Bài giảng Thực vật học - Học viện Nông Nghiệp Việt Nam

BÀI GI NGẢ

Ậ Ọ

Ự

TH C V T H C

Ả Ệ TÀI LI U THAM KH O CHÍNH

ễ ộ ự ọ – Hình Thái H c Th c V t ụ ậ . NXB Giáo d c – Hà N i 2006. 1. Nguy n Bá

ả ự ẫ ậ i Ph u Th c V t ậ , t p 1&2. NXBKH&KT 1980. 2. Katherine Esau – Gi

ả ự ẫ ộ ị ả – Hình Thái Gi i Ph u Th c V t ụ ậ . NXB Giáo d c – Hà N i 1999. 3. Hoàng Th  S n

ễ ế ứ ẩ ậ ế ạ ậ ọ ự t Các H  Th c V t H t Kín

­ C m Nang Tra C u Và Nh n Bi 4. Nguy n Ti n Bân ộ t Nam. ở ệ  Vi NXBNN­ Hà N i 1997.

ữ ố ố ị ệ t Nam ợ   ­  Nh ng Cây Thu c Và V  Thu c Vi . NXBKHKT­ Hà N iộ

ả ỗ ấ 5. Đ  T t L i 1976.  Đã có tái b n năm 2003.

ươ ứ ế ậ ậ ạ ự  ­ Phân Lo i Th c V t B c Th p ấ . NXBĐHTHCN­ 6. D ng Đ c Ti n,Võ Văn Chi

ộ Hà N i 1978.

ươ ứ ậ ậ ự ạ ế  ­ Phân Lo i Th c V t B c Cao. NXBĐHTHCN­ 7. Võ Văn Chi, D ng Đ c Ti n

ộ Hà N i 1978.

ễ ặ ị ự ệ ố ọ ­   H   Th ng   H c   Th c   V t. ậ Tr ngườ 8.  Nguy n   Nghĩa   Thìn,   Đ ng   Th   Sy

ộ ĐHKHTN­ Hà N i 1998.

ự ậ ộ ọ . NXBKHKT – Hà N i 1982. ừ ể 9. Võ Văn Chi – T  Đi n Th c V t H c

Ọ Ự Ậ H C PH N Ầ  I: HÌNH THÁI  TH C V T

ƯƠ CH NG I

Ơ ƯỠ C  QUAN DINH D NG

ơ ưỡ ở ự ậ ầ C  quan sinh d th c v t 1 và 2 lá m m ng

ự ậ ầ Th c v t 2 lá m m.

ầ ớ ạ ồ ự ữ ế ế ầ ấ ỹ ­ Lá m m chi m ph n l n trong h t g m hai phi n vai trò d  tr , tích lu  các ch t dinh

ưỡ ể d ng cho cây non phát tri n.

ầ ấ ơ ­ Lá m m – c  quan phân hoá nh t:

ể + Bi u bì

ẫ ơ ấ + Mô d n s  c p.

ơ ả + Nhu mô c  b n.

ự ậ ầ Th c v t 1 lá m m.

ự ế ầ ằ ộ ỏ ộ ­ Lá m m là m t phi n m ng n m sát vào mô d  trũ (n i nhũ).

ơ ế ấ ự ữ ể ấ ụ ­ Vai trò là c  quan hút: ti t ra các men giúp hoà tan các ch t d  tr  đ  h p th  nuôi cây

ể ầ m m phát tri n.

ữ ự ầ ầ ạ ậ ầ S  khác nhau gi a 1 lá m m và 2 lá m m (xem ph n phân lo i thuc v t):

Ơ Ấ Ạ ƯỠ C U T O C  QUAN DINH D NG

1. Rễ

ứ ệ ủ ễ 1.1. Khái ni m và ch c năng c a r .

ơ ướ ấ ấ ụ ướ ữ C  quan d i đ t h p th  n c & khoáng; Bám gi ự ữ ể  vào giá th  & d  tr .

ế 1.2. Hình thái và bi n thái.

ệ ạ ễ Phân bi t các lo i r :

ệ ễ ệ ễ ệ ễ ọ          ­ H  r : H  r  c c , h  r  chùm.

ạ ễ ễ ễ ễ ụ          ­ Lo i r  : R  chính, r  bên và r  ph

Hình thái chung.

(cid:0) ễ ả ệ ạ ớ ­ R  có kh  năng phân nhánh ề ặ  t o di n tích b  m t bên ngoài l n.

ộ ễ ể ệ ề ­ M t r  có th  phân bi t 3 mi n:

ề ưở ạ ộ ủ ế ơ ấ ủ + Mi n sinh tr ễ ng. Ch  y u là ho t đ ng c a mô phân sinh s  c p và kéo dài r .

ủ ễ ụ ứ ề ề ấ ướ + Mi n mi n h p th . Mang ch c năng chính c a r  là hút n c và khoáng.

ự ậ ự ậ ự ề ầ ầ ổ + Mi n phân hoá. Th c v t 1lá m m ít thay đ i. Th c v t 2lá m m có s  hình thành

ứ ấ mô phân sinh th  c p.

ự ế S  bi n thái.

ễ ố ễ ủ ễ ễ ễ ấ R  ch ng; R  bám; R  hô h p; R  giác mút; R  c ,…

ả ấ ạ 1.3. C u t o gi ẫ i ph u.

ấ ạ ơ ấ C u t o s  c p.

ả ẫ ưở ấ ạ C u t o gi ề i ph u mi n sinh tr ng.

ễ ồ ỉ ưở G m: Chóp r ; Đ nh sinh tr ầ ng và ph n kéo dài.

a). Chóp r : ễ

ế ế ế ố ỏ ­ T  bào s ng, vách m ng, hình thuôn dài, liên k t y u.

ệ ễ ế ế ề ầ ả ổ ớ ử ấ ­ T  bào luôn đ i m i (khi ch t hoá nh y b o v  r  & làm m m phân t đ t giúp r ễ

đâm sâu).

ưở ơ ấ ỉ      b). Đ nh sinh tr ng (mô phân sinh s  c p):

ễ ế ớ ­ Phía trên chóp r  ­ t ế ừ  bào x p t ng l p:

ế ề ầ ồ ướ ể + T ng sinh bì: T  bào đ ng đ u, phân chia h ng  xuyên tâm hình thành bi u bì.

ọ ướ ầ ỏ ỏ ơ ấ + T ng sinh v : Phân chia m i h ng hình thành v  s  c p.

ề ượ ụ ầ ế ụ ạ ơ + T ng sinh tr  = ti n t ầ ng t ng (t ẫ    bào d ng h i dài theo tr ) phân chia ra bó d n

ơ ấ s  c p.

ầ      c). Ph n kéo dài.

ự ế ủ ế ướ ắ ầ ự ứ S  phân chia t bào ít, ch  y u tăng kích th c, b t đ u có s  phân hoá ch c năng.

ấ ạ ấ ề ụ (mi n lông hút). ề C u t o mi n h p th

ỏ ơ ấ ụ ầ ồ G m 3 ph n: mô bì, v  s  c p và trung tr .

ứ ể ặ ệ ề ố ượ ụ ể ấ ạ a) Bi u bì: Ch c năng đ c bi t là h p th  nên lông hút phát tri n m nh v  s  l ng.

ớ ế ỏ ­ Có 1 l p t ố  bào: nhu mô s ng, vách m ng.

(cid:0) ế ố ượ ơ ụ ườ ­ T  bào kéo dài lông hút (lông đ n bào): s  l ộ ng ph  thu c vào môi tr ng, t n t ồ ạ   i

2­3 ngày.

ỏ ơ ấ ồ ỏ ộ ạ       b) V  s  c p: G m  có ngo i bì, nhu mô v  và vòng n i bì.

ề ớ ế ạ ặ ướ ự ậ ể ầ ầ ­ Ngo i bì: 1 ho c nhi u l p t bào d ầ   i bi u bì,  hoá b n. Th c v t 1 lá m m hoá b n

ự ậ ạ ầ ỉ ở ộ ố ả m nh.Th c v t 2 lá m m ch m t s  cây th o.

ế ỏ ế ệ ớ ủ ễ ừ ự ữ ướ ­ Nhu mô v : chi m thi ứ t di n l n c a r . Ch c năng v a d  tr  n ừ   c và khoáng, v a

ề ướ ẫ d n truy n h ỗ ng xuyên tâm vào bó g .

ộ ­ N i bì:

ế ượ ả ề ứ ấ ạ + T  bào đ c chuyên hoá c  v  ch c năng và c u t o.

ạ +  Giai đo n phôi có tính phân sinh

ế ầ ộ ở ộ ự ậ +  Vách xuyên tâm t bào n i bì hoá b n hình thành đai Caspary n i bì th c v t 2 lá

m m ầ

ộ ố ự ậ ế ế ầ ầ ố ự ậ + M t s  th c v t 2 lá m m và đa s  th c v t 1 lá m m thêm vách ti p tuy n trong

ầ ạ ữ ế ệ ộ ố ỉ ủ ế c a t bào n i bì hóa b n t o thành đai Caspary hình ch  U. T  bào đ i di n đ nh bó

ế ế ầ ọ ế ỗ g , có vách ti p tuy n không hoá b n g i là t bào hút.

ụ ồ ụ ẫ ộ ộ c)Trung tr : G m tr  bì, bó d n , tia ru t và nhu mô ru t.

ụ ­ Tr  bì:

ướ ộ ườ ướ ỏ ơ ớ ế ặ ộ ộ + Sát d i n i bì, th ng có kích th c nh  h n n i bì, có m t ho c vài l p t bào.

ề ễ ồ ụ ể + Ti m năng phân sinh: có th  hình thành r  bên và ch i ph .

­ Bó d n:ẫ

ẫ ơ ấ ể ẽ ế ẫ ẫ + Bó d n s  c p: có ki u bó d n xen k   (hay bó d n thi u).

ỗ ỗ ướ ỗ ế ố ượ ạ ỳ + G : G  phân hoá h ng tâm. Các m ch g  x p thành tia, s  l ng tu  theo loài.

ủ ả ố (Vd: C  c i, cà r t có 2 tia; bí ngô có 3, 4, 5 tia).

Ở ự ậ ủ ễ ạ ố ả ầ ạ ỗ ỗ th c v t 2 lá m m các m ch g  phân b  c  trung tâm c a r  t o bó g  hình sao

đ c.ặ

ẽ ữ ỗ ố ỗ ỉ + Libe: Các bó libe xen k  gi a các đ nh bó g , phân hoá gi ng g .

ế ộ ế ệ ớ ở ự ậ ầ Ở ự ậ ầ ­ Nhu mô ru t: Chi m thi t di n l n th c v t 1 lá m m. ầ    th c v t  2 lá m m h u

ư nh  không có.

ễ * R  bên:

ố ừ ụ ể ệ ồ ộ ố ớ ­ Ngu n g c t ỗ  tr  bì (n i sinh) và phát tri n đ i di n v i tia g .

ứ ướ ấ ­ Ch c năng hút n ể ự ữ c và ch t khoáng. Bám vào giá th , d  tr .

ấ ạ ề ưở C u t o mi n tr ng thành

ấ ạ ơ ấ ẫ ồ ạ ụ ầ ộ ạ ầ ­ Cây m t lá m m: Lông hút r ng, c u t o s  c p v n t n t ạ   i. Ngo i bì hoá b n m nh

ế ế ứ ế ả ụ ầ ầ ộ ệ (ch c năng b o v ). Vách ti p tuy n t bào  n i bì hoá b n dày, tr  bì cũng hoá b n.

ầ Ở ộ ộ ổ ễ ễ ể ế ượ ầ ­ Cây hai lá m m : m t đ  tu i r  (1 r ), có th  vài ngày đ n 10 ngày t ắ   ng t ng b t

ừ ụ ầ ạ ượ ầ ượ đ u đ c hình thành t tr  bì và nhu mô, ban đ u có d ng l n sóng.

ấ ạ ứ ấ C u t o th  c p.

ỉ ở ự ậ ượ ễ ầ ầ ố ộ Ch  có ầ  th c v t 2 lá m m do hình thành t ng t ng. Đa s  cây m t lá m m r  không

ấ ạ ứ ấ ư ế ụ ỉ ộ có c u t o th  c p, ch  m t vài cây nh  huy t d .

ượ ứ ấ ầ ẫ ­ T ạ ộ ng t ng hình thành và ho t đ ng sinh ra bó d n th  c p.

ứ ấ ạ ẫ ồ ấ ở         ­  Bó d n th  c p d ng ch ng ch t h .

ứ ấ ưở ủ ẫ ­ Mô bì th  c p (chu bì) hình thành sau sinh tr ạ ộ   ứ ấ ng c a bó d n th  c p do ho t đ ng

ầ ụ ủ ầ c a t ng sinh b n­l c bì.

ấ ạ ầ ỏ ụ ồ C u t o chung. G m 2 ph n: V  và tr

ể ặ ỏ ộ ỏ ỳ ị ­ V : Tu  thu c loài, v  trí có th  có chu bì m ng ho c dày.

ấ ở ụ ể ạ ẫ ạ ồ ồ ­ Tr : G m các bó d n ch ng ch t h . Trong bó libe có các m ch rây phát tri n m nh,

ữ ể ề ạ ẫ ỗ ớ ỗ ợ s i kém phát tri n. Trong bó g  có nhi u m ch l n, g  phân hoá li tâm. Gi a các bó d n có

ộ ươ ả ỗ ơ ấ ố ớ ả ầ ỉ kho ng tia ru t t ằ   ổ ủ ễ ng đ i l n và gi m d n theo tu i c a r . Các đ nh bó g  s  c p n m

ẫ ơ ấ ứ ấ ữ ẫ ằ ộ ố ố gi a các tia ru t. S  bó d n th  c p b ng s  bó d n s  c p.

Cây Hai lá m m ầ

ự ể ạ ạ ỗ D ng cây th o ả : Nhu mô phát tri n m nh. S  hoá g  kém.

ụ ừ ẫ ầ ọ ộ + Các tia ru t chia bó d n d c tr c thành t ng ph n.

ể ế ạ ợ + M ch và s i phát tri n y u.

ạ ể ẫ ạ D ng thân g ỗ: bó d n phát tri n m nh .

ễ ự ỗ ở ế ộ ố ạ ở ễ ớ ơ ở ơ Trong r  s  hoá g các t bào ít h n thân. M t s  loài m ch r  l n h n thân.

ễ ấ ố ễ 1.4. R  n m và n t r

ớ ấ ễ ố ạ ộ ồ 1.4.1. R  n m: ễ ấ  R  s ng c ng sinh v i n m (g m 2 lo i)

ễ ẫ ễ ấ ễ ụ ứ ế ấ ấ ướ ­ R  n m ngoài: N m bao ngoài r  d n đ n lông r  r ng. N m có ch c năng hút n c.

ủ ễ ễ ấ ể ệ ấ ạ ­ R  n m trong: N m phát tri n vào trong c a r , phía ngoài t o thành bao không rõ r t.

1.4.2. N t rố ễ

ẩ ố ộ ữ ễ        ­ S ng c ng sinh gi a r  và vi khu n Rhizobium.

ư ễ ẩ ạ ẩ ố ­ Vi khu n kích thích r  phân chia m nh hình thành các n t, trong đó vi khu n c  trú

(cid:0) ụ ạ ấ ấ h p th  nit ơ ự  t do t o đ t giàu khoáng nit ơ .

ấ ạ ễ ể ễ ự ữ ộ ố ễ ủ  R  phát tri n thành r  d  tr 1. 5. C u t o m t s  r  c .

ố ầ ạ ộ ầ ủ ủ ự ỏ ế (cid:0)        ­ Cà r t: t ng sinh b n ho t đ ng y u ạ ộ    chu bì m ng.  S  phình to c a c  do ho t đ ng

ứ ấ ỉ ệ ầ ẫ ỗ ế ệ ươ ươ ủ ượ c a t ng t ng sinh ra bó d n th  c p, trong đó t  l libe và g  có thi t di n t ng đ ng.

(cid:0) ạ ộ ủ ắ ầ ầ ố ớ ắ ụ ­ C  s n: t ng sinh b n ho t đ ng ứ ấ    chu bì (th  bì đ i v i s n lâu năm).  Libe th  c p

ủ ủ ấ ộ ỏ ỏ ự ứ ớ ợ ợ ấ là l p  v  m ng, không có s i, ch a  h p ch t cyanua (ch t đ c). S  phình to c a c  ch ủ

ỗ ơ ấ ở ữ ỗ ứ ấ ơ ứ ợ ế y u là g  th  c p. G  s  c p gi a hoá s i nên có lõi x  c ng.

ủ ượ ầ ượ ầ ừ ­ C  khoai lang: ngoài t ng t ng chính, còn có t ụ ng t ng ph  hình thành  t nhu mô

ượ ụ ề ầ ấ ạ ặ ạ ỗ ỗ ỗ ứ ấ g  th  c p. T ng t ng ph  có r t nhi u quanh các m ch g  ho c nhóm m ch g , sinh ra

ủ ế ừ ỗ ứ ấ ừ ượ ủ ế ủ ạ ơ ầ ch  y u là nhu mô. T o x  khi c  già, ch  y u t g  th  c p t t ng t ng chính.

ủ ả ườ ượ ụ ầ ầ ừ ỗ ượ ầ ­ C  c i đ ng: t ng t ng ph  đ u tiên sinh ra t nhu mô g , T ụ ầ   ng t ng ph  đ u

ượ ụ ư ả ẫ ữ tiên phân hoá CHO các t ng ph  1,2,3 nh ng b n thân v n gi nguyên tính năng phân chia.

ượ ẩ ượ ụ ề ầ ạ ụ ầ ầ T ng t ng ph  sinh các bó m ch và mô m m và đ y t ng t ng ph  đ u tiên ra ngoài.

ề ượ ầ Càng nhi u t ụ ủ ng t ng ph  c  càng to.

2. THÂN

ứ ị 2.1. Đ nh nghĩa và ch c năng .

ụ ố ữ ễ ỡ ẫ ứ ề ơ ớ ố Là c  quan tr c n i gi a r  và lá v i ch c năng ch ng đ , d n truy n.

ế 2.2. Hình thái và bi n thái thân

ầ ủ 2.2.1.Các thành ph n c a thân

ồ ồ ỉ ỉ ưở ầ ­ Đ nh thân (ch i): G m có đ nh sinh tr ng và m m lá.

­ Gióng (lóng, đ t).ố

ữ ế ể ấ ố ­ M u : ti p đi m gi a thân và cu ng lá.

ồ ạ 2.2.2. D ng ch i

ủ ổ ợ ặ ả ầ ồ ỉ ầ          Ch i là ph n đ nh m m c a t ặ  h p thân và lá ho c hoa ho c c  hai.

ể ể ể ầ ầ ồ ồ ướ ấ Ch i m m phát tri n thành thân chính. Ch i có th  phát tri n ng m d ễ   i đ t (thân r ,

ướ ấ ặ ủ c , hành, thân hành), trong n c, trên đ t, leo ho c bò.

ứ Theo ch c năng

ồ ưỡ ẽ ể ­ Ch i dinh d ề   ng: S  phát tri n thành các cành bên. Thân chính và các cành bên đ u

ự ồ ưở ượ ế ở ỉ ưở ướ ọ mang ch i ng n và s  sinh tr ng đ c ti n hành ọ  đ nh ng n (sinh tr ng h ọ   ng tr ng

ưở ướ ư ở ằ ự l c âm), có khi sinh tr ng theo h ng n m ngang nh các thân bò.

ủ ụ ả ồ ầ ­ Ch i sinh s n : Là m m c a hoa hay c m hoa.

ạ ị ồ Phân lo i ch i theo v  trí

ồ ầ ậ ồ ả ủ ự ả ồ ọ ­ Ch i ng n : ch i đ u t n cùng c a thân, cành. Ch i đ m b o cho s  sinh tr ưở   ng

ủ c a thân.

ể ừ ồ ứ ấ ủ ọ ở ồ ọ ­ Ch i nách: phát tri n t u th  c p c a ch i ng n, m c ồ  nách lá. Ch i nách là s ự

ủ ề ặ ơ ể phân nhánh c a thân, có th  có hai, ba ho c nhi u h n.

ồ ấ ị ọ ơ ụ ồ ­ Ch i ph  (ch i b t đ nh):  trên m i c  quan.

ờ Theo th i gian

ồ ồ ở ạ ờ ạ ể ặ ỉ ệ ủ ­ Ch i ng : ch i nách tr ng thái ngh  không th i h n, không phát tri n. Đ c bi t có

ủ ằ ữ ủ ể ồ ỗ ồ   nh ng ch i ng  n m trong thân cây có g  phát tri n và che ph  sâu trong đó, các ch i

ể ể ầ ặ ặ ẫ ồ ỉ ị đó ch  phát tri n khi ph n thân trên đó b  ch t ho c g y. Có th  ch i dinh d ưỡ   ng

ặ ả ho c sinh s n.

ồ ồ ọ ồ ở ạ ỉ ­   Ch i đông: Trong mùa đông ch i ng n và ch i nách tr ng thái ngh  kéo dài.

ữ ồ ườ ượ ẩ ứ ở ở ữ ữ Nh ng ch i này th ng đ c che ch  b i nh ng v y c ng, phía trong có nh ng lông

ế ự ể ả ớ ự ơ ướ ấ ạ ố ọ ộ ti t các ch t nh a đ  gi m b t s  thoát h i n c, ch ng l nh và m i tác đ ng.

ể ồ ồ ưỡ ặ Ch i đông có th  ch i dinh d ả   ồ ng ho c ch i sinh s n.

ạ 2.3. D ng thân.

ồ ự ự ủ S  phân nhánh c a ch i (s  phân cành).

ưỡ ạ ưỡ ề ưỡ ệ ườ ặ ở ­ L ng phân. 2 lo i : l ng phân đ u và l ng phân l ch. Th ng g p ự    nhóm th c

ấ ấ ị ư ả ậ ậ v t b c th p nh  t o, n m, đ a y.

ụ ụ ể ơ ơ ườ ở ỉ ­ Đ n phân (đ n tr c). Tr c chính phát tri n th ọ   ng xuyên b i mô phân sinh đ nh ng n,

ườ ướ ớ ấ ườ ể ừ ồ th ng có kích th c l n nh t. Các cành bên th ng phát tri n t ch i nách và cũng phát

ể ể ướ ườ ỏ ầ ể ấ ườ ở ơ tri n theo ki u đ n phân có kích th c th ng nh  d n theo c p. Ki u này th ng các

ỗ ớ ẻ ư ồ cây g  l n nh  s i, d , chò…

ụ ụ ừ ể ể ạ ợ ớ ồ ỉ ­ H p tr c. Tr c chính s m ng ng phát tri n, ch i nách c nh đ nh phát tri n thành thay

ụ ứ ế ể ẳ ồ ọ ồ ư   ộ th  ch i ng n, còn tr c chính nghiêng sang m t bên. Ch i bên phát tri n th ng đ ng nh  là

ế ụ ự ể ủ ế ượ ạ ti p t c s  phát tri n c a thân chính. Cành bên này đ n l t nó l ỉ ự i đình ch  s  sinh tr ưở   ng

ọ ướ ỉ ưở ắ ầ ủ ể ồ ớ ng n và d i đ nh sinh tr ể ế ụ   ộ ng c a nó b t đ u phát tri n m t ch i bên m i khác đ  ti p t c

ư ậ ạ ộ ụ ứ ụ ể ợ ặ ạ l p l i theo cách đó, c   nh  v y t o thành m t tr c. H p tr c là ki u phân nhánh th ườ   ng

ặ ọ ầ ụ ư ạ ả ặ ở g p các lo i cây b i, các cây th o nh  cà chua, khoai tây ho c h  Tr u không.

ỗ ủ ự ể ạ ỏ ờ ố ự Phân lo i cây c : Theo s  hoá g  c a thân, s  phân nhánh và th i gian s ng. Ta có th  phân

ra các nhóm cây:

ể ể ạ ạ ỗ ấ              Cây g :ỗ  Là d ng thân g . thân chính phát tri n m nh, cành bên phát tri n phân c p

ườ ụ ể ạ ố th ng t o vòm­tán. S ng lâu năm(có th  hàng ch c, hàng trăm năm).

ỏ ướ ỗ        ­ Cây g  nh : cao d i 15m (b ưở ổ i , i….).

ỗ ừ ừ ọ ­ Cây g  v a: cao t ẻ  15­25m ( d , ng c lan…).

ỗ ớ ỉ ­ Cây g  l n : cao trên 25m (chò ch , chò nâu….).

ự ư ể ạ ỗ ớ ố           Cây b i:ụ  Là d ng thân g , nh ng thân chính kém phát tri n, s  phân cành s m sát g c

ể ố ề ạ không t o vòm­ tán. Cao không quá 4­6m. Có th  s ng nhi u năm.

ỗ ộ ầ ở ố ươ ỏ Cây b i nhụ ỏ: có thân hoá g  m t ph n g c  (x ng xông, c  lào…).

ề ề ạ ặ ỗ ả         Cây th o (cây c ) ể ỏ : thân hoá g  ít, thân m m. Có th  phân cành m nh ho c ít, nhi u cây

ổ ờ ố ụ ề ả ợ ạ d ng h p tr c. Tu i đ i s ng 1 năm, 2 năm hay nhi u năm (rau c i, bí, rau húng….). Là

ữ ườ ặ ấ ế ầ ố ờ ưỡ nh ng cây th ng có ph n trên m t đ t ch t vào cu i th i kì dinh d ng.

ặ ắ ạ Phân lo i thân theo m t c t ngang

ừ ụ ­ Thân hình tr  (cau, d a…).

ỏ ­ Thân hình tròn (hành, t i…).

ẹ ươ ồ ­ Thân hình d p (x ng r ng bà).

ầ ươ ầ ồ ­ Thân hình c u (x ng r ng c u gai).

ọ ọ ­ Thân hình có góc: có 3 góc(h  Cói),4 góc (h  Hoa môi).

ờ ươ ồ ­ Thân có g  (x ọ ng r ng, h  Hoa tán)

ạ ị Phân lo i theo v  trí không gian

ắ ­ Thân leo (s n dây, nho…).

ủ ễ ­ Thân r  (li u, phong lan…).

ấ ổ ­ Thân n i (rau dút, bèo t m…).

ề ầ ố ­ Thân ng m (ri ng, chu i…).

­ Thân bò (khoai lang, rau má…).

ẳ ạ ươ ­ Thân th ng (cau, b ch d ng…).

ồ ể ­ Thân chìm (cây rau ngh , rong đuôi ch n, đuôi chó)

ủ ế Bi n thái c a thân.

ự ữ ứ ủ ủ ắ ạ ớ ­ Thân c . Là lo i thân ng n thích nghi v i ch c năng d  tr   (c  su hào, khoai tây).

ọ ướ ớ ữ ữ ướ ứ ề ệ ố ­ Thân m ng n c v i ch c năng d  tr  n c ( s ng trong đi u ki n khô).

ấ ạ ầ ạ ố ố ­ D ng tua cu n. Có c u t o gi ng thân leo. (VD. B u bí)

ỗ ạ ồ ế ưở ể ế ạ ­ D ng gai. Thân hoá g  m nh. T  bào đá phát tri n. (VD. Chanh, B i, B  k t).

ứ ợ ỳ ­ Thân, cành hình lá. Kiêm ch c năng quang h p (Cây qu nh, thanh long, càng cua).

ễ ầ ướ ấ ố ố ọ ­ Thân r . Là thân ng m d ễ ọ ừ i đ t trông gi ng r  (h  G ng, h  Chu i hoa).

ấ ạ ả ẫ 2. 3. C u t o gi i ph u thân

ấ ạ ả ầ ẫ 2.3.1. C u t o gi i ph u thân cây hai lá m m

ấ ạ ơ ấ C u t o thân s  c p

ỏ ơ ấ ơ ấ ồ ụ        G m : Mô bì s  c p, v  s  c p và trung tr .

ơ ấ ớ ế ườ ọ ­ Mô bì s  c p: Là l p t ể  bào bi u bì, th ụ ủ ng dài d c theo tr c c a thân. Vách ngoài t ế

ể ể ể ơ bào có th  hoá cutin. Bi u bì có th  kéo dài thành lông, gai (lông đ n bào hay đa bào). Xen

ộ ố ổ ẽ k  có m t s  khí kh ng.

ỏ ơ ấ ỏ ộ ­ V  s  c p:  mô dày, nhu mô v   và n i bì.

ứ ụ ạ ế ậ ặ + Mô dày (h u mô): thành dãy, đám ho c thành vòng. T  bào có ch a l c l p. Thi ế   t

ệ ướ ứ ỡ ộ ỳ di n có kích th c tu  thu c loài. Có ch c năng nâng đ  thân, cành còn non.

ứ ụ ạ ế ỏ ợ ớ ệ + Nhu mô v : T  bào l n ch a l c l p, quang h p mãnh li ư   t thay lá khi lá ch a

ưở ế ơ ấ ỏ ở ễ ơ ấ ệ ề ỏ ớ tr ng thành.Có thi t di n m ng h n r t nhi u so v i nhu mô v r  s  c p.

ớ ế ể ộ ề ế ề ồ ộ + N i bì: Có th  có 1 l p t ứ  bào đ ng đ u, x p xít. Ch a nhi u tinh b t (không có

ơ ộ ể ả ộ ỏ ọ ề tính c  đ ng) g i là “vòng tinh b t”. Nhi u cây thân c  khi chuy n sang sinh s n thì

có đai Caspary.

ụ ồ ụ ẫ ộ ộ ­ Trung tr : G m tr  bì, bó d n, ru t và tia ru t.

(cid:0) ố ừ ụ ớ ồ ề + Tr  bì: Là l p ngoài cùng, ngu n g c t mô phân sinh ti m năng phân sinh hình

ặ ợ ụ ề ơ ớ ồ thành ch i bên. S m phân hoá thành mô c  và mô m m ho c s i tr  bì.

ế ẫ ạ + Bó d n: bó m ch, v t lá và khe lá.

ấ ơ ể ẫ ấ ẫ ặ ở ồ ồ Bó d n:ẫ  bó d n ki u ch ng ch t đ n ho c ch ng ch t kép là bó d n h .  Xylem phân

ự ữ ữ ế ẫ ạ ả ồ ồ hoá li tâm g m qu n bào, m ch, mô d  tr . Các bó d n x p thành  vòng đ ng tâm, gi a các

ẫ ỷ bó d n là tia tu .

ế ớ ữ ề ể ạ ỷ Tu  (ru t) ộ ộ  : gi a thân là mô m m(nhu mô ru t), có th  ch t s m, teo đi t o nên thân

ở ữ ỗ r ng gi a.

ế ẫ ủ ữ ể ầ ặ ố ớ ỗ V t lá ế    là  ph n n i gi a bó d n c a thân và lá v i nhau. M i lá có th  có 1 ho c 2 v t

lá.

ồ ạ ỗ ế ọ ổ Khe lá  là trong ch i t i ch  v t lá đi vào lá g i là h ng lá.

(cid:0) ượ ư ầ ẫ ấ ượ + T ng t ng và các d n xu t ch a phân hoá vùng t ầ ng t ng.

ề ướ ẫ ộ ­ Tia ru t: d n truy n h ạ ng phóng x .

ấ ạ ứ ấ C u t o thân th  c p

ạ ộ ứ ấ ế ệ Do mô phân sinh th  c p  ho t đ ng làm thân cành tăng thi t di n ngang.

ầ ụ ầ ầ ỗ Mô phân sinh th  c p ứ ấ (mô phân sinh bên): Là t ng sinh libe­g  và t ng sinh b n­l c bì.

ượ a). T ầ ng t ng.

ượ ừ ầ ướ ở ấ ạ ơ ấ ẫ ­ Đ c hình thành t t ng tr c phát sinh trong c u t o s  c p, sinh ra bó d n th ứ

ế ế ầ ấ c p. Các t bào x p thành t ng, dãy.

ượ ầ ướ ế ế ướ ế        ­ T  bào t ng t ng phân chia theo h ng ti p tuy n & h ạ ng phóng x  làm tăng th ể

ư ơ ướ ủ ế ế ế ụ tích c  quan  tr c. Nh ng theo h ng ti p tuy n là ch  y u.

ầ ầ b). T ng sinh b n.

ố ị ể ừ ồ ố ạ ộ ­ Ngu n g c không c  đ nh, có th  t ỏ ơ ấ  mô dày hay nhu mô v  s  c p. Ho t đ ng sinh ra

ề ầ ầ b n và mô m m(xem ph n mô phân sinh và mô bì).

ả ấ ạ C u t o gi ẫ i ph u.

ỏ ứ ấ ụ ồ ỗ ụ       a). Cây g  và cây b i. G m : v  th  c p và tr .

ỏ ứ ấ ứ ấ ồ ­ V  th  c p g m chu bì &libe th  c p

ỏ ơ ấ ụ ể ạ ầ + Chu bì , th  bì. Giai đo n đ u có th  còn v  s  c p.

ứ ấ ứ ấ ơ ấ ẹ ạ ệ ấ ẩ ế + Libe th  c p: libe th  c p xu t hi n đ y libe s  c p b p l i, sau đó  tiêu bi n.

ỏ ứ ấ ứ ự ệ ề ệ ả ẫ + V  th  c p có ch c năng b o v  và d n truy n  nh a luy n.

ượ ỗ ứ ấ ầ ộ ụ ồ        ­ Tr  g m có t ng t ng,g  th  c p & nhu mô ru t.

ầ ủ ế ố ỗ ồ ể ể + G  phân hoá li tâm. G m đ y đ  các y u t phát tri n đi n hình .

ỗ ạ ụ ượ ầ ượ ầ + G  t o thành vòng liên t c phía trong t ng t ng.+ T ạ ộ ng t ng ho t đ ng theo chu

ủ ạ ỗ ỗ ẫ (cid:0) kì  (mùa c a năm). M i năm: g  1 vòng nh t & 1 vòng s m ỗ  vòng g  năm.

ế ố ẫ ề ỳ ướ ấ ạ ủ ả ỗ + Y u t d n tu  loài khác nhau v : kích th c, c u t o các b n th ng l ể , ki u dày

ủ ế ể ế ạ ặ ằ ả ả lên c a vách t ế    bào. M ch có th  x p thành vòng ho c n m r i rác. Qu n bào x p

ủ ế ỗ ộ ch  y u trong g  mu n.

ế ố ơ ọ ợ ỗ ể ạ + Y u t c  h c: S i g  phát tri n m nh.

