Nội dung chính của bài thuyết trình xã hội học tội phạm trình bày: Khái niệm – định nghĩa, đối tượng, chức năng, phương pháp nghiên cứu của xã hội học tội phạm; mối quan hệ của XHHTP và tội phạm học; lịch sử hình thành và lý thuyết chuyên ngành XHHTP; nguyên nhân – điều kiện và đặc trưng của tội phạm; tình hình tội phạm ở Việt Nam 1945 – nay.
PHẦN I. XÃ HỘI HỌC TỘI PHẠM
ệ
ộ
ị 1. Khái ni m – đ nh nghĩa. ữ 1.1 Thu t ng : criminis (latinh) “t
i
ậ ph m”ạ ộ
ạ
ữ ộ ủ
ẩ ổ ứ
ch c, đ ng phái, nhóm xã ố
ộ
ộ ố
ộ
T i ph m nghĩa r ng: Là nh ng hành vi ộ ự ệ sai l ch chu n m c xã h i c a các cá ả nhân, t ể h i...gây nguy hi m cho xã h i, ch ng đ i xã h i.
Nghĩa hẹp: Tùy theo quan điểm của từng xã hội, nhà nước cụ thể căn cứ vào lợi ích của các nhóm, giai cấp, nhà nước, thời điểm lịch sử nhất định.
NN CHXHCNVN: Tội phạm là hành vi gây nguy hiểm cho xã hội ( Khoản 1 điều 8 & khoản 4 điều 8 - Bộ luật hình sự)
1.2 Hiện tượng tội phạm: Là khái niệm khái quát chỉ sự tổng hợp các vấn đề liên quan đến hành vi sai lệch xã hội của cá nhân – nhóm mà xã hội quy gán là hành vi phạm tội. 1.3: Xã hội học tội phạm: - ĐN1: Nghiên cứu những quy luật mang tính xã hội đặc thù về hiện tượng tội phạm như: đặc trưng, bản chất, nguyên nhân, điều kiện và biện pháp đấu tranh phòng chống hiện tượng tội phạm
- ĐN2: Xã hội học tội phạm (XHHTP) là lĩnh vực chuyên ngành nghiên cứu những nguyên nhân về xã hội và phản ứng xã hội trước tội phạm.
- ĐN3: XHH TP nghiên cứu tội phạm ở 2 chiều cạnh: Tội phạm cá nhân (nghiên cứu hành vi – động cơ - mục đích tâm lý thái độ của một đối tượng tội phạm) và hệ quy chiếu hệ thống xã hội ( Tìm hiểu môi trường – hoàn cảnh... và tổng hợp các yếu tố xã hội tác động đến hành vi phạm tội của tội phạm).
mực của cá nhân, nhóm.
• Nguồn gốc xã hội, bản chất và các hình thức biểu hiện của tội phạm. • Nguyên nhân- điều kiện - cơ cấu của tình hình tội phạm trong thực tiễn xã hội.
• Đề xuất các biện pháp phòng ngừa từ
góc độ xã hội.
1. Chức năng nhận thức:
- Tri thức về hiện tượng tội phạm - Cung cấp thông tin thực nghiệm về
khía cạnh xã hội của tội phạm.
- Nhận thức những hành vi sai lệch
xã hội để phòng tránh.
2. Chức năng thực tiễn:
- Kết quả nghiên cứu nhằm đề xuất
xây dựng các biện pháp đấu tranh phòng chống TP.
- Củng cố, xây dựng những luận điểm khoa học liên quan đến sự phát triển chuyên ngành.
- Tham mưu cho chính sách quản lý
nhà nước và pháp luật.
3. Chức năng dự báo:
- Dự báo về diễn biến, khuynh
hướng phát triển.
- Mức độ biểu hiện và tính phức tạp của hiện tượng tội phạm trong điều kiện nhất định.
- Lý giải những hiện tượng tội phạm
mới.
• Sử dụng cácphương pháp đặc thù của XHH
như:
+ Phân tích tài liệu. + Phỏng vấn ( thẩm vấn cá nhân - nhóm). + Quan sát + Bảng hỏi (Ankét). • Các phương pháp liên ngành: + Kĩ thuật lấy lời khai của + Kĩ thuật khai thác tâm lý + Phương pháp thống kê + Nghiệp vụ báo chí
• Tội phạm học: là khoa học hợp nhất liên ngành nghiên cứu và tổng hợp những kiến thức sinh học tội phạm, toà án, tâm lý học tội phạm để phân tích đặc điểm - cấu trúc - bản chất – quy luật của tội phạm.
