầu. Nguyên nhân là khối ngân hàng còn lại có nguồn vốn nhỏ, vốn khả dụng hạn chế và vẫn còn đó một số hạn chế trong cách thức tổ chức đấu thầu nên các ngân hàng quy mô nhỏ hơn không có điều kiện tham gia và trúng thầu. Một điểm cần lưu ý là các tín phiếu do kho bạc phát hành là nhằm bù đắp cho bội chi ngân sách nhà nước trong ngắn hạn, bù đắp bội chi tạm thời. Còn đối với tín phiếu được phát hành bởi Ngân hàng Nhà nước thì lại có mục đích chống lạm pháp thông qua hấp thụ lượng tiền đã phải bỏ ra để hấp thụ lượng ngoại tệ quá dư thừa trong nền kinh tế. - Các chứng chỉ tiền gửi có thể chuyển nhượng được (CD)
Chứng chỉ tiền gửi là một công cụ nợ do các ngân hàng phát hành, cam kết trả lãi định kỳ cho khoản tiền gửi và sẽ hoàn trả cả vốn gốc cho người gửi tiền khi đáo hạn. Trước đây CD không được phép bán lại và nếu người gửi tiền rút vốn trước hạn thì sẽ bị chịu lãi phạt. Tuy nhiên về sau, nhằm tăng tính hấp dẫn và linh hoạt cho CD nên các ngân hàng bắt đầu đã cho phép các CD mệnh giá lớn được phép bán lại trước hạn và thậm chí là bán cho chính ngân hàng phát hành. Năm 1966, Citibank đã lần đầu phát hành CD bán lại được với những loại có mệnh giá cao trên $100.000, và từ đó CD được gọi là chứng chỉ tiền gửi có thể chuyển nhượng được (NCDs). CD có thể được bán lại ở thị trường cấp 2. Đối với các khoản tiền dân cư gửi tiết kiệm vào ngân hàng cũng được coi là chứng chỉ tiền gửi, cùng bản chất là khoản tiền gửi vào ngân hàng và được ngân hàng cam kết trả lãi định kỳ cho khoản tiền gửi, trả gốc khi đáo hạn nhưng chứng chỉ cho khoản tiết kiệm lại không chuyển nhượng được. - Thương phiếu (commercial paper) Thương phiếu là giấy nhận nợ mà các công ty uy tín hoặc ngân hàng phát hành để vay vốn ngắn hạn từ thị trường tài chính. Được phát hành theo hình thức chiết khấu. Thương phiếu là loại trái phiếu doanh nghiệp ngắn hạn nhất với thời gian từ 30 đến 270 ngày. Nó thường được chào bán bởi các công ty phát hành hoặc các hãng môi giới, và thường được bán theo lô. Thương phiếu có độ rủi ro cao hơn tín phiếu kho bạc nên mức chiết khấu của nó cũng vì thế mà cao hơn. Thương phiếu nguyên thuỷ xuất hiện trong các hoạt động mua bán chịu hàng hoá giữa các công ty. Ngày nay thương phiếu còn được dùng để vay vốn trên thị trường tiền tệ. - Chấp phiếu ngân hàng (banker’s acceptance) Chấp phiếu ngân hàng là các hối phiếu kỳ hạn do các công ty ký phát và được ngân hàng đảm bảo thanh toán bằng cách đóng dấu “chấp nhận” lên tờ hối phiếu. Ngân hàng đứng ra bảo lãnh thanh toán trong quan hệ buôn bán với nhau, việc không chắc chắn về năng lực tài chính và khả năng thanh toán của đối tác là một điều dễ hiểu. Do vậy nhu cầu cần có người bão lãnh, đảm bảo cho đối tác về mặt thanh toán là một xu hướng tất yếu. Người bán cần một ngân hàng uy tín chấp nhận thay mặt doanh nghiệp đối tác trả nợ cho mình trong trường hợp đối tác mất khả năng thanh toán nợ nần cho mình. Như vậy khi ngân hàng đóng dấu chấp nhận bảo lãnh thanh toán thì người trả tiền hối phiếu bây giờ không phải là người mua hàng nữa mà là ngân hàng bảo lãnh. Ngân hàng sẽ yêu cầu người mua chịu phải ký quỹ vào gửi ngân hàng một phần hoặc toàn bộ số tiền của tờ hối phiếu hoặc séc hoặc ngân hàng sẽ đồng ý cho vay để thanh toán hối phiếu, bên cạnh đó ngân hàng sẽ thu một khoản phí đảm bảo thanh toán. Người sở hữu chấp phiếu có thể bán lại trên thị trường tiền tệ với giá chiết khấu. Do được ngân hàng chấp nhận thanh toán nên chấp phiếu ngân hàng là một công cụ nợ có độ an toàn khá cao đặc biệt là ngân hàng đứng