ế ố ữ ữ ỗ ữ ự ữ ề ầ ẫ ộ + Y u t d  tr : Nhu mô g  gi vai trò d  tr  và m t ph n d n truy n theo h ướ   ng

ỗ ạ phóng x  (tia g ).

ệ ỗ ạ ỗ ỗ ỗ + Phân bi t g  giác và lõi. G  giác hay có màu nh t phía ngoài, g  lõi (=g  ròng) có

ơ ở ắ ồ ớ ể ệ ấ ẫ màu s m h n ẻ ư  phía trong (S i, D , S a, Tr c,…). Ranh gi i th  hi n r t rõ ràng.

ự ệ ữ ở ỗ ủ ứ ể ạ S  khác bi t gi a giác và lõi là ấ    ch  các m ch c a lõi có ch a các th  nút, các ch t

ấ ỹ ế ề ầ d u, các ch t gôm và tích lu  trong các t ấ  bào mô m m các ch t khác nhau, trong đó

ấ ộ ố ớ ư ẫ ấ ậ ậ ỗ có ch t nh  tanin, các ch t đ c đ i v i vi sinh v t. Vì v y g  lõi có màu s m và

ề ẫ không d n truy n.

b). Cây th oả

ứ ộ ư ả ặ ở ớ ­ Thân cây th o đ c tr ng b i m c đ  nhu mô hoá l n.

ế ẫ ị ỏ ơ ơ        ­ Mô d n và mô c  chi m v  trí nh  h n

ưở ắ ầ ứ ấ ượ ừ ầ ­ Sinh tr ể ng th  c p không phát tri n khi cây b t đ u ra hoa t ạ   ng t ng ng ng ho t

đ ng.ộ

ấ ồ ể ạ ắ ố ỗ ơ ệ        ­ Ki u m ch hoàn thi n nh t g m đ t ng n, có l đ n.

ế ả ấ ­ Cây th o ti n hoá nh t.

ấ ạ ầ ộ 2.3.2. C u t o thân cây m t lá m m

ể ặ Đ c đi m chung:

ấ ạ ơ ấ ế ượ ỉ ­ Nói chung ch  có c u t o s  c p vì thi u t ầ ng t ng.

ế ụ ấ ạ ộ ố ứ ấ ứ ấ ­ M t s  cây có c u t o th  c p do có mô phân sinh th  c p: huy t d , náng, thùa...

ừ ơ ấ ọ ­ Thân hình thành t mô phân sinh ng n và long = Mô phân sinh s  c p (xem ch ươ   ng

ự ậ ế ướ “Mô Th c V t”). Thân to  do t bào tăng kích th c.

ố ỉ ệ ỏ ộ ­ Đa s  cây ch  phân bi t v  & ru t.

ẫ ẫ ẫ ấ ồ ươ ẫ ­ Bó d n: Bó d n ch ng ch t kín, bao quanh bó d n là c ế ộ   ng mô.  Các bó d n x p l n

ộ ố ộ x n trong kh i nhu mô ru t.

ả ừ ẫ ầ ộ ồ ấ ạ C u t o gi i ph u thân cây m t lá m m. T  ngoài vào g m:

(cid:0) ớ ế ườ ự ế ổ ­ Mô bì. L p t ể  bào bi u bì vách th ọ ng có s  bi n đ i hoá h c (hoá cutin, hoá sáp..).

ổ ế ở ọ ể ấ Bi u bì kéo dài th m silíc thành gai (ph  bi n h  Lúa).

(cid:0) ợ ỏ ồ ơ ươ ớ ế ỏ ứ ­ Mô c . C ng mô (s i v ) g m 2­3 l p t bào. làm thân có v  c ng.

ế ế ầ ộ ế ệ ề ế ặ ­ Nhu mô ru t. Chi m h u h t thi t di n thân. T  bào đa giác nhi u m t, kích th ướ ấ   c r t

ở ữ to gi a thân.

(cid:0) ể ấ ẫ ồ ố ượ ế ả ề ộ ộ ẫ        ­ Bó d n: Các bó d n ki u ch ng ch t kín S  l ng nhi u, x p r i rác, l n x n trong

ộ ướ ỏ ơ ỗ ướ nhu mô ru t,  phía ngoài kích th c bó nh  h n phía trong. M i bó có libe h ng ra ngoài,

ỗ ướ g  h ng vào trong.

ố ỉ ế +  Libe: ch  có  ng rây và t bào kèm.

ỗ ồ ể ạ ắ ạ ỗ ướ ỗ + G : g m nhu mô g  , 2 m ch đi m và 1 m ch xo n. Khoang khí phía d i g . H ọ

ư ề ặ ỗ ươ Lúa đ c tr ng: M i bó đ u có c ợ ng mô (bó s i) bao quanh.

ưở ứ ấ ở ộ ố ầ ộ 3.2.3. Sinh tr ng th  c p m t s  cây m t lá m m

ưở ạ ộ ứ ấ ủ ộ ố          M t s  cây sinh tr ứ ấ (cid:0) ng th  c p do ho t đ ng c a mô phân sinh th  c p thân sinh

ưở ạ ộ ứ ấ ư ờ ỉ ớ ạ tr ng th  c p phân tán. Nh ng mô phân sinh này ch  ho t đ ng có th i gian gi i h n.

ứ ấ ượ ế ừ ­ Cây long huy t (Dracaena): Vòng mô phân sinh th  c p đ c hình thành t ọ    nhu mô g i

là vòng dày .

ượ ướ ấ ướ ừ        ­ Cây cau, d a: Mô phân sinh đ c hình thành d i m u lá và phân chia theo h ế   ng ti p

ề ế ả ẩ tuy n­ s n ph m là mô m m.

ệ ề ầ ấ ầ ẫ ộ ấ          ­ B  hành:  T ng phát sinh x t hi n trong mô m m phía ngoài bó d n. T ng này xu t

ệ ở ứ ấ ế ẫ ườ ượ ắ ế hi n vùng đã k t thúc kéo dài. Các bó d n th  c p th ng đ c s p x p thành dãy xuyên

ộ ộ ẫ ơ ấ tâm còn bó d n s  c p thì l n x n.

3. LÁ

ứ ị ủ 3.1. Đ nh nghĩa và ch c năng c a lá

ủ ứ ầ ợ ổ Lá là thành ph n khí sinh c a cây. Ch c năng chính là quang h p, trao đ i khí và thoát

ự ữ ụ ứ ệ ả ả ơ ơ ướ h i n c. Ch c năng ph  là c  quan d  tr , sinh s n, b o v ....

ế 3. 2. Hình thái và bi n thái.

3.2.1. Thành ph n láầ

ầ ộ ­ Thành ph n m t lá:

ặ ẹ ố ố ố + Cu ng ho c b . Lá không cu ng (lá đính g c).

ế ệ ế ể ầ ạ ố + Phi n: phân bi ế t gân, mép, đ u, g c lá, d ng phi n. Phi n có màu xanh. Có th  có

ể ặ lông ho c gai do bi u bì kéo dài.

ứ ệ ệ ạ ạ ệ        H  gân ệ  (ch a bó m ch):  Có 2 h  gân chính: h  gân hình m ng và h  gân song song.

ệ ạ ướ ớ ệ * H  gân hình m ng: Các gân có kích th ạ c l n bé khác nhau t o thành h  gân lông

ệ ệ ả ị chim, h  gân chân v t, h  gân to  tròn.

ệ ướ ầ ằ ạ ọ * H  gân song song: các gân có kích th c g n b ng nhau và ch y d c theo lá.

ể ợ ữ ớ ở ế ặ ặ ọ Nh ng gân song song này có th  h p v i nhau ầ  ng n lá ho c hai đ u phi n ho c mép lá.

ộ ề ệ Gân hình cung thu c v  h  gân song song.

ư ượ Mép: nguyên, răng c a, l ỳ n sóng, có thu .

ụ ọ ọ Đ u láầ : nh n, tù, nh n kéo dài, c t …

ệ ậ ọ ố        G c lá: nh n, hình tim, l ch, hình mũi tên, tròn, có tai, hình th n…

ứ ứ ạ ả ượ ố ứ D ng phi n ế : tròn, tr ng, mũi mác, hình d i, tr ng ng ỏ c...Hình thái m ng, đ i x ng hai

ố ứ ề ặ ẳ bên. Có lá có nhi u m t ph ng đ i x ng (lá hình khiên).

ủ ạ ổ ế 3.2.2. Các d ng bi n đ i khác c a lá

ườ ồ ạ ừ ướ ể ế ố ­ Lá kèm: Th ng t n t ặ i t ng c p phía d ổ   ặ i cu ng lá chính ho c có th  bi n đ i

ẹ ầ ầ ạ ạ ọ ọ ạ ạ d ng búp (cây mít, th u d u), d ng gai, d ng thìa lìa (h  Lúa), d ng b  chìa (h  Rau

răm).

ở ố ố ố ự ạ ẩ ạ ắ ­ Lá b c: lá g c cu ng hoa, g c hoa t . Có khi d ng v y, d ng cánh hoa (hoa

ừ ấ ạ gi y), d ng mo (cau, d a).

ủ ề ả ố ọ ạ ­ Lá khác hình – tính kh m c a lá. Nhi u d ng lá trên cây (lá g c, lá ng n, non­già, lá

ầ ẩ m m, lá v y).

ạ 3.3. Phân lo i lá:

ố ượ ự ự ủ ố ố ầ ụ ế ờ D a theo s  phân nhánh c a cu ng, s  l ng phi n  & s  t ng r i  (vùng r ng)

ộ ầ ế ộ ố ộ ờ Lá đ n:ơ   Có m t cu ng, m t phi n và m t t ng r i

Phân bi t: ệ

ơ        ­ Lá đ n nguyên

ỳ ơ        ­ Lá đ n có thu

ế ế ơ ỳ            + Lá đ n phân thu  (mép lõm đ n 1/3 phi n).

ơ ỳ ừ ế ế +Lá đ n chia thu  (mép lõm t 1/3 đ n 1/2 phi n).

(cid:0) ẻ ơ ỳ + Lá đ n x  thu  (mép lõm ế  1/2 phi n).

ề ế ế ầ ọ ờ ố ỗ Lá kép: Cu ng phân nhánh mang nhi u phi n. M i phi n  g i là lá chét, có t ng r i riêng.

Phân bi t :ệ

­ Lá kép hai: lá móng bò.

ạ ậ ắ        ­ Lá kép ba: lá s n dây, lá các lo i đ u.

ẻ ị ­ Lá kép chân v t (ch  ngón): lá ngũ gia bì.

ộ ầ ẵ ươ ­ Lá kép lông chim m t l n ch n: nhãn h ng chi

ộ ầ ẵ ẻ ế ­ Lá kép lông chim m t l n ch n l : lá kh

ầ ẵ ượ ­ Lá kép lông chim hai l n ch n: ph ng vĩ

ầ ẻ ­ Lá kép lông chim hai l n l : xoan

ầ ­ Lá kép lông chim ba l n: xoan, đinh lăng

Cách m c láọ (đính lá trên thân):

ưở ắ ọ         M c cách (b i, s n dây..)

ọ ố ổ         M c đ i ( i, gioi…)

ữ ọ M c vòng (trúc đào, hoa s a…).

ế Bi n thái lá

ắ ấ ạ ồ ­ D ng tiêu hoá protein: Cây n p  m, rong đuôi ch n.

ố ở ậ ồ ­ Tua cu n: lá chét đ u Hà lan, lá chét cây ánh h ng

ươ ­ Gai: x ồ ng r ng.

­ Tay móc: mây.

ủ ủ ẩ ầ ­ V y: c  going (c  là thân ng m)

ấ ạ ả 3. 4. C u t o gi ẫ i ph u.

ấ ạ ả ẫ ở ự ậ ộ ố ầ ầ ộ 3.4.1.C u t o gi i ph u chung (  th c v t hai lá m m và m t s  cây m t lá m m).

ấ ạ ư ế ề ắ ố ố Cu ng lá. Có c u t o mô gi ng nh  trong thân v  cách s p x p.

ể ố ế ữ ủ ậ ỗ ­ Bi u bì: bao quanh cu ng có t bào hình ch  nh t, ph  ngoài là  cutin, có l ặ    khí ho c

lông.

ằ ơ ướ ể ầ ầ ợ ­ Mô c : mô dày n m d i bi u bì (2 lá m m), s i (1 lá m m).

ỏ ơ ấ ủ ề ụ ạ ụ ứ ề ố ố ­ Mô m m : dài theo tr c cu ng, ch a nhi u l c l p. Gi ng nhu mô v  s  c p c a thân.

ẫ ắ ệ ố ụ ể ể ế ẫ ặ         ­ H  th ng d n: Các bó d n s p x p theo ki u khác nhau. Có th  hình cung liên t c ho c

ệ ế ủ ề ẫ ặ ỗ ố các bó riêng bi ề t x p thành cung đ u đ n u n cong v  phía trên c a lá. Bó d n có g  trên,

ướ ườ ố ượ ở ự ậ ề ơ ỷ libe d i; Th ng s  l ng bó ít, riêng th c v t nguyên thu  có nhi u h n.

ế 3.4.2. Phi n lá.

ể ể ồ ướ ể ư ụ ể ể       a). Bi u bì: g m bi u bì trên và bi u bì d i theo ki u l ng b ng. Có th  có lông, gai.

ớ ế ể ế ặ ớ ướ ọ + Bi u bì trên: 1 l p t bào ho c có thêm 1, 2 l p ti p phía d ứ   ạ i g i là h  bì ­ ch a

ướ ố ớ ạ ị ườ ế ỳ n c (đ i v i loài ch u h n); Th ng vách ngoài t bào hoá cutin. Tu  theo loài có

ư ể ổ th  có khí kh ng, nh ng ít.

ể ướ ớ ế ứ ề ổ + Bi u d i: có 1 l p t bào; có ch a nhi u khí kh ng.

ể ứ ề ể ồ ồ ị ị b). Mô đ ng hoá (th t lá). Trong th t lá ngoài mô m m đ ng hoá có th  có th  c ng, túi

ế ể ườ ồ ạ ạ ấ ạ ậ ồ ố ti t, các tinh th . Th ng t n t i 2 d ng(d ng không đ ng nh t): mô d u và mô x p.

ậ ế ụ ế ặ ụ ớ + Mô d u: t bào hình tr ứ   ể  x p vuông góc và sát v i bi u bì trên (m t b ng), ch a

ề ụ ạ ố ớ ế ộ ố ể ạ ậ ộ ỳ ị nhi u l c l p. S  l p t bào tu  thu c loài. M t s  loài ch u h n mô d u có th  còn

ố ả ặ ư ể ớ ướ ườ ớ ế ơ phân b  c  m t  l ng sát v i bi u bì d ư i, nh ng th ng ít l p t bào h n.

ế ạ ố ế ỳ ứ ụ ạ ặ ườ + Mô x p (mô khuy t): d ng t bào tròn ho c có thu  ch a ít l c l p. Th ng phân

ể ướ ữ ề ả ớ ớ ổ ớ ố b  sát v i bi u bì d i. Gi a chúng nhi u kho ng gian bào l n thông v i khí kh ng.

ườ ế ệ ớ ậ ạ ơ ớ ị ố Mô x p th ế ng chi m thi ư t di n l n h n mô d u, nh ng v i loài ch u h n thì ng ượ   c

i.  ạ l

ẫ ấ ồ ể         c). Bó d n. Ki u ch ng ch t kín.

ầ ậ ủ ế ạ ắ ả ỗ ườ ừ ­ G : ch  y u m ch xo n và qu n bào. Ph n t n cùng các nhánh th ng có t 1­2

ể ả ắ ầ ơ qu n bào ng n, đ u mút có th  thông v i l ớ ỗ ướ  n c. Xylem trong lá ít chuyên hoá h n phloem.

ườ ế ớ ầ ậ ể ỗ ơ ỗ ơ ­ Libe: th ng chuyên hoá h n g . Ph n t n cùng có th  tiêu bi n s m h n bó g , các

ữ ẹ ế ớ ế ố y u t ớ  rây h p v i nh ng t bào kèm l n.

ệ ố ẫ ạ ầ ạ ị ệ ố             ­ H  th ng d n: trong gân chính và phân nhánh ch y vào ph n th t lá t o nên h  th ng

ướ ế ặ ạ m ng l i dày đ c trong phi n.

ệ ố ẫ ườ ụ ượ + Trong gân chính: h  th ng các bó d n  th ng làm thành cung liên t c đ c bao

ở ớ ế ươ quanh b i l p t bào c ữ ng mô. Gi a là nhu mô.

ồ ườ ẫ ộ ị + Trong gân bên (trong mô đ ng hoá): th ng là m t bó d n chìm trong th t lá có g ỗ

ướ ướ ộ ố ớ ế ặ ộ h ng lên trên, libe d ở i. Bao quanh các gân bên b i m t ho c m t s  l p t ạ    bào t o

ố ớ ộ ế ấ ọ ạ nên m t vòng bao bó m ch. Đ i v i TV nhóm C

4  vòng t

ạ  bào b c m ch r t phát

tri n.ể

ả ọ ộ ầ ẫ ấ ạ C u t o gi i ph u lá cây m t lá m m và lá cây h  Lúa.

ấ ạ ộ ố ầ ộ ố Lá cây TV m t lá m m có hình thái và c u t o khác nhau, m t s  cây gi ng cây TV

ầ ớ ộ ố ế ẹ ế ế ầ ố ỉ ư hai lá m m. M t s  có cu ng và phi n nh ng ph n l n ch  có b  và phi n. Phi n th ườ   ng

ộ ố ệ ọ ố ẹ h p, h  gân song song. M t s  loài có lá hình  ng (VD. Allium). Lá cây h  Cói (VD. Carex)

ứ ứ ể ề ể ạ ầ ộ ợ   ứ c ng do mô c ng phát tri n m nh. Nhi u cây m t lá m m mô c ng phát tri n, đó là các s i

ườ ượ ử ụ ị ườ ữ ợ ổ ợ ặ ạ ớ th ng đ c s  d ng trên th  tr ng. Nh ng s i này t ả    h p v i bó m ch ho c thành d i

riêng bi t. ệ

ấ ạ ẹ ế ể ấ ớ ọ ẹ Lá cây h  Lúa c u t o đi n hình : b  ôm l y thân v i phi n h p

3.2.1. B  lá.ẹ

ạ ươ ứ ấ        Có c u  t o t ớ ng  ng v i thân.

ế 3.2.2. Phi n lá.

ạ ế ẹ ế ượ ể        a). Bi u bì: D ng t bào h p, kéo dài theo phi n lá, vách bên l ể n sóng. Bi u bì còn có

ế ể ầ ổ ườ ế ẹ ớ ế t ứ  bào ch a silic, t bào b n và có th  có lông. Khí kh ng th ng t bào h p cùng v i các t ế

ụ ể ế ả ắ ớ bào bên (ph ) trên c  2 l p bi u bì & s p x p thành hàng song song.

ộ ớ ế ể ẽ ế ươ ướ + Bi u bì trên: m t l p t bào, xen k  có các nhóm t bào tr ng n c (có vai trò

ệ ậ ể ộ ấ ủ trong vi c v n đ ng g p c a lá.  Có th  có gai silíc.

ướ ộ ớ ế ề ể ớ ổ ơ ớ ể + Bi u bì d i: có m t l p t bào v i nhi u khí kh ng h n so v i bi u bì trên.

ồ ị b). Mô đ ng hoá (Th t lá):

ế ạ ấ ồ + T  bào d ng đ ng nh t.

ướ ể ể ầ ươ + D i bi u bì trên g n gân chính có th  là các đám c ng mô.

ườ ụ ậ ẫ ồ + Mô đ ng hoá th ng t t p quanh bó d n.

c). Bó d n:ẫ

ể ấ ố ở ế ươ ể ỗ ồ         Các bó ki u ch ng ch t kín gi ng ẫ  thân. M i bó d n có th  có đ  c ớ   ng mô đính v i

ể ướ ộ ố ư ẫ ế ươ c ng mô sát bi u bì d ể i. M t s  bó d n kém phát tri n, nh ng bao quanh có vòng t bào

ớ ọ ế ạ nhu mô l n g i là vòng t ọ  bào b c m ch.

ầ * Ph n gân chính:

ẫ ở ữ ố ứ ẫ ớ ỏ ế ấ ớ ố ­ Bó d n gi a là l n nh t, đ i x ng hai bên là các bó d n l n nh  x p đ i nhau.

ụ ạ ứ ố ớ ­ Có kh i nhu mô l n ch a ít l c l p .

ầ ẫ ằ ị * Ph n bó d n n m trong th t lá.

ỏ ằ ố ừ ể ữ ớ ớ ố Các bó l n và vô s  bó nh  n m song song. Có nh ng bó l n kéo dài su t t bi u bì trên

ể ố ướ ố ớ ố ượ ế xu ng bi u bì d ợ i. Đ i v i TV quang h p theo chu trình C4, s  l ng vòng t ọ    bào b c

ể ạ ấ m ch r t phát tri n.

ự ụ 3.5. S   r ng lá

(cid:0) ổ ế ế ố ọ ụ ọ ồ ố        ­ G c cu ng có bi n đ i t bào h c và sinh hoa ớ    vùng này g i là vùng r ng g m: l p

ả ờ ệ ớ tách r i ; l p b o v .

ự ạ ế ướ ự ế ụ        ­ T i vùng r ng s  phân chia t ả  bào x y ra tr ổ c đó & có s  bi n đ i trong vách, trong

ấ ế t bào ch t:

ế +T  bào lão hoá

ự ỗ ế + S  hoá g  vách t bào vùng này

ế ố ẫ ể + Th  nút hình thành trong y u t d n, rây

ỷ ế + Enzym phân hu  vách t bào

ấ ự ế ữ ế ữ + M t s  k t dính gi a các phi n gi a

ế ố ạ ỗ ỷ ị + Vách celuloza b  thu  phân, y u t m ch g  gãy

ự ế ể ụ ỉ ầ ễ ẹ ổ ộ ồ Sau s  bi n đ i trên thì ch  c n m t lu ng gió nh  là lá có th  r ng d  dàng.

ƯƠ CH NG II

Ả Ở Ự Ế Ệ Ậ Ẽ SINH S N Ự  TH C V T VÀ S  XEN K  TH  H

ứ ự ẽ ế ệ ả I. Các hình th c sinh s n và s  xen k  th  h .

ứ ả 1. Các hình th c sinh s n.

ưỡ ả 1.1. Sinh s n dinh d ng.

ể ớ ượ ơ ưỡ ể ấ ặ Cá th  m i đ c hình thành trên c  quan dinh d ị ủ   ng. Đ c đi m là: tính ch t có giá tr  c a

ượ ệ ạ ố loài đ c gi ữ ạ  l ẹ i, con cái sinh ra có tính tr ng gi ng h t m .

ả ưỡ ự 1.1.1. Sinh s n dinh d ng t nhiên

ộ ố ự ậ ơ ậ ặ ấ ­ M t s  th c v t đ n bào ho c đa bào b c th p.

ế ơ + Phân đôi thành hai t ả  bào con (t o đ n bào)

ẩ ấ ồ ơ + N y ch i: n m men (đ n bào)

ứ ạ ả +Đ t đo n: t o đa bào

ự ậ ậ ứ ạ ự ậ        ­ Th c v t b c cao và th c v t có hoa : hình th c đa d ng.

(cid:0) ụ ừ ễ ồ ọ ễ ể ớ ữ + R : cho nh ng ch i ph  t ồ  đó phát tri n thành ch i m i, m c r  thành cây con

ộ ậ ố s ng đ c l p.

ạ ồ ớ ễ ớ (cid:0) + Thân : đo n thân hình thành ch i m i, r  m i cây con.

(cid:0) ừ ễ ượ ồ + Lá: t lá ch i và r  đ c hình thành cây con.

ả ưỡ ạ 1.1.2. Sinh s n dinh d ng nhân t o.

ự ấ ưỡ ự ườ ứ ụ ế D a trên tính ch t dinh d ng t nhiên mà con ng i  ng d ng vào chi t cành, giâm

ấ ế ấ ồ cành, ghép ch i, nuôi c y mô, nuôi c y t bào..

ả ằ ử 1.2. Sinh s n b ng bào t .

ế ử T  bào chuyên hoá là các bào t

ấ ạ ề ấ ộ ơ ể ạ          ­ C u t o: đ n bào, vách dày nhi u hoăc ít, không có roi. N i ch t có nhân, ti th , l p

ấ ự ữ ề ạ ể ể ầ ộ ườ th  hay ti n l p th . Có các ch t d  tr   là d u, protit, tinh b t, đ ỷ ng. Cây thu  sinh bào t ử

có roi.

ử ậ ợ ề ệ ặ ầ ­ Bào t ử ượ  đ c hình thành trong túi bào t . G p đi u ki n thu n l ầ i  n y m m cho cá

ẹ ế ể ớ ậ ợ ệ ố ờ ơ ộ ố ẽ ẩ ầ th  m i gi ng h t m . N u  không thu n l i ch  c  h i t t s  n y m m.

ả ữ 1.3. Sinh s n h u tính.

ế ử ử ỗ ử ệ T  bào chuyên hoá là các giao t ớ . Khác v i bào t , m i giao t riêng bi t không hình

(cid:0) ự ế ợ ể ớ ả ộ ử ằ ụ thành m t cá th  m i mà là ph i có s  k t h p 2 giao t b ng th  tinh hình thành h p tợ ử

(cid:0) ế ạ ộ ổ (cid:0)  qua m t giai đo n bi n đ i phôi(cid:0) cá th .ể

ả ữ ạ Sinh s n h u tính có 3 d ng:

ẳ ử ồ ấ ề ạ ướ ề ể ộ + Đ ng giao: Giao t đ ng nh t v  hình d ng, kích th c, đ u chuy n đ ng.

ị ử ệ ướ ể ề ộ + D  giao: Giao t phân bi ề t nhau v  kích th c, đ u chuy n đ ng.

ử ướ ấ ạ ứ ử + Noãn giao: Giao t ề  khác v  kích th c, c u t o và ch c năng, giao t cái to không

ể ử ự ề ể ề ơ ộ ượ ộ chuy n đ ng, giao t ặ  đ c bé h n nhi u mang 2 ho c nhi u roi, chuy n đ ng đ c.

ử ể ơ ợ ử ộ ể ưỡ ộ Giao t là th  đ n b i, h p t là th  l ng b i.

ể ả ả ưỡ ằ ả Qua 3 ki u sinh s n (sinh s n dinh d ả ng & sinh s n b ng bào t sinh s n vô tính ) ử (cid:0)

ữ ế ả ế ợ ể ả ượ ề ấ (cid:0) thì sinh s n h u tính là ti n hoá nh t ki u sinh s n này k t h p đ c tính di truy n c ả

ể ớ ồ ạ ả ơ ẹ(cid:0) ủ ố c a b  và m cá th  m i có kh  năng t n t i cao h n.

ự ẽ ế ệ 2. S  xen k  th  h .

ấ ượ ế ả        B n ch t đ c bi n thiên.

ế ệ ộ ưỡ ả ằ ộ ườ ể + M t th  h  loài l ng b i (2n) sinh s n b ng con đ ọ ng vô tính g i là th  bào t ử   .

ạ ạ ọ Giai đo n đó g i là giai đo n bào t ử ể  th .

ế ệ ế ằ ả ộ ộ ườ ữ ọ ơ + Ti p đó m t th  h  loài đ n b i (n) sinh s n b ng con đ ng h u tính g i là th ể

ử ạ ọ giao t .Giai đo n đó g i là giao t ử ể  th .

ề ế ử ể ầ ế ơ ầ Theo chi u ti n hoá: bào t ế ư  th  d n d n chi m  u th  h n giao t ử ể  th .

ụ ừ ươ ự ậ ạ ỉ Ví d  t rêu, d ng x  và th c v t h t kín.

ẽ ế ệ ở . rêu 2.1. Xen k  th  h

ể ử ừ ẩ ạ ầ ợ ộ ợ ­ Th  giao t là m t nguyên ti (n) n y m m t o 1 s i đa bào. T  trên s i hình thành cây

ể ử ễ ả ư ễ ể ỉ rêu(n) cũng là th  giao t ư  có r , thân, lá nh ng ch a đi n hình. Ch  là r  gi .

ể ử ể ể ạ ố ử ­  Th  bào t ờ  là d ng th  túi (2n) s ng nh  trên cây rêu cái(n)­th  giao t .

ẹ ử ­ Quá trình GTT>BTT.                       (cid:0) Bào t ử nang              tb m  bào t (2n)

gi m ả  phân              bào t

(n)ử

ể

(cid:0) ự Th  túi (2n)                                                                                                            Tinh t (n)ử (cid:0) túi tinh(cid:0) cây rêu đ c(n)

ợ ử H p t (2n)                                                                                         Nguyên ti (n)

(cid:0) ứ ế T  bào tr ng(n) túi tr ngứ (cid:0) cây rêu cái(n)(cid:0)

ẽ ế ệ ở ươ ỉ. 2.2. Xen k  th  h d ng x

ể ử ươ ễ ể ạ ẫ ỉ ỉ ­ Th  bào t là cây d ng x (2n) có r  thân lá đi n hình, có m ch d n, mô hoàn ch nh.

ể ử ệ ụ ư ứ ả ộ ỏ ­ Th  giao t là m t nguyên t n(n) bé nh , mô ch a phân hoá, có ch a di p l c, có r ễ

gi .ả

­ Quá trình BTT>GTT

ả

gi n phân

ử ử ẹ Bào t nang                          tb m  bào t (2n) bào t (n)ử

ươ ỉ Cây d ng x  (2n)

(cid:0) Tinh t (n)ử túi tinh(cid:0)

(cid:0) ả Phôi(2n) (cid:0) ợ ử  h p t (2n) Nguyên t n (n)

(cid:0) ứ ế T  bào tr ng (n) túi noãn(cid:0)

ả ở ự ậ ạ ơ II. C  quan sinh s n th c v t h t kín.

ạ ươ ề ị 1. Đ i c ng v  hoa và đ nh nghĩa

ạ ươ 1.1.Đ i c ng.

ố ượ ấ ấ ạ ớ ­ Là nhóm cây xanh có s  l ng l n nh t, có hàng lo t tính ch t, hình thái và sinh lí có

ẳ ướ ợ ơ l i h n h n các ngành tr c.

ấ ầ ả ơ ọ ụ (cid:0)        ­ Hoa là c  quan sinh s n chuyên hoá mà ph n quan tr ng nh t là nh y hình thành từ

ề ặ ộ ọ m t ho c nhi u lá bào t g i là lá noãn. ử (cid:0)

ế ừ ưỡ ạ ­ Quá trình ti n hoá t lá dinh d ng mang bào t ử ở ươ  d ỉ (cid:0) ng x ạ ầ (cid:0)  h t tr n h t kín.

ọ ố ớ ặ ặ ủ ự ụ ể ả ồ ­ S  có m t c a nh y, qu  có ý nghĩa sinh h c đ i v i đ c đi m sinh t n.

(cid:0) ở ố ư ặ ụ ấ ụ ộ ­ Đ c tr ng b i l i th  ph n, th  tinh ợ ử (cid:0) h p t phôi và n i nhũ.

ị . 1.2. Đ nh nghĩa

ấ ạ ữ ữ ủ ế ạ ả ơ ở ổ          ­ Hoa là c  quan sinh s n h u tính c a các cây h t kín c u t o b i nh ng lá bi n đ i

ệ ụ ệ ả ặ đ c bi t làm nhi m v  sinh s n.

ắ ưở ề ạ ử ị ồ        ­ Hoa là ch i rút ng n, sinh tr ng có h n mang nhi u lá bào t (nh  và lá noãn) và trong

(cid:0) ụ ữ ề ể ấ ờ ợ nhi u tru ng h p đi n hình có mang nh ng lá b t th  (đài + tràng bao hoa).

ấ ạ ị 2. V  trí và c u t o hoa.

ị 2.1. V  trí.

ặ ở ầ ọ ể ố ư ắ ắ ọ Hoa m c đ u cành ho c nách lá­ lá đó g i là lá b c. Lá b c có th  gi ng nh  lá dinh

ưỡ ế ặ ổ ụ ọ ể ấ ổ d ng ho c bi n đ i : t h p thành t ng bao (hoa cúc); Có th  mang màu (hoa gi y, cúc

ậ ươ ể ạ ừ ạ ồ bách nh t, x ng r ng bát tiên, tr ng nguyên); Có th  d ng mo (ráy, cau, d a).

ậ ả ộ ồ ố ế ấ ạ  Hoa bao g m: cu ng, đ , bao hoa và b  ph n sinh s n. 2.2. C u t o.

ố 2.2.1. Cu ng hoa.

ấ ạ ả ẫ ươ ự ư ộ ố ố Có hình thái và c u t o gi i ph u t ng t nh  thân . M t s  hoa không có cu ng.

ế 2.2.2. Đ  hoa.

ậ ủ ầ ố ộ ­ Đ u cu ng hoa phình to mang các b  ph n c a hoa.

ỷ ế ạ ạ ạ ọ ­ D ng nguyên thu  đ  dài hình nón (ng c lan). D ng hình đĩa (cúc), d ng hình chén

ế ậ ồ ế (hoa h ng). Có khi có tuy n m t trong đ .

ế ế ậ ặ ắ ộ ­ Trên đ  các b  ph n hoa x p thành vòng ho c xo n.

ấ ạ ư ể ắ ấ ạ           ­ Có c u t o thân đi n hình nh ng khác thân: dóng ng n, m u sát nhau; các bó m ch

ụ ủ ế ụ ị ở ỗ ẫ ừ d n t lá đài, nh , nh y xuyên vào trung tr  c a đ  hoa ấ (cid:0)  m i m u ụ ế ấ  trung tr  đ  r t phân

tán.

ồ 2.2.3. Bao hoa. G m đài và tràng.

ệ ộ ầ ả ả ậ       Là ph n b o v  b  ph n sinh s n bên trong hoa.

ủ a). Đài. Là vòng ngoài cùng c a bao hoa.

ụ ả ặ ạ ồ ờ ố ­ G m các m nh màu l c (lá đài) r i ho c dính (t o thành  ng).

ụ ể ặ ­ Có th  có 1 ho c 2 vòng đài(vòng đài ngoài là vòng ph ).

ể ế            ­ Lá  dài có th  bi n thái thành lông (cúc).

ặ ồ ạ ớ ể ớ ụ ưở ­ Có th  s m r ng ho c t n t ả (cid:0) i v i qu ồ  đài đ ng tr ng.