• TPH nhấn mạnh khía cạnh pháp lý của hiện tượng tội phạm dựa trên những căn cứ, dấu hiệu pháp lý hình sự; còn XHH.TP chú trọng khía cạnh xã hội của tình hình tội phạm gắn liền với việc sử dụng các nội dung tri thức xã hội học.
• XHHTP phân tích các nhóm xã hội, cộng đồng xã hội theo cơ cấu xã hội ảnh hưởng của chúng với xã hội. Còn TPH nghiên cứu thân nhân người phạm tội trong sự phát sinh tội phạm ở môi trường gần và trực tiếp.
• XHH.TP phân tích nguyên nhân từ chế độ xã hội, thiết chế xã hội và các chính sách xã hội; còn TP.Học n/c những nguyên nhân, điều kiện của tội phạm cụ thể.
• XHH tội phạm có sự chuyên sâu hơn về đánh giá tác động xã hội, chuẩn mực và sự sai lệch cũng như dư luận - quan niệm xã hội về vấn đề tội phạm
1. Tư tưởng n/c tội phạm.
Thời cổ đại: Nổi bật nhất là 2 nhà Triết học Platon và Aristot: - Theo họ tội phạm như là một bệnh tật trong tâm linh của con người - cũng như là bệnh tật của Nhà nước - xã hội. - Và chính những người quản lý xã hội, những người đề ra luật pháp phải có trách nhiệm chữa trị bệnh đó.
• Platon:
- Các đạo luật đã ban hành cần phải có tác động kìm chế, khắc phục những nguyên nhân thúc đẩy hành vi phạm tội. - Nhà nước cần phải quan tâm đồng
thời 2 vấn đề xã hội: sự nghèo đói và sự giàu có xa hoa.
• Aristot:
- Sự cưỡng chế về tâm lí có thể
phòng ngừa được tội phạm.
- Các đạo luật cần phải giúp cho tinh thần thống trị được thể xác, lý trí thống trị được bản tính.
- Nguyên nhân cơ bản của phạm tội
là do thói quen,sở thích hư hỏng của con người mâu thuẫn với lý trí,
•
Nhìn chung những tư tưởng của các nhà sáng lập đều tập trung chủ yếu nghiên cứu tìm hiểu: điều kiện hình thành và hoạt động sống của các cá nhân người phạm tội.
Từ đó dẫn tới những hạn chế: quá tuyệt đối hóa các yếu tố riêng lẻ, cụ thể, cá biệt mà chưa thấy được những nhân tố chính về XH, nhất là về nguyên nhân chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất.
• Ở nước Nga, trước cách mạng tháng 10: Dukhovsky, toganeev, Foinicsky có đóng góp quan trọng vào sự phát triển của trường phái XHH trong tội phạm học Tư sản.
• Vào cuối những năm 60 của thế kỷ XX xuất hiện trường phái mới là tội phạm học phê phán: - Coi XH tư bản là nguồn gôc nảy sinh tình hình tội phạm, nhưng lại không có được những kết luận rõ ràng về phương thức và khả năng đấu tranh phòng ngừa tội phạm.
• Sự hình thành và phát triển này gắn liền với sự phát triển của các môn khoa học ở thời kỳ Liên Xô cũ.
• Sau CMT10 có một số tác giả tiêu biểu: Dzelinsky, Lunachasky, Kararenco, Struchka...
• Cách tiếp cận của các tác giả này thể hiện: - rất rõ tính giai cấp khi đề cập đến mối quan hệ giữa phòng ngừa và giáo dục tội phạm.
- phủ nhận cách tiếp cận sinh học khi
nghiên cứu về tình hình phạm tội.
• Những nghiên cứu về tội phạm ở các nước XHCN phát triển nhanh chóng như một khoa học pháp lý - Khoa học Mác - xít.
• Ở Tiệp Khắc và Ba Lan nhiều nhà n/c về tội
phạm học cho rằng: Các quá trình đô thị hóa và việc di cư là những nhân tố dẫn tới tội phạm. • Các nước XHCN khác(Đ.Âu): có cách nhìn tổng
thể và hệ thống.
- dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa
DVLS & DVBC về tình hình tội phạm và đấu tranh với tội phạm.
- Nổi bật tiêu biểu là một số tác phẩm:
+ “ Tội phạm học XHCN” của Bukhel &
Khostman (1971 - Đức).
+ “ Những vấn đề cơ bản của tội phạm học” -
Vermech (1971 - Hunggari).