ra chấp nhận bảo lãnh càng có uy tín lớn thì tờ chấp phiếu càng có độ an toàn cao. Khi cần tiền mặt gấp thì người sở hữu chấp phiếu sẽ có thể đem bán chúng trên thị trường tiền tệ. Trong các giao dịch xuất khẩu hàng hoá từ Việt Nam đi các nước, phương thức thanh toán phổ biến nhất và được các doanh nghiệp Việt Nam (nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa) ưa chuộng nhất hiện nay là thanh toán theo tín dụng chứng từ (gọi tắt là thanh toán L/C -Letter of Credit). Các thông lệ và tập quán liên quan đến L/C được quy định chi tiết trong các bộ quy tắc UCP 600 của Phòng Thương mại quốc tế ICC. Về bản chất L/C là một cam kết thanh toán có điều kiện của ngân hàng phát hành, do vậy, nhà xuất khẩu Việt Nam có thể an tâm về khả năng thanh toán của người mua hàng. Nhưng không phải cứ có L/C là có tiền. Nguyên nhân là do các rủi ro có thể xảy đến từ bản chất cam kết thanh toán có điều kiện của L/C rất dễ bị các doanh nghiệp Việt Nam không chú ý khiến cho bộ hồ sơ gặp lỗi và ngân hàng từ chối chi trả. Hình thức chấp phiếu ngân hàng còn chưa thực sự phát triển ở Việt Nam. - Hợp đồng mua lại (REPO) Hợp đồng mua lại là hợp đồng trong đó ngân hàng bán một lượng tín phiếu kho bạc mà nó đang nắm giữ kèm theo điều khoản cam kết rằng sẽ mua lại số tín phiếu đó sau một khoảng thời gian nhất định với mức giá cao hơn. Repo là một công cụ vay nợ ngắn hạn của các ngân hàng (thường không quá 2 tuần). Tín phiếu kho bạc là vật thế chấp. Chỉ từ tháng 7/2000, các hợp đồng mua lại và mua lại đảo ngược mới bắt đầu được NHNN Việt Nam sử dụng như là một trong các công cụ của nghiệp vụ thị trường mở. Đến nay công cụ này đã ngày càng phát huy vai trò là một công cụ chủ yếu nhằm điều tiết tiền tệ của các tổ chức tín dụng. - Dự trữ vượt mức Mỗi ngân hàng khi nhận được một khoản tiền gửi sẽ phải trích một tỷ lệ phần trăm nhất định gửi lên NHTW làm khoản dự trữ bắt buộc. Phần dự trũ bắt buộc này sẽ một phần giúp cho các ngân hàng đảm bảo khả năng thanh toán. Lượng tiền vượt quá số tiền dự trữ bắt buộc thì được gọi là dự trữ vượt mức. Có số tiền này là do số lượng tiền được gửi và ngân hàng mỗi ngày không như nhau và do đó lượng dự trữ bắt buộc của ngày trước đó tính cho ngày hôm nay là thừa hoặc đôi khi một số ngân hàng cần tăng mức dự trữ để gia tăng hệ số an toàn cho khả năng thanh toán, hoặc do thị trường tài chính biến động ở mức khó dự báo,… Khi một ngân hàng nào đó chưa đủ lượng dự trữ bắt buộc tại NHTW, trường hợp để đảm bảo yêu cầu đủ lượng dự trữ vượt mức theo luật định thì ngân hàng này sẽ vay ngắn hạn lượng dự trữ vượt mức của ngân hàng khác bù vào số thiếu hụt đó.