ứ ệ ả ợ ­ Đài có ch c năng b o v  và quang h p.

ấ ạ ả ư ẫ ầ ưỡ ­ C u t o gi i ph u: ít chuyên hoá, g n nh  lá dinh d ng.

ố ượ ứ ườ ằ ố ớ ơ b). Tràng. Là vòng th  hai trên hoa, s  l ng cánh th ng b ng s  lá đài & l n h n lá

đài.

ể ế ồ ề            ­ Tràng có th  có nhi u vòng cánh x p đ ng tâm.

ế ầ ỗ ­ M i cánh có 2 ph n: phi n và móng.

ố ưỡ ờ ấ ơ            ­ Chuyên hoá h n đài, ít gi ng lá dinh d ng. Cánh có màu nh  ch t antocyany.

ọ ụ ấ ứ ệ ế ả ơ ả            ­ Ch c năng b o v  và c  b n là quy n rũ sâu b  th  ph n.

ả ớ ế ẫ ể ớ ỉ ướ ­ Gi i ph u: Có 3­4 l p t bào, đôi khi ch  có hai l p ­ bi u bì trên và d ế i. T  bào

ề ỗ ể ặ ả ớ ỗ ở ạ d ng tròn ho c không, kho ng gian bào l n. Bi u bì có nhi u l khí và l h  gian bào.

ị ế ề ế ể ố ổ ị Nhi u cánh hoa có v t lá gi ng nh  (có th  do nh  bi n đ i thành).

ả ộ ậ 2.2.4. B  ph n sinh s n.

ộ ụ ị ậ ậ ồ ộ ợ ợ ị       G m : B  nh  (t p h p các nh ) và B  nh y (t p h p các lá noãn).

ấ ồ ỗ ỉ ườ ớ ộ ị ị 2.2.4.1. Nh .ị  G m: ch  nh , bao ph n (2 túi, m i túi th ậ   ng có 2 ô) và trung đ i. B  nh  là t p

ặ ờ ể ế ế ắ ặ ị ợ h p nh  trong hoa, có th  x p xo n ho c vòng, x p thành bó ho c r i.

ấ ạ ể ấ ỉ ị ả ể ẫ a). Ch  nh . Phát tri n sau bao ph n. C u t o gi i ph u: phía ngoài là bi u bì; trong 2­3

ạ ằ ạ ắ ả ớ ỏ ồ ớ l p nhu mô v i vách m ng; bó m ch n m trung tâm g m m ch xo n, vòng, qu n bào và libe

ít phát tri n.ể

ứ ầ ạ ấ ấ ấ ọ b). Bao ph n.  Ch a đ y h t ph n. Cách đính bao ph n có ý nghĩa quan tr ng trong hình

ắ ư ạ thái và phân lo i (đính l c l , đính xiên, đính ngang, đính bên).

ấ ạ ả ơ ặ ư ể ẫ ấ ắ ớ ớ ­ C u t o gi i ph u bao ph n: l p bi u bì, l p c  (đ c tr ng vách dày xo n hay

ướ ầ ưỡ ồ ế ề ấ ạ m ng l i) & trong cùng là t ng nuôi d ng g m các t bào có nhi u nhân và giàu ch t dinh

ưỡ ữ ế ử ễ ả ạ ấ d ng. Gi a là các t bào nguyên bào t (2n) gi m nhi m hình thành h t ph n(n).

ạ ấ ạ ấ ơ ớ ượ ­ H t ph n. Là đ n bào có 2 l p vách. H t ph n đ c hình thành t ừ ế  t ẹ ạ    bào m  h t

(cid:0) ấ ồ ế ưỡ ế ế ph n  g m  t bào dinh d ớ ng (l n) và t bào sinh tinh (bé). T  bào sinh tinh phân chia 2

ử ử ự tinh t (2 giao t đ c)

ạ ừ ộ ề ặ ặ ớ 2.2.4.2. Nh yụ . T o thành t ể ờ  m t ho c nhi u lá noãn, có th  r i ho c dính v i nhau thành 1

ạ ỗ ở ữ ở ầ b u chung. M i lá noãn có 3 bó m ch : 1 bó gi a gân lá, 2 bó ầ   ụ ồ  mép lá. Nh y g m có: Đ u

ụ ụ ầ nh y (núm), vòi nh y và b u.

ề ặ ụ ầ ưỡ ườ ố ạ ấ a). Đ u nh y: B  m t là mô giàu dinh d ng, làm môi tr ng t ẩ   t cho h t ph n n y

ủ ế ầ ẫ ạ m m. Có mô d n ch y ti p vào rãnh c a vòi.

ể ở ứ ộ ơ ở ầ ụ        b). Vòi nh y. Phát tri n m c đ  khác nhau. Có tính phân hoá h n b u. Vòi có th  h ể ở

ộ ố ụ ặ ấ (có rãnh) ho c kín (không có rãnh). Có m t s  loài không có vòi nh y hoăc vòi r t dài (ngô).

ấ ạ ề ầ ở ộ ợ ồ ỗ c). B u. C u t o b i m t hay nhi u lá noãn h p thành. G m có vách và khoang r ng.

ộ ớ ế ồ ữ ể ­ Vách. G m: Vách ngoài là m t l p t ứ ụ    bào bi u bì, vách gi a là nhu mô có ch a l c

ổ ớ ụ ể ấ ầ ớ ạ l p. & trong cùng là vách trong có 1l p bi u bì. Sau khi th  tinh vách b u thay đ i l n nh t.

ầ ặ ề              ­ Khoang b u: Có 1 ho c nhi u noãn đính vào vách trong (giá noãn).

ủ ầ ế ầ ầ ướ ị ữ ­ V  trí c a b u trên đ : b u trên, b u d ầ i và b u gi a.

ủ ầ ủ ằ ầ d). Noãn. N m trong khoang b u, đính vào giá noãn c a vách trong c a b u.

ấ ạ ữ ể ợ ơ ồ ố *C u t o. G m: Cu ng noãn và thân noãn. H p đi m là n i giao nhau gi a thân và

ố ỗ ơ ử ỉ cu ng. Trên đ nh thân noãn là l noãn, là n i tinh t đi vào túi phôi.

ữ ầ ố ố ­  Cu ng noãn. Ph n n i gi a giá noãn và thân noãn.

ồ ỏ ­  Thân noãn: G m v  noãn, phôi tâm và túi phôi.

ớ ế ể ặ ỏ ỳ + V  noãn. Tu  loài có th  có 1 ho c 2l p t bào.

ấ ưỡ ứ ồ + Phôi tâm. Giàu ch t dinh d ng, bao quanh túi phôi. Là ngu n th c ăn giúp phôi

ụ ể phát tri n sau quá trình th  tinh.

ồ ế ứ ử ớ ợ +Túi phôi. G m 1 t bào tr ng (là giao t ấ  cái) l n nh t cùng 2 tr ằ  bào n m trên

ớ ự ệ ố ế ố ự ự ầ ỗ c c g n l noãn, đ i di n v i c c bên kia là 3 t ữ  bào đ i c c. Gi a túi phôi có 2

ế ợ ứ ấ nhân k t h p thành nhân th  c p.

ể ộ ố ỏ ử ế Cu ng noãn, v  noãn và phôi tâm thu c th  bào t nên t bào có  NST (2n). Túi phôi là

ể ử ế ề th  giao t nên các t bào trong túi phôi đ u có NST (n).

ể ể ẳ ố ợ ỗ ằ ộ ườ * Các ki u noãn. Noãn th ng (cu ng, h p đi m và l n m trên m t đ ẳ ng th ng),

ữ ể ẳ ạ ợ ỗ ạ ả ớ ố ộ noãn cong (đo n th ng gi a h p đi m và l ạ    t o v i cu ng m t góc và noãn đ o (đo n

ữ ợ ể ẳ ỗ ố ớ th ng gi a h p đi m và l song song v i cu ng).

ầ ố * Cách đính noãn (vào vách b u). Đính noãn g c, đính noãn trung tâm, đính noãn trung

ụ tr c và đính noãn bên.

ậ ủ ấ ạ 3. Tính qui lu t c a c u t o hoa.

ủ ặ ố ứ . Là đ c tính hình thái c a hoa. 3.1.Tính đ i x ng

ố ứ ố ứ ề ặ ẳ ỏ ọ ườ ­ Hoa đ u: Hoa đ i x ng t a tròn (đ i x ng qua m i m t ph ng). Tràng th ng có các

ằ cánh b ng nhau.

ề ườ ặ ằ ừ ằ ộ ­ Hoa không đ u: Th ng cánh không b ng nhau ho c b ng t ng đôi m t.

ố ứ ố ứ ọ ậ ặ ẳ ộ + Đ i x ng hai bên (đ i x ng qua m t m t ph ng): h  đ u.

ườ ả ậ ố ố ứ + Không đ i x ng. Cánh th ộ ố ộ ng do tiêu gi m m t s  b  ph n: chu i hoa.

ầ ủ ắ ế ườ ế ắ ơ ị ế ng quan tâm đ n s p x p bao hoa h n nh  và 3.2. S p x p các thành ph n c a hoa : Th

ể ế ắ ố ụ ặ nh y, có th  x p thành vòng ho c xo n  c.

ắ ố ủ ể ế ạ ấ ầ ỷ ­ Hoa ki u xo n  c: Là d ng nguyên thu  nh t, các thành ph n c a hoa x p thành

ườ ắ ố đ ng xo n  c.

ể ế ế ạ ấ ậ ộ ồ ­ Hoa ki u vòng: d ng ti n hoá nh t, các b  ph n x p thành vòng đ ng tâm.

ố ượ ẫ ẫ ộ ố ủ ộ ẫ + Hoa m u 3, m u 4, m u 5 (s  l ặ   ng cánh trên m t vòng và b i s  c a nó). Đ c

ự ậ ự ậ ư ầ ẫ ầ ẫ ỉ tr ng th c v t 1 lá m m ch  có hoa m u 3. Th c v t 2 lá m m có hoa m u 4, 5 tr ở

ấ ẫ lên ; R t ít khi có hoa m u 3.

ố ượ ậ ủ ế ộ + Hoa 4 vòng, 5 vòng (s  l ng các b  ph n c a hoa x p trên các vòng).

ế ể ắ ­ Hoa x p ki u vòng xo n.

ị ụ ế ế ắ ọ + Nh  nh y x p xo n, bao hoa x p vòng (ng c lan).

ị ụ ế ế ắ + Nh  nh y x p vòng, bao hoa x p xo n (chè).

ề ự ắ ế ụ  S  s p x p các cánh hoa trong n . 3.3. Ti n khai hoa.

ụ ề ặ ắ ỳ ­ Ti n khai hoa v n (xo n): dâm b t, thông thiên, qu nh.

ề ­ Ti n khai hoa van: cà, bí ngô, xoan.

ề ợ ượ ­ Ti n khai hoal p: kim ph ng.

ườ ề ể ấ ­ Ti n khai hoa ngũ đi m (nanh s u): ăntigon, m i gi ờ .

ờ ọ ậ ề ­ Ti n khai hoa c : h  đ u.

ề ọ ­ Ti n khai hoa thìa: h  vang.

ứ ồ 4. Hoa th c và hoa đ .

ế ầ ủ ứ ệ ớ ị ộ t công th c các thành ph n c a m t hoa v i các kí hi u qui đ nh. *­hoa 4.1. Hoa th c:ứ  Vi

ố ứ ưỡ ụ ị đ u; ề (cid:0) ­ hoa đ i x ng 2 bên; ♀ ự ♂ ­ đ c; ­ cái; ­l ng tính; K­ đài; C­ đài; A­ nh ; G­ nh y. S ố

ố ượ ợ ố ệ ầ ầ ả ỗ ỗ ượ l ng m i thành ph n ghi bên ph i kí hi u. M i thành ph n có s  l ng h p thì con s  cho

ặ ơ ạ ở ầ ủ ầ ể ệ vào ngo c đ n. G nh ngang ị  b u th  hi n v  trí c a b u.

ủ ẽ ệ ộ 4.2. Hoa đ :ồ  V  các thành phân c a m t hoa theo kí hi u chung.

ạ 5. Phân lo i hoa.

ố ượ ự ự ủ ố ắ D a theo s  phân nhánh c a cu ng chính, s  l ế ng hoa và s p x p các hoa ta có:

ẻ ố ộ ộ ơ ­ Hoa đ n đ c (hoa  riêng l ): Cu ng hoa không phân nhánh và mang m t hoa.

ự ụ ủ ề ố ­ Hoa t (c m hoa): Cu ng chính c a hoa phân nhánh và mang nhi u hoa.

ể ồ ự ạ ự ữ ạ ự. G m hoa t vô h n và hoa t h u h n. 5.1. Các ki u hoa t

ự ạ 5.1.1. Hoa t vô h n.

ụ ế ầ ưở ứ ự ở Đ u tr c chính không mang hoa, k t thúc sinh tr ng lâu.Th  t n  hoa t ừ ướ  d i lên

trên.

ự ậ ơ ử ế a). Hoa t chùm: đ n (hoa đ u; t vi); kép (nho, qu ).

ự ơ b). Hoa t bông: đ n hoăc kép.

ụ ể ạ ắ ạ ắ ­ Bông n c (b p): tr c phát tri n n c to (b p ngô).

ủ ố ượ ụ        ­ Bông đuôi sóc: tr c chính r  xu ng (tai t ồ ng,s i).

ấ ụ ế ắ ổ ­ Bông mo: có mo do lá b c bi n đ i ôm l y c m hoa (ráy,cau)

ơ ượ ặ      c). Ngù: đ n ho c kép (lê, kim ph ng).

ơ ặ      d). Tán: đ n ho c kép (thì là, mùi).

ụ ữ ầ ầ ố      e). Đ u: đ u tr c cu ng hoa tròn (trinh n ).

ụ ạ ầ ầ ồ f). Đ u tr ng: đ u tr c chính hình đĩa l i (cúc, th ượ ượ c d c).

ự ữ ạ 5.1.2. Hoa t h u h n (xim).

ụ ừ ầ ộ ở ưở ướ Đ u tr c chính b i m t hoa nên ng ng sinh tr ng, phía d i phân nhánh mang hoa .

ộ ả      a). Xim m t ng :

ọ ạ        ­ Xim b  c p (cây vòi voi)

ắ ơ ­ Xim xo n (cây lay  n)

ọ ả      b). Xim hai ng  (xoan, v ng cách).

ề ả c). Xim nhi u ng

ự ỗ ợ 5.2. Hoa t h n h p.

­ Chùm tán.

­ Ngù đ u.ầ

­ Bông xim co.

ự ụ ấ ụ ở ự ậ ạ III. S  th  ph n, th  tinh th c v t h t kín.

ự ở 1. S  n  hoa.

ưở ưỡ ủ ệ ầ ườ ờ        Sau th i kì sinh tr ng sinh d ng đ y đ  thì các tín hi u môi tr ả   ể ng có th  gây c m

ứ ậ ủ ự ế ổ ề ở ở ộ ng n  hoa. Quá trình n  hoa, trong các b  ph n c a hoa có s  bi n đ i v  sinh lí. Trong b ộ

ậ ả ử ự ử ượ ế ạ ph n sinh s n giao t đ c và giao t cái đ c hình thành, sau đó sang giai đo n ti p theo là

ụ ấ ụ th  ph n và th  tinh.

ự ụ ấ 2. S  th  ph n.

ụ ầ ạ ấ ậ ạ ụ ấ ấ ạ ưỡ Quá trình đ u nh y nh n h t ph n, t ấ i đó h t ph n h p th  ch t dinh d ng t ừ ế  t bào

ụ ể ế ụ ể núm nh y đ  ti p t c phát tri n.

ự ụ ấ ấ ụ ấ  t th  ph n và giao ph n. ể 2.1. Các ki u th  ph n:

ự ụ ả ấ ở ưỡ ụ ộ ị a). T  th  ph n. X y ra hoa l ợ   ng tính. Nh  và nh y cùng chín và có đ  cao phù h p

ấ ơ ụ ạ ầ cho h t ph n r i lên đ u nh y.

b). Giao ph n. ấ

ấ ạ        C u t o hoa.

ơ + Đ n tính.

ưỡ ủ ụ ủ ờ ộ ị ị + L ng tính : có th i gian chín c a nh  và nh y khác nhau. Đ  cao c a nh  không

ụ ặ ấ ợ ị ụ phù h p. Nh  ho c nh y có tính b t th .

ấ ứ 2.2. Hình th c giao ph n.

ặ ỡ ụ ể ể ấ ờ ọ ế   + Th  ph n nh  sâu b : hoa có bao hoa phát tri n mang màu s c s , có th  có tuy n

ế ậ ơ th m, tuy n m t.

ụ ấ ế ầ ờ + Th  ph n nh  gió: hoa có bao hoa tiêu bi n – hoa tr n.

ụ ấ ườ ở ị ườ ờ + Th  ph n nh  chim: hoa th ng v  trí nghiêng, cánh hoa th ỏ ng màu đ  chói và

ậ ế đ  hoa có đĩa m t.

ụ ấ ờ ướ ộ ỷ + Th  ph n nh  n c: thu c cây thu  sinh.

ự ụ 3. S  th  tinh.

ụ ở ự ậ ạ ế ợ ủ ự ử Quá trình th  tinh th c v t h t kín có s  tham gia k t h p c a hai tinh t (giao t ử ự    đ c)

→ ứ ử ứ ấ ụ ọ ớ ế v i t bào tr ng (giao t cái) và  nhân th  c p g i là quá trình th  tinh kép.

ụ 3.1. Quá trình th  tinh kép :

ẩ ạ ể ớ ỗ ấ ồ ờ ử ầ (cid:0) ấ       ­ H t ph n n y m m ố   ng ph n theo vòi phát tri n t i l noãn. Đ ng th i 2 tinh t hình

ể ấ ố thành di chuy n trong  ng ph n.

ớ ỗ ử ử ự ử ế ợ ớ ế ­ T i l noãn 2 tinh t (giao t đ c) chui vào túi phôi : 1 tinh t k t h p v i t ứ    bào tr ng

(cid:0) ợ ử ử ế ợ ế h p t . Còn 1 tinh t ứ ấ (cid:0)  k t h p nhân th  c p t ẹ ộ  bào m  n i nhũ.

ự ế ổ ủ ụ 3.2. S  bi n đ i c a hoa sau th  tinh.

(cid:0) ố ả ố       ­ Cu ng hoa cu ng qu

(cid:0) ả ế       ­ Đ  hoa đ  quế

ườ ộ ố ả ọ ế ể ồ th ng tiêu bi n. M t s  loài đài phát tri n cùng qu  g i là đài đ ng tr ưở   ng ­ Bao hoa (cid:0)

ầ

(cà, t m bóp).       ­ Nh  ị (cid:0) tiêu bi n.ế

­ Nh y :ụ

ườ ộ ố ư ứ ế ế ẫ ố ng tiêu bi n. M t s  loài v n còn v t tích nh  chu i, d a.

ế ổ ể ầ ả ớ ỏ ỏ + Núm và vòi: th + B u ầ (cid:0) bi n đ i đáng k . Vách b u: phân chia nhanh thành v  qu  (3 l p v ); Noãn

(cid:0) ợ ử ạ ừ ạ ỏ ố ố h t: h p t thành phôi, t ỏ ạ    đó cu ng noãn thành cu ng h t, v  noãn thành v  h t,

ạ ế ẹ ộ ộ ế phôi tâm thành ngo i nhũ, t bào m  n i nhũ phân chia thành n i nhũ, , còn 3 t bào

ợ ộ ị ượ ấ ố ự đ i c c và 2 tr ế  bào b  tiêu bi n. N i nhũ đ c hình thành, giàu ch t dinh d ưỡ   ng

ể ạ ộ ưỡ cùng ngo i nhũ nuôi phôi phát tri n. N i nhũ là mô dinh d ề   ng mang tính di truy n

ồ ạ ụ ẹ ấ ả ể ể ạ ả ố c  b  và m , phôi h p th  có kh  năng t n t i và phát tri n m nh. Đó là đi m khác

ệ ự ậ ướ bi t mà các ngành th c v t tr c đó không có.

4. H t.ạ

ạ ồ ỏ ạ ụ ế ể ặ ớ ổ ộ Sau khi th  tinh noãn bi n đ i thành h t g m: v  h t (có th  1 ho c 2 l p), n i nhũ,

ạ ngo i nhũ và phôi.

ầ ủ ạ ự ể 4.1. S  phát tri n các thành ph n c a h t.

ế ỏ ạ ỏ ỏ ạ         ­ V  h t: các t bào v  noãn phân chia hình thành nên v  h t.

ạ ưỡ ượ ừ ồ ­ Ngo i nhũ: là mô dinh d ư ộ ng nh  n i nhũ đ c hình thành t phôi tâm g m các t ế

ưỡ bào l ộ ng b i.

ấ ộ ộ ưỡ ượ ­ N i nhũ: là nhu mô tam b i giàu ch t dinh d ng đ c hình thành t ừ ế  t ẹ ộ    bào m  n i

nhũ.

ượ ợ ử ừ ­ Phôi : đ c hình thành t ừ ợ ử  h p t . H p t ự    phân chia không ng ng và có tính phân c c

(cid:0) ề ặ ạ ầ ầ ồ ồ ễ ầ cao. Phôi g m ch i m m, lá m m và r  m m. Trong h t có 1 phôi ho c nhi u phôi đa

phôi.

ỏ ồ ấ ạ ủ ạ G m v  & nhân. 4.2.C u t o c a h t.

ỏ ạ ể ừ ỏ a). V  h t. Phát tri n t v  noãn.

ỏ ạ ể ị ể ế ỏ ỏ       ­ V  noãn trong có th  b  tiêu bi n đi, v  noãn ngoài tham gia phát tri n thành v  h t.

ỏ ư ầ ỏ ư ậ ộ ớ ể ặ ầ ớ ­ Có th  có m t l p v  nh  đ u ho c 2 l p v  nh  th u d u.

ụ ầ ể ẵ ỏ ọ ướ ­ V  có th  nh n nh i, s n sùi hay m ng n c.

ặ ỏ ạ ọ ạ ố ố ế ẹ ủ      ­ Ngoài m t v  có 1 v t s o c a cu ng h t g i là r n h t.

3 ụ ầ  ­ Các ph n ph :

ỏ ạ ể ể ặ + Lông: m t ngoài v  h t (bông) có mào lông do bi u bì phát tri n.

ạ ọ ấ ạ ạ ả ố ể + Áo h t:  cu ng noãn phát tri n n c b c l y h t (nhãn, v i)

ủ ỗ ồ ở ủ ạ ầ ầ + M ng: sinh b i mép c a l noãn s i lên (h t th u d u)

ừ ạ + Cánh: h t có cánh (xà c , chò).

ồ ộ ạ     b). Nhân. G m ngo i nhũ, n i nhũ và phôi.

ể ạ 4.3.Các ki u h t.

ầ ữ ữ ự ể ể ạ D a vào thành ph n d  tr  trong h t có th  chia 4ki u:

ạ ồ ỏ ể ặ ố ữ ữ ầ ơ a) H t g m v  và phôi . Đ c đi m phôi to, phân hoá t ộ   t, lá m m là c  quan d  tr . N i

ể ủ ọ ậ ế ầ ạ ị nhũ và ngo i nhũ b  tiêu hoá h t trong quá trình phát tri n c a phôi. (VD. H  Đ u, B u bí,

ề ả Cúc, C i và nhi u cây khác)

ạ ồ ộ ể ạ ộ ỏ         b) H t g m v , phôi và n i nhũ . H t có n i nhũ phát tri n, phôi phân hoá hoàn toàn,

ườ ế ạ ộ ớ ọ ồ ị th ng thì n i nhũ l n thì phôi bé. (VD. H  Lúa, Hoa h i, cà). Ngo i nhũ b  tiêu hoá h t.

ạ ạ ỏ ạ ạ ộ c) H t có v , phôi và ngo i nhũ. ể  H t còn ít phôi tâm phát tri n thành ngo i nhũ, n i nhũ

ố ẩ ế ướ ồ ị b  tiêu hoá h t. (VD. Rau mu i, c m ch ng, cà phê, hoa h ng).

ạ ồ ạ ỏ ộ ể ộ d) H t g m v , phôi, ngo i nhũ và n i nhũ ạ   ế . N i nhũ  phát tri n y u có vai trò hút, ngo i

ấ ồ ố ỷ nhũ có tính ch t nguyên thu . (VD. H  tiêu, Chu i, Súng).

ổ ế ể ể ầ ơ Hai ki u đ u phát tri n ph  bi n h n.

IV. Quả

ể ủ ầ ả ủ ụ ạ ơ ở       Là c  quan sinh s n c a cây h t kín sinh b i phát tri n c a b u sau khi th  tinh và mang

ế ổ ạ h t do noãn bi n đ i.

ầ ủ ả 1. Thành ph n c a qu .

ả ạ ồ ỏ G m có v  qu  và mang h t bên trong.

ầ ồ ầ ỏ ả: g m có 3 ph n 1.1.Thành ph n v  qu

ủ ầ ể ả ỏ ở ­ V  qu  ngoài: sinh b i bi u bì vách ngoài c a b u.

ữ ủ ả ữ ầ ỏ ở ­ V  qu  gi a: sinh b i nhu mô  vách gi a c a  b u.

ủ ầ ể ả ỏ ở ­ V  qu  trong: sinh b i bi u bì vách trong c a b u.

ứ ộ ể ả ỏ ệ ỏ ả  m c đ  phát tri n v  qu  khác nhau: 1.2. Phân bi t v  qu :

ả ữ ả ị ể ể ấ ỏ ưỡ ướ ­ Qu  th t: v  qu  gi a có th  phát tri n, giàu ch t dinh d ạ ng, m ng l ẫ   i các bó d n

ủ ế ề ể ắ ạ ả ạ ỗ ọ   ả ớ l n m nh (g  ch  y u là m ch thông và qu n bào ki u xo n). Lúc qu  chín m m, m ng

n c.ướ

ư ể ể ả ả ỏ ạ ­ Qu  khô: V  qu  có th  phát tri n nh ng lúc chín  thì khô l i.

ạ ả 2. Phân lo i qu .

ố ượ ự ồ ố ấ ạ ả ấ ỏ D a theo ngu n g c hình thành, s  l ng­ tính ch t lá noãn và c u t o v  qu  lúc chín

ả ứ ạ ồ ả ơ ể ả ạ ả có th  chia thành 4 lo i g m: Qu  đ n, qu  kép, qu  ph c và qu  có áo h t.

ả ồ 2.1. Qu  đ n: ả ị ả ơ G m qu  th t và qu  khô.

ả ượ ề ề ộ ộ ở ộ        Là m t qu  đ ặ c sinh b i m t hoa có m t ho c nhi u lá noãn dính li n nhau.

ả ị 2.1.1. Qu  th t.

ả ề ả ọ ừ ộ ề ặ ỏ        ­ Qu  m ng. Có v  qu  m m. Hình thành t m t ho c nhi u lá noãn: VD: Cà chua, Đu

đ ,…ủ

ệ ặ  Đ c bi t

ả ữ ố ả ả ả ạ ầ ỏ ỏ ỏ + D ng qu  cam. V  qu  ngoài có tinh d u, v  qu  gi a x p, v  qu  trong thành

tép.

ả ữ ả ầ ề ạ ặ ả ỏ ỏ + D ng qu  b u bí. V  qu  ngoài dai ho c giòn. V  qu  gi a và trong m m.

ả ữ ả ạ ứ ề ả ả ỏ ỏ ỏ ế ­ Qu  h ch: v  qu  ngoài và v  qu  gi a m m, v  qu  trong dày c ng (t bào đá). Có

ộ m t lá noãn.

ả 2.1.2. Qu  khô.

ả        a). Qu  khô không t ự ở  m .

ả ế ả ạ ự ở ả ỏ ứ ỗ ỏ ­ Qu  b  (đóng): là lo i qu  khô không t ạ    m . V  qu  m ng khô c ng hoá g . Có lo i

ế ư ế b  đôi, b  t ộ . Có m t lá noãn.

ể ả ộ ­ Qu  có cánh: cánh do đài phát tri n (chò). Có m t lá noãn.

ớ ỏ ạ ả ả ả ỏ ­ Qu  dĩnh (thóc): là qu  khô có v  qu  dính v i v  h t.

ả b). Qu  khô t ự ở  m .

ả ạ ả ự ở ở ằ ộ ớ ộ ộ ­ Qu  đ i: là qu  khô t m  có m t lá noãn v i m t ô, chín m  b ng m t khe n t ứ ở

ả ả mép lá noãn. (Qu  khô 1 m nh)

ả ạ ậ ả ự ở ở ằ ớ ộ ­ Qu  lo i đ u: là qu  khô t ẽ ứ   ộ  m  có m t lá noãn v i m t ô, chín m  b ng 2 k  n t.

ả ả (Qu  khô 2 m nh)

ả ạ ả ả ự ở ẽ ứ ở ằ ớ ­ Qu  lo i c i: là qu  khô t m  có 2 lá noãn v i 2 ô, chín m  b ng 4 k  n t. (Qu ả

khô 4 m nh)ả

ả ộ ở ườ ề ề ả ớ ồ ­ Qu  h p: là qu  khô g m nhi u lá noãn v i nhi u ô, chín m  đ ả ng vòng quanh qu .

ả ả ự ở ồ ẽ ứ ở ằ ề ề ­ Qu  nang: là qu  khô t m  g m nhi u lá noãn, chín m  b ng nhi u k  n t (mép

ặ ho c gân chính lá noãn).

ả 2.2. Qu  kép.

ề ả ỗ ộ ờ ở ộ Sinh b i m t hoa có nhi u lá noãn r i nhau, m i lá noãn tách ra thành m t qu  riêng

ệ bi ả ồ t. VD. Qu  h i, Dâu tây.

ả ụ ả ả ả ứ 2.3.Qu  ph c (qu  t , qu  gi ).

ả ừ ộ ụ ả Là qu  sinh ra t ầ ủ    m t c m hoa. Tham gia hình thành qu  còn có các thành ph n c a

ặ ơ ưỡ hoa ho c c  quan dinh d ủ ng c a cây.

ế ồ ế ả ằ ­ Đ  l i: mít, dâu t m...         ­ Đ  lõm: sung, v ...

ặ ả ệ ể ố ộ ả ơ ạ  Là qu  đ n đ c bi ấ   t có m t lá noãn, có cu ng noãn phát tri n ôm l y 2.4. Qu  có áo h t.

ả ả ạ h t. VD. Qu  nhãn, v i.

Ọ Ự Ầ Ậ Ạ H C PH N II. PHÂN LO I TH C V T

ƯƠ CH NG III

ƯƠ Ự Ậ Ạ PH NG PHÁP PHÂN LO I TH C V T

Ơ Ị Ọ Ạ Đ N V  PHÂN LO I VÀ CÁCH G I TÊN

ƯƠ Ự Ậ Ạ I. CÁC PH NG PHÁP PHÂN LO I TH C V T

ề ấ ươ ứ Có r t nhi u ph ng pháp nghiên c u.

ươ ữ ươ ự ự 1. Các ph ọ ng pháp sinh h c: Là nh ng ph ng pháp d a vào s ứ ủ    nghiên c u c a

ơ ể ự ậ chính c  th  th c v t .

ươ ể ệ ng pháp hình thái so sánh: ự ng pháp kinh đi n, d a trên vi c so sánh

1.1. Ph ể ưỡ ơ Là ph ơ ả ươ ặ đ c đi m hình thái c  quan sinh d ng và c  quan sinh s n.

ổ ơ ế ả ướ ủ ề ệ ộ ( Hình thái c  quan sinh s n ít bi n đ i h n d i tác đ ng c a đi u ki n môi tr ườ   ng

ơ ưỡ ơ ơ h n c  quan sinh d ng).

ươ ươ ơ ẫ  Ph

ậ ủ

ng pháp gi i ph u: ừ ế ỷ c dùng t ươ ơ ng pháp này ch m h n ph ể ự ấ ạ ươ ẫ ả ả ể  th  k  19 do s  phát tri n c a kính hi n vi. Ph ng pháp hình thái so sánh vì c u t o gi ng pháp hình thái so ng pháp này   ổ   ế i ph u ít bi n đ i

ươ 1.2. Ph ượ ắ ầ sánh b t đ u đ chính xác và khách quan h n ph h n.ơ

ươ ử ấ ử ặ ạ ệ ng pháp bào t ph n hoa: ứ Nghiên c u bào t ấ  và h t ph n đ c bi t hình thái

1.3. Ph ấ ỏ ạ v  h t ph n.

ươ ự ậ ộ 1.4. Ph ấ ạ    D a trên lý lu n các th c v t thân thu c nhau có c u t o

ng pháp t ệ ặ ự ố ượ ậ ắ ố ễ ể ố ế  bào: t là s  l ế t bào gi ng nhau, đ c bi ng nhi m s c th  trong nhân gi ng nhau.

ươ ự ầ ự ả 1.5. Ph ẩ   ữ  Ch ng minh s  g n gũi gi a các loài d a vào s n ph m

ng pháp hoá sinh: ầ ườ ứ ứ ợ ọ ấ ọ hoá h c, các loài g n nhau th ố ng ch a h p ch t hoá h c gi ng nhau ( Protein, isozym,...).

Cà phê­ Coffein

ố Thu c lá­ Nicotin

ầ ầ Th u d u­ Cao su

ượ ử ụ ứ ả

ấ ưở ấ ị ữ ữ ạ ớ ỉ ẩ   ấ  Đ c s  d ng trong nghiên c u n m, t o và vi khu n ể   ng trên nh ng môi

ươ ng pháp nuôi c y: 1.6. Ph ặ ể ọ ọ ng ch n l c. ự d a trên đ c đi m ch  có nh ng lo i nh t đ nh m i có th  sinh tr ườ tr

ươ ể ự ạ 1.7. Ph

ủ ể ừ ể   ể  D a trên s  nghiên c u các giai đo n phát tri n ứ    phôi

ặ ạ ủ ể ầ ng pháp phát tri n cá th : ể ặ ờ ự ậ ự ọ ặ ể ớ ự ử ụ cá th  v i s  s  d ng các đ c đi m c a phôi sinh h c. Trong quá trình phát tri n t ế đ n khi có lá m m bao gi i các đ c đi m phát sinh c a chúng. th c v t cũng l p l

ươ 2. Các ph ị ư ng pháp đ a c

ươ ị ự 2.1. Ph

ng pháp đ a lý th c v t: ố ố ủ ứ ậ ậ ả ị ưở ế ả ố ứ ự ậ  Nghiên c u khu phân b  c a th c v t vì các loài ng đ n tính thích  ng và th m chí c  l ch

ể ủ ề đ u có khu phân b  riêng. Khu phân b  có  nh h ử s  phát tri n c a loài.