+ “Những vấn đề về tình hình tội phạm và cơ cấu
của nó” - Karakashev ( 1977 - Bungari).
Nội dung:
- Chú ý đến thực trạng, động thái và cơ cấu của tình hình tội phạm.
- các đặc điểm của quá trình và các hiện tượng phạm tội.
- các khuynh hướng cũng như dự báo về tội phạm....
• Hành vi phạm tội: Là hành vi gây nguy hiểm
cho xã hội, người thực hiện hành vi này là được coi là chủ thể của tội phạm. ( Kể cả trong trường hợp họ không bị phát hiện - khởi tố - truy tố hay chưa đưa ra xét xử).
• Người tội phạm: Là người thực hiện
hành vi nguy hiểm cho xã hội đã bị Toà tuyên án kết tội và đã có hiệu lực pháp luật.
• Phạm pháp: Vi phạm pháp luật của
một Nhà nước, quốc gia hay luật pháp quốc tế.
• Hình sự: Thuộc về hình sự là những
hành vi gây nguy hiểm cho xã hội, bị coi là phạm tội và nhà nước phải áp dụng những hình thức xử phạt đích đáng.
• Tệ nạn xã hội: Là hiện tượng xã hội tiêu cực có tính lịch sử cụ thể biểu hiện bằng những hành vi vi phạm pháp luật và sai lệch các chuẩn mực xã hội, có tính lây lan, phổ biến gây nguy hiểm cho xã hội và được quy định trong pháp luật hình sự, pháp luật hành chính và các chuẩn mực đạo đức trong xã hội. ( nguồn: Mại dâm – ma tuý - cờ bạc - tội phạm thời hiện đại – GS, TS Nguyễn Xuân Yêm – NXB CAND 2003).
• Tố tụng hình sự: Là hoạt động khởi tố, điều tra, kiểm sát, xét xử và thi hành án hình sự theo một trình tự nghiêm ngặt đã được quy định trong luật của một nhà nước.
• Ma tuý: (theo nghĩa từ trong từ điển tiếng Việt) chính là từ ghép của ma thuật – ma quái và tuý luý.
Theo Nguyễn Xuân Yêm: Ma tuý là những chất mà người dùng nó một thời gian sẽ gây ra trạng thái “nghiện” ( phụ thuộc vào thuốc).
• Các chất ma tuý: là những chất độc có
tính gây nghiện, có khả năng bị lạm dụng, sự nghiện ngập chính là biểu hiện của trạng thái bị ngộ độc mãn tính do các chất ma tuý gây nên cho người sử dụng chúng.
• Mại dâm: Gốc từ la tinh: Prostituere có nghĩa là “bày ra để bán” ám chỉ việc bán thân một cách tuỳ tiện, không thích thú.
• Công uớc quốc tế quy định: Mại dâm là việc coi thân thể như một đồ vật có thể mua bán đổi trác với mục đích không phải luôn luôn vì tiền.
• Bộ luật hình sự bang NEW YORK (Mỹ): Người phạm tội mại dâm là người thực hiện, thoả thuận hoặc đề nghị thực hiện quan hệ giới tính với người khác để lấy tiền.
• Cách hiểu tổng quát: Mại dâm là
những hành vi nhằm trao đổi quan hệ tình dục có tính chất mua bán trên cơ sở một giá trị vật chất nhất định ngoài phạm vi hôn nhân.
• Sai lệch chuẩn mực xã hội (lệch
chuẩn): Là sự không phù hợp hoặc vi phạm các quy tắc - yêu cầu chuẩn mực mà xã hội đã quy định.
• Chuẩn mực xã hội: Là tổng hợp các
quy tắc, yêu cầu, đòi hỏi của xã hội đối với mỗi cá nhân hay nhóm xã hội, trong đó xác định ít nhiều sự chính xác về tính chất, mức độ, phạm vi, giới hạn của cái có thể, cái được phép, cái không được phép hoặc cái bắt buộc phải thực hiện trong hành vi xã hội của mỗi người nhằm đảm bảo sự ổn định, trật tự, kỉ cương của xã hội.
• Hành vi lệch chuẩn: Là hành vi vi
phạm chuẩn mực.
• Chú ý:
Hành vi lệch chuẩn (hay hành vi sai
lệch) luôn có trong mỗi người.
Kẻ sai lệch - hay người lệch chuẩn: là người đã thực hiện hành vi sai lệch bị xã hội kiểm tra và quy gán 1 cái tên nhất định.