Tại Mỹ, các ngân hàng có thể vay các khoản vay nợ ngắn hạn (thường chỉ qua 1 đêm) giữa các ngân hàng. Đối tưọng vay ở đây là các khoản tiền gửi của các ngân hàng tại cục dự trữ liên bang Mỹ FED. Ngoài các công cụ phổ biến trên, ở các nước có thị trường tiền tệ phát triển còn có thêm công cụ khác: - Euro dollars Euro dollars là những đồng dollar Mỹ do các ngân hàng ngoại quốc ở bên ngoài nước Mỹ hoặc do những chi nhánh ngân hàng Mỹ ở ngoại quốc nắm giữ. Thời hạn giao dịch: Khi cần vốn, các ngân hàng của Mỹ có thể huy động dollar từ nguồn cung như trên. Các giao dịch của đồng euro dolllar rất phổ biến và linh hoạt, đặc biệt thời hạn có thể từ một ngày đến 6 tháng (hiếm các giao dịch kéo dài hơn 5 năm). Lãi suất: Mặc dù được nắm giữ ở nhiều nơi trên thế giới nhưng lãi suất của euro dolllar lại chủ yếu bị ảnh hưởng bởi tình hình nền kinh tế Mỹ. Nhìn chung khi FED có dấu hiệu sẽ tiến hành quản lý hoặc thực hiện quản lý chặt chẽ các tài khoản tiền gửi thì lãi suất euro dolllar sẽ tăng và ngược lại. Mức lãi suất này cũng thay đổi tuỳ theo từng thời điểm trong ngày và tuân theo quan hệ cung cầu, do đó nếu sử dụng lãi suất này làm điểm tham chiếu sẽ là không phù hợp, thay vào đấy có thể sử dụng lãi suất LIBOR và các lãi suất khác. 1.1.4.2. Các công cụ trên thị trường vốn Công cụ thị trường vốn là các công cụ nợ và các công cụ vốn với kỳ hạn giao dịch trên 1 năm. Kỳ luân chuyển vốn trên thị trường này dài hơn so với thị trường tiền tệ, độ lệch chuẩn lớn hơn nhiều độ lệch của các công cụ trên thị trường tiền tệ nên rủi ro khi đầu tư vào các công cụ này cũng cao hơn và lợi suất đem lại từ việc đầu tư thường cao hơn. - Cổ phiếu Cổ phiếu là một loại chứng khoán được phát hành dưới dạng chứng chỉ hoặc bút toán ghi sổ xác định rõ quyền sở hữu và lợi ích hợp pháp của người sở hữu cổ phiếu đối với tài sản hoặc vốn của công ty cổ phần. Dựa vào quyền của cổ đông có cổ phiếu thưởng và cổ phiếu ưu đãi. Đây là cách phân loại phổ biến nhất.
Cổ phiếu thường (common stock): còn có tên gọi là cổ phiếu cổ thông. Cổ phiếu loại này không quy định trước cổ tức cổ đông sẽ nhận được vì cổ tức loại cổ phiếu này phụ thuộc vào tình hình lợi nhuận của công ty và kế hoạch phân chia lợi nhuận của hội đồng quản trị. Cổ đông sẽ chỉ được nhận cổ tức sau khi công ty trả lãi vay và cổ tức cho cổ đông ưu đãi. Cổ đông nắm giữ loại cổ phiếu này tuỳ vào lượng cổ phần nắm giữ có quyền tham gia quản lý công ty: bầu cử, ứng cử,…Trên thị trường giá của loại cổ phiếu này thường biến động nhiều hơn so với cổ phiếu ưu đãi, thị giá của nó rất nhạy cảm với những thay đổi của thị trường, của nền kinh tế. Cổ phiếu ưu đãi (preferred stock) : có mức lợi tức cố định không phụ thuộc vào kết quả và chính sách chia lãi hàng năm của công ty và cổ đông. Cổ đông giữ cổ phiếu ưu đãi sẽ không được tham gia bầu cử hay ứng cử vào hội đồng quản trị. Họ được ưu tiên phân chia tài sản còn lại của công ty trong trường hợp công ty bị thanh lý, giải thể chỉ sau việc thanh toán các khoản nợ của công ty. Cổ phiếu ưu đãi là loại chứng khoán trung gian giữa cổ phiếu thường và trái phiếu. Nó được xếp vào nhóm cổ phiếu mà không xếp vào nhóm trái phiếu là do đặc điểm rất quan trọng, mang tính bản chất: cổ phiếu ưu đãi là vốn góp và không có thời hạn. - Trái phiếu (bond) Trái phiếu là loại chứng khoán quy định nghĩa vụ của tổ chức phát hành phải trả định kỳ cho người nắm giữ trái phiếu một khoản tiền xác định và hoàn trả vốn gốc khi trái phiếu đáo hạn… Căn