ươ ứ ự ế ị ủ ự ớ Có ý nghĩa l n trong s  nghiên c u s  bi n d  c a loài do

2.2. Ph ủ ng pháp sinh thái: ệ ố ề ả ưở ng c a đi u ki n s ng. nh h

ể ủ ầ ng pháp th c v t qu n th  (đ a th c v t):

2.3. Ph ố ươ ệ ố ưở ủ ề ớ ể ị ự ậ ươ ả ng quan v i các loài khác và  nh h ứ ự ự ậ  Nghiên c u s  phát tri n c a loài ng c a đi u ki n s ng. trong m i t

ươ ỗ ợ 3. Các ph ng pháp h  tr  khác

ể

ư ấ ọ ố

ng pháp toán h c nh  : Xác su t th ng kê và phân tích t ể ạ ể ế ậ ướ ặ

ữ ng khác là tiêu chu n hoá các đ c đi m phân lo i đ  thi ệ ẩ ệ ử ươ ọ ứ    Có ý nghĩa quan tr ng đ  làm tăng tính khách quan và tính chính xác trong nghiên c u ạ ươ   ươ ng phân lo i. Đó là nh ng ph ữ   ộ t l p nh ng quan. M t xu h ch ng trình làm vi c cho máy tính đi n t .

Ơ Ị Ọ Ạ II. Đ N V  PHÂN LO I VÀ CÁCH G I TÊN

ơ ị ạ 1. Đ n v  phân lo i

ề ề ề ị

ầ ủ ấ ượ ị ọ              1.1. Loài (Species): Có nhi u đ nh nghĩa v  loài trong đó đ nh nghĩa v  loài sinh h c ủ c a Jugorski 1971 đ ị c xem là đ nh nghĩa đ y đ  nh t.

ủ ầ “Trong t

ậ ố ự ữ ớ ể

ả ữ ề ặ ở ự ớ ớ ự ượ ợ ọ   ề ặ  nhiên, loài là t p h p nh ng qu n ch ng đ c cách ly v  m t sinh h c ế ụ   ế ệ trong quá trình ti n hoá, giao ph i t  do v i nhau đ  cho th  h  con cái hoàn toàn hũu th , ế ợ cách ly v i các loài khác b i s  khó k t h p v i nhau v  m t sinh s n h u tính”

ị ướ ơ 1.2. Các đ n v  d i loài

ấ ố ộ 1.2.1. Phân loài (Subspecies): Các phân loài th ng nh t trong m t loài, chúng sai khác

ệ ơ ố ít rõ r t h n loài và có khu phân b  riêng.

ệ ơ

ứ ủ ố ư ề ệ ề ặ ấ

1.2.2. Th  (ứ Varietas): Các th  c a m t loài nào đó sai khác nhau ít rõ r t h n so v i ớ   ộ ấ   phân loài. Chúng không có khu phân b  riêng và đ c tr ng v  các d u hi u di truy n nh t ị đ nh.

ư ệ ễ ặ ở ạ ấ Forma): Đ c tr ng b i các d u hi u hình thái d  thay đ i d ổ ướ ả   i  nh

1.2.3. D ng ( ệ ề ủ ưở h ng c a đi u ki n bên ngoài.

ố 1.2.4. Lo i (ạ Sorte) = Gi ng, nòi

ể ỉ ệ ữ ư ằ ấ ặ ỏ Ch  nh ng nhóm cá th  phân bi t nhau b ng nh ng tính ch t nh  nh t nh ng  ít

ề ượ ề ị ữ ổ nhi u có tính  n đ nh (di truy n đ c)

ị ạ ị Tính ch u l nh, ch u nóng.

ớ ộ Tính chín s m, chín mu n.

ơ ị 1.3. Các đ n v  trên loài

ệ ả ơ ị

ủ ừ ậ ủ ủ ấ ể ể ặ ặ

ế ề ậ    vì b c  Vi c phân chia các đ n v  trên loài mang tính ch t ch  quan c a t ng tác gi ỉ phân chia này không có đ c đi m riêng mà ch  có đ c đi m c a loài. B c phân chia trên loài   ổ bi n đ i nhi u.

ườ ự ể ấ 1.3.1. Chi (Genus): Ng

ề ộ ồ

ộ ậ ộ ờ ẩ Typus) đ  xây d ng nên chi. Theo Mayer i ta l y loài chu n (   ồ ạ ố   ộ (1969) thì chi là m t b c phân lo i bao g m m t hay nhi u loài cùng chung m t ngu n g c, ớ ể ớ ứ i d t đi m v i chi khác. bao gi chi cũng có m t ranh gi

ề ồ ộ ố ộ 1.3.2. H  (ọ Familia): Bao g m m t hay nhi u chi có cùng m t ngu n g c, bao gi ờ ọ   h

ớ ứ ể ọ ộ cũng có m t ranh gi ồ ớ i d t đi m v i các h  khác.

ị ươ 1.3.3. B  (ộ Ordo): Đ nh nghĩa t ng t ự

ị ươ 1.3.4. L p (ớ Classis): Đ nh nghĩa t ng t ự

ị ươ 1.3.5. Ngành (Divisio): Đ nh nghĩa t ng t ự

1.3.6. Gi i: (ớ Regnum=Kingdom).

ơ ơ ị ị Ngoài các đ n v  chính còn có các đ n v  trung gian

ế ầ ấ ơ ữ sub­ ­ Th p h n + ti p đ u ng

ế ầ ơ ữ super­ ­ Cao h n + ti p đ u ng

ể ổ Trong chi có th  chia thêm t hay nhánh ( Sectio)

ọ ể Trong h  có th  chia thêm tông ( Tribus)

2. Cách g i tênọ

ọ ạ ọ ư ọ ự ậ ạ ủ ữ

ệ ố ượ ề ố ữ

ằ ữ

ủ ạ ọ ả ử ổ

ổ ự ậ ọ

ọ ọ Cũng nh  m i khoa h c khác phân lo i h c th c v t có ngôn ng  nhân t o c a mình ề ỗ ủ   ệ ươ ể ị ng h  c a nh m bi u th  các khái ni m v  nh ng đ i t ng c a nó và v  m i quan h  t ữ ố ế ượ ố ượ ạ ủ   c latin  đ ng đó. Ngôn ng  nhân t o c a phân lo i h c là danh pháp qu c t nh ng đ i t ể ữ ườ ậ ầ   ng xuyên hoá. Danh pháp này cũng có nh ng đi m c n ph i s a đ i và b  xung vì v y th ề ự ậ ố ế ọ ấ ố ờ ỳ ạ ộ qua các th i k  đ i h i qu c t    h p v  th c v t mà các nhà th c v t h c đã th ng nh t bãi ả ế ị ỏ b  tên g i không rõ ràng, có quy đ nh và c i ti n cách g i.

ọ 2.1. Cách g i tên loài

ấ ượ trong đó t

ộ ổ ợ ườ ừ ứ  th  nh t ch  tên chi đ ả ỉ ứ ừ ế c vi ầ ộ Tên loài là m t t ỉ  ch  tên th ừ ồ  h p g m 2 t ặ ng, đ c tính hay tên tác gi nghiên c u loài đó nó đ u tiên đ t hoa, đó là ượ   c

m t danh t latin hoá.

Ví d :ụ

Cây Lúa: Oryza sativa L.

Cây Na Annona spuamosa L.

Cây Ngh : ệ Curcuma longa L.

ễ ấ Thân r  có ch t màu Curcumin

Ớ ỉ Cây t ch  thiên: Capsicum minimum  (trong cây có Capsicin)

Diorcorea pesismilis ủ Cây C  mài:

Tên tác giả

ừ ứ ườ ế ng t c vi th  hai không đ

ừ ứ ừ t th ớ ề

ượ ữ  thì ph i phù h p v  ng  pháp v i tên chi (Ví d :  ộ ướ ữ ỉ ợ ế ừ ỉ ặ ị ch  tên, tên m t n ượ ặ ạ   c l p l i tên chi, ụ Brassica nigra; Verbascum  ả   ng thì ph i c ho c đ a ph

ở ươ ừ T  th  2 là tính ng  ch  loài đ ả ế n u là tính t nigrum; Helleborus niger). N u là danh t dùng cách 2 ( ví d :ụ  Lecomtei (Lecomte); Takhtajanii(Takhtajan) Trungi(T.V.Tr ng).

ể ỉ ặ ể + Có th  ch  đ c đi m hình thái cây.

ỳ Quardifolia: Lá có 4 thu Glabra: Nh n ẵ

Tomentosa: Có lông                              Minimum: Nhỏ

Maximum: To                                       Alba: Tr ngắ

ỏ Rubrum: Đ Nigrum: Đen

ể ỉ ụ ủ + Có th  ch  công d ng c a cây

ể ộ Tinctorius: Đ  nhu m ấ ợ Textilis: L y s i

Esculenta: Ăn đ cượ

ọ ể ỉ ơ + Có th  ch  n i m c

ộ Cochinchinensis: Nam b Tonkinensis: B c bắ ộ

ố ổ ế Chinensis: Trung qu c ọ Vulgaris: M c ph  bi n

ả ầ ố ượ ế ằ đã công b  loài đó đ u tiên đ c vi ữ t b ng ch  in hoa, có

ể ế ắ Sau tên loài là tên tác gi t t t hay không. th  vi

Ví d :ụ

Cây Lúa: Oryza sativa Linneaus   ho c ặ Oryza sativa L.

Cây Táo Zyzyphus mauritiana Lamk  ho c ặ Zyzyphus mauritiana Lam.

ư ượ ữ ế ị N u sau tên chi không có tính ng  thì loài đó ch a đ c xác đ nh

Oryza sp.

ậ ướ 2.2. Tên các b c d i loài

ừ ỉ ấ trên kèm theo 1 t ch  c p b c (có th

ữ ỉ ướ ộ ủ ậ ướ ặ Là tên loài ho c tên c a b c d t hay không) và m t tính ng  ch  d i loài ngay  i loài ( ở varietas vi ế ắ t t ậ forma vi ế ắ t t ể    t là ế ắ t t t là var.;

ữ ỉ ướ vi ộ f.) sau đó là m t tính ng  ch  d i loài.

ứ Th  Lúa n p ế Oryza sativa L. var. glutinosa Tanaka

ứ Th  Lúa t ẻ Oryza sativa L. var. utilissima L.

ậ 2.3. Tên các b c trên loài

ậ ớ ườ ữ ộ ừ ậ ị V i các b c trên loài ng i ta quy đ nh dùng thu t ng  m t t

ộ ừ ố ừ + Tên chi: Là m t danh t ặ  s  ít ho c m t t ộ ừ ượ  đ c coi là danh t

Ví dụ: Rosa, Impatiens, Spirulina

ọ + Tên h : Là tên chi chính + aceae

Ví dụ: Rosaceae

+ Tên b :ộ

ọ Là tên h  chính + ales

Ví dụ: Rosales

ắ ớ ườ ơ ả ự ặ + L p, ngành: Không có nguyên t c mà ng ể ọ   ể i ta d a vào đ c đi m c  b n đ  g i

tên.

ớ Ví d :    ụ ự ậ ậ Tên l p: Th c v t b c cao + opsida

ả T o + phyceae

ấ N m + mycetes

ự ậ ậ ả Tên ngành: Th c v t b c cao và T o + phyta

ấ N m + mycota

ƯƠ CH NG IV

Ơ Ộ Ạ Ớ Ự Ậ S  B  PHÂN LO I GI I TH C V T

ể ề Có nhi u quan đi m khác nhau

Chia 2 phân gi iớ

ậ ấ B c th p

ậ B c cao

Ớ Ự Ấ Ậ Ậ I. PHÂN GI I TH C V T B C TH P

ữ ự ậ ấ ấ ỷ ­ G m nh ng th c v t nguyên thu  nh t và xu t hi n s m nh t trên trái đ t. C  th

ồ ậ ệ ớ ơ ể ấ ư ễ ả ạ

ệ ẫ ặ ơ ể  ấ ư   ơ đ n bào, t p đoàn đ n bào, đa bào d ng t n (thallus) do c  th  ch a có r , thân, lá; ch a phân hoá mô đ c bi ơ t là mô d n.

ơ ơ ả ­ C  quan sinh s n cái là đ n bào.

ữ ả ợ ử ự ơ ể ứ ể ế ả tr c ti p phát tri n thành c  th  ch  không tr i qua

­Trong sinh s n h u tính h p t ạ ể giai đo n phát tri n phôi.

ủ ế ả ổ ớ ự ậ ề ồ ọ   i th c v t, g m nhi u ngành, các ngành h p

­ Chi m kho ng 1/3 t ng s  loài c a gi ạ l ố i thành các nhóm hay liên ngành.

ớ ộ Gi ậ i Đ ng v t

ộ ớ TV C ng sinh              Phân gi i TVBC

ự ậ ị ưỡ Th c v t d  d ả ng                           T o

Trùng roi

ề LN ti n nhân

ề ế LN ti n t bào

ề ế 1. Liên ngành ti n t bào: Probionta

ấ ạ ế ư ấ ạ ơ ể ơ ả ­ Ch a có c u t o t bào, c u t o c  th  đ n gi n, ngoài có protein trong có lõi ARN

ặ ho c ADN.

1.1. Virus

ơ ể ỉ ể ả ỏ ệ ố  C  th  nh  bé 80A­2500A, ch  bi u hi n s ng khi ký sinh (không sinh s n trong môi

ườ ưỡ ạ tr ng dinh d ng nhân t o).

ẩ ọ ọ ượ ệ ầ Virus còn g i là siêu vi khu n, virus qua màng l c, đ c Ivanop phát hi n đ u tiên

ứ ố khi nghiên c u trên cây thu c lá.

ấ ạ ơ ể ơ ả C u t o c  th  đ n gi n:

ự ậ ệ ỏ Virus gây b nh cho th c v t: V  là protein lõi là ARN

ệ ậ ộ ườ ặ ỏ Virus gây b nh cho đ ng v t và ng i: V  là protein lõi là ADN ho c ARN

ể ề ậ ạ ư ệ i, đ ng v t nh  b nh d i,   HIV,... ở

ườ ạ ự ậ ệ ắ ố ộ ệ Có nhi u loài gây b nh nguy hi m cho ng th c v t chúng gây b nh vàng lá, đ m lá, xo n lá, b c lá ,...

ố ườ ồ i ta coi Virus có ngu n g c t ố ừ    vi

ề V  ngu n g c có nhi u ý ki n khác nhau ng ơ ồ ố ố ế ả ề ẩ khu n do l i s ng kí sinh nên đ n gi n hoá.

ể ự ẩ 1.2. Th  th c khu n: Bacteriophage

ơ ể ấ ơ ấ ạ ệ ầ ả ầ ỏ   ­   Eric phát hi n ra l n đ u tiên năm 1917, có c u t o c  th  r t đ n gi n: v  là

protein lõi là ARN.

ẩ ớ ễ ị ệ ể ấ ơ

ể ự ẻ ẩ ệ ử ề ầ ­ Th  th c khu n l n h n virus r t nhi u l n, nó r  b  phát hi n trên kính hi n vi ủ , là k  thù c a vi khu n. đi n t

ỷ ơ ể ẩ ồ ẩ

ậ ượ ử ụ ả ế ơ ườ ẩ ệ            ­ Sinh s n n i bào, chuyên xâm nh p vào vi khu n r i phá hu  c  th  vi khu n, hi n nay đă bi ộ t h n 50 loài và th ể ố c s  d ng đ  ch ng vi khu n. ng đ

ề 2. Liên ngành ti n nhân: Prokaryota

ấ ạ ế ư ể ­ Có c u t o t bào song ch a có nhân đi n hình.

ẩ 2.1. Vi khu n: Bacteriophyta

ồ ả ­ G m kho ng 300.000 loài chúng cùng v i đ ng v t nguyên sinh hình thành m t th

ớ ậ ấ ồ ạ ố ớ ộ i trong t

ạ i vi sinh v t r t đa d ng và phong phú t n t ướ ấ ậ ấ ả t c  các môi tr ấ ạ ấ ơ ườ ả ộ ầ ộ ế c r t nh  bé  1­10 nm và có c u t o r t đ n gi n g m m t t

ồ ể ỏ ỗ ế ạ

ế  ế   ng s ng. H u h t    bào, ầ   ơ ể ấ  bào x p thành chu i, hình d ng c  th  r t khác nhau: Có th  có hình c u ẩ ấ gi ề ẩ vi khu n đ u có kích th ế ộ ố m t s  loài t ắ (coccus), hình que (bacillus), xo n (spirillum), d u ph y (vibrio).

ề ặ ủ ộ ờ ố ượ ắ   ng và cách s p

ẩ ộ ể ể ạ ẩ ự ể          ­ Nhi u vi khu n có th  chuy n đ ng nh  roi, s  có m t c a roi, s  l ẩ ế ủ x p c a chúng là m t tiêu chu n đ  phân lo i vi khu n.

ằ ế ự ề ệ ẩ

ử ả ấ ợ  bào (tr c phân), trong đi u ki n b t l ườ ề ứ ố  (spore) là hình th c s ng ti m sinh. Th ộ ố   i m t s  vi khu n có ệ   ẩ ng vi khu n gây b nh

ử ả          ­ Sinh s n b ng phân đôi t kh  năng hình thành bào t ả không có kh  năng hình thành bào t .

ề ụ ự ề ấ ổ

ơ ể ạ ộ ố ế ẩ ả ứ ự ưỡ  d

­ Có ch a nhi u men trong c  th  có tác d ng đi u hoà s  trao đ i ch t, m t s  có ố ố i s ng ho i sinh và kí sinh. Phân chia thành vi khu n hi u khí ắ ộ ố ng đa s  có l kh  năng t ộ ắ ị và k  khí (không b t bu c và b t bu c)

ấ ữ ơ ả ả ả ậ ơ

ấ    ­ Có kh  năng phân hu  ch t h u c  thành vô c  đ m b o cho chu trình v t ch t ấ ầ ỷ ộ ồ ờ ượ c tu n hoàn đ ng th i tăng đ  phì nhiêu cho đ t. đ

ấ ữ ơ Ch t h u c

ự ậ ẩ ấ Th c v t                                                Vi khu n, N m,...

ấ ơ Ch t vô c

ể ấ ẩ ả ầ

ế i ta ph i phân l p thu n khi ả ạ ề ữ ạ

ườ ư ẩ ạ ậ ườ ả ố ủ ự ắ ấ ẩ ẩ t và nuôi c y chúng, ngoài          ­ Đ  phân lo i vi khu n ng ế ẩ nh ng tiêu chu n v  hình thái nh  đã nêu trên ng i ta còn ph i quan tâm đ n hình d ng, ế màu s c và s  phân b  c a khu n l c, tính ch t và s n ph m do vi khu n đó ti t ra.

ờ ố ủ ẩ ườ Ý nghĩa c a vi khu n trong đ i s ng con ng i:

ượ ử ụ ấ ơ ể ả ấ Đ c s  d ng đ  s n xu t b , forma, d m.....

ể ử ướ ả Dùng đ  x  lý n ử c th i, x  lý rác.....

ề ệ ẩ ậ ồ ộ ườ Nhi u vi khu n gây b nh cho cây tr ng, đ ng v t và ng i.

ự ả ộ ườ ệ ẩ ề D a vào s  khác nhau v  kh  năng nhu m màu ng i ta phân bi t vi khu n gram (+)

ự ẩ và vi khu n gram (­).

ử ồ ế ẩ ấ ấ   Vi khu n  + Gentian violet + iot + r a c n  ­ Không m t màu  gram (+) còn n u m t

màu thì là gram (­).

ả ẩ 2.2. T o lam (Vi khu n lam) Cyanophyta

ầ ế ơ ể ả ế ạ ơ

ấ ư   ợ ặ ậ H u h t c  th  t o lam là đ n bào ho c t p đoàn ho c đa bào d ng s i. T  bào ch a ể   ng có màu xanh đen có màng

ặ ườ ư ậ có màng nhân, ch t màu ch a t p trung thành th  màu và th péc tin hoá nh y.ầ

ề ả ử ấ ợ ề ệ Nhi u loài có kh  năng hình thành bào t trong đi u ki n b t l i.

ả ế ạ ả ặ ằ ả ả ớ ằ Sinh s n b ng phân đôi t bào ho c b ng khúc t o v i các lo i t o đa bào (t o bào

đo n).ạ

ớ ấ ộ ố ả ạ ộ ị M t s  có kh  năng c ng sinh v i n m t o thành đ a y.

ố ị ề ơ ả Nhi u loài có kh  năng c  đ nh nit .

ầ ẩ ướ ặ ơ ọ ầ ớ ố Ph n l n s ng ở ướ  n c ng t ho c n i bùn l y  m t.

Anabaena azollae Strasb.

Oscillatoria agardhii Gomont

Spirulina platensis (Nordst.) Geitler

Nostoc planctonicum Foretzsky et Tschernov

3. Liên ngành trùng roi

ấ ạ ế ể ớ bào đi n hình v i nhân có màng nhân,

ừ T  liên ngành này tr  đi c  th  có c u t o t ả ặ ơ ể ậ ự ậ ở ộ ể ố mang c  đ c đi m gi ng đ ng v t và th c v t.

ắ ể ể ể ậ ộ ộ ờ ố ướ + Gi ng đ ng v t: Chuy n đ ng nh  roi, có đi m m t đ  quang h ộ ng đ ng.

ượ ả Ăn đ ấ ữ ơ c các m nh ch t h u c

ự ậ ả ố ợ ờ + Gi ng th c v t:      Có kh  năng t ự ưỡ  d ng nh  quang h p.

ặ Màng Cellulo ho c Pectin.

ự ữ ả ẩ S n ph m d  tr  là Gluxit.

ồ + G m có 3 ngành

ỏ ả 3.1.Trùng roi v ­T o giáp (Pyrophyta)

ả ả 3.2.Trùng roi vàng­ T o vàng ánh(T o kim) Chrysophyta

ắ ả ắ 3.3. Trùng roi m t­T o m t Euglenophyta

ả 4. Liên ngành t o: Algae

ự ậ ậ ệ ụ ố ả ấ ồ ữ Có kho ng 50.000 loài t o, bao g m nh ng th c v t b c th p có di p l c s ng ch ủ

ườ ướ ả ế y u trong môi tr ng n c.

ấ ạ ả ả ạ ơ

ườ ự ể ơ ả C  th  d ng đ n bào hay đa bào d ng t n. Kh  năng sinh s n và c u t o c  quan   ấ ự ữ ể  ấ i ta d a vào các ch t màu có trong th  màu và ch t d  tr đ

ả ấ ệ ả ơ ể ạ sinh s n r t khác nhau. Ng t các t o khác nhau. phân bi

ả ụ 4.1. Ngành t o l c: Chlorophyta

ấ ộ ớ ộ ấ ả ệ ế Là m t ngành r ng l n nh t trong t ả t c  các ngành t o hi n nay đã bi ả   t kho ng

13.000­20.000 loài.

ở ệ ụ ấ

ư ặ ủ ả ụ ấ ố ụ ộ ứ ề Đ c tr ng b i màu l c (chlorophyll a và b) do ch t màu di p l c l n át các màu khác. ấ ự

ế ữ ộ T  bào c a t o l c ch a m t nhân hay nhi u nhân. Đa s  có màng cellulo và pectin, ch t d tr  là tinh b t.

ơ ể ậ ạ ơ C  th  đa d ng: đ n bào, đa bào, t p đoàn.

ố ộ ả ầ ộ ố ượ   c

Chlorella sp.: C  th  đ n bào hình c u sinh s n m nh và phân b  r ng, m t s  đ ể ơ ể ơ ặ ạ ạ ụ ấ ố nuôi đ  thu sinh kh i. Có đ c tính h p th  khí cacbonic m nh.

ề ượ ử ụ ứ Nhi u loài đ c s  d ng làm rau xanh ( C. pyrenoidosa Chick. có ch a 47% protein)

ố c c

ơ ể ạ ứ ồ ả ợ ướ ọ ả ở ướ ượ ợ Cladophora glomerata  Kuetz. (Rong lông c ng l n) S ng đ   c ng t và  n ặ ở ơ ướ   ề ế ặ  n i n  bào có nhi u nhân g p  c c m n, c  th  d ng t n hình s i phân nhánh g m t n

ế ỷ ứ ễ ấ ấ ỗ t xu t ch t gây phá hu  tr ng mu i mà không gây ô nhi m môi

ả ườ ừ ả ch y. T  t o này chi tr ng.

ướ ể ạ ả

ộ ế ố ố ứ   i ch a ắ    bào ch a nhi u nhân. Phân b  trên các su i vùng đông b c­tây b c,

ơ ể ạ ứ ề ơ ể ứ ơ Chaetomorpha sp.:  C  th  d ng t n không phân nhánh, th  màu d ng l ắ ạ ạ nhi u h t t o b t, t ượ ử ụ đ ề c s  d ng làm rau (trong c  th  có ch a h n 20% là protein).

ể ố ộ

ủ ế ở ả Spirogyra sp.:  (Loa t o) Phân b  ch  y u  ể ổ ủ ấ ả ấ   ạ  các ru ng lúa, phát tri n m nh qu n ắ ạ   i trên có mang các

ộ quanh c  thân cây lúa ăn tranh ch t màu c a lúa. Th  màu hình d i xo n l ạ ạ h t t o b t.

ả 4.2. Ngành T o silic ­ Bacillariophyta

ể ướ ặ , n c l

ả ậ T o có kích th ế

ướ ợ ướ ằ ớ ườ ọ c ng t, n ớ ắ ớ ố ứ ề ắ ỏ

ề ề ồ ỗ

ấ ố ứ ườ ố ở ướ ơ ể ơ   c hi n vi phân b   c m n. C  th  đ n  n ấ ạ ỏ ồ   bào hay t p đoàn. T  bào có c u t o v  giáp g m 2 l p, l p trong b ng pectin, l p ngoài ư ộ ộ ồ ằ ng vân đ i x ng 2 b ng silic. C u trúc v  nh  m t h p g m 2 n p trên n p có nhi u đ   ạ ỏ ố   bên hay đ i x ng phóng x , v  có b  dày không đ ucó ch  dày hình thành u l i, các u n i ỏ ọ ọ ằ ng rãnh d c g i là khe v . nhau b ng đ

ả ự ủ ư ể ấ ộ ờ ỏ   Không có roi nh ng chuy n đ ng nh  ph n l c c a nguyên sinh ch t qua khe v .

ấ ự ữ ầ Ch t d  tr  là d u.

ằ ắ

ể ướ ắ ấ Phân chia b ng phân đôi (nhân và th  màu phân đôi) c  th  m i l y n p trên làm l i làm l i n p d ướ ế c t

ướ ớ ạ ắ ụ ồ ầ ả

ưở ạ ạ   ơ ể ớ ấ i ứ ướ ữ i, c  th  m i th  hai l y n p d i n a. khi kích th    bào ằ ướ ế   i m t m c nào đó thì t o silic ti n hành ph c h i kích th c ban đ u b ng cách hình ỏ ư  ạ ớ ớ i chui ra ngoài l n lên và làm l i l p v  nh ơ ể ớ ứ ộ ử  sinh tr ng. Nguyên sinh co tròn l

ắ n p d ả gi m t thành bào t ban đ u.ầ

ỏ ố ứ ả ườ ố ở ỷ ự ướ ọ T o silic có vân v  đ i x ng hai bên th ng phân b các thu  v c n c ng t.

ỏ ố ứ ạ ườ ả ố ở ỷ ự ướ T o silic có vân v  đ i x ng phóng x  th ng phân b các thu  v c n ặ c m n.

ứ ộ ồ ọ Là ngu n th c ăn quan tr ng cho cá và các đ ng v t ậ ở ướ  n c.

ự ậ ị ưỡ 5. Liên ngành th c v t d  d ng

ắ ố ậ ồ ạ ợ ố  quang h p. S ng ho i sinh ký

Bao g m các sinh v t có nhân th t không có s c t ể ặ ộ ấ ậ ụ ị ưỡ ng ki u h p th ) sinh ho c c ng sinh (d  d

ấ ầ ấ ồ ậ G m 2 ngành:  N m nh y và N m th t

ấ ầ 5.1. N m nh y: Myxophyta

ơ ể ấ ớ ọ ọ

ể ư ằ ả ể  ử   ,

ế ả ề C  th  là kh i nguyên sinh ch t l n, nhi u nhân không có màng bao b c g i là th ể nguyên hình ho c th  h p bào, chúng di chuy n trên giá th  nh  amip. Sinh s n b ng bào t đã bi ố ể ợ ặ t kho ng 400 loài.

ố ễ ở ư

ố ễ ườ ấ ặ ệ Plasmodiophora brassicae  gây b nh s ng, th i r ấ ừ ng đ t chua (n m làm th i r ả   ả ọ ả  các cây h  c i làm gi m s n ử ố    s ng  chính). Bào t môi tr ệ ở t

ấ ượ l ượ đ ng t  25­40% đ c bi c 2­3 năm trong đ t.

ự ậ ạ Stemonitis sp. Ho i sinh trên xác th c v t.

ấ ậ 5.2. N m th t Mycophyta

ơ ể ế ạ

ồ ấ ả ơ ơ

ữ ỉ ấ ợ ệ ợ ở ầ  h u h t các loài h ử ở  trên b  m t c   ế ế n m ti n hoá th p s i không có vách ngăn và ng ượ ạ ở ấ i ệ  ề ặ ơ  ợ ấ    n m ti n hoá cao s i n m c l

ợ ấ C  th  bao g m nh ng s i n m phân nhánh t o thành h  s i,  ả ể ợ ằ s i n m trong c  ch t. Ch  có th  qu  (là c  quan sinh s n) mang bào t ấ ở ấ ch t,  có vách ngăn.

ấ ự ữ Ch t d  tr  là glycogen, volutin, lipit.

ớ ả ạ ặ ộ ạ ố ị S ng kí sinh, ho i sinh ho c c ng sinhv i t o t o thành đ a y.

ộ ố ấ ộ ể ấ ấ ộ Trong n m có th  có m t s  ch t đ c (n m đ c)

ỷ ở ư ế ị + Phalin: Làm tan huy t nh ng b  phá hu  b i nhi ệ ộ t đ .

ự ữ ở ạ ườ ế ừ + Amanitin: Làm ng ng d  tr  glycogen gan làm h  đ ng huy t.

ố ở ạ ấ + Aflatoxin:(có trong n m m c ư  l c ) gây ung th .

ể ấ ượ + Muscarin: Gây say n m ki u say r u.

ả ằ ấ ử ở ấ ả ằ ,

ử ử ộ ỡ ả

ở ấ ử ả ộ ổ có roi di chuy n đ n m th p sinh s n b ng bào t ạ ấ ể  là tính ch t đ  phân lo i loài) khi túi v  gi ể ượ c (đ ng bào t ) ki u sinh s n này có n i sinh trong i phóng các  n m c  và

ể ử . N u bào t ứ ấ ủ ế N m sinh s n ch  y u b ng bào t ố ử ặ  (đ c đi m cu ng túi bào t túi bào t ể ế ử bào t ấ n m tr ng.

ấ ấ ấ ấ ả ộ

ằ    nhi u n m thu c n m túi (Ascomycetes) và n m b t toàn sinh s n vô tính b ng ử ủ ể ẩ ạ ố ử Ở ề  đính(conidi) do đó hình thái c a cu ng bào t đính chính là tiêu chu n đ  phân lo i. bào t

ố ấ ứ ả ằ ả ặ ệ ệ ấ Đa s  n m sinh s n b ng hình th c sinh s n vô tính đ c bi t là n m gây b nh ở ự    th c

v t.ậ

ấ ể ạ ấ Có 2 tính ch t đ  phân lo i n m.

ấ ạ ủ ợ ấ + C u t o c a s i n m

ươ ứ ể ặ ả ơ + Ph ng th c và đ c đi m c  quan sinh s n.

ủ ấ Ý nghĩa c a n m

ư ẩ ấ

ượ ầ ấ ấ ấ ấ   ỷ ấ ữ ơ ọ Cũng nh  vi khu n, n m có vai trò quan tr ng trong phân hu  ch t h u c  thành ch t   u, kháng sinh, ch t kích

ậ ộ ố ộ ố ả ệ ưở ị ằ ơ vô c  nh m khép kín vòng tu n hoàn v t ch t. S n xu t bia, r ứ thích sinh tr ng, m t s  làm th c ăn, m t s  gây b nh cho côn trùng (thiên đ ch).

ệ ấ ậ ồ ộ ườ N m gây b nh cho cây tr ng, đ ng v t và ng i.

ở ụ ệ Ví d : B nh da, tóc, móng....

ề ạ ấ ỗ Nhi u n m ho i sinh: phá g , sách,....

ề ẩ ấ ạ Nhi u n m phá ho i các nông ph m.

ộ ố ề ể ườ ậ ớ ồ ộ ấ Nhi u n m có đ c t gây nguy hi m cho ng i, đ ng v t. G m có các l p sau:

ấ ớ ổ 5.2.1. L p n m c ­ Chytridiomycetes

ứ ấ ớ 5.2.2. L p n m tr ng­ Oomycetes

ế ấ ợ ớ 5.2.3. L p n m ti p h p  ­   Zygomycetes

ấ ớ 5.2.4. L p N m túi­ Ascomycetes

ấ ớ ả 5.2.5. L p N m đ m ­ Basidiomycetes

ự ậ ộ ị 6. Ngành th c v t c ng sinh (đ a y) Lichenes

ự ậ ậ ặ ệ ả ố ấ ạ ở ấ ớ t có c u t o b i n m và t o s ng chung v i nhau

ị Đ a y là th c v t b c th p đ c bi ấ ộ ể ố ấ ữ ặ thành m t th  th ng nh t có nh ng đ c tính sinh lý, sinh thái và hình thái riêng.

ườ ẫ ặ ng có màu xám, xám xanh, nâu sáng ho c nâu th m, ít khi có màu vàng, da cam

Th ắ ặ ho c tr ng, đôi khi có màu đen.