• Phân loại hành vi sai lệch (lệch chuẩn): – 1)Hành vi sai lệch tích cực: là những hành vi vi phạm (có thể cố tình hoặc vô ý) phá vỡ tính hiệu lực của các chuẩn mực xã hội đã lạc hậu, không còn phù hợp với thực tế xã hội.
– 2) Hành vi sai lệch tiêu cực: là những hành vi vi phạm (có thể cố tình hoặc vô ý) phá vỡ hiệu lực, sự tác động của các chuẩn mực phù hợp, đang phổ biến và được thừa nhận rộng rãi trong xã hội.
– 3) Hành vi sai lệch chủ động: là hành vi
có ý thức, sự cố ý (trực tiếp và gián tiếp) vi phạm phá vỡ tính hiệu lực của các chuẩn mực xã hội phù hợp hoặc không phù hợp.
– 4) Hành vi sai lệch thụ động: Là hành vi vô tình, không mong muốn phá vỡ sự ổn định của chuẩn mực xã hội.
• Các yếu tố cấu thành sai lệch chuẩn
xem nhẹ, bất tuân, chống đối các giá trị văn hóa, đạo đức, pháp luật...
- 2) Sự rối loạn các thiết chế xã hội: Thiết chế xã hội nhằm điều chỉnh hành động xã hội của cá nhân. Bất kỳ sự đổ vỡ, rối loạn nào của thiết chế cũng đều trở thành vấn đề xã hội nghiêm trọng.
– 3) Sự biến dạng của các chuẩn mực xã hội: Có những chuẩn mực bị hiểu sai, bị xuyên tạc hoặc áp dụng không đúng vị trí sẽ dẫn đến hành vi sai lệch.
– 4) Sự biến dạng của các quan hệ xã hội:
sự xáo trộn, và không phù hợp về vùng tác động hoặc đối tượng tác động sẽ gây nên sai lệch.
• Một số hiện tượng, hành vi sai lêch
– 2) Hiện tượng say rượu: (...)Điều 14- BLHS VN-1999 quy định người phạm tội do say rượu thì không được miễn trách nhiệm hình sự.
– 3) Hiện tượng Holigan: Hành vi sai lệch có
tính chất côn đồ, hung hãn, quậy phá, ẩu đả do những kẻ lưu manh, những người quá khích thực hiện.
• 4) Hiện tượng tự tử: Hiện tượng bộc lộ trạng
thái rõ nét thái độ tiêu cực của cá nhân. Việc xác định các nguyên nhân xã hội có liên quan như: sự nghèo khổ, trốn tránh trách nhiệm, tình trạng góa bụa, thất tình, khủng hoảng tinh thần, sự ám ảnh về tội ác, tin vào điều nhảm nhí...là một yếu tố quan trọng trong nc XHH TP.
• 5) Hiện tượng tha hóa về đạo đức: Thái độ - hành vi coi thường giá trị truyền thống đạo lý, chạy theo đồng tiền, đánh mất nhân cách, danh dự, sống buông thả, phóng túng, trụy lạc, thực dụng... Khoảng cách giữa hành vi tha hóa về đạo đức và hành vi phạm tội rất gần bởi để thõa mãn nhu cầu, cá nhân rất dễ dính líu vào các hành vi: trộm cắp, tham ô, đưa - nhận hối lộ, hiếp dâm...
• “ Thế giới ngầm toàn cầu”: Là không gian địa lí - không gian tư tưởng bao hàm môi trường bất hợp pháp, là nơi phát sinh - tồn tại của tội phạm. Nó đối lập với thế giới thực - hiện hữu và hợp pháp.
* Năm nhóm động cơ của thế giới
ngầm:1) Động cơ công nghệ, 2)Động cơ chính trị, 3) Động cơ kinh tế, 4)Động cơ hành pháp, 5) Động cơ bên trong.
phạm chia thành 03 nhóm chính: 1) Đổ lỗi cho cá nhân; 2) Đổ lỗi cho xã hội; 3) Liên quan đến thần học ( các yếu tố siêu nhiên).
• 4.1 Lý thuyết liên quan đến thần học,
– hiện tượng tội phạm, các hành vi sai lệch, tội ác tồn tại trên trái đất là do các lực lượng siêu nhiên như thần thánh, chúa trời gây ra nhằm trừng phạt con người. ( hạn chế: không nhìn nhận được bản chất xã hội – giai cấp và các nguyên nhân xã hội của hiện tượng tội phạm.