cứ vào chủ thể phát hành: trên thị trường vốn có các loại trái phiếu Chính phủ, trái phiếu chính quyền địa phương, trái phiếu công ty Trái phiếu chính phủ (Government bond) : Thường được phát hàng dưới dạng trái phiếu kho bạc nhằm bù đắp thâm hụt NSNN hàng năm. Trái phiếu kho bạc trung hạn (treasury note) có thời hạn dưới 10 năm, trái phiếu kho bạc dài hạn (treasury bond) có thời hạn trên 10 năm. Chú ý là trái phiếu kho bạc ở dạng ngắn hạn có tên gọi là tín phiếu kho bạc Nhà nước và được giao dịch trên thị trường tiền tệ. Trái phiếu Chính phủ là loại trái phiếu được mua bán mạnh nhất trên thị trường vốn các nước nên được xem là công cụ lỏng nhất trên thị trường vốn. Các nhà đầu tư vào loại công cụ này gồm có các ngân hàng (kể cả NHTW), các tổ chức tài chính và các cá nhân. Trái phiếu chính quyền địa phương: Do các cơ quan trực thuộc chính phủ phát hành (government agency bonds); trái phiếu của chính quyền địa phương (local government bonds or municipal bonds)_dùng để tài trợ cho ngân sách địa phương hoặc để đầu tư cho từng
công trình cụ thể theo kế hoạch. Các trái phiếu loại này thường có ưu đãi là không phải chịu thuế. Trái phiếu công ty (corporate bond): Loại trái phiếu này thường do các công ty lớn và có uy tín phát hành. Các giao dịch về trái phiếu công ty nhìn chung nhỏ hơn so với các giao dịch về trái phiếu chính phủ. Tại các nước phát triển, quy mô thị trường trái phiếu công ty cũng nhỏ hơn quy mô thị trường cổ phiếu công ty nhưng tốc độ phát triển bù lại là nhanh hơn. Các trái chủ luôn là người được thanh toán lãi từ việc đầu tư trái phiếu trước các cổ đông mà không cần phụ thuộc vào tình hình tài chính của công ty. Trái phiếu công ty gồm có: trái phiếu có đảm bảo bằng tài sản của công ty hoặc được bảo lãnh bởi uy tín của một doanh nghiệp khác (thường là ngân hàng đầu tư hoặc công ty chứng khoán; trái phiếu không cần đảm bảo; trái phiếu có thể chuyển đổi thành cổ phiếu; trái phiếu phát hành dưới mệnh giá. Tại Việt Nam chưa phổ biến phát hành trái phiếu công ty. Hiện chủ yếu mới chỉ có các ngân hàng phát hành trái phiếu để huy động vốn từ dân chúng. Căn cứ vào việc ghi danh gồm trái phiếu ghi danh và trái phiếu vô danh. Trái phiếu ghi danh: Là loại trái phiếu có ghi tên và địa chỉ của chủ sở hữu trên chứng chỉ, trên sổ của người phát hành. Trái phiếu vô danh: Là trái phiếu không ghi tên trái chủ trên chứng chỉ cũng như trên sổ sách của người phát hành. - Các khoản vay thế chấp (Mortgages) Vay thế chấp là khoản tiền cho các cá nhân hoặc công ty vay đầu tư (mua hoặc xây dựng) vào nhà, đất, hoặc những bất động sản khác, các bất động sản và đất đó sau đó lại trở thành vật thế chấp để đảm bảo cho chính các khoản vay. Ở các nước phát triển, thị trường các khoản vay thế chấp có qui mô rất lớn, đặc biệt là thị trường các khoản vay thế chấp để mua nhà ở. Tại Mỹ, thị trường các khoản vay thế chấp là thị trường nợ lớn nhất, trong đó các khoản vay thế chấp để mua nhà ở gấp bốn lần các khoản vay thế chấp thương mại và nông trại. Các ngân hàng thương mại và các công ty bảo hiểm nhân thọ là những tổ chức cung cấp các khoản vay thế chấp thương mại và nông trại chủ yếu. Còn các khoản vay thế chấp nhà ở thì thường do các hiệp hội cho vay và tiết kiệm (Savings and Loan Associations _ S&Ls) và các ngân hàng tiết kiệm tương trợ (Mutual savings banks) cung cấp. Ngoài ra, chính phủ các quốc gia cũng hình thành nhiều tổ chức chuyên hỗ trợ cho thị trường các khoản vay thế chấp này.