ấ ở ự ậ ứ Trong c  th  c a đ a y có ch a axit lichenic, không th y có các th c v t khác( đây

ấ ể ơ ể ủ ị ạ ị là tính ch t đ  phân lo i đ a y).

ấ ộ ớ ấ ị ị ườ   ng

ườ ấ ừ ả ướ ả ấ N m hình thành nên đ a y th ặ ả ụ là t o lam ho c t o l c. N m l y t ả ng thu c l p n m túi. T o hình thành nên đ a y th ả ấ ừ ấ  t o hydrat cacbon, t o l y t n m n c,..

ẩ ố ị ạ ấ ị Ngoài ra còn tìm th y trong đ a y vi khu n c  đ nh đ m Azotobacter.

ự ậ ệ ộ ể ở ị Nh  m i quan h  c ng sinh trên mà đ a y là th c v t tiên phong phát tri n ữ    nh ng

ờ ố ư ự ậ ố ượ vùng mà ch a có th c v t nào s ng đ c.

ụ ạ ạ ạ ạ ị ị ỏ ị  Có 3 lo i chính: Đ a y d ng v , đ a y d ng lá, đ a y d ng b i cây.

ế ấ Hypogymnia   physodes,   Parmelia   caperata:   (Dùng   chi t   xu t   kháng   sinh   Evozin   2

(Paramysin)).

ọ ở ụ ạ ỏ Roccella tinctoria: T n d ng b i cây nh , m c ấ   ể  các vách đá ven bi n, dùng làm gi y

ẩ ộ ỳ ả ỏ qu  và ph m nhu m màu đ .

ừ ở ắ ự ự ư ả ọ Cladonia rangiferina: M c thành r ng b c c c và nam c c có t n hình nh  cái loa.

ề ặ ạ Lobaria pulmonaria: T n l n t

ủ   i 30 cm có d ng lá b  m t lá có nhi u khoang th ng ạ ề ườ ấ ả ọ ở ư ả ớ ớ  Tam đ o, Sapa, Đà l ề ng hô h p. ể ữ ệ t) dùng đ  ch a b nh v  đ ổ nh  lá ph i (m c

Ớ Ậ Ậ Ự II. PHÂN GI I TH C V T B C CAO (CORMOBIONTA­ EMBRYOBIONTA)

ề ể ậ

ặ ổ ố ơ ố ị ế ổ ể ớ ớ   ­ Th c v t b c cao hay là th c v t có phôi có nhi u đ c đi m ti n hoá h n so v i ừ i quá trình chuy n đ i s ng trôi n i sang c  đ nh, t

ườ ự ậ ậ ấ ề th c v t b c th p, đi u đó liên quan t ạ ướ ng c n. c lên môi tr môi tr ự ự ậ ậ ườ ng n

ố ự ậ ậ ơ ể ế ở ố môi tr

ườ ễ ổ ạ ơ ể ữ ạ ng c n, c  th  có nh ng bi n đ i thích nghi  c n. C  th  phân hoá thành r , thân, lá, phân hoá thành các lo i mô khác

ệ ở ạ ơ ẫ ồ ­ Đa s  th c v t b c cao s ng  ề ớ v i đi u ki n  nhau: mô d n, mô c , mô bì, mô đ ng hoá, mô phân sinh,…

ủ ế ệ ả ấ ơ ơ ự ­ Xu t hi n c  quan sinh s n đa bào và s  sinh s n ch  y u là noãn giao, c  quan

ả ả ạ ỵ ở ự ậ ạ sinh s n cái là túi noãn đa bào (  th c v t h t kín túi noãn t o thành nhu )

ẽ ế ệ ự ­ Có s  xen k  th  h  rõ ràng.

ả ữ ệ ấ ­ Sinh s n h u tính xu t hi n phôi.

ự ậ ộ ớ Các th c v t thu c phân gi i này:

ộ 1. Liên ngành Rêu: Thu c nhóm này có ngành Rêu Bryophyta

ớ ử ể

ự ậ ậ ử ­ Khác v i th c v t b c cao khác trong chu trình phái tri n th  giao t ờ ể ỉ ể ể ố hoàn toàn s ng nh  trên th  giao t

ế ư  chi m  u th ả  và ch  làm ch c năng sinh s n, h ể ệ ở ỗ ơ ể ử ệ ớ ả ư ề ế  ệ  ộ    ch  c  th  là m t

ứ (là cây rêu) th  bào t ỉ ẫ d n ch a có hay ch  có r t s  khai. Còn nhi u quan h  v i t o th  hi n  ầ ướ ụ ả t n và th  tinh c n n ấ ơ c.

ườ ừ ả ớ i ta chia rêu thành 3 l p: Rêu s ng: Anthoceropsida, Rêu t n: Marchantiopsida,

Ng ậ Rêu th t: Bryopsida.

ế ự ậ 2. Liên ngành quy t th c v t

ư ở ử ờ ử ể ế ư ế ơ ­ Sinh s n và phát tán nh  bào t nh th  chi m  u th  h n giao

ả ễ ậ ộ ư  rêu nh ng bào t  th . Đã có r  th t thu c nhóm này có các ngành sau: ử ể t

ế ầ ế 2.1. Quy t tr n (Quy t lá thông): Psilotophyta

ấ 2.2. Thông đ t: Licopodiophyta

ế ố ỏ 2.3. C  tháp bút (Quy t đ t): Equisetophyta

ươ ỉ 2.4. D ng x : Polypodiophyta

ự ậ ạ 3. Liên ngành th c v t có h t

ụ ả ạ ằ ầ ướ ­ G m nh ng th c v t sinh s n và phát tán b ng h t, th  tinh không c n n c, thích

ồ ữ ớ ờ ố nghi cao v i đ i s ng ự ậ ở ạ  c n.

ạ ầ ồ ­ G m 2 ngành: + H t tr n: Gymnospermae (Pinophyta)

ạ + H t kín: Angiospermae (Magnoliophyta).

ạ ầ 3.1. Ngành H t tr n (Ngành thông): Pinophyta

ọ ể ả ạ ầ ệ ể

ự ậ ế ớ ự ầ ệ ượ ế ư ứ ấ ử ạ ằ Là nhóm th c v t có h t đ u tiên, h t n m tr n không có v  bao b c đ  b o v , th ấ ờ  chi m  u th  v i s  dày th  c p nh  xu t hi n t ỏ ầ ng t ng. bào t

ư ỗ ồ ư ạ ả

ề ỉ ơ ử ụ ọ

ợ ỗ ụ ẫ ụ ệ ố ế ấ ấ ờ G  đ ng nh t ch a có m ch đi n hình mà ch  là qu n bào, ch a có s i g  và mô ộ   , th  tinh đ n, quá trình th  tinh không ph  thu c   c mà hoàn toàn ti n hành trong noãn nh  xu t hi n  ng ph n d n các

ể ấ m m ít tinh trùng không có roi g i là tinh t vào môi tr ử ớ  t tinh t ướ ườ ng n ầ i noãn c u.

ạ 3.2. Ngành H t kín.

ổ ế ề ấ ấ ấ

ạ ­ Là ngành ti n hoá nh t, l n nh t, đa d ng nh t, ph  bi n nh t và có nhi u công ấ ế ờ ố ụ d ng nh t trong đ i s ng con ng ấ ớ ườ i.

ớ ộ ệ ố ụ ệ ấ ấ ấ ỵ ­ Hoa xu t hi n cùng v i b  nhu , xu t hi n  ng ph n và th  tinh kép.

ệ ử ử ể ể ờ ả ­ Xu t hi n qu  mà nh  đó h t đ tiêu gi m và th  bào t

c bao kín th  giao t ệ ố ể ạ ượ ứ ấ ả ồ ế ể ẫ ạ

ấ ế ư ạ ộ đa ạ d ng chi m  u th , mô phân sinh th  c p phát tri n, h  th ng d n g m m ch đi n hình ố ( ng rây, m ch rây) n i nhũ 3n.

Ớ Ạ Ệ III. GI I THI U NGÀNH H T KÍN (ANGIOSPERMAE)

Ộ (NGÀNH M C LAN ­ MAGNOLIOPHYTA)

Ặ Ể 1. Đ C ĐI M CHUNG

ế ệ ­ Đây là ngành th c v t b c cao ti n hoá hoàn thi n nh t theo h

ồ ạ ạ

ệ ọ

ự ậ ậ ề ấ ế ấ ố ớ ờ ố ấ ố ộ ồ ắ ạ ộ ấ ọ ọ ườ ế

ớ   ướ ng thích nghi v i ấ ấ ờ ố   đ i s ng trên c n, g m nhi u loài và đa d ng nh t, phân b  r ng rãi nh t và đóng vai trò ự ầ   quan tr ng nh t trong h u h t các h  sinh thái t  nhiên và tr ng tr t trên c n, có ý nghĩa   i. Là ngành chi n th ng trong cu c đ u tranh sinh quan tr ng nh t đ i v i đ i s ng con ng t n.ồ

ấ ặ ủ ư Tính ch t đ c tr ng c a ngành:

ộ ơ ệ ấ ả ồ ­ Xu t hi n hoa: (là m t c  quan sinh s n chuyên hoá) g m có bao hoa

ị ộ ỵ ỵ

ả ạ ằ ả ả

ể ả ượ ả ả ạ ọ ộ

ự ụ ề ể ố t (Noãn đ ể ầ ỵ ư ậ ầ ể ạ ả (Perianthum) không phân hoá hay phân hoá thành đài và tràng (Calyx và Corolla) bao  ấ   l y b  nh  (Androeceum) và nhu  (Gynoeceum). S  th  tinh x y ra bên trong nhu . Sau khi ụ   th  tinh nhu  phát tri n thành qu  và noãn phát tri n thành h t n m trong qu . Cách phát ể   c bao b c trong m t khoang tri n nh  v y đ m b o cho qu  và h t phát tri n t kín là b u và khi noãn phát tri n thành h t thì b u phát tri n thành qu ).

ố ớ ế ư ử ể chi m  u th  so v i th  giao t

ử ỉ ế ử Trong chu trình s ng th  bào t ộ  ch  còn 3 t ể ế  bào m t trong đó phân chia ra thành hai tinh t

ể

ể . Th  giao t ể , th  giao t ử ỉ  ch  là m t b ề ữ ế ệ ộ ứ ắ ắ ỏ bào hay 8 nhân trong đó 1 nhân hay 1 t ử ượ ể ả ử ả    gi m ử ử    cái ộ ộ   bào là tr ng). Th  giao t ệ   c b o v  m t cách ch c ch n kh i nh ng đi u ki n và đ

ạ ể m nh (th  giao t ỉ ch  còn 8 t ậ ph n nh  n m trên th  bào t ấ ợ b t l ế ỏ ằ i bên ngoài.

ặ ư ệ ẳ ­ Đ c tr ng b i s  th  tinh kép, phân bi

ẽ ế ợ ể ạ ở ự ụ ử ụ  th  tinh đ  t o thành h p t ự ậ ậ ớ  kia s  k t h p v i nhân th

ầ

ớ ợ ử  2n, tinh t ị ộ ấ ớ ử ể ủ ặ ộ ả ự ọ ủ ứ ủ ữ ả ố ộ ng c a nó đ m b o s  thích  ng t

t h n v i các ngành th c v t b c cao khác. ứ  ộ M t trong hai tinh t ấ   ấ ể ạ c p đ  t o thành nhân 3n (n i nhũ tam b i). Nh p đ  phát tri n c a mô này thành ph n ch t ể ưỡ   t nh t v i nh ng đ c đi m sinh h c c a phôi và dinh d cây m m.ầ

ướ ờ ờ ấ   ng chính là nh  côn trùng và nh  gió, do đó c u

­ S  th  ph n hoàn thi n theo hai h ổ ủ ế ệ ự ụ ấ trúc c a hoa cũng bi n đ i theo:

ấ ắ ư ạ ế ậ ấ + Bao hoa và tuy n m t tiêu gi m, bao ph n l c l ẹ ầ   ề , h t ph n nhi u và nh , đ u

ẻ ờ ỏ ỵ ả ụ ấ nhu  loe hay x  nh  và thò ra ngoài (th  ph n nh  gió).

ắ ặ ỡ ế ậ ơ ụ

+ Hoa đ i x ng hai bên, cánh hoa có màu s c s c s , có tuy n m t, có mùi th m (th ờ ấ ố ứ ph n nh  côn trùng).

ƯỚ Ề 2.CHI U H Ế NG TI N HOÁ

ệ ấ ế D u hi u Nguyên thuỷ Ti n hoá

ạ D ng cây ỗ ụ G , b i Th oả

ế ả Bó m chạ X p vòng R i rác

ơ ọ ố Lá Đ n, m c cách, gân lông chim

ọ Kép, m c đ i, gân hình cung, song song hay chân v tị

ọ ở ỉ ơ ọ ở ụ Hoa ộ ớ Đ n đ c, l n, m c đ nh cành C m hoa bé, m c nách lá

ưỡ L ng tính

ố ứ ề ơ Đ u, đ i x ng hai bên Đ n tính

ế ố ứ Đ  hoa l ồ i Không đ i x ng

ề ờ ế ẳ Đ  hoa lõm hay ph ng

ắ ế   ầ Thành   ph n   nhi u,   r i,   x p ư xo n, ch a phân hoá ế ợ

ầ Thành   ph n   ít,   h p,   x p   vòng, phân hoá và chuyên hoá.

Bao hoa kép, bao hoa đ nơ Không có bao hoa

Noãn ỏ ọ Hai v  b c ộ ỏ ọ M t v  b c

ầ ớ Phôi Bé, hai lá m mầ ộ L n, m t lá m m

ộ N i nhũ L nớ Bé

Ơ Ả Ữ Ự Ủ Ầ Ậ Ặ Ể Ớ   Ớ 3. NH NG Đ C ĐI M C  B N C A L P TH C V T HAI LÁ M M VÀ L P

Ộ Ự Ầ Ậ TH C V T M T LÁ M M.

Ớ Ầ Ớ Ộ Ầ L P HAI LÁ M M L P M T LÁ M M

ườ ầ ư ầ ộ

ầ   ng có hai lá m m. Lá m m ố

ườ ườ ẫ ầ ả ấ ợ ướ ấ ầ Phôi th th tr ng   có   3   bó   d n   chính,   trong   đa   s ng h p n y m m trên đ t. ầ Phôi h u nh  luôn luôn có m t lá m m. Lá ầ ng có hai bó d n chính. Trong đa m m th ợ ố ườ s  tr ẫ ườ ả ng h p n y m m d i đ t.

ả ỗ ườ ạ ạ ả ng d ng th o, có khi là d ng g ỗ

ạ ỗ ở ạ ạ Cây  d ng g  hay  d ng th o,  đôi khi  là ỗ ứ cây g  th  sinh. Cây th ứ th  sinh, không có cây d ng g  kh i sinh

ườ s   sinh   th

ễ ể ễ ễ ể ế ớ ườ ườ  đó sinh ra các r ng   phát   ễ ng không phát   ạ   ng   t o

ễ ơ R   phôi   hay   là   r ừ tri n thành r  chính, t ỏ ơ bên nh  h n ễ ơ R  phôi hay là r  s  sinh th ầ ặ ủ tri n   đ y   đ   ho c   ch t   s m,   th ệ ễ nên h  r  chùm

ồ ộ ườ ề

ườ ặ ạ ệ ẫ ẽ ố ng   g m   m t   đai   ụ ng)   ho c   gián   đo n   (tr

ẫ ậ ồ ộ ố ả ề ặ ủ ệ ẫ H   d n   c a   thân   th ụ ố ụ liên   t c   (tr ủ th t) c a các bó đ n. ủ ng   g m   nhi u   bó H   d n   c a   thân   th   ề   riêng  r , phân  b   trong  m t  s   vòng  đ u ụ ho c không đ u (tr  phân tán, to  tròn).

ườ ườ ườ ng là bó kín. Đ ng ranh gi

ở ườ ng là bó h . Đ ng ranh gi ườ ữ ớ   i   ng   có   mô

ự ẫ Bó d n th ữ gi a   xylem   và   phloem   th m m. ề

ớ   ẫ i  Bó d n th   gi a  xylem  và   phloem   trong  bó  hình  cung (hình móng ng a) Trong phloem không   có   mô m m. ề

ự ề ỏ

ự ề ỏ ề Không có s  phân hoá ra các mi n v  và ụ mi n tr .

ề   Có s  phân hoá ra các mi n v  và mi n tr .ụ

ố ườ ườ

ị ố ố ẹ ự

ườ ự ệ ở ị ớ ự   ng có cu ng v i s  phân gân hình Lá th ệ  lông chim, ít khi hình chân v t ho c có h ủ   gân   hình   cung   hay  song   song.   Đ nh  c a các gân th ặ ỉ  do (h  gân m ). ng t

ự ỉ ặ  do ( h

ế   ng không phân ra cu ng và phi n, Lá th ề nhi u   khi   có   g c   thành   b ,   s   phân   gân   ườ ấ   th ng là song song, ít khi hình cung và r t ệ ế   hi m   có   h   gân   hình   chân   v t   ho c   lông ệ  ườ chim. Th ng không có đ nh gân t gân kín). ế ườ ề ơ V t lá th ng là 1­3, có khi nhi u h n.

ố ượ ườ S  l ế ng v t lá th ớ ng l n.

ẫ ẫ ẫ ẫ ẫ Hoa m u 5, ít khi m u 4 Hoa m u 3, có khi m u 2, ít khi m u 4.

ờ Không bao gi ẫ  có m u5.

ỉ ở

ủ ế     m t   s   ít   ch   y u   là   các   nhóm ẫ ộ ố ỷ Ch   nguyên thu  đôi khi có m u3.

ƯƠ CH NG V

Ạ Ớ Ầ Ậ Ự PHÂN LO I L P TH C V T HAI LÁ M M

( DICOTYLEDONES ­ MAGNOLIOPSIDA)

(THEO TAKHTAJAN ­ 1970)

ầ ả ớ ọ ớ ồ ọ ộ   ­ L p th c v t hai lá m m còn g i là l p Ng c lan g m kho ng 120.000 loài thu c

ọ ự ậ ộ 265 h  và 75 b .

ủ ể ớ ị ớ ­ Năm 1970 Takhtajan chia thành 7 phân l p. V  trí c a các phân l p này có th  miêu

ả t ơ ồ  theo s  đ  sau:

Phân      l pớ    C mẩ ngướ ch

Phân  l pớ Cúc

Phân  l p ớ  Sau   sau Phân l pớ   Sổ

Phân l p ớ Mao  ngươ l

ớ Phân l p Hoa  h ngồ        h ngồ ớ ọ Phân l p Ng c lan

Ớ Ọ I. PHÂN L P NG C LAN: MAGNOLIIDAE

ỗ ư ạ ớ ỷ ấ ủ ­ Đây là phân l p nguyên thu  nh t c a ngành h t kín. Cây g  ch a có

ể ạ ỉ ế ứ ầ ả m ch đi n hình (ch  có qu n bào) trong nhu mô có t bào ch a tinh d u.

ỏ ọ ề ộ ỵ ờ B  nhu  có nhi u lá noãn r i, noãn có hai v  b c dày.

ồ ấ ị ế ầ ư Hoa có bao hoa ch a phân hoá, đ  hoa l ắ   ề i, các thành ph n nhi u b t đ nh, x p xo n

ề ắ ị ướ hay vòng xo n, nh  nhi u chín h ế ng tâm.

ỏ ộ ề ả ạ ạ ớ ồ Qu  kép g m nhi u đ i, h t có phôi nh , n i nhũ l n.

ấ ự ữ ư ặ ớ ở Ngoài ra phân l p này đ c tr ng b i ch t d  tr  là Benzylizochinolin ­ alkaloit.

ư ồ ộ G m các b  chính nh  sau:

ọ ọ ọ ộ ọ ọ ­ B  Ng c lan: H  Ng c lan, h  Na, h  Máu chó

ọ ạ ọ ọ ộ ­ B  Long não: H  Long não, h  L p mai, h  Hoa sói

ộ ồ ọ ồ ấ ấ ọ ọ ­ B  H  tiêu: H  Gi p cá (h  Lá gi p), h  H  tiêu

ọ ọ ộ ­ B  Súng: H  Súng, h  Rong đuôi chó

ọ ồ ọ ọ ọ Trong đó ta xét hai h  quan tr ng là h  Na và h  H  tiêu.

ọ 1. H  Na: Annonaceae

ế ố ạ ủ ụ ỗ ỗ ỗ ơ ­ Cây g , cây b i hay cây leo g , có y u t m ch th ng l đ n.

ọ ơ ­ Lá đ n nguyên, m c cách không có lá kèm.

ơ ọ ở ế ề ờ ị ắ    lách lá bao hoa phân hoá thành đài và tràng, nh  nhi u, r i, x p xo n

ộ ồ ơ ­ Hoa đ n đ c m c  ế trên đ  hoa l i , hoa có mùi th m.

ứ Hoa th c chung:   *             K

3 C3+3 A(cid:0)  G(cid:0)

♂♀

Có khi bao hoa thay đ i:  Kổ

2 C2+2 , K3 C3 ,  K4 C4+4 .

ả ủ ừ ộ ề ả ạ

ộ ­ Qu  c a h  này thu c lo i qu  kép (qu  đ ờ ạ ả ượ c hình thành t ạ ề ạ ộ m t hoa có nhi u lá   ạ   ỗ ạ i

ư ả ố ạ ọ ạ ờ ồ noãn r i t o thành, g m nhi u đ i ). Các đ i r i nhau t o thành m t chu i h t ít khi dính l nh  qu  na (kh i n c).

ế ạ ố ộ ộ ế ­ H t có n i nhũ x p n p (hay n i nhũ cu n)

ế ễ ế ­ Ở ướ  n ệ c ta hi n bi t 26 chi, 128 loài (Nguy n Ti n Bân, 1974).

ị ấ ạ ­ Na: Annona squamosa L.  H t dùng tr  ch y

ả ­ Nê: A.reticulata L. (qu  kép hình tim).

ề ả ặ ầ ­ Mãng c u xiêm: A.muricata L. (qu  kép hình tim, m t ngoài có gai m m)

ể ơ ­ Hoàng lan: Canaga odarata (Lamk.) Hook. et. Thoms. Hoa th m dùng đ  ch  n ế ướ   c

ấ ạ hoa, là cây trang trí ngo i th t.

­ Móng r ng:ồ Artabotrys odoratissimus R.Br.

­ Hoa Gi :ẻ  Desmos chinensis Lour.

ọ ồ 2. H  H  tiêu: Piperaceae

ụ ể ả ố ặ ­­ Cây th o đôi khi là cây leo ph  sinh ho c bò, trên thân có các đ t  nên có th  bò

ư trên vách đá hay các cây khác, là cây  a bóng.

ấ ạ ế ộ ư ầ ắ ạ ở ộ ộ ­ Thân cây có c u t o b i các bó m ch s p x p l n x n nh  cây m t lá m m.

ườ ặ ọ ­ Lá đ n hình tim có gân th ng là vòng cung, có lá kèm ho c không, lá m c cách hay

ơ ơ ầ ố đ i, có tinh d u th m cay.

ụ ụ ặ ơ ặ ưỡ ng tính,

ạ ­ C m hoa hình bông (c m bông n c dày đ c) mang hoa đ n tính ho c l ỏ hoa nh  không có bao hoa.

ư ự ị ở ộ ị ở ả ị ị ­ Nh  2 (th c ra là nh  6 nh ng 3 nh vòng ngoài và m t nh vòng trong tiêu gi m)

ả ầ ộ ỵ

­ Nhu  3 h p b u trên có khi 4­5 lá noãn, có khi gi m đi còn m t lá noãn (các lá noãn ợ ạ ầ ợ luôn h p t o thành b u trên 1 ô 1 noãn).

ườ ườ ề ả ả ạ ­ Qu  n c th ỏ ỏ ạ ng nh , v  h t th ỏ ớ ỏ ng dính li n v i v  qu , phôi nh .

ồ H  tiêu: Piper nigrum L.

ầ Tr u không: P. betle L.

Lá l t: ố P. lolot C. DC.

ƯƠ Ớ II. PHÂN L P MAO L NG (HOÀNG LIÊN) RANUNCULIDAE

ồ ọ ướ ộ ơ B t ngu n tr c ti p t i l p Ng c lan và ti n b  h n rõ r t theo h ụ ấ   ng th  ph n d

ắ ọ ự ế ừ ướ ớ ế ề ấ ư ờ ệ ắ ặ ỡ nh  sâu b  (hoa nhi u khi bi n m t tràng nh ng đài l ế ạ i có màu s c s c s ).

ả ủ ỗ ơ ộ ị m ch th ng l đ n, b  nh  và nhu ỵ

ớ ế ố ạ Cây th o hay dây leo (dây ông lão) v i y u t ồ ế ầ ớ ắ ố ề ế ờ ph n l n là nhi u và r i (x p xo n  c trên đ  hoa l ỏ ọ i). Noãn hai v  b c phôi tâm dày.

ế ế ừ ọ ế ặ ơ ọ ố Trong lá và thân có t bào ti t (tr  h  ti t dê), lá đ n ho c kép m c cánh hay đ i.

ườ ưỡ ế ắ Hoa th ng l ng tính x p xo n vòng.

ả ườ ề ạ ồ Qu  th ng g m nhi u đ i.

ồ ủ ế ở ả ố ả ớ ớ ỉ ôn đ ivà hàn đ i (VN ch  có kho ng 30 loài,

ọ ả ủ ế ừ G m kho ng 2000 loài, s ng ch  y u  ch  y u m c r i rác trong các vùng r ng núi).

ạ ớ ộ Phân l p này có 4 b  có đ i di n ệ ở ướ  n c ta:

ộ ồ ọ ồ ọ ị B  H i: H  H i, h  Ngũ v ,....

ộ ọ B  Sen: H  Sen

ọ ế ộ ọ B  Hoàng liên: H  Ti t dê, h  Hoàng liên.

ế ế ộ ọ B  A phi n: h  A phi n.

ọ ế 1. H  A phi n. Papaveraceae

ơ ườ ủ ế ế ọ Cây th o, lá đ n m c cách, trong thân th ố ng có  ng hay t bào ti

ự ế ặ ặ ườ

ầ ề ụ ượ ề ắ ầ ng nh u nát trong n , nh  th

ườ ề ớ ố ế ở ằ ặ ả ả vàng. Hoa to th th nhi u noãn v i l t nh a m  màu ng đ u đài 2 ít khi 3 ho c 4, tràng 4 ho c 6 đôi khi 8­12 x p hai vòng ng 1 ô có 2 hay ng nhi u, r i nhau và x p xo n, b u th ỏ ả  ho c m  b ng m nh v . ờ ị ườ ở ỗ i đính noãn bên, qu  nang m  l

♂♀ ứ Hoa th c:    *      K

2 – 3 (4) C 4 – 6  A 2 – 4 ­ (cid:0)

G(2 ­5 – 8 – 12)

ạ ả ả ộ

ụ ễ ụ ắ ồ

ỏ ả ỵ ừ ự ầ ợ ị 8­12 lá noãn h p, b u trên. Qu  nang có nh a m

ứ ề ệ Papaver somniferums L. Thu c lo i cây th o cao kho ng 1m hay ố   Cây Thu c phi n:  ộ ọ ơ ơ ồ   h n, hoa to m c đ n đ c, g m hai lá đài màu l c r  r ng, 4 cánh hoa m ng màu tr ng, h ng ủ  ế ề ặ ho c tím, nh  nhi u x p vòng, nhu  t ư trong ch a nhi u alkaloit nh  mocphin, codein, papaverin,...

ư ầ ừ ạ ấ ầ H t dùng ép l y d u ăn nh  d u v ng.

Cây Cà gai hoa vàng( gai cua, mùi cua) Argemone mexicana L.

ồ H ng anh Papaver rheas L.

Ớ III. PHÂN L P SAU SAU: HAMAMELIDIDAE

ế ớ ướ ớ ố ụ ấ ờ Phân l p sau sau ti n hoá theo h ng thích nghi v i l i th  ph n nh  gió.

ủ ạ ỗ ố ỗ ơ Đa s  cây g  có m ch th ng l đ n.

ỏ ậ ụ ợ ở ơ Hoa tr  nên đ n tính nh , t p h p thành c m hoa đuôi sóc.

ấ ầ ả ắ ả ỏ

Bao hoa tiêu gi m, lúc đ u nh  sau m t d n (hoa có bao hoa đ n gi n). Qu  r n đôi   ở ỉ ả ộ ạ ơ ể ầ ầ ư ứ ề ỉ đ nh ch a m t h t (b u có nhi u noãn nh ng ch  có 1 phát tri n). khi tách

ở ệ ộ Các b  có Vi t nam:

ọ ọ ộ B  Sau sau: H  Sau sau, h  Kim mai

ằ ọ ọ ọ ọ ộ B  Gai: H  Du, H  Gai, H  Dâu t m,  H  Gai mèo.

ộ ọ B  Phi lao: H  Phi lao

ộ ẻ ọ ẻ B  D : H  D .

ọ ộ B  Cáng lò: H  Cáng lò.

ộ ượ ọ ọ ượ B  Dâu r u: H  Thanh mai (h  Dâu r u)

ồ ọ ọ ộ B  Óc chó: H  Đuôi chó, h  Óc chó (H  đào)

ọ ằ 1. H  Dâu t m: Moraceae

ỗ ườ

­ Cây g  ho c b i, th ễ ố

ặ ụ ườ ế ườ ặ ụ ơ ắ ủ m  màu tr ng, có khi có r  ph . Lá đ n, th ể ạ ẹ ụ r ng đ  l ng có t i s o trên cành, trong lá th ả ự   ng xanh ho c r ng lá (ít khi là cây th o), trong thân có nh a ớ   ọ ọ ụ ng m c cách ít khi m c đ i có lá kèm s m  bào đá.

ụ ầ

ặ ầ ỗ ằ ế ặ ỏ ơ ượ ạ ố   ườ ng nh  đ n tính cùng g c ầ   ng có khi h , noãn

ạ ố ộ ­ C m hoa xim hay đuôi sóc ho c c u r ng, đ u. Hoa th ố ằ ho c khác g c n m phía ngoài đ  hoa, ít khi n m trong (Ficus). B u th ạ đính g c, h t có n i nhũ n c.

ứ Hoa th c:         * ♂ K4  A4

* ♀ K4  G(2)

ả ơ ứ ề ặ ớ ­ Qu  đ n ho c ph c do nhi u hoa dính v i nhau.

ả ọ Dâu t m:ằ  Morus alba L. qu  là đài m ng n ướ c

Sanh: F. benjamina L.

ữ ơ ổ ướ ễ Đa búp đ : ỏ F. elastica Roxb. r  dùng ch a x  gan c  ch ng

Sung: F. glomerata Roxb. var. chittagonga King.

Ngái: F. hispida L.

Trâu c : ổ F. pumila L.

Đ : ề F. religiosa L.

V : ả F. auriculata Lour.

Chay: Artocarpus tonkinensis Chew. ex Gagn.

Mít: A. integrifolia L.

Ô rô: Taxotrophis ilicifolia(Kurz.) Vid.

Ru i:ố  Streblus asper Lour.

Sui: Antiaris toxicaria (Pers.) Lesch.

ướ D ng: Broussonetia papyrifera L.

ọ 2. H  Gai: Urticaceae

ứ ụ ả ặ ỗ ọ ố ọ

­ Cây th o, b i hay cây g , có ho c không có lông ng a, lá m c cách hay m c đ i, có lá kèm.

ụ ầ ớ ườ ỏ ơ ổ

ố ủ ế ề ẫ ị

ị ự ệ ằ ố ớ ­ C m hoa thay đ i, th ng là xim co. Hoa đ n tính ph n l n cùng g c, hoa nh  không ẫ ợ có cánh hoa, nh  đ c, đài h p nhi u hay ít, m u 3­  4 ­ 5 ít khi 2­6 ( ch  y u m u 4) nh  2­5 ợ h p n m đ i di n v i đài.

ề ợ ầ ầ ả ỵ ỵ Nhu  tiêu gi m có khi không có (đ u nhu  có nhi u s i), b u trên 1 ô, 1 noãn, qu ả

h ch.ạ

Hoa th c   ứ        * ♂ K 4­5 A 4­5

* ♀ K 4­5 G(2)

Cây Gai: Bochmeria nivea (L.) Gaud.

ọ ắ B  m m: Pouzolzia zeylanica (L.) Benn.

Ớ Ẩ ƯỚ IV. PHÂN L P C M CH NG: CARYOPHYLLIDAE

ầ ớ ụ ỗ

ớ   ­ Phân l p này ph n l n có d ng thân th o, ít khi là cây b i hay cây g , thích nghi v i ủ ế ố ạ ỗ ơ ớ ạ ơ ạ ờ ố đ i s ng khô h n, lá đ n nguyên y u t ả  m ch th ng l đ n.

ơ ớ ớ

ớ ố ẩ ớ ạ ng tính, l n có xu hu ng tiêu gi m t o thành hoa đ n tính, bao hoa đ n (rau   ố   i ả ơ i đính noãn trung tâm (c m chu ng) hay l

ưỡ ­ Hoa l ỵ ộ ề d n). B  nhu  có các lá noãn đính mép, v i l đính noãn g c.ố

ớ ạ ả ướ ọ Qu  khô v i h t có phôi cong bao quanh nhân (tr ộ c đây g i là b  phôi cong).

ộ ồ ớ ộ ở ­ Phân l p này g m có 4 b  ta xét 2 b  có Vn.

ướ ọ ụ ọ ồ ấ ươ ơ ọ ươ ồ i, h  X ng r ng, h ọ

B  C m ch ọ ẩ ọ ng: H  Th ọ ướ ng l c, h  Hoa gi y, h  M ng t ố ề ọ ộ ẩ Rau sam, h  C m ch ng, h  Rau d n, h  Rau mu i.

ọ ộ B  Rau răm: h  Rau răm.

ọ 1. H  Rau răm: Polygonaceae

ộ ố ả ố ọ ố ơ ­ Đa s  là cây th o, m t s  là cây leo. Lá đ n m c cách có lá kèm, đính thành  ng bao

ẹ ọ ấ l y thân g i là b  chìa.

ậ ợ ườ ưỡ ụ ng t p h p thành c m hoa xim. Hoa th ỏ ề ng nh  đ u, l ng tính (ít khi

­ Hoa th ẫ ẫ ấ ườ ơ đ n tính) m u 3­5 (r t ít khi m u 2).

ườ ụ ắ ặ ỏ ờ ng có lá đài màu l c tr ng ho c đ  (không có cánh hoa) r i hay

ơ ặ ề

­ Bao hoa đ n th dính nhau nhi u ho c ít. ♂♀ ứ Hoa th c:   *     K

3 ­ 6 A 3+ 3 G(3)

ầ ớ ả ế ầ ẳ ợ ỵ ỵ ­ Nhu  2­4 lá noãn h p, b u trên, ph n l n nhu  3. Qu  b , noãn th ng.

Rau răm: Polygonum odoratum Lour.

ủ Hà th  ô đ : ỏ P. multiflorum Thunb.

ố Cây c t khí c ủ: P. cuspidatum Sieb. & Zuicc.

Ngh  n ể ướ P.  hydropiper L. c:

ạ ế ấ ừ M ch ba góc: Fagopyrum esculentum Moench    dùng chi t xu t rutin t hoa và lá.

Hoa Ti gôn: Antigonom leptopus Hook.

Ớ Ổ V. PHÂN L P S : DILLENIIDAE

ự ậ ạ ữ ế ồ ướ ụ ấ ờ ớ ­ G m nh ng th c v t h t kín, ti n hoá theo h ng thích nghi v i th  ph n nh  sâu

b .ọ

ỡ ụ ủ ạ ấ ạ ả ồ ớ ­ Phân l p này r t đa d ng g m đ  các d ng cây: cây to, nh , b i, th o, leo.

ưỡ ề ể ể ấ ạ ồ ị ng tính, g m hai vòng bao hoa, nh  phát tri n ki u li tâm, h t ph n có

ộ ỵ ớ ố ­ Hoa đ u, l hai nhân, b  nhu  đính v i l i đính noãn góc bên.

ữ ữ ế ớ ộ

­ Trong phân l p này hình thành nh ng nhánh ti n hoá khác nhau hình thành nh ng b t.ệ riêng bi

ủ ắ ộ ớ ­   Nhánh   chính   c a   phân   l p   b t   đ u   t

ộ ộ ủ ấ

ư ổ ạ ấ ớ ả ườ ộ ư ễ ố ộ

ừ ộ ổ ầ     b   S   (Dilleniales)   đi   lên   b   Hoa   tím ạ ầ (Violales) là m t b  trung tâm xu t phát c a hàng lo t các b  khác nh  S , L c tiên, B u bí,   ở ố   ạ ấ i ng, Màn màn, Li u. Các b  này r t đa d ng nh ng th ng nh t v i nhau b i l Thu h i đ đính noãn bên.

ộ ắ ầ ừ ộ ộ ỗ ả ị b  Chè lên các b  Đ  quyên, Th , Anh th o chúng

­ M t nhánh bên b t đ u đi lên t ụ ế ớ ố ợ i đính noãn trung tr , hoa ti n t có l i có cách h p.

ộ ừ ộ ầ ầ   ộ  b  hoa tím ti n lên các b  Bông, Th u d u và Tr m

­ M t nhánh khác xu t phát t ầ ợ ấ ả ướ ế ầ ủ ở ầ ơ theo h ng lá noãn h p và gi m d n các thành ph n c a hoa (hoa tr  nên đ n tính).

ớ ộ ộ Thu c phân l p này có các b :

ộ ổ ọ ổ B  S : h  S .

ụ ọ ộ ọ ọ ả B  Chè: h  Chè, h  Qu  hai cánh, h  Măng c t.

ọ ọ ộ B  Hoa tím: H  Mùng quân, h  Hoa tím.

ộ ạ ọ ủ ọ ạ B  L c tiên: H  L c tiên, h  Đu đ .

ọ ầ ộ ầ B  B u bí: h  B u bí.

ả ườ ộ ả ườ ọ B  Thu h i đ ng: h  Thu h i đ ng.

ộ ọ ọ ả B  Màn màn: h  C i, h  Màn màn.

ộ ễ ọ ễ B  Li u: h  Li u.

ộ ỗ ọ ỗ B  Đ  quyên: h  Đ  quyên.

ọ ồ ề ọ ị ọ ồ ị ọ ộ B  Th : h  Th , h  H ng xiêm, h  B  đ , h  Dung.

ọ ạ ọ ọ ọ ộ B  Bông: h  Đay, h  Trôm, h  G o, h  Bông.

ầ ầ ầ ầ ọ ộ B  Th u d u: h  Th u d u.

ọ 1. H  Chè: Theaceae

ặ ụ ơ ọ ỗ ­ Cây g  ho c b i, lá đ n m c cách không có lá kèm.

ầ ớ ưỡ ộ ẫ ướ ­ Hoa ph n l n m c đ n đ c th ng l ng tính m u 5 có kích th ặ   c trung bình ho c

ườ ặ ế ắ ỏ ọ ơ ế ớ l n, ít khi nh . Bao hoa x p xo n ho c x p vòng.

ọ ở ­ Hoa m c nách lá

3 ­ 5  C 5 ­ 9  A (cid:0)

G(3 ­5)

ỗ ừ ề ng t n t

ứ ­ Hoa th c:   *      K ♂       ♀ ồ ạ ở  trên qu , b u 3­5 ô, m i ô t i  ạ ườ ề ả ạ ế ớ ộ ả ầ    2 đ n nhi u noãn, đính noãn ặ   ng không có n i nhũ, phôi l n, có khi qu  h ch ho c

ườ ­ Đài th ả ụ trung tr , qu  nang nhi u ô h t th ả ọ qu  m ng.

Chè xanh: Thea sinensis (L.) O. Ktze.

ả ườ H i đ ng: T. amplexicaulis (Pit.) Coh.­Swart.

ể ấ ạ ầ S :ở  Camellia oleosa Lour. ( h t dùng đ  l y d u)

ọ ủ 2. H  Đu đ : Caricaceae

ở ỗ ấ ừ ư ề ­ Cây r t đ c tr ng b i g  r t m m thân th ng không phân nhánh ( cao t

ủ ắ ở ỉ ự ứ ẻ ề ấ ỳ ị ậ ườ ấ ặ  đ nh (x  thu  chân v t). Cây có nh a m  tr ng ch a nhi u ch t papain (có th 2­10m), ể

lá t p trung  ề làm m m protein).

ườ ộ ố ư ng đ n tính khác g c nh ng có khi đa tính (trên cùng m t g c có th  có c

ữ ố ả  ườ   ng

ơ ưỡ ưỡ ườ ­ Hoa th ự hoa cái, hoa đ c, hoa l ự mang hoa đ c và hoa l ố ể ụ ng tính). C m hoa phân nhánh nhi u và nh ng nhánh cu i th ỉ ụ ng tính. C m hoa cái th ề ng ch  mang 2­5 hoa.

ứ Hoa th c:    * ♂ K( 5 ) C( 5 ) A (5 + 5)   có th  Aể 5

* ♀ K( 5 ) C 5 G(3 ­5 )

♂                    *         K5 C5 A5 G(3­5) ♀

ả ọ ể ề ầ ầ ố Qu  m ng ki u b u bí, b u 1 ô nhi u noãn, có l i đính noãn bên.

ự ữ Cây Đu đ :ủ  Carica papaya L. (hoa đ c dùng ch a ho)

ọ ầ 3. H  B u bí: Cucurbitaceae

ộ ả ố ồ

ọ ầ ớ ơ ủ

ậ ơ ơ

ớ ộ ở ỏ ơ ố ự ề ỳ

ề ườ ấ ứ ạ ạ ẳ ợ

ữ ề ấ ố   ề ­ Ph n l n là cây leo m t năm đôi khi là cây th o nhi u năm có tua cu n ngu n g c ừ ụ ặ t    cành. Lá đ n m c cách không có lá kèm ho c lá kèm s m r ng. Thân và lá có ph  lông đa ợ ụ   ằ bào. Hoa luôn luôn đ n tính cùng g c, đ u và n m đ n đ c   nách lá hay t p h p thành c m ấ   ạ ng nhi u và nh  h n hoa cái. Hình d ng bao ph n xim (có khi là chùm, chu ). Hoa đ c th ấ   ố ườ ỉ ộ ố ấ r t ph c t p ch  m t s  ít cây có bao ph n d ng th ng, đa s  tr ng h p khác thì bao ph n ạ i . cong queo nhi u hay ít thành hình ch  U, S, Z,...do bao ph n dính  l

ứ Hoa th c:  * ♂ K4 ­ 5 C4 ­ 5 A5 ,có th  Aể (5), ho cAặ (2)(2)1)

* ♀ K4 ­ 5 C4 ­  5 G(3)

ư

ầ ầ ỗ ộ

ầ ắ ầ ở ỵ ủ ọ ầ ủ ầ   ọ          Giá noãn c a h  B u bí là giá noãn bên nh ng nó m c sâu vào trong khoang c a b u, ạ chia b u làm 3 ô sau đó l   i cong ra ngoài và chia 2 trên đ u m i nhánh mang m t só noãn do ỵ đó b u tr  thành 6 ô, vòi nhu  ng n có 3 đ u nhu .

ể ả ọ ả ữ ứ ả ắ ỏ ỏ ọ

Qu  m ng ki u B u bí: V  qu  ngoài th ặ ư ụ ả ấ ố

ứ ề ề ạ ầ ộ

ướ   ườ ầ ng c ng r n, v  qu  gi a m ng n c, ớ i hàng ch c kilogam và r t khác nhau dày nh ng có khi hoá x p khi già. Qu  có khi n ng t   ầ   ầ ộ ề v  hình thái. H t nhi u có lá m m r ng và không có n i nhũ, trong lá m m ch a nhi u d u, phôi th ng.ẳ

ả ủ ế ở ố ộ ư ệ ớ nhi t đ i và

ệ ớ ả Có kho ng 120 chi, kho ng 1000 loài phân b  r ng rãi nh ng ch  y u  t đ i (Vn có 20chi, 60 loài) á nhi

ấ ợ ỳ 4.1. Chi Cucurbita: Lá chia thu  nông, cánh hoa h p, bao ph n dính nhau thành tr  ch ụ ỉ

ừ ẻ ộ ố ị nh  dính nhau thành t ng đôi m t, tua cu n ch  4.

ả ả ạ ỏ ọ ố ỳ ị Bí ngô: C.pepo L.   qu  dài th t vàng, thu  lá nh  nh n, cu ng qu  có 5 c nh

ả ỏ ả ụ ố ỳ ị Bí đ :  ỏ C.maxima Duch.   thu  lá tròn, th t qu  đ , cu ng qu  tr

ấ ờ ẻ ố ỳ ỉ ị ờ 4.2. Chi Luffa: Lá chia thu  sâu, cánh hoa r i, ch  nh  và bao ph n r i, tua cu n ch  2.

ướ M p ta: L.cylindrica Roem.

ướ ươ M p h ng: L.acutangula (L.) Roxb.

ị ờ ố ỳ ỉ 4.3. Chi Cucumis và Melo: Lá chia thu  nông, tay cu n không phân nhánh, ch  nh  r i.

ứ ư ạ ệ D a chu t ộ : C. sativus L.     h t có ch a Hypoxanthin dùng di t sán.

ư C. melo D a gang:

Dua b : ở M. sinensis

ỳ ấ ẻ ỳ 4.4. Chi Citrullus: Lá chia thu  r t sâu, tràng x  thu

D a h u: ư ấ  C. vulgaris Thunb.

ấ ờ ứ ầ ộ ị ỉ

ố            4.5. Chi Sechium: Ch  nh  dính nhau, bao ph n r i, b u 1 ô ch a m t noãn, tua cu n ch  5.ẻ

Su su: S. edule (Jacq.) Swartz.

ệ ạ Các đ i di n khác:

G c: ấ Momordica cochinchinensis (Lour.) Spreng.

ướ ắ ụ ấ M p đ ng: M. charantia  L. ( có ch t momordicin là 1 glucozit có tác d ng gi ả   i

nhi t).ệ

B u: ầ Lagenaria siceraria (Mol.) Stadley

Bí dao: Benincasa hispida (Thunb.) Cogn.

ỡ ợ ạ M  l n (Đ i hái): Hodgsonia macrocarpa (Bl.) Cogn.

ọ ả ọ 5. H  C i: Brassicaceae (H  Th p t ậ ự )

ử ụ ặ ụ ả ơ ọ

ậ   Cây th o ít khi là cây n a b i ho c b i. Lá đ n m c cách không có lá kèm. Hoa t p ắ ạ ơ trung thành chùm đ n hay chùm kép không có lá b c, đôi khi co l i thành ngù.

ấ ặ ư ẫ ở ớ ườ ỏ ề ưỡ ng tính r t đ c tr ng b i bao hoa m u 4 v i các cánh hoa có

Hoa th ế ng nh  đ u l ữ ậ móng x p hình ch  th p.

ứ Hoa th c:   *       K 2 + 2 C4 A2+ 4 G(2) ♂♀ ắ ơ ỉ Nh  6 chia 2 vòng, vòng ngoài 2 vòng trong 4, ch  nh  vòng ngoài ng n h n vòng

ệ ằ ố ớ ườ ị ị ị ng n m đ i di n v i các cánh hoa). trong( 4 nh  vòng trong th

ỵ ừ ầ ộ

Nhu  có 2 lá noãn dính thành b u trênm t ô nh ng vì có vách ngăn gi ủ ừ

ư ỗ ở ở ủ ầ ẽ ứ ỏ ở ữ ầ ạ ả ộ ả ọ  m c ra t  mép ế  2 đ n 10 noãn treo  gi a có

ả ạ ả ạ ộ ớ ở dính c a 2 lá noãn cho nên b u tr  thành 2 ô, trong m i ô c a b u có t ả ả đính noãn bên. Qu  thu c lo i qu  c i khi chín m  b i 4 k  n t thành 2 m nh v    sinh ra. H t không có n i nhũ, có phôi l n và cong. 1 cái khung mang h t do vách gi

ả 5.1. Chi Brassica( qu  dài t ự ở  m )

C i b : ả ẹ B. campestris L.

ả C i canh: B. juncea (L.) Czern.

C i b p: ả ắ B. oleracea L. var. capitata L.

Su hào= Thò lò: B. caullorapa Pasq.

ơ Súp l :  B. oleracea L. var. botrytis L.

ả ắ ạ ư ả ạ ố ự ở 5.2. Chi Raphanus: Qu  th t l i chia đ t nh  tràng h t, qu  không t m  có r ễ

ồ ủ ph ng to thành c .

ả ủ C i c = Lú bú: R. sativus L. var. longipinnatus Bail.

5.3. Chi Nastutium

ả ẻ C i xoong:

ắ   N. officinale R. Br. Là cây s ng dai có thân bò, lá x  lông chim, hoa tr ng ắ ố ạ ữ ệ ế ọ ố m c thành chùm ng n, là thu c ch a b nh ho i huy t.

ề ễ ả ọ T  thái:

ư ả ọ ọ

ắ ố ầ ượ ự ề ỗ Capsella bursa­pastoris (L.) Medic. Là cây th o có lá m c trên r  thành hình hoa th , lá m c trên thân thì ôm thân. Hoa màu tr ng m c thành chùm th a qu  hình tim ng ị ạ c có 2 ô m i ô đ ng nhi u h t, dùng làm thu c c m máu.

ọ 6. H  Đay: Tiliaceae

ặ ơ

ả ụ ộ ớ i ho c s m r ng

ố ườ ườ ế ế ấ ộ ỏ ỏ ỳ ọ   Cây g  ho c cây b i, ít khi là cây th o. Lá đ n nguyên hay chia thu  m c cách và ủ ậ ở  hai bên cu ng lá. Các b  ph n c a cây   ầ   t ch t nh y. ng có tuy n ti

ậ ợ ụ ỗ ồ ạ luôn luôn có 2 lá kèm t n t th Hoa đ u l ặ ề ợ ủ ng ph  lông, v  cây có nhi u s i trong v  cây và ru t th ỳ ụ ề ưỡ ng tính, t p h p thành c m xim, ngù, chu .

♂♀ ứ ể ặ ờ

(2­(cid:0)

)

Hoa th c:    *       K

5 C5 ­ 0 A(cid:0)  (r i, ho c đa th ) G

ề ả ặ ặ ộ ự ở ặ Qu  th t ho c qu  khô m t ngăn, hai ngăn ho c nhi u ngăn, t ♂♀ ạ    m  ho c không. H t

ầ ả ị ạ tr n có áo h t

ơ ưỡ ặ ự ả ỗ ớ 6.1. Chi Grewia: Cây g  l n, lá đ n nguyên, hoa l ng tính ho c đ c.Qu  có múi.

Cò ke: G. mierocos

ả ờ 6.2. Chi Corchorus: Qu  khô không cánh, không có gai móc, hoa có lá đài r i

Rau đay: C. olitorius L.

Đay: C. capsularis L.

Nghi n: ế Parapentace tonkinensis

ọ 7. H  Bông: Malvaceae

ơ ớ ả ặ ỗ ụ ỳ

ọ ư ả ọ

ị ơ ụ ưỡ ế ẫ ấ ằ ỏ

ắ ở ộ ơ  trên c a hoa luôn luôn x p thành vòng ngay d

Cây g  b i ho c th o v i lá đ n nguyên hay chia thu  hay kép chân v t, luôn có lá ặ kèm, lá m c cách. đ c tr ng cho h  này là có lông hình sao có khi có c  lông đ n bào hay đa ộ ầ bào, v  có ch t nh y. Hoa to m u 5, l ng tính n m đ n đ c hay x p thành c m hoa xim, ướ ế ủ i đài và làm thành m t vòng đài các lá b c  ph  .ụ

♂♀ ứ

)

Hoa th c:     *      K

(5) C5 A((cid:0)

) G(2 ­(cid:0)

ả ạ ườ ơ ầ ớ ộ Qu  nang, h t th ng có lông t , ph n l n có n i nhũ.

ọ ỏ ạ ấ ủ ề ọ

ể ệ ả ắ ớ ụ ồ ề ơ ị ị

ắ ị ạ ố 7.1. Chi Gossypium: Là chi quan tr ng nh t c a h , v  h t có nhi u lông dài màu ỉ  tr ng dùng đ  d t v i, lá đ n chia thu  chân v t, đài ph  g m 3 lá b c l n, nh  nhi u và ch nh  dính l ỳ ỵ i thành  ng bao quanh nhu .

ợ ơ ở ố Bông lu i: ồ G. hirsutum L. có s i h i có màu ỏ ạ  g c và khó tách ra kh i h t

ư ề ắ ợ ơ ồ ơ           Bông c :ỏ  G. arboretum L.s i ng n h n bông lu i nh ng b n h n

ủ ế ệ ấ ợ ả ả G. barbadense L. cho s i dài nh t là nguyên li u ch  y u cho công

ệ Bông h i đ o:  ệ nghi p d t.

ư ữ ả ả ỗ

ỏ ụ ụ ặ ố ầ ở ỵ ằ ở ầ ặ ạ ế ố ỵ 7.2. Chi Hibiscus: Đ c tr ng b i nh ng cây g  nh , b i ho c th o có qu  nang. Vòi  đ u, s  đ u nhu  b ng s  lá noãn. đài ph  có d ng phi n lá. nhu  phân nhánh

Dâm b t đ n: ụ ơ  H. rosa­ sinensis L.

ụ Dâm b t kép: H. syriacus L.

ụ Dâm b t cánh x : ẻ H. schizopelatus (Mast.) Hook.

Tra: H. tiliaceus L.

Phù dung: H. mutabilis L.

ướ ậ ắ Đ u b p (M p tây): H. esculentus L.

ạ ệ Đ i di n khác:

ầ ạ ấ ị Vông vang:  Abelmoschus  moschatus  (L.)  Medic. tinh  d u h t dùng làm  ch t  đ nh

ươ ấ h ng cao c p

Ké hoa vàng: Sida rhombifolia L.

ồ Ké đ ng ti n: ề S. cordifolia L.

Ké hoa đào: Urena lobata L.

ọ ầ ầ 8. H  Th u d u: Euphorbiaceae

ướ ề ả ỏ

ỗ ớ ủ ọ ơ ườ

ử ụ ấ ị ch a nh a m  hay ch t d ch màu tr ng. Lá th ề ườ ở ụ Cây g  l n hay nh , cây b i, n a b i và th o m ng n ắ ự ạ ữ ế ế ấ ở c. Trong thân nhi u loài có ọ ng là lá đ n nguyên, m c cách, có hai lá kèm   ố    nh ng cây s ng ứ  hai bên. Phi n lá th ng bi n d ng nhi u hay có khi m t hoàn toàn

ố ế ế ậ ạ

ườ ấ ở ố ư ề

ế ơ ự ợ ặ ữ ụ ậ ả ả ậ ợ ị

ạ   trong vùng khô c n, g c tuy n lá th ng có tuy n m t. Có gân lá d ng lông chim hay chân ủ ụ   ị v t, lá có khi có lông tuy n hay gai, r t nhi u loài đ c tr ng b i  ng hay túi nh a m . C m ụ   hoa t p h p thành c m đ n v  là xim hai ng  và nh ng xim hai ng  này t p h p thành c m chùm, chu ,...ỳ

ố ơ ề ề ầ

ặ

ườ ẫ ẫ ẫ ng m u 5 hay m u 3 ít khi m u 4, đài và tràng th

ắ ề ị ị ị

ổ ấ ề ộ ị ặ ỉ ị Hoa đ n tính cùng hay khác g c, đ u hay g n đ u, bao hoa kép (Aleurites, Jatropha)   ho c   có   khi   không   có   cánh   hoa   (Manihot,   Ricinus)   ít   khi   hoàn   toàn   không   có   bao   hoa ườ ờ   ng r i. (Euphorbia). Bao hoa xo n th ặ   ộ B  nh  thay đ i r t nhi u: m t vòng 5 nh  (Phyllathus) 2 vòng nh  (Jatropha, Manihot) ho c nh  phân nhánh nhi u (Ricinus) ho c ch  có 1 nh  (Euphorbia).

ụ ồ ụ ứ

ậ ả

ở ằ ể ạ

ề   Nh y g m 3 lá noãn ít khi 2 đ n 4 hay nhi u ô, nh y ch a 2 lá noãn (Phyllanthoideae) ầ ườ ng có nút do vách b u làm thành đ y kín   ả   ườ ồ ng m  b ng 3 m nh ề ả ứ ầ ế ặ ườ ho c 1 (Euphorbioideae) noãn th ng đ o và th ọ ề ỗ ạ i di tích trên h t mà ta g i là m ng. Qu  nang th  noãn v  sau đ  l l ạ ủ ả ạ ặ ộ ố ủ ỏ v  ho c b i s  c a 3. ít nhi qu  h ch. H t c a nhi u loài ch a d u.

ầ ấ ớ ặ ề ể ầ ấ ấ ọ ồ ồ H  Th u d u r t không đ ng nh t, g m r t nhi u cây v i đ c đi m khác nhau.

ộ ữ ấ ặ ể

ộ ụ ớ ắ

ố ẽ ữ ỳ ủ ữ

ướ ố ậ ớ ự ề ạ ỉ

ộ ủ ụ ự ắ

ả ắ ớ ặ ậ ố ể ơ ộ

ằ ồ ể ồ ừ ừ ộ ơ ớ ị  8.1. Chi Euphorbia: là m t trong nh ng chi l n nh t đ c đi m khác là c m hoa đ n v ạ ở  ả ụ ủ c a chi này trông gi ng m t hoa, phía ngoài cu  c m hoa có 5 lá b c không l n dính l i  ằ ắ   i, xen k  gi a các thu  c a 5 lá b c có 5 đĩa m t l n. Hoa cái n m gi a chén trên phía d ộ ị ằ ự   m t cu ng dài xung quang hoa cái có nhi u hoa đ c. Hoa đ c ch  còn l i m t nh  n m trên ề ữ   nh ng cu ng ng n. C  hoa đ c và hoa cái đ u không có bao hoa. Phía ngoài c a c m hoa có ề   ặ ỡ ụ ể th  có th  có 2 lá b c l n có màu s c s . C m hoa n m đ n đ c ho c t p trung 3 hay nhi u cái m t, có th  đ ng tính hay khác tính có khi v a là đ ng tính v a là khác tính.

ỏ ữ C  s a lá to: E.plulifera L.

ỏ ữ C  s a lá nh : ỏ  E.thymifolia Burm.

ươ X ng r n: ắ E.milii Ch. de Moulins

ươ ồ X ng r ng: E.antipuorum L.

ự ở 8.2. Chi Ricinus: Hoa t ụ  xim hai ng , trên c m hoa thì hoa đ c i hoa cái

ơ ả ụ ự ố

ự ở ướ  d ề ị ả ự ụ ế ầ

ợ ủ ự ế ậ ố trên (đ n tính cùng g c). Hoa đ c có đài 5 màu l c không có cánh hoa nh  nhi u phân nhánh. Hoa   cái có đài 4 đ n 5 không có cánh hoa, nh y có 3 lá noãn h p, b u trên, c  hoa đ c và hoa cái   ề đ u không có đĩa m t (trong cây không có  ng ti t nh a m ).

ạ ầ ầ Th u d u: ứ ầ Ricinus communis L. Trong h t ch a 40 ­ 50% là d u dùng làm d u máy

ầ ạ ệ ấ ọ bay (là lo i cây công nghi p r t quan tr ng).

ỗ ớ ự ủ ứ ắ ấ 8.3. Chi Hevea; cây g  l n cao 25 ­ 30 m cho nh a m  màu tr ng có ch a ch t cao su,

ọ lá kép 3 m c cách.

ự ủ ấ ậ Cây Cao su: Hevea brasiliensis H.B.K. (nuôi ong l y m t­cho nh a m ).

ễ ủ ứ ự ậ ề ộ ự 8.4. Chi Manihot: R  c  ch a nhi u tinh b t, hoa đ c t p trung thành hoa t , hoa cái

ọ ơ ộ m c đ n đ c.

ắ ỏ ủ M. esculenta  Crantz. (M.utilissima  L.). Trong cây v  c  và

Cây s n tàu (khoai mì):   ề ầ ủ ầ ươ ph n đ u c  có nhi u acid cyanhydric, là cây l ụ ự ng th c ph .

ạ ệ Đ i di n khác:

Croton tonkinensis ổ Cây kh  sâm:

ụ ứ ứ ố ọ ơ Cây đ n m t tr i: ặ ờ Excoecaria bicolor (thu c ch a m n nh t, ng a).

Tr u: ẩ Vernicia montana Lour.

Tung: V. fordii Hemsl.

ầ D u lai: Aleurites moluccana Willd.

ừ Me r ng: Phyllanthus emblica L.

ồ ồ Hura crepitans Vông đ ng (ngô đ ng):

Giâu gia: Baccaurea ramiflora Lour.

Ớ Ồ VI. PHÂN L P HOA H NG: ROSIDAE

ơ ự ậ ạ ả ấ ưỡ ạ ơ

ỗ ữ ữ ồ G m nh ng th c v t h t kín có c  quan dinh d ồ ạ ớ

ớ ố ọ

ề ướ ướ ả ế ể ề ể

ị ồ ỗ ừ ề ề ờ ộ ỵ ng và c  quan sinh s n r t đa d ng,   ớ   ẫ ưỡ ng tính m u 5 v i ờ ấ i th  ph n nh  sâu b . Có   ừ  ự ế ễ ỵ

ầ ướ chúng g m nh ng cây g , th o, leo v i nhi u d ng lá khác nhau. Hoa l ụ ụ ố i đính noãn trung tr , hoa ti n hoá theo h ng thích nghi v i l l ớ ị ộ b  nh  g m nhi u nh  phát tri n theo ki u h ng tâm. Trong phân l p di n ra s  ti n hoá t ộ  hoa đ u sang hoa không đ u. B  nhu  có lá noãn r i sang b  nhu cây g  sang cây th o, t ợ có lá noãn h p, t ả ừ ầ  b u trên sang b u d i.

ệ ạ Đ i di n:

ầ ọ ộ ườ ọ ọ ơ B  Tai hùm: H  Tú c u (Th ố ỏ ng s n), h  Thu c b ng, h  Tai hùm.

ọ ồ ộ ọ ồ B  Hoa h ng: h  Hoa h ng, h  Cám.

ữ ọ ọ ậ ộ ậ ọ B  Đ u: h  Trinh n , h  Vang, h  Đ u.

ộ ắ ấ ọ ắ ấ ọ ắ ồ B  N p  m: h  B t ru i, h  N p  m.

ọ ử ọ ọ ườ ọ ự ằ ng vi, b ng lăng), h  L u, h ọ

B  Sim: h  Đ c, h  Sim, h  Mua, h  T  vi (t ọ ừ ướ ộ Bàng, h  Rau d a n ọ ướ c.

ọ ọ ộ ọ ộ ộ ọ B  Cam: h  Đào l n h t, h  Cam, h  Xoan, h  Trám.

ọ ồ ộ ồ B  B  hòn: h  B  hòn.

ộ ơ ộ ọ ọ ọ B  Hoa tán (b  S n thù du): h  Nhân sâm( h  Ngũ gia bì), h  Hoa tán.

ộ ọ B  Táo ta: h  Táo ta.

ộ ọ B  Nhài: h  Nhài.

ộ ỏ ạ ạ ọ ọ ọ ướ B  M  h c: h  Chua me, h  Sen c n, h  Bóng n c.

ọ ồ 1. H  Hoa h ng: Rosaceae

ả ỗ ụ ề ạ ố Cây g , b i, th o (th

ườ ố ọ ợ ụ ậ ơ

ớ ưỡ ườ ề ế ế ẫ ng tính m u 5, đ  hoa th

ọ   ng nhi u năm). lá đa d ng m c cách hay m c đ i, có lá kèm ộ   và đôi khi lá kèm dính v i cu ng lá (Rosa, Rubus). Hoa đ n đ c hay t p h p thành c m hoa, ầ ớ ẳ   ph m l n là hoa đ u, l ng lõm hình chén có khi đ  hoa ph ng ặ ồ i. ho c l

♂♀ ứ

)

Hoa th c:    *      K

(5) C5 A(cid:0)  G((cid:0)

ị Có khi nh  5­10­2­1

ầ ỵ Nhu  2­5 hay 1, b u trên hay d ướ i

ả ọ ả ạ ề ạ ả ồ Qu  kép g m nhi u đ i, có khi qu  m ng, qu  h ch.

ồ ọ G m 3 phân h :

ọ ồ 1.1. Phân h  Hoa h ng: Rosoideae

ườ ể ồ ư ế ề ầ ờ Cây th ng có lá kép, nhi u lá noãn r i, b u trên nh ng đ  hoa có th  l ẳ i, ph ng hay

ạ d ng chén.

ứ Hoa th c:    *      K

4­5 C 4­5 A (cid:0)

­4­5 G(cid:0)

♂♀

ồ Hoa h ng: Rosa chinensis Jacq.

ầ T m xuân: R. multiflora Thunb.

Kim anh: R. laevigata Michaux

ấ ươ Ng y h ng: R. cochinchinensis Tratt.

Dâu núi: Fragaria indica Andr.

Dâu tây: Fragaria vesca L.

ọ 1.2. Phân h  Táo tây: Maloideae

ả ọ ầ ợ ơ Lá đ n, b u h  có 2­5 lá noãn h p, qu  m ng.

ạ ♂♀ ứ Hoa th c:    *      K

4 ­5 C 4­5 A5­18 G(2 ­5)

Táo tây: Malus domestica Borkh.

Táo mèo: M. doumeri (Bios) Chev.

Nhót tây: Eriobotrya japonica Lindl.

Lê: Pirus communis

M c c t: ắ ọ  P. pashia D. Don.

ọ ậ 1.3. Phân h  M n: Prunoideae

ả ạ ế ầ ơ ộ Lá đ n, b u trên có m t lá noãn, đ  hoa lõm, qu  h ch.

ứ Hoa th c:    *      K

5 C5 A (cid:0)  G1

♂♀

M :ơ  Prunus armeniaca L.

Đào: P. persica (L.) Batsch.

Mai: P. mume Sieb. et Zucc.

M n: ậ P. salicina Lindl.

ọ ữ 2. H  Trinh n : Mimosaceae

ụ ả ỗ ỗ ầ   Cây g  hay b i ít khi là cây th o (Rau rút) ho c cây leo g . Lá kép lông chim 1­2 l n,

ẵ ặ ạ ỏ ợ ặ ặ lá chét nh , cây nh n ho c có gai, lá kèm hình s i ho c có d ng gai.

ườ ỏ ậ ụ ề ầ ặ ấ ợ

ng nh  t p h p thành c m hoa hình đ u ho c bông, hoa đ u (r t ít khi ướ ườ Hoa th ề không đ u), bao hoa hai vòng, đài th ng dính phía d i.

ứ ♂♀

ặ

ặ

Hoa th c:      *        K

4­ 5  C4 ­ 5 A =k ho c  =2k ho c  =

(cid:0)  G(1)

ả ả ậ ở ằ ẳ ặ ạ ặ ố

Noãn đ o, cu ng noãn dài, Qu  đ u khô ho c n c, th ng ho c cong m  b ng hai ứ ườ đ ng n t.

ầ

ề ố ễ ả ắ ạ ỏ ề ễ ợ ỏ ử ộ   2.1. Chi Mimosa: Cây nh  có nhi u gai, lá kép lông chim 2 l n, lá chét nh  c  đ ng ẫ   i, các c khi b  va ch m, r  có nhi u n t r , hoa m u 4 đài h p hình chuông, qu  th t l

ượ đ ạ h t có nhi u t ạ ị ề ơ ứ  c ng.

Trinh n : ữ M. pudica L.

ụ ầ ớ ạ   ề 2.2. Chi Acasia: là chi l n nh t, v  có nhi u tanin, c m hoa hình đ u màu vàng nh t

ề ắ ơ ế hoa có mùi th m h c, nhi u loài ti ỏ ấ ấ t ra ch t keo.

Keo ta: A. farnesiana (L.) Willd.

ươ ủ ể ả ế Đài loan t ng t ỏ ư  A. confusa Merr. ( là cây ch  đ  th  cánh ki n đ ) :

ả ỏ ụ ẹ ạ ạ ẫ ố 2.3. Chi Leucaena: Cây b i hoa m u 5, qu  m ng d t, h t trông gi ng nhân h t táo ta

ụ ứ ẩ trong có ch a leuxenin có tác d ng t y giun.

Keo d u: ậ L. glauca (L.) Benth.

ạ ệ Đ i di n khác:

ồ Mu ng gai: Albizzia corniculata (Lour.) Druce.

ồ Mu ng ng : ủ  Samanea saman (Jacq.) Merr.