- Các khoản vay thương mại và tiêu dùng (Consumer and bank commercial loans) Đây là các món vay dành cho những công ty kinh doanh và người tiêu dùng, chủ yếu là do các ngân hàng cung cấp. Riêng các khoản cho vay tiêu dùng cũng có thể do các công ty tài chính cung cấp. Các khoản vay này thường không chuyển nhượng được nên chúng kém lỏng nhất trong các công cụ của thị trường vốn. 1.2. TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN 1.2.1. Lịch sử hình thành và phát triển của thị trường chứng khoán Thị trường chứng khoán được xem là đặc trưng cơ bản, là biểu tượng của nền kinh tế hiện đại. Người ta có thể đo lường và dự tính sự phát triển kinh tế qua diễn biến trên thị trường chứng khoán. Là một bộ phận cấu thành của thị trường tài chính, thị trường chứng khoán được hiểu một cách chung nhất, là nơi diễn ra các giao dịch mua bán, trao đổi các chứng khoán, các hàng hóa và dịch vụ tài chính giữa các chủ thể tham gia. Việc trao đổi mua bán này được thực hiện theo những quy tắc ấn định trước. Thị trường chứng khoán ban đầu phát triển một cách tự phát và rất sơ khai, xuất phát từ một sự cần thiết đơn lẻ của buổi ban đầu. Vào giữa thế kỷ 15 ở tại những thành phố trung tâm buôn bán ở phương Tây, các thương gia thường tụ tập tại các quán cà phê để trao đổi việc mua bán trao đổi các vật phẩm hàng hoá. Lúc đầu chỉ một nhóm nhỏ, dần dần sau đó tăng dần và hình thành một khu chợ riêng. Cuối thế kỷ 15, để thuận tiện hơn cho việc làm ăn, khu chợ trở thành “thị trường” với việc họ thống nhất các quy ước và dần dần các quy ước được sửa đổi hoàn chỉnh thành những quy tắc có giá trị bắt buộc chung cho mọi thành viên tham gia ” thị trường”. Phiên chợ riêng đầu tiên được diễn ra vào năm 1453 tại một lữ điếm của gia đình Vanber ở Bruges Bỉ, tại đó có một bảng hiệu hình ba túi da với một tiếng Pháp là “Bourse” tức là “mậu dịch thị trường” hay còn gọi là “Sở giao dịch”. Vào năm 1547, thành phố ở Bruges Bỉ mất đi sự phồn thịnh do eo biển Even bị cát lấp nên mậu dịch thị trường ở đây bị sụp đổ và được chuyển qua thị trấn Auvers Bỉ, ở đây thị trường phát triển rất nhanh và giữa thế kỷ 16 một quan chức đại thần của Anh quốc đã đến quan sát và về thiết lập một mậu dịch thị trường tại London Anh, nơi mà sau này được gọi là Sở giao dịch chứng khoán London. Các mậu dịch thị trường khác cũng lần lượt được thành lập tại Pháp, Đức và Bắc Âu. Sự phát triển của thị trường ngày càng phát triển cả về lượng và chất với số thành viên tham gia đông đảo và nhiều nội dung khác nhau. Vì vậy theo tính chất tự nhiên nó lại được phân ra thành nhiều thị trường khác nhau như: Thị trường giao dịch hàng hoá, thị trường hối đoái, thị trường giao dịch các hợp đồng tương lai và thị trường chứng khoán… với đặc tính riêng của từng thị trường thuận lợi cho giao dịch của người tham gia trong đó. Quá trình các giao dịch chứng khoán diễn ra và hình thành như vậy một cách tự phát cũng tương tự ở Pháp, Hà Lan, các nước Bắc Âu, các nước Tây Âu và Bắc Mỹ.