ọ 3. H  Vang: Caesalpiniaceae

ỗ ụ ầ ả ỏ

ề ỉ

Cây g , cây b i to nh  khác nhau ít khi là cây th o. Lá kép lông chim 1­2 l n và có   ớ   ề nhi u lá chét có khi ch  có 1 đôi lá chét dính li n nhau. Luôn luôn có lá kèm và lá kèm s m r ng.ụ

ề ườ ố ứ ẫ ợ

ổ ấ ụ ặ ứ ụ ề ẹ ị ậ ng đ i x ng hai bên) m u 5, t p h p thành c m hoa hình chùm   ế   ả ậ  ho c d t ch a 1 đ n

Hoa không đ u (th ỳ ề ạ ề hay chu , ti n khai hoa thìa, nh  thay đ i r t nhi u, qu  đ u hình tr nhi u h t.

♂♀ ứ Hoa th c: (cid:0)        K5 C5 A5 + 5 G(1)

ị Đôi khi đài 4­6, nh  5.

ự ư ề ồ 3.1 Chi Bauhinia: Lá kép g m 2 lá chét dính li n nhau t a nh  móng chân bò.

Móng bò hoa tr ng:ắ B. acuminata L.

Móng bò hoa đ :ỏ  B. grandifolia L.

Móng bò hoa tía: B. purpurea L.

Ban: B. variegata L.

ị ờ ẵ ố ỉ ị 3.2. Chi Cassia: Hoa không có  ng đài, 5 cánh hoa, nh  r i và ch  nh  nh n, cây không

gai.

ế ả Th o quy t minh: C. tora L.

ệ ồ Mu ng hôi (v  hôi): C. hirsuta L.

ệ ồ Mu ng hoa vàng (đi p): C. surattensis Burm.

ọ ồ V ng giang nam (mu ng lá kh ): ế C. occidentalis L.

ườ ị 3.3. Chi Caesalpinia: Thân th ỉ ng có gai, ch  nh  có lông.

Móc mèo: C. bondumella L.

ữ ố ả Tô m c: ộ C. sappan L. dùng làm thu c ch a tiêu ch y

ạ ệ Đ i di n khác:

Me: Tamarindus indica L.

ượ Ph ng: Denonix regia (Hook.) Raf.

Vàng anh: Saraca dives Pierre

B  k t: ồ ế Gleditsia australis Hemsl. ex Forb.

G : ụ Sindora cochinchinensis

Lim: Erythrophloeum fordii

ọ ậ ướ 4. H  Đ u (Cánh b m): Fabaceae (Papilionaceae)

ụ ầ ả ỉ Ch  y u là cây th o, cây b i, leo, lá kép lông chim 1 l n( có khi ch  có 3 lá chét) luôn

ủ ế luôn có lá kèm.

ưỡ ụ ề ậ ợ Hoa l ờ ng tính t p h p thành c m hoa chùm, tràng có ti n khai hoa c .

♂♀ ứ Hoa th c: (cid:0)       K4 ­ 5 C5 A 10, (10), (5) + (5), (9) + 1 G(1)

ả ậ Qu  đ u

ủ ề ế

ờ ệ ượ ọ ậ ườ ủ ọ ấ ạ ấ ng không có hi n t

ướ ậ   ọ ậ ọ ấ ả ụ ố t c  hoa c a cây h  đ u đ u có tuy n m t Đa s  cây h  đ u th  ph n nh  sâu b , t ố ự ụ ỵ  g c nhu , th    th  ph n vì đ i đa s  loài c a h  này có ng t ỵ c nhu . ằ ở ố n m  ị nh  chín tr

ữ ạ ọ ọ ọ

H  đ u là m t trong nh ng h  cây h t kín quan tr ng, nh ng cây trong h  này và b ố ị ữ ẩ ẩ ả ở ộ ộ    , vi khu n này có kh  năng c  đ nh

ả ạ ộ ọ ậ ơ ố ầ này có n t s n là n i vi khu n c ng sinh Rhizobium  ấ nito do đó c i t o đ t.

ạ ộ ị ả Phân lo i ta chú ý vào b  nh  và qu .

ề ị 4.1. Chi Glycine: 3 lá chét, nhi u lông nh  (10).

ỗ ươ Đ  t ng: G. max = G. soja Sieb. (40% protein trong h t)ạ

ố ị ạ 4.2. Chi Arachis: 2 đôi lá chét, lá kèm bám theo cu ng lá nh  8 dính l i thành bó.

ạ L c: ạ A. hypogea L. có 3 lo i hoa

ấ ấ + th p nh t: hoa cái

ữ ưỡ + gi a: hoa l ng tính

+ trên: hoa đ cự

ả ậ ữ ấ ạ ặ ậ ắ ở Qu  đ u m p hình thành trong đ t, không m , m t ngoài có m ng, th t eo gi a các

ạ h t không có vách ngăn ngang.

ị 4.3. Chi Phaseolus: Có 3 lá chét, nh  (9)+1

ậ ụ ả ở ố Đ u xanh: ạ  P. aureus Roxb. qu  hình tr  5­15 h t màu xanh cách nhau b i vách x p.

ậ Đ u tây: P. vulgaris L.

ậ Đ u ng : ự P. lunatus L.

ả 4.4. Chi Vigna: Qu  tròn dài

ậ Đ u đũa: V. sinensis L.

ậ Đ u xanh: V. radiata (L.) Wilczek

ạ ệ Đ i di n khác:

ả ồ ề ả ữ ỏ ậ ố ỏ   Desmodium styracifolium Merr. thu c ch a s i th n, s i

ậ ỏ ứ V y r ng (Kim ti n th o):  m t, s i bàng quang do có ch a cumarin.

Tr c:ắ  Dalbergia cochinchinensis Pierre

Vông nem: Erythrina variegata L.

ề Đi n thanh: Sesbania aegyptiaca Pers.

ề Đi n thanh hoa vàng: S. cannabina (Retz.) Pers.

ạ C  đ u: ộ ủ ậ Pachyrrhizus erosus (L.) Urban  h t có đ c

ắ S n dây: Pueraria thomsonii Benth

ả Cam th o b c: ắ  Glycyrhiza uralensis Firch.

ứ ụ ề ạ Hoa hoè:  Sophora japonica  L. trong n  có rutin làm tăng s c b n thành m ch (6­

30%).

ọ 5. H  Cam: Rutaceae

ơ ườ ọ ọ ố ng m c cách ít khi m c đ i. Trên b  m t lá

ỗ ụ ế ả ầ ề ế ỏ ế ặ Cây g , b i ít khi là th o, lá đ n nguyên, th có nhi u tuy n ti t tinh d u, trong v  và thân cành cũng có túi ti ề ặ t, cây có gai ho c không.

ằ ở ụ ọ ặ ọ Hoa m c thành c m hoa xim, chùm, ngù, n m ng n cây ho c nách lá.

ứ Hoa th c:     *       K

4 ­ 5 C4 ­ 5 A 5+ 5 G(4 ­ 5)

♂♀

ả ọ ụ ể Đính noãn trung tr , qu  m ng ki u cam.

ề ề ẻ ỵ ị

ả ọ ố ề ắ ơ ỏ

5.1. Chi Citrus: Có nhi u nh  dính thành nhi u bó, nhu  8­15, qu  m ng ki u qu ầ ế ỏ t tinh d u th m, v  qu  gi a x p tr ng, v  qu ề ả ữ ộ ả ề ướ ư ể ạ ọ ỉ ả  ả  ỏ   c. H t nhi u phôi nh ng sau ch  có m t phôi phát tri n thành

ưở ả ị ứ cam, v  qu  ngoài có ch a nhi u túi ti trong có nhi u lông m ng n cây tr ng thành còn các phôi khác b  tiêu gi m.

B i: ưở C. grandis  Murr.

Cam: C. aurantium L.

Qu t:ấ  C. japonica Thunb.

Chanh: C. medica L. subsp. lemon L.

ậ Ph t th : ủ C. medica L.var. sarcodactylis (Sieb.) Sw.

ủ ầ ợ ỗ ỉ ị

5.2. Chi Atalantia: Lá noãn h p hoàn toàn, trong m i ô c a b u ch  có 1­ 2 noãn, nh ấ ề ơ ầ nhi u g p 2 l n tràng, lá đ n.

ừ Quýt r ng: A. roxburghiana Hook.

ố ỏ 5.3. Chi Clausena: Cây nh  không có gai lá kép lông chim, cu ng lá không có cánh.

ắ M c m t: ậ  C. excavata Burm.

ồ H ng bì: C. lansium (Lour.) Skeels

ọ ơ ộ ộ 6. H  S n (Đào l n h t): Anacardiaceae

ỗ ớ ụ ặ ơ ỗ ẻ ọ Cây g  l n hay cây b i đôi khi là cây leo g , lá đ n ho c kép lông chim l m c cách

ề ố ự ẫ ỏ không có lá kèm, v  cây có nhi u  ng d n nh a.

ỏ ọ ỳ ở ụ ọ Hoa nh  m c thành c m hình chu nách lá hay ng n.

♂♀ ứ Hoa th c:     *       K

3 ­5 ­7 C 3 – 5 ­7 A  5 ­5+ 5 – (cid:0)   G (5 ­3 ­1)

ơ Có khi hoa đ n tính

ậ ườ ầ ớ ả ạ Đĩa m t th ả ng làm thành hình vòng khuyên, qu  ph n l n là qu  h ch ít khi là qu ả

m ng.ọ

S n: ơ Toxicodendron succedanea (L.) Mold.

Xoài: Mangifera indica L.

Quéo: M. reba Pierre

Mu m: ỗ M. foetida Lour.

S u: ấ Dracotomelum duperreanum Pierre

Thanh trà: Bouca oppositifolia (Roxb.) Meissn.

ộ Đào l n h t: ộ Anacardium occidentale L.

Ngoài ra có Trám, Dâu gia xoan, Cóc (Spondias dulcis Sol. ex Park.)

ọ ồ 7. H  B  hòn: Sapindaceae

ỗ ớ ọ ng kép lông chim, m c cách, th

Cây g  l n ho c b i, lá th ơ ườ ụ ỏ ậ ế ụ ng có t

ế ộ ố ố ứ ố ứ ườ ỳ ng không có lá kèm, t. Hoa nh  t p trung thành c m hoa hình chùm hay   ở ẩ ng có v y lông

ặ ưỡ ả ả ị ả ạ ộ ườ trong c  quan dinh d  bào ti chu , hoa đ i x ng to  tròn m t s  đã có đ i x ng hai bên, cánh hoa th ạ trong. Qu  nang, qu  th t, h t có áo h t không có n i nhũ.

♂♀ ứ Hoa th c:   *       K

5 C 5 A 5+ 5 G(4 – 3 ­ 2 ­1)

Cây v i: ả Litchi chinensis Radlk.

Nhãn: Euphoria longan (Lour.) Steud

Chôm chôm: Nephelium lappaceum L.

ồ B  hòn: Sapindus mukorossi Gaertn.

ọ 8. H  Ngũ Gia bì: Araliaceae

ụ ề ỗ ố   ả Cây g  nh  hay cây b i, ít khi là cây th o nhi u năm có thân r , trong cây có  ng

ế ườ ẻ ặ ị ụ ỡ ọ ti t, lá th ng m c cách, x  chân v t ho c kép lông chim có lá kèm t n t ễ ớ ồ ạ i hay s m r ng.

ơ ợ ạ ậ ụ ợ i t p h p thành c m hoa chùm, bông. Hoa

ưỡ ư ơ ậ ­ Hoa t p h p thành tán đ n, các tán này l ng tính nh ng đôi khi là hoa đ n tính. ỏ ề nh  đ u, l

ứ Hoa th c:       *    K

(5)  C 5 ­10  A  5 ­10 G (5 ­ 2)

ặ ạ ả ọ Qu  m ng ho c h ch.

ệ Nhân sâm vi t nam: Panax vietnamensis Dung & Grush.

Ngũ gia ba lá: Acanthophanax trifolialus (L.) Merrill

Đinh lăng: Polyscias fruticosa (L.) Harms

Tam th t:ấ  Panax pseudoginseng Wall.

ọ 9. H  Hoa tán: Apiaceae

ặ ả ộ ọ ố ­ Cây th o m t năm ho c nhi u năm. Lá đ n m c cách không có lá kèm cu ng lá

ế ề ấ

ặ ơ ườ ỗ ố ướ ủ i c a m i đ t. Phi n lá th ấ ng chia thành m u, dóng rõ ràng ở  ẻ   ng ch  lông ở ữ    gi a các

ườ ủ ọ ỗ ướ ả ộ ầ ẹ i tr i r ng ra làm thành b  lá ôm l y ph n d d ườ ề ầ ặ chim 1 ho c 2 ho c nhi u l n. Thân cây th ữ ặ ng r ng. M t ngoài c a dóng có nh ng khe lõm d c nông hay sâu. dóng th

ườ ậ ỏ ­ Hoa th ng nh  luôn luôn t p h p thành c m hoa th ng là tán kép, có khi là tán

ợ ắ ổ ườ ầ ở ố ủ ơ đ n hay hình c u, ụ ỏ ọ  g c c a tán có các lá b c nh  m c vòng làm thành t ng bao.

ưỡ ư ề ề ả ộ Hoa l ng lính ho c đa tính cùng g c, v  căn b n là đ u nh ng trong m t tán có khi

ặ ẫ ề ế ố ể do hoa ngoài phát tri n d n đ n không đ u.

ứ Hoa th c:        K

5  C5 A5 G (2)

ớ ố ụ ấ ờ ộ

ậ ụ ọ ầ ầ ộ ộ

ả ế ẳ ủ ế ộ ể ể ế ể ặ ả ả ầ ạ ồ i. Có nh ng bi n th  khác nhau, hình d ng qu  là đ c đi m ch  y u đ  phân bi

ữ ọ ầ   ả i th  ph n nh  sâu b . Qu  là m t qu  b  đôi hình c u Hoa có đĩa m t thích nghi cao v i l ầ   ặ ho c b u d c khi chín tách thành hai ph n qu , m t ph n có m t mép ph ng, m t ph n ệ   ư l ng l t các cây trong h  này.

Rau má m :ỡ  Hydrocotyle silthorpioides Lamk.

Rau má lá to: H.napalensis Hook.

Rau má: Centella asatica (L.) Urb.

Rau c n: ầ Oenanthe javanica DC.

ầ Gi n sàng: Cnidium monnieri (L.) Cusson

Thì là: Anethum graveoles L.

ầ C n tây: Apium graveolens L.

Cà r t: ố Daucus carota L.

Ớ VII. PHÂN L P CÚC : ASTERIDAE

ả ổ ứ ụ ế ­ Ph n l n cây th o, hoa có t

ờ ơ ụ ớ

ị ằ ợ ợ ớ ệ ố ồ ỵ ầ ớ ườ ờ ằ  n m đ i di n v i cánh hoa. Nhu  luôn luôn h p th ớ ố ấ i th  ph n nh  sâu  ch c ti n hoá cao thích nghi v i l ố ố ng có cánh h p có tràng s m r ng, s  nh  b ng s  cánh hoa hay ít h n và ườ ng g m 2 ­ 5 ít khi là 6 ­

ọ b . Các hoa th không bao gi 14 lá noãn.

ồ ộ ­ G m các b  sau:

ề ộ ở ọ ọ ọ ọ + B  Long đ m: H  Trúc đào, h  Thiên lý, h  Cà phê, h  Mã ti n.

ọ ơ ồ ộ ọ ọ + B  Khoai lang: H  Khoai lang, h  T  h ng, h  Vòi voi.

ọ ừ ộ ọ ọ ọ ọ ọ + B  Hoa mõm sói: H  Cà, h  Hoa mõm sói, h  Núc nác, h  V ng, h  Ô rô, h  Mã

đ .ề

ọ ỏ ự ộ ọ + B  Hoa môi: H  C  roi ng a, h  Hoa môi.

ộ ọ + B  Cúc: H  Cúc.

ọ 1. H  Cà phê: Rubiaceae

ỗ ụ ạ ọ ố

­ Cây g , b i, leo, lá m c đ i luôn luôn có lá kèm. Lá kèm có nhi u hình d ng khác ặ ọ ở ữ ề ọ ố ữ ở ố ộ hai bên cu ng lá ho c gi a m t  đôi lá m c đ i. gi a lá và thân, nhau m c

ụ ậ ầ ­ Hoa t p trung thành c m hoa xim đôi khi hình đ u.

ứ Hoa th c:    *        K

(4 ­ 5)  C(4 ­ 5) A 4 ­ 5 G (2)

♂♀

ả ọ ả ạ ả ặ ả Qu  là qu  m ng, qu  h ch ho c qu  nang.

ữ ặ ỏ ỏ

ắ ả ọ ạ ớ ứ ẫ ỏ

ừ ạ ạ

ỏ ỏ ượ ươ ấ ứ ủ ệ ầ ạ ộ ủ

ẫ   ỗ ụ ớ 1.1. Chi Coffea: Chúng là nh ng cây g  nh  ho c b i l n, v  cây màu xanh th m, ặ ẫ ầ ứ   hoa m u tr ng, m u 4. Qu  m ng màu đ  ho c xanh th m ch a hai h t l n hình tr ng có ứ ộ   n i nhũ s ng, h t tách ra kh i v  đ c. Trong h t cà phê có ch a Alkaloid là cofein có tác ụ d ng kích thích h  th n kinh trung    ng tăng ho t đ ng c a tim (xu t x  c a cà phê là Etiopia).

ố ườ Cà phê chè:   C.arabica L. Có lá t ng t ng b ị

ấ ượ ư ệ lá chè không có cu ng, cây này th ấ ạ sâu b nh phá ho i nh ng có ch t l ươ ạ ố ng h t t ự t nh t.

ấ ố ị

ệ   Cà phê mít:  C.excelsa  Chev. Lá gi ng lá mít cây to, năng xu t cao, ít b  sâu b nh ạ ấ ượ ạ ng h t kém. i có ch t l ư nh ng l

ư ạ ố ỏ Cà phê v i: ố C.robusta Pierre ex Froehner Lá nh  lá v i, h t nh  có màu vàng xám, v ị

chua h c.ắ

ặ ỡ ị ụ 1.2. Chi Cinchona: Cây nh   10 ­ 15m có màu xanh d u ho c cây b i

ặ ồ ứ ắ ớ ơ ớ l n v i lá c ng và hoa th m màu tr ng ho c h ng.

ỏ ứ ấ ạ ấ ớ ấ Trong v  ch a ch t quinin và hàng lo t các ch t Alkaloid (t i 20 ch t).

ễ ượ ố R  cây Cinchona đ ữ ệ c dùng ch a b nh s t rét.

Canh ki na: Cinchona succirubra Pavon ex Klotzsch.

ệ ạ Các đ i di n khác:

Lá m : ơ Paederia foetida L.

ơ M  lông: P.tomemtosa Bl.

ơ Đ n đ : ỏ Ixora coccinea L.

ắ ơ Đ n tr ng: I.nigricans Br.

Dành dành: Gardenia florida L.

Ba kích: Morinda officinalis How.

ọ 2. H  Khoai lang: Convolvulaceae

ụ ủ ắ ả ơ

ự ­ Cây th o, leo, bò đôi khi là cây b i có nh a m  màu tr ng. Lá đ n nguyên hay chia ặ ẻ ỳ thu  ho c x  lông chim.

ườ ọ ở ọ ­ Hoa th ng l n, m c ặ  ng n ho c lách lá.

ớ ♂♀ ứ Hoa th c:    *       K

5  C  (5) A  5 G(2)

ả ỏ ạ ả ạ ặ ạ ở

ớ   Qu  nang chia thu  ít có khi là qu  n c không m  ho c h ch nh , h t có phôi l n ứ ầ ế ế ộ ỳ ớ v i lá m m x p n p bao xung quang là n i nhũ c ng.

ả ặ ặ 2.1. Chi Ipomoea. Cây th o leo ho c bò, lá hình tim nguyên ho c có khía.

Khoai lang: I.batatas (L.) Lamk.

ố Rau mu ng: I.aquatica Forssk.

ố Mu ng bi n: ể I.pes – caprae (L.) Sw.

Bìm bìm bi c: ế I.hederacea Jacq.

ọ 3. H  Cà: Solanaceae

ả ủ ế ơ ả ư ụ ụ ử ọ

ữ ể ọ ơ ộ ỗ ố

Ch  y u là cây th o, cây n a b i ho c b i. Lá đ n c  b n là m c cách  nh ng  ủ ạ ả ủ ứ ề

ộ ượ ử ụ ề ố ở  ặ   nh ng cành mang hoa lá có th  m c đ i do lá c a m i m t đôi so le nhau, không có lá kèm. ọ Trong thân và qu  c a h  cà có ch a nhi u lo i Ankaloid nh  Solanin, Nicotin, Atropin,   Hyoscyanin, Scopalamin,... do đó có nhi u cây đ c đ ư c s  d ng làm thu c.

ặ ố ứ ụ ề ẫ ­ C m hoa xim, đ u ho c đ i x ng 2 bên, m u 5.

ứ 5 C (5) A5 ­ 2 G (2) Hoa th c:      K ♂♀

ồ ề ỗ ớ ả ng g m 2 ô, có khi 3­ 4 ô, v i nhi u noãn trong m i ô, do vách gi . Qu ả

ầ B u th ặ ọ ồ ưở ườ m ng ho c nang, có đài đ ng tr ng.

ồ ở ướ ấ ớ ữ ễ ữ 3.1. Chi Solanum: Nh ng cây hình thành ch i i đ t v i nh ng r d

ấ ấ ỵ ườ ố  trên đó có bao ph n đính thành  ng bao quang nhu , bao ph n th ở ằ ng m  b ng l ỗ ở

ả ọ ủ ở c   ỉ đ nh qu  m ng.

ấ ộ ụ ả ư   Khoai tây: S.tuberosum L. trong có Solanin là ch t đ c có tác d ng gi m đau, nh ng

ỷ ở ệ ộ ị b  phân hu  b i nhi t đ  cao.

Cà chua: S.lycopersicum L.

ả ị ố 3.2. Chi Capsicum: Qu  có v  cay do 1 Akaloid là Capsicin và sinh t ấ    A, C, bao ph n

r i.ờ

Ớ ự t c a gà: C. annuum L.

Ớ ừ t s ng trâu: C. frutenscens L. var. longum Bail.

Ớ ỉ t ch  thiên: C. minimum Roxb.

ứ ề ấ ộ ấ ộ   3.3. Chi Nicotiana: Lá có nhi u lông có ch a ch t Nicotin là m t Alkaloid r t đ c,

ả qu  nang.

ố Thu c lá: N.tobacum L.

ố Thu c lào: N.rustica L.

ạ ệ Đ i di n khác:

ầ T m bóp (Lu lu cái): Physalis angulata L.

Cà đ c d ộ ượ  Datura metel L. c:

ạ ươ D  h ng: Cestrum nocturnum L.

ọ 4. H  Ô rô: Acanthaceae

ọ ạ 5. H  Hoa môi (B c hà): Lamiaceae

ử ụ ụ ả ộ ữ

ố ế ầ ườ ạ ậ ơ ề ­ Cây b i, cây n a b i hay cây th o nhi u năm, m t năm. Lá đ n m c đ i chéo ch t d u th m. ng có 4 c nh, trong thân và lá có t ọ ơ ế  bào ti th p không có lá kèm, thân cành th

ậ ấ ợ ườ ụ ẫ ể ụ Hoa t p h p thành ki u c m hoa r t khác nhau th ặ   ng là c m hoa xim, m u 5 ho c

4.

♂♀ ứ Hoa th c: (cid:0)       K(5)  C(5) chia 2 môi A4 G(2)

ợ ướ Đài h p chia 2 môi ( trên 2 d ị i 2) nh  dính

ợ ả ế ả ỗ ạ ộ ầ ớ v i cánh hoa. B u 4 ô do vách gi ướ i 3), cánh hoa h p chia 2 môi( trên 3 d ộ  m i ô m t noãn. Qu  b  4 h t không có n i nhũ.

ề ầ ấ ả 4.1. Chi Mentha: Cây th o hoa có tràng g n đ u. A4 bao ph n có ô không thông

ằ nhau , đài có 5 răng b ng nhau.

ạ ự ướ ể ấ ầ ạ ồ B c hà cay: M.piperita L. Là cây di th c vào n c ta, tr ng đ  l y tinh d u b c hà.

ạ B c hà nam: M.arvensis L. var. javanica (Bl.) Hook.

Húng láng: M.aquatica L.

ầ ớ ỉ 4.2. Chi Perrilla: G n v i Mentha ch  khác đài có 2 môi.

ữ ả ộ ộ ụ ồ

Tía tô: P.ocymoides L. Tác d ng ra m  hôi ch a c m, ng  đ c do ăn cua cá, an thai, ữ ạ h t ch a ho.

ở ở ọ 4.3. Chi Leonurus: Đài hoa có h ng m  sau khi hoa n  phía trên có 5 răng, tràng có 2

ị ướ ị ấ môi 4 nh  trong đó nh  d i dài nh t.

Ích m u: ẫ L.heterophyllus Sweet

ệ ở ẻ ủ ố ọ 4.4. Chi Ocimum: Có vòi ch  đôi rõ r t ng n và răng trên c a đài men xu ng.

Húng chó: O.bacilicum L.

ươ H ng nhu tía: O.sanctum L.

ươ ắ H ng nhu tr ng: O.gratissimum L.

ầ ở 4.5. Chi Orthosiphon. Có vòi hình đ u nguyên ọ  ng n.

ữ ỏ ượ ả ố ậ   ồ Râu mèo: O.spiralis (Lour.) Merr.  Đ c tr ng làm c nh và làm thu c ch a s i th n,

ậ ọ ị m t.(có nh  dài g i là râu).

ỳ ủ ỳ ướ ằ ỉ ị 4.6. Chi Coleus: Ch  nh  dính, thu  c a đài không b ng nhau thu  d i kéo dài, lõm.

Húng chanh: C.amboinicus Lour.

Tía tô tây: C.blumei Benth.

ạ ấ ớ ợ ị ỉ ỉ 4.7. Chi Salvia: Ch  có nh  2, trung đ i hình s i ch , bao ph n có ô hình v ch dài.

Xôn đ : ỏ S.splendens Ker.

Xôn xanh: S.farinacea Benth.

Đan xâm: S.multiorrhiza Bunge

Kinh gi ớ ạ S.plebeia R. Br. i d i:

ạ ệ Đ i di n khác:

ắ ươ Ho c h ng: Pogostemon cablin (Blco) Benth.

Kinh gi i:ớ  Elsholtzia cristata Willd.

ọ 5. H  Cúc: Asteraceae (Compositae)

ơ

Ch  y u là cây th o, lá đ n nguyên ho c chia thu , ph n l n m c cách không có lá ự ặ ầ ớ ễ ủ ế ư ả ấ ủ ế ở ố ọ ỳ ặ t nh a m  trong r , thân, lá. kèm. Đ c tr ng b i có ch t inulin. Có  ng ti

ợ ụ ằ ơ

ậ ụ ợ ạ ụ ướ ụ ế i thành c m hoa chùm hay ngù. Phía d

ầ ầ ữ ắ

ấ ớ ụ ế ố

ệ ạ ả ợ ố ộ   ặ ầ ­ Hoa luôn luôn t p h p thành c m hoa đ u, các c m hoa đ u ho c n m đ n đ c   i c m hoa đ u là đ  hoa chung có   i hay kéo dài có khi lõm hình chén phía ngoài có nh ng lá b c bao quanh ườ   ng r t l n, các hoa x p xít nhau. Có ụ   ng tính làm nhi m v  sinh s n, hoa hình

ặ ơ ặ ậ ho c t p h p l ặ ồ ẳ ạ d ng ph ng ho c l ắ ổ ạ t o thành lá b c t ng bao. S  hoa trong c m hoa th ưỡ ố hai lo i hoa hình  ng có tràng h p hình  ng là l thìa lìa là hoa đ n tính ho c vô tính.

ộ ạ ầ ệ ề ể ụ ả ọ

ồ ặ ạ ạ ệ ở phía trong làm nhi m v

ưỡ ố ơ

ặ ắ ầ ạ ỗ ộ ị

ỏ ề ể ề ả ợ

ữ

ặ ổ ư ề ế ạ ả

ị ự ỉ ­ Trên đ u tr ng có th  mang m t lo i hoa các hoa đ u làm nhi m v  sinh s n g i là ạ ể ầ ụ  đ u tr ng đ ng giao ho c có th  mang hai lo i hoa, hoa hình  ng  ả ệ   ng tính) hoa hình thìa lìa bên ngoài là hoa đ n tính ho c vô tính làm nhi m sinh s n (hoa l ả   ườ ụ ng có m t lá b c nh , đài tiêu gi m v  thu hút côn trùng (đ u tr ng d  giao). M i hoa th ả ể ơ   thành lông, v y hay s i giúp cho vi c phát tán qu . Có th  đ u hay không đ u, có th  đ n ặ ưỡ ặ   ặ ng tính. K có c u t o r t khác nhau: ho c không có, ho c là nh ng răng, ho c 2 tính ho c l ố   ụ ầ ­ 5 ph n ph  có d ng nh  lông ho c v y. C4 ­ 5 có nhi u bi n đ i.A = C đính trên  ng ấ tràng, bao ph n dính nhau ch  nh  t ệ ấ ạ ấ ặ  do. G(2) có 1 ô.

ộ ạ ằ ả ế ỉ ủ ả ớ ả Qu  b  ch  có m t h t n m bên trong khoang c a qu  đôi khi dính v i qu .

ờ ặ ế ể ớ ố ụ ấ

Hoa thích nghi v i l ự Đ c đi m ti n hoá:  ắ ặ ỡ ở ữ ườ gi a th

ệ ườ ề ả ở ữ  ngoài th

ướ ỗ ng tâm trong m i hoa thì A chín tr

ữ ở ướ ọ ở

ấ ẽ ạ ạ

ỵ ở ụ ụ ấ ợ ỏ ế   i th  ph n nh  côn trùng, các hoa nh  x p   ng là hoa   ng là hoa không đ u làm c, khi bao   ỵ  ầ ấ ở ướ i các đ u nhu  d ấ ẽ  ề ng có chùm lông bao quanh khi chui qua bao ph n s  quét h t ph n v  sau h t ph n s ấ   ườ ng h p th  ph n

ở ụ xít nhau có màu s c s c s , trên c m hoa có s  phân hoá nh ng hoa  ề ưỡ ụ đ u l ng tính làm nhi m v  sinh s n, nh ng hoa  ụ ệ ụ nhi m v  thu hút côn trùng. C m hoa n  h ỵ ắ ầ ấ ph n chín và m  thì vòi nhu  b t đ u m c lên chui qua bao ph n  ấ ườ th bám vào sâu b  và đem th  ph n cho hoa khác đã có nhu  m  ra (có tr ờ nh  gió ọ ả ứ  Ng i c u).

ấ ạ ự ạ ầ ạ ườ ọ D a vào c u t o các lo i hoa đ u tr ng ng ọ i ta chia h  Cúc thành 3 phân h :

ọ ố 5.1. Phân h  hoa hình  ng : Tubiliflorae

ạ ấ ả ể ả ố

­ Hoa t ợ ồ ồ ự ầ  đ u tr ng đ ng giao g m t ấ ả ặ ố ố ạ ề ầ ễ   t c  các hoa hình  ng (k  c   ng hình ph u, ưỡ   ề ng ng hình s i ho c  ng hình chuông). T t c  các hoa trên đ u tr ng đ u là hoa đ u và l

ố tính.

♂♀ ứ Hoa th c: *       K

5 C (5) A  (5) G(2)

Ng i c u: ả ứ Artemisia vulgaris L.

ữ ố ầ ụ ọ Thanh hao: A.carvifolia Wall. Ch a s t, c m máu và m t nh t.

ầ Ké đ u ng a: ự  Xanthium strumarium L.

ỏ C  hôi: Ageratum conyzoides L.

ươ X ng xông: Blumea myriocephala DC.

Rau Khúc t :ẻ  Gnaphalium indicum L.

ỏ Cây C  lào: Eupatorium odoratum L.

Cúc t n: ầ Pluchea indica (L.) DC.

M n t ầ ướ  Eupatorium staechadosmum Hance i:

ọ ưỡ 5.2. Phân h  hoa hình thìa lìa (l i): Liguliflorae

ầ ạ ồ ồ ưỡ ề ưỡ ­ Đ u tr ng đ ng giao g m toàn hoa hình l i không đ u và l ng  tính.

♂♀ ứ Hoa th c: (cid:0)        K0 C (3 ­5) A (5) G(2)

Rau di p: ế Lactuca sativa L.

Xà lách: L.sativa L. var. capitata L.

ồ B  công anh: L.indica L.

ế Rau di p d i: ạ Sonchus arvensis L.

ọ ả 5.3. Phân h  hoa to  tròn: Radiatae

ự ầ ạ ề

đ u tr ng d  giao ngoài là hoa hình l ố ­ Hoa t ệ ụ ấ ẫ ụ ả ưỡ ị làm nhi m v  h p d n côn trùng, trong là hoa hình  ng l i không đ u (thìa lìa) cái hay vô tính ệ ưỡ ng tính làm nhi m v  sinh s n.

ứ Hoa th c:    ngoài

(cid:0)        K0 C (3 ­5)   G(2) ♂♀ trong            *       K  (5) C (5) A  (5) G(2)

ướ ươ H ng d ng: Helianthus annuus L.

ỏ ự C  m c (Nh  n i): ọ ồ  Eclipta prostrata L.

Sài đ t:ấ  Wedelia chinensis Merr.

Thược d c:ượ  Dahlia pinnata Cav.

ỷ Cúc thu  (magic) Calilistehus sinensis (L.) Nees

Kim cúc Chrysanthemum indicum L.

ắ Cúc tr ng: Ch.sinensis Sabine

ả C i cúc: Ch. cornarium L.

ƯƠ CH NG VI

Ạ Ớ Ộ Ầ Ậ Ự PHÂN LO I L P TH C V T M T LÁ M M

LILIOPSIDA (MONOCOTYLEDONE)

ư ầ ầ ộ ỉ Phôi h u nh  luôn luôn ch  có m t lá m m.

ạ ả ầ ướ ặ ấ ứ ị ậ ầ ạ ­ H t n y m m d i m t đ t t c là khi này m m h t không b  b t tung ra, tr  d ụ ướ   i

ỏ ạ ể ầ ầ ẫ ữ ạ ướ ấ ậ lá m m không phát tri n vì v y v  h t và lá m m v n gi i đ t. i d l

ị ế ớ ệ ẫ ệ ễ ữ ễ ằ ạ ế ộ   ­ R  chính b  ch t s m thay b ng h  r  chùm. H  d n là nh ng bó m ch kín x p l n

ứ ấ ầ ộ x n không có t ng phát sinh th  c p.

ủ ư ề ầ ặ ở ỗ ưở ụ ộ ­ Lá c a nhi u cây m t lá m m đ c tr ng ch  sinh tr ng liên t c kéo dài trong

ướ ườ ệ ố ầ ph n d i lá cho nên lá cây khá dài (lá th ặ   ng không có cu ng, có h  gân song song ho c

ườ ợ ở ỉ ữ ỗ ớ ươ ố cung th ng h p đ nh). Nh ng cây g  trong l p này t ừ ộ ố   ng đ i ít phân nhánh (tr  m t s  ít

ộ ọ cây thu c phân h  tre).

Ở ữ ưở ứ ấ ờ ượ ề ả ­ nh ng loài có sinh tr ng th  c p theo chi u dày thì không ph i nh  t ầ   ng t ng

ằ ườ ớ ở ủ ữ ạ mà b ng con đ ng hình thành vòng phân sinh m i phía ngoài c a thân t o ra nh ng bó

ạ ớ ở ữ ữ ẫ ả ạ ạ ố m ch kín m i mà mô phân sinh gi a nh ng bó m ch. Đ i đa s  là cây th o. Hoa m u 3, có

ị ả ằ ớ hai vòng bao hoa, 2­ 1 vòng nh , hoa không phân hoá đài và tràng. Có tác gi cho r ng l p này

ố ừ ự ậ ầ ồ có ngu n g c t th c v t hai lá m m.

ự ậ ự ậ ủ ằ ầ ầ ả ố ố ư   ­ S  loài th c v t 1 lá m m b ng kho ng 25% s  loài c a th c v t 2 lá m m, nh ng

ự ậ ấ ớ ể ủ ố ượ ề ệ ầ ố ượ s  l ng cá th  c a th c v t 1 lá m m thì r t l n. Quan ni m v  kh i l ng và s  l ố ượ   ng

ầ ộ ọ ườ ấ ố ớ ộ b  và h  cây m t lá m m th ng không th ng nh t. Theo Takhtajan thì l p này có 66 h ọ

ớ ộ ế x p vào 20 b  và 4 phân l p.

Ơ ồ ị ớ S  đ  v  trí các phân l p.

Phân l pớ Thài lài

ớ   Phân l p Cau

Phân   l pớ Hành      Phân       l pớ   Tr chạ    tả

ớ ọ Phân l p Ng c lan

Ớ Ạ Ả I. PHÂN L P TR CH T : ALISMIDAE

ộ ầ ữ ấ ạ

ầ ố ả ấ ị ề ỉ

c ho c đ m l y, m ch ch a có hay ch  có  ế ầ ắ ố ườ ữ ờ ợ

ạ ầ ớ ỷ ư ạ ạ

ở  ỷ ồ G m nh ng cây m t lá m m nguyên thu  nh t, cây luôn luôn là d ng th o s ng  ư ở ễ ặ ầ ướ    r . Thành ph n hoa còn nhi u, b t đ nh có n ữ   khi x p xo n  c. Ph n l n nh ng cây có lá noãn r i, nh ng tr ng h p lá noãn dính nhau ầ ề   đ u là d ng nguyên thu  vì b u có vách ngăn ch a hoàn toàn, đính noãn bên. h t không có ộ n i nhũ.

ả ọ ạ 1. H  Tr ch t : Alismaceae

ỗ ẩ ế ở ở c hay

ả ố ạ ­ Cây th o s ng lâu năm  ự ướ ề ố ở ơ cánh hoa. M t s

ướ i. Nh a m  nhi u trong các c  quan và còn có  ơ trong n ủ ọ ẽ ạ ả ọ

các ch   m. Lá có cu ng dài, phi n lá đa   ộ ố  ng tính hay đ n tính, m c riêng r  hay m c thành xim d ng tán. Qu  khô không   ề ạ d ng, gân hình m ng l ưỡ loài hoa l ở ồ m  g m nhi u lá noãn.

ứ Hoa th c:     *      K

3 C 3 A 6 ­9 G 3­ 6 ­ (cid:0)

♂♀

ự ơ ố ướ Rau mác: Sagittaria sagittiflora L. Hoa đ n tính cùng g c, đ c trên, cái d ả ế i, qu  b .

ả ề ướ ạ Tr ch t (Mã đ  n c): Alisma aquatica L.

Ớ II. PHÂN L P HÀNH

ạ ả ệ ỗ

­ Cây th o, nhi u đ i di n có thân hành m t s  ít có thân g . M ch th ộ ườ ụ ấ ộ ố ấ ạ ng. Hoa có c u t o thích nghi v i l

ạ ớ ố ể ề

ố ị ộ ườ ạ ợ ở ấ   ề t  t ng có  ậ ủ ơ ờ ưỡ ả   c  các b  ph n c a c  quan dinh d i th  ph n nh  sâu ầ ủ ả ọ b , các thành ph n c a hoa đ u gi m và c  đ nh, bao hoa khá phát tri n đài tràng không phân   ạ hoá, th ng có d ng tràng. Lá noãn h p, n i nhũ n c.

ọ ủ ộ ọ B  Hành: h  Hành, h  C  nâu.

ộ ơ ọ ơ B  Lad n: h  Lad n.

ộ ừ ọ ừ ề ọ ố ọ ọ B  G ng: h  Chu i, h  G ng, h  Dong ri ng, h  Hoàng tinh.

ộ ọ B  Lan : h  Lan .

ọ 1. H  Hành: Liliaceae

ố ạ ườ ễ Đ i đa s  là cây th o s ng lâu năm có thân, r  hay giò, lá th

ở ễ ư ỉ

ơ ợ ỳ

ả ố ạ ộ ặ ậ ị ờ ớ ố ườ ặ ờ ợ ng dài hình mũi mác, ộ ớ  r  nh ng đã chuyên hoá cao. Hoa có đ  l n trung   ố  ng t p h p thành chùm, bông, chu  hay tán. Đa s ầ   ng là b u

ạ ầ ặ gân song song ho c cung, m ch ch  có  ườ ọ bình hay to, ít khi m c đ n đ c mà th ỉ bao hoa có d ng cánh r i ho c h p, ch  nh  r i ho c dính v i  ng bao hoa. Th trên ít khi là b u trung.

♂♀

ứ Hoa th c:     *       P

3 + 3 A3 + 3 G(3)

ụ ề ả ỗ Có khi A12, có nhi u noãn trong m i ô, đính noãn trung tr , qu  nang ít khi là qu ả

m ng.ọ

ả ườ ơ 1.1. Chi Lilium: G m nh ng cây th o có hoa to, thân hành có v y th

ế ồ ọ ở ồ ữ ặ ạ ụ ả ng đ n có lá, lá ề  ng n g m 1 đ n nhi u hoa, hoa to và có màu

luôn luôn hình mũi mác ho c v ch. C m hoa  s c.ắ

Bách h p:ợ  Lilium brownii F.E.Br.ex Miellez var. colchesteri Wils.

ệ ắ Loa kèn tr ng (Hu  tây): L.longiflorum Thunb.

ệ ẹ

ố ặ t. Lá th ở ườ ọ ặ ặ ả ộ ạ ở ố trên m t cu ng ho c cán hoa

ồ ụ ụ ạ ả ắ ế   ng h p x p hai dãy ặ ầ    ng n d ng đ u ho c tán ỏ ở  ố

ữ 1.2. Chi Allium: G m nh ng cây th o có mùi đ c bi ạ ho c hình  ng d ng tr . C m hoa  ặ ả ở ố có 1 ­3 lá mo   g c hoa d ng v y có màu s c ho c không, có cu ng. Qu  nang nh  m ỏ ạ vách, h t có v  đen.

ứ ạ ộ ệ ữ ẩ H : ẹ A.odorum L. Có ch a odorin là m t lo i kháng sinh dùng di t khu n, ch a ho ở

ẻ tr  em.

Ki u:ệ  A.bakeri Regel

ủ Hành tăm (c  nén): A.ascalonicum L.

ứ ạ Hành hoa: A.fistulosum L. Có ch a alixin là 1 lo i kháng sinh.

ỏ T i tây: A.porrum L.

Hành tây: A.cepa L.

ứ T i:ỏ  A.sativum L. Trong có ch a Alixin.

ặ ượ ẹ ộ ố ề Thu c các chi khác có nhi u loài có hoa đ p ho c đ c dùng làm thu c.

ệ ắ Hu  tr ng: Polianthes tuberosa L.

Loa kèn đ :ỏ  Amaryllis belladona L.

ọ Ng c trâm: Eucharis grandifolia Planch. & Linden

ỷ Thu  tiên: Narcissus tazetta L. var. orientalis Hort.

Náng hoa tr ng:ắ Crinum asiaticum  L.

Náng hoa đ : ỏ C.ensifolium Roxb.

ả ộ B y lá m t hoa: Paris polyphylla Sm.

ọ ủ 2. H  C  nâu: Dioscoreaceae

ạ d

ủ ố ­ Cây leo có c  s ng lâu năm  ầ ở ướ ấ ố ộ ọ ơ ố i đ t, không có tua cu n. Lá r ng có d ng lá cây   ỏ  ườ ị hai lá m m đ n hay kép chân v t có cu ng có khi có lá kèm, th ng m c cách. Hoa nh

ấ ớ ả ọ ề ẫ ạ ườ ơ ả ng là đ n tính khác g c, đ u, m u 3. Qu  nang ít khi là qu  m ng. H t ph n l n có

ừ ộ ố th cánh, n i nhũ s ng, phôi bé.

ứ Hoa th c:         *      K

3 C 3 A 3+3

*      K3 C3 G (3)

ủ C  cái (khoai v c): ạ  Dioscorea alata L.

C  t :ủ ừ  D.esculenta (Lour.) Burk. var. fasciculate Burk.

ủ C  mài (Hoài s n): ơ D.persimilis Prain & Burkill

ủ C  nâu: D.cirrhosa Prain & Burkill

C  m : ủ ỡ  D.bulbifera L.

ọ ơ 3. H  La d n: Iridaceae

ả ố ử ụ ễ ủ ấ

ề ả ẹ ụ ế ậ ợ ­ Cây th o s ng nhi u năm hay r t ít khi là cây n a b i có thân r  c  hay hành. Lá có ở  ồ

mép ch ng lên nhau hình d i h p x p hai dãy trên thân. Hoa t p h p thành c m hoa xim  ng n.ọ

♂ ♀ Hoa th c: ứ (cid:0)          P(3 + 3) A3  G(3)

ả ở Qu  nang m  vách

Đuôi di u: ề Iris japonica Thunb.

ạ X  can: Belamcanda chinensis (L.) DC.

ạ Sâm đ i hành (t ỏ ỏ  Eleutherine subaphylla Gagn. i đ ):

Lay  n: ơ Gladiolus hybridus Hort.

ọ ố 4. H  Chu i: Musaceae

ọ ấ

ẹ ả ẽ ả ớ ả ớ ế ắ ố ồ , phi n lá r t l n có gân bên song song. Thân gi

ễ ố ấ ớ ữ ọ ủ ố ở

ề ả ấ ườ có r t nhi u lá b c r t l n mang bên trong 1 ­ 3 hàng hoa (th ắ ng là hai hàng) có màu đ

ắ ấ ớ ố ố ủ ụ ở

ữ ả ọ ữ ữ ả ạ ầ ầ ưỡ ự ọ

­ Cây th o l n có thân r  s ng lâu năm. Lá m c xo n  c g m b  lá l n ôm l y nhau ế làm thành thân gi    s  ch t đi sau khi cây ụ cho qu  chín. C m hoa là nh ng bông hình thành   ng n c a thân khí sinh (b p chu i) hoa   ự ỏ  t ầ   ở tía. Hoa đa tính cùng g c, nh ng hoa   ph n  ph n g c c a c m hoa là hoa cái, nh ng hoa  ở ữ gi a là hoa l    ph n ng n là hoa đ c. Qu  d ng qu  m ng có mang ng tính còn nh ng hoa  ỵ ế ủ ấ d u v t c a núm nhu . ♂♀ (cid:0)     P(5) + 1  A5  G(3) ứ Hoa th c:

ố ở ồ ệ ớ ố ở G m 2 chi: Musa (phân b nhi t đ i) và Ensete (phân b Châu Phi)

Chu i:ố  Musa paradisiaca L.

ề ạ Trong đó có nhi u lo i:

ả ố ấ Chu i tiêu: cây th p qu  dài và cong.

ạ ố ả Chu i lá: qu  có 4 c nh.

ả ườ ậ ạ ả ố ỏ Chu i m t: qu  có 5 c nh v  qu  th ng tía.

ố ộ ề ả ạ ạ ẳ Chu i h t: qu  to th ng, 5 c nh, nhi u h t.

ắ ả ố Chu i tây: qu  to ng n.

ự ả ắ ố ỏ Chu i ng : qu  nh , ng n, cong.

ượ Chu i s i: ả ố ợ  M.textilis Andr. qu  hình tam giác không ăn đ c.

ọ ừ 5. H  G ng: Zingiberaceae

ả ố ứ

ấ ự ữ ố ữ ẹ ẹ ế ả ố ớ ề  có cu ng lá ng n và phi n lá l n. Gi a cu ng và b  lá có l

ừ ệ ọ

ỉ ộ ụ ạ ụ ở ầ ở ­ Cây th o s ng lâu năm, có thân r  l n, ch a nhi u ch t d  tr . Lá có b  lá dài ôm   ưỡ   i ễ    thân r  xuyên ễ ư  đ u m t c m hoa, nh ng có lo i c m hoa ngay trên thân r

ễ ớ ắ ấ l y nhau hình thành thân gi ấ Ở ề  nhi u loài thân khí sinh ch  xu t hi n khi cây ra hoa m c lên t (thìa lìa).  ả qua thân gi  ra ngoài mang  ặ ấ sát m t đ t.

ự ướ ­ Hoa t bông, có màu, kích th c trung bình.

♂♀ ứ Hoa th c: (cid:0)         K(3)   C(3)  A1 G(3)

ị ấ ắ ặ ỡ ằ ố

ỏ ằ ở ị ữ ụ ạ ị ị ớ   ả ớ Ba nh  b t th  h p thành cánh môi hình b n l n, có màu s c s c s  n m đ i di n v i    hai

ệ i bi n thành nh  lép có hình cánh nh  n m  ấ ụ ấ ữ ư ề ả ả ạ ỉ ụ ợ ị ấ nh  h u th , hai nh  b t th  hai nh  còn l bên bao ph n nh ng nhi u khi gi m ch  còn l ế i nh ng v y hay m t hoàn toàn.

ả ọ ả Qu  nang ít khi là qu  m ng.

ắ ộ

ừ ầ ỳ ủ ả ấ ị 5.1. Chi Kaempferia: Có hoa ít khi b  b c trong m t lá b c chung nguyên, trong hoa ở  ớ c v i các thu  c a tràng, bao ph n có màu

ữ ớ ị ọ ướ nh  lép thành b n hình cánh hoa v a t m th ỉ   trên nh ng ngăn do trung đ i kéo dài quá đ nh.

ị Đ a li n: ề  K.galanga L.

ấ ả ị ở 5.2. Chi Curcuma: Nh  lép thành b n hình cánh, bao ph n không có mào trên các

ngăn.

ụ ậ Ngh :ệ  C.longa L. Trong cây có cucumin có tác d ng thông m t, sát trùng.

ậ ố Nga tru t (Ngh  đen): C.zedoaria  (Berg.) Christm.   làm thu c kích thích tiêu hoá,

ữ ầ ụ ệ ự ch a đ y b ng, đau ng c.

ầ ấ ắ ộ ị ụ ở

5.3.Chi Zingiber: Nh  lép hình giùi khâu hay răng ng n, bao ph n có m t ph n ph   ố ứ ỏ ọ ố ng n cu ng thành  ng m ng ch a vòi.

ố ị ừ G ng: Z.officinale Rosc. dùng làm gia v , thu c.

ừ ễ ượ ố G ng gió: Z.zerumbet Sm. thân r  ngâm r u làm thu c bóp.

ụ ở ầ ặ ọ ấ 5.4. Chi Alpinia: bao ph n không có ph n ph ng n, có mào ho c không.

ề ấ ả ậ ơ ồ Ri ng n p: ế A.galanga (L.) Sm. qu  chín ph i khô là h ng đ u kh u.

Ri ng:ề A.officinarum Hance.

ắ ơ ấ ườ ắ ủ ọ ở ễ ụ ơ 5.5. Amomum: Lá b c s  c p th ng to h n lá b c c a hoa, c m hoa m c r .

ạ ậ B ch đ u kh u: ấ A.xanthoides Wall. ex Bak.

Sa nhân: A. echinosphaera K. Schum.

ả Th o qu : ả A. tsaoko Crev. & Lem.

ố ọ ề 6. H  Dong ri ng (Chu i hoa): Cannaceae

ả ế ố

ề ấ ả ễ ạ ạ ấ ị ữ ị ề ụ ề

ỉ ấ ọ ặ ỡ ộ ị

ị ế ả ủ ­ Cây th o nhi u năm có thân r  d ng c , cu ng lá không có đ t, lá x p hai dãy hoa ự  bông không đ u. T t c  nh  đ u có d ng cánh hoa và 1 ch  nh  h u th  mang 1/2 bao t ấ ph n. 1/2 nh  bi n thành cánh trong đó có m t cánh s c s  nh t g i lá cánh môi, vòi nh  cũng hình cánh, qu  nang.

♂♀ ứ Hoa th c: (cid:0)         K3   C3   A1/2 G(3)

ố Chu i hoa: Canna indica L.

ề Dong ri ng (khoai đao): Canna generalis Bail.

ọ 7. H  Lan: Orchidaceae

Ớ III. PHÂN L P THÀI LÀI: COMMELINIDAE

ở ậ ủ ơ ấ ộ

ở ấ ả  t ụ ướ ầ ờ

ạ  trong đ t hay bì sinh. M ch  ớ ố ng thích nghi v i l ộ ể ả ặ

t c  các b  ph n c a c  quan dinh ấ i th  ph n nh  gió. Bao hoa lúc đ u khá t rõ r t đài và tràng sau có m t vòng bao hoa ho c tiêu gi m. Các lá noãn ượ ộ ộ ả ố Cây th o s ng  ề ưỡ ng. Hoa chuy n theo h d ệ phát tri n, phân bi ầ ợ ạ h p t o thành b u th ệ ng, n i nhũ b t.

ồ ộ G m các b :

ộ ấ ọ ấ B  B c: H  B c.

ộ ọ B  Cói: H  Cói .

ộ ứ ọ ứ B  D a: H  D a.

ọ ỏ ộ ọ B  Thài lài: H  Thài lài, h  C  vàng.

ả ả ộ ọ B  Hoà th o: H  Hoà th o.

ọ 1. H  Cói: Cyperaceae

ố ả ộ ố ở ơ ẩ ướ  n i  m ng phân b

t, có thân r ấ ẹ

ễ  ườ ­ Cây th o s ng lâu năm ít khi m t năm th ọ   ạ ướ ấ i đ t, thân khí sinh không có đ t hình 3 c nh hay đa giác, lá có b  ôm l y thân m c ừ ố ế ố ữ ẹ ưỡ ế g c x p 3 dãy quanh thân (gi a b  và phi n không có l ằ n m d ra t i).

ỏ ưỡ ặ ấ ơ ấ ­ Hoa r t nh  l

ụ ụ ỏ ợ

ắ ả ả ấ ồ

ả ờ ậ   ớ ố i th  ph n nh  gió, hoa t p ng tính ho c đ n tính thích nghi v i l ọ ở  ứ ạ ữ ậ ợ h p thành bông nh  (bông chét) các bông này t p h p thành nh ng c m hoa ph c t p m c  ả ả ẽ ộ   k  m t lá b c. Bao hoa r t gi m g m 6 m nh bé hay v y, có khi bao hoa tiêu gi m hoàn ả ế toàn. A3 có khi A6, G(3) 1 ô 1 noãn đ o, qu  b .

Cói: Cyperus malaccensis Lam.

ủ ấ ươ C  g u (H ng ph ): ụ C.rotundus L.

Mã th y:ầ  Heleocharis dulcis Koy.

Cói b c đ u: ạ ầ Kyllingia monocephala Rottb.

Cói xanh đ u: ầ Kyllingia brevifolia Rottb.

ọ ả ỏ 2. H  Hoà th o ( Lúa, C ): Poaceae (Gramineae)

ệ ạ ữ ả ố

ằ ừ ủ ớ

ư ả ạ

ạ ỗ ứ ố ng nh  bé hình  ng trong gióng th ệ ắ ả ố ọ ấ ặ ộ ố ườ ỗ ế ấ ặ ỉ ộ   ộ ố ­ Tuy t đ i đa s  Hoà th o là nh ng cây thu c th o s ng h ng năm hay s ng dai m t ỗ ườ ạ ố   ng m c thành t ng khóm. Thân c a chúng s  có d ng cây g  th  sinh v i thân d ng g  th ở ỗ ỏ ườ th   ng r ng (r t đ c tr ng b i thân r  ­ thân th o có lóng m u, ti t di n c t ngang hình tròn r ng) ch  có m t s  ít có thân đ c.

ồ ố

ở ữ ộ ẹ ẹ ố ộ ộ ế ấ

­ Lá g m m t b  dài hình  ng ôm l y thân, không có cu ng (tr ậ  gi a phi n lá b  lá có m t b  ph n g i lá l ể ụ ạ ầ ỏ ừ    tre) lá dãy quanh ủ ưỡ i (thìa lìa) hình thái c a thìa lìa r t khác   ơ  ọ ế

ấ ể ơ ấ ọ thân,  ạ nhau và là tính ch t đ  phân lo i. Có th  có d ng phi n m ng, c t đâu, nh n đ u, có lông t ả , đôi khi tiêu gi m hoàn toàn. hay có vành lông t

ữ ợ ỏ ­ Hoa t p h p thành c m hoa đ n t c là nh ng bông nh  hay bông chét. Nh ng bông

ơ ứ ạ ứ ạ ậ ợ ữ ỳ ụ ự ậ ắ ỏ ụ nh  này t p h p thành c m hoa ph c t p d ng chu . Hoa t ẹ  không có lá b c m .

ườ ưỡ ừ ễ Hoa th ng l ng tính tr  ngô, ý dĩ, ni ng.

ọ Bao hoa khô xác g i là mày hoa.

♂♀ Hoa th c:   ứ (cid:0)     P 0 A 6­3 G (2)

ầ ọ ỗ

ườ ươ ươ ủ ồ ự ả ớ ng có hai mày g i là hai mày ngoài, m i hoa đ y đ  g m hai ỏ  ng v i hai m nh bao hoa vòng ngoài còn hai mày c c nh

ả ố ủ G c c a bông chét th ỏ ỏ ấ mày nh  (v  tr u) t ng đ ươ ươ ng 2 m nh bao hoa vòng trong. t ng đ

ả Qu  dĩnh.

ớ ố ụ ấ ờ ể ặ * Đ c đi m thích nghi v i l i th  ph n nh  gió:

ầ

ợ ấ ả ị ậ ạ ấ ỉ ự ấ ọ ỏ ­ Hoa nh , không màu, bao hoa r t gi m th  bông phân nhánh

ể ữ ạ ề ầ ị ng là hoa tr n, các hoa t p h p thành ỏ   ư ở  ng n cây, ch  nh  dài m nh bao ph n đính l ng h t ph n nh , hoa t ấ ẻ ẹ nh , nhi u. Đ u nh  cái ch  đôi có chùm lông đ  gi ườ ả  h t ph n.

ọ ồ ọ H  này g m 3 phân h :

ọ ứ 2.1. Phân h  Tre n a: Bambusoideae

ặ ượ ỷ

ự ọ ố ớ ạ ể ầ ự

ọ ỗ ề ủ ữ ữ ầ

ữ ­ Phân h  này có nh ng đ c đi m đ ệ ố ạ ả ể ọ ể ố ượ

ớ ầ ớ ỵ ỵ ể ữ ồ ỵ ộ ầ ị c coi là nguyên thu  khác v i hai phân h  kia: thân có s  hoá g  có h  th ng thân ng m phát tri n và có s  phân cành m nh, lá có cu ng và ự s  khác nhau v  hình d ng c a nh ng mô bao b c m m thân v i nh ng mô phân sinh ra trên cành mang lá. Nh ng v y bao hoa khá phát tri n trong ph n l n loài có s  l ng là 3 và 1 ấ nhu  đi n hình g m 1 vòi nhu  đ c nh t mang 1, 2, 3 đ u nhu , nh  6. Cây lâu ra hoa.

ể ế ạ Có th  x p thành hai lo i:

ườ ặ ở ằ 2.1.1. Tre gai: th ng g p ồ  vùng đ ng b ng .

ỡ Tre m  (làng ngà): Bambusa blumeana Schultes

Tre gai (tre nhà): B.stenostachya Haeckel.

ườ ặ ở 2.1.2.Tre không gai hay ít gai: th ng g p vùng cao.

Tr y:ẫ  B.multiplex (Lour.) Raeusch

S t:ặ   Arundinaria sat (Bal.) Chao & Renv.

Trúc vuông: Chimonobambusa quadrangularis (Fenzi) Mak.

ọ Tre s c vàng: B.vulgaris Schrader & Wendl.

ầ T m vông: Dendrocalamus strictus (Roxb.) Nees

ồ Lu ng đá: Gigantocholoa scribneriana Merr.

Trúc đùi gà: B.ventricosa Mc Clure

Trúc quân t :ử  Phyllostachys bambusoides  Sieb. & Zucc.

ọ ỏ ả 2.2. Phân h  C  (Hoà th o): Pooideae

ọ ớ ư ế ầ ả ộ ọ ­ Đây là phân h  l n chi m h u nh  toàn b  các chi và loài trong h  hoà th o

ữ ẹ ề ế ố ồ   ­ Cây th o nhi u năm ~ 1 năm, có lá không cu ng gi a b  lá và phi n có thìa lìa, g m

ả có các tông sau:

2.2.1. Tông Ngô: Maydeae

ễ ặ ơ ­ Có tr c bông chét dòn, d  gãy, bông chét có hai hoa hoa đ n tính cùng ho c khác hoa

ạ ọ ụ ữ ự ồ t . G m có nh ng đ i diên quan tr ng sau:

+Ngô: Zea may L.

+ Ý dĩ: Coix lacryma – jobi  L.

2.2.2. Tông Mía: Andropogonea

ụ ễ ộ ộ ố

­ Có tr c bông chét già d  gãy, bông chét m c t ng đôi m t, m t có cu ng mang hoa ưỡ ộ ố ự đ c hay hoa vô tính m t không cu ng mang hoa l ọ ừ ng tính.

Mía: Saccharum officinarum L.

S :ả  Cymbopogon citratus (DC.) Stapt.

ươ H ng bài: Vetiveria zizanoides (L.) Nash.

ỏ C  may: Chrysopogon aciculatus Trin.

ỏ C  tranh: Imperata cylindrica (L.) P. Beauv.

2.2.3. Tông Lúa: Oryzea

ườ ộ ỉ ưỡ ủ ấ ỏ ­ Bông chét th ng ch  có m t hoa l ặ   ng tính. Mày c a bông chét r t nh  ho c

không có. A6'.

Lúa: Oryza sativa L.

Lúa t : ẻ Oryza sativa L. var. utilissima L.

Lúa n p:ế  Oryza sativa L. var. glutinosa Tanaka

ỏ ừ 2.2.4. Tông C  g ng: Paniceae

ướ ườ ưỡ ụ ­ Bông chét có hai hoa d i th ế ng là hoa thi u, hoa trên là l ữ ng tính h u th  có

ứ ạ mày hoa c ng l i khi chín.

ỏ ừ C  g ng: Panicum repens L.

ự ệ ỏ ồ ỏ ỏ ỏ L ng v c, kê, c  lá tre, chân nh n, c  chít, c  sâu róm, c  đuôi voi.

ỏ ậ 2.2.5. Tông C  m t: Chlorideae

ự ồ ộ ế ề ề ỗ ưỡ ­ Hoa t g m nhi u ngón, m i bông chét có m t đ n nhi u hoa l ng tính.

C  m t: ỏ ậ Chloris barbata Sw.

ầ M n tr u: ầ Eleusine indica (L.) Gaertn.

ỏ 2.2.6. Tông C  bông: Festuceae

ỏ C  bông: Eragrostis amabilis Wight.

ự ề ­ Hoa t chùm, bông chét nhi u hoa.

ọ ứ 3. H  D a: Bromeliaceae

Ớ IV. PHÂN L P CAU: ARECIDAE

ặ ề ể ủ ế

ả ắ ớ ạ

ề

ặ ệ ấ ẳ ộ ặ ả ộ ỏ ế ố ờ ồ ộ ứ ạ ườ ợ ạ ệ ề ỗ ứ ­ Có nhi u đ c đi m riêng bi t v  hình thái. Cây ch  y u d ng g  th  sinh ho c thân ặ ọ Ở ộ ố ạ ề ộ ụ th o. C m hoa d ng bông mo có m t ho c nhi u là b c l n bao b c.   m t s  đ i di n bao ộ ố hoa phát tri n có K và C gi ng nhau m t s  khác có bao hoa tiêu gi m ho c m t h n. Lá ộ noãn th ộ ng h p ít khi r i g m có các b  sau: B  Cau, B  D a d i, B  C  n n, B  Ráy.

ộ ọ Ta xét b  Cau: h  Cau;

ộ ọ b  Ráy: h  Ráy.

ọ 1. H  Cau : Arecaceae

ộ ớ ớ ­ Thân c t l n có th  cao t

ấ ạ ố ớ ể ớ Cũng có khi là cây leo dài t ứ ấ   i 50 ­ 60m không phân nhánh không có đ  d y th  c p. ẹ ộ ầ i 20m có cu ng và b i 200 ­ 300m có lá r t to có d ng dài t

ầ ỉ ở ề ồ ph n đ nh. Lúc còn non trong ch i lá nguyên v  sau chúng x ẻ

ầ ớ ấ ở ẻ ẻ ị ề ở ph n l n r t dày và m m  ra và tr  thành lá s  lông chim có khi s  chân v t.

ủ ớ ụ ề ­ Hoa nh , đ u t

ỏ ề ụ ọ ắ ỗ

ắ ứ ộ    h p thành c m hoa đuôi sóc, phân nhánh nhi u và bao ph  b i m t ọ hay vài lá b c dài ch c g i là mo (spatha) ngoài mo chung m i nhánh hoa có khi còn có mo   riêng. Mo c ng, không màu, không mùi.

ừ ơ ơ ố Hoa đa s  l

ọ ng n hoa cái

ố ế ấ ở ặ ng tính (hoa đ n tính cùng g c: Cau d a, hoa đ n tính cùng ho c khác ơ ở ố ự ở  g c. Hoa ờ ự ụ  th  ph n. A6 x p 2 vòng, G3 có khi 6 có khi r i, có khi

ố ưỡ ố ố ố g c: Chà là, Th t n t). Các loài hoa đ n tính cùng g c thì hoa đ c  ự cái n  sau hoa đ c nên cây không t h p.ợ

ả ạ ọ ặ ­ Qu  h ch ho c m ng (Chà là).

ứ

3 + 3 A3 + 3 G (3)

Hoa th c:       *       P ♂♀

ư ặ ộ ỗ ườ ỉ ộ ặ G3 r i ho c đính thành 3 Ô ho c m i Ô m t noãn nh ng th ng ch  m t trong 3 Ô

ể ạ ờ có noãn phát tri n thành h t.

ặ ầ ả ạ ừ ỏ

D a:ừ  Cocos nucifera L. Có qu  h ch n i nhũ l ng sau đ c d n hình thành cùi d a, có ộ 60% là d u:ầ

Cau: Areca catechu L.

Chà là: Phoenix dactylifera L.

ả Chà là c nh: P. roebelenii O Brien

C  d u: ọ ầ  Elaeis guineensis Jacq.

Búng báng: Arenga pinnata Merr.

Móc: Caryota mitis Lour.

C  s : ọ ẻ  Livistona chinensis R.B. ex Mart.

C :ọ  L.cochinchinensis Mart.

Hèo (Trúc mây): Rhapis laosensis Becc.

ọ 2. H  Ráy: Araceae

ọ ễ ủ

ấ ọ ừ ố ủ ọ ặ ­ Cây th o m c trên đ t có thân r  c  ho c dây leo bò trên vách đá trên thân g  nh ễ  g c c a thân r  hay m c cách trên thân, lá to có cu ng b

ụ ặ ế ạ

ị ụ ấ ặ ắ ớ ườ ề ộ ọ ng bao quanh l y bông mo nhi u hay ít. Th

ỏ ả ắ

ắ ặ ỡ ể ưỡ ặ ơ ự ở ờ  ả ỗ ẹ  ỷ ễ ố r  ph  ho c thu  sinh. Lá m c t ố ụ   ỳ và phi n nguyên ho c chia thu  lông chim, chân v t C m hoa hình bông mo n c to g c c m ườ   ng mo hoa mang m t lá b c l n g i là mo th ặ có màu s c s c s  đ  thu hút côn trùng hoa nh  gi m đi ít nhi u và x p x p dày đ c trên   ố bông mo. Hoa l ế ề ở ướ  d  trên, hoa cái ng tính ho c đ n tính cùng g c (các hoa đ c i).

ứ Hoa th c:      P ặ 3 + 3  ho c       P

0  A 6 ­ 3 G(3)

♂♀ ♂♀

ế ứ ộ ế ả ọ ầ ớ ạ ạ ộ ề ­ Qu  m ng hay b  ch a m t đ n nhi u h t, h t ph n l n có n i nhũ giàu.

Khoai n c:ướ  Colocasia esculenta (L.) Schott

Khoai s :ọ  C.antiquorum Schott

Ráy: C. macroshiza Schott

Khoai môn tía: Alocasia indica (Lour.) Kunth

Mùng th m:ơ  A.odora C. Koch

ỷ ươ Thu  x ng b : ồ Acorus calamus L.

ươ ạ Th ch x ng b : ồ  A.gramineus Soland

Bèo cái: Pistia stratiotes L.

ạ Bán h : Typhonium divaricatum Decne