• Tội phạm là một quá trình tất yếu như quá trình sinh - chết của con người mà nguyên nhân chính nằm ngay trong bản thân kẻ phạm tội.
• Động cơ của hành vi phạm tội nằm
trong cấu tạo thể chất của các cá nhân
• Đánh giá:
Cách giải thích này đã xác lập mối liên hệ giữa tội phạm với cấu tạo thể chất bên trong.
Hợp lý: trong môi trường xã hội đơn giản,
ít biến động.
Một phần giúp ích cho khoa học pháp y
hiện đại.
Hạn chế: Phiến diện, một chiều, phản khoa học ở môi trường xã hội nhiều biến động.
• Nhìn nhận mối liên hệ nhân quả giữa
các xu hướng tội phạm với các đặc tính quá trình tâm lý.
• Nguyên nhân của hành vi phạm tội nằm trong sự xã hội hóa đầu tiên có thiếu sót của đứa trẻ, do đó những động cơ phản xã hội bẩm sinh của nó
• Dưới ảnh hưởng tổng thể của các bản năng, con người mất đi khả năng tự kiềm chế nên thường thực hiện những hành vi phạm tội.
Hạn chế: Quá đề cao bản năng mà
quên mất nội dung xã hội trong tính tích cực của cá nhân trong quá trình xã hội hoá - tính giáo dục xã hội.
• 4.3 Các lý thuyết giải thích nguyên
– Xem xét ảnh hưởng của môi trường xã hội, các kinh nghiệm xã hội hoá, văn hoá phụ trong gia đình, cộng đồng, giai cấp... ở một số nhóm xã hội.
– Khẳng định các hành vi sai lệch có liên quan mật thiết với các giá trị văn hóa, chuẩn mực, quan hệ xã hội thiếu vắng hoặc xung đột nhau.
• Không phải ai trong xã hội cũng được học hành đến nơi đến chốn, hoặc có học hành hoàn thiện cũng chưa chắc đã được xếp vị trí xh đúng chỗ với khả năng - nguyện vọng nên dễ có những hành vi lệch chuẩn.
• Chính tình trạng vô nguyên tắc và mức độ đoàn kết xã hội khác nhau là nguyên nhân của các hiện tượng phạm tội. • Khi xã hội suy thoái hoặc tình trạng
nhiều biến động - rối ren khiến cá nhân không hòa hợp hay thỏa mãn được nhu cầu hoặc kỳ vọng xã hội cũng dẫn đến hành vi sai lệch.
• Hirschi :Con người chỉ hành vi thích ứng, khi họ bị cản trở bởi những điều kiện nhất định ở xã hội và các thiết chế của nó để không hành động lệch lạc.
• C.Shaw & Mekay: giá trị văn hóa ở vùng đô thị dễ bị đổ vỡ hoặc xung đột dẫn đến sự phân hủy xã hội - hay làm mất đi tính đồng đều xã hội.
xung đột giữa các chuẩn mực văn hóa.
• Miller: Tồn tại một tiểu văn hóa rất khác biệt ở các giai cấp thấp trong xã hội. Vì vậy, ở nhóm này đồng thuận với cách xử sự của nhóm này trong khi nhóm khác lại cho là sai lệch - dị biệt - bất đồng trong phân tầng xã hội.
• Hành vi trong một hoàn cảnh nhất định được gán cho hoặc là bị quy chiếu là phạm tội. • H.Becker: Sai lệch tội phạm không phải là
đặc tính hiện diện của hành vi, hoặc đặc tính hiện diện bản thân người phạm tội mà nó hiện diện trong mối quan hệ qua lại giữa những người có hành vi và những người đáp lại hành vi đó. – sự gắn nhãn thuộc về nhóm có quyền lực
trong xã hội.
• Tội phạm là một phạm trù lịch sử có quá trình
phát sinh - phát triển và diệt vong.
• Tội phạm chỉ xuất hiện dưới chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất. Khi không còn chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất thì tội phạm sẽ bị loại trừ ra khỏi đời sống xã hội ( Chế độ CSNT - CNXH).
• Những cá nhân - giai cấp, nhóm xã hội chống lại chế độ tư hữu để xây dựng chế độ xh mới - không còn người bóc lột người - thì không bị coi là tội phạm.
Lý thuyết liên kết khác biệt
• Suntherland: hành vi phạm tội là hành vi học được. Tập trung nghiên cứu khảo sát, phân tích hoàn cảnh học hỏi xã hội của cá nhân.
• R.A Cloward và L.E. Ohlin: lý thuyết các cơ
hội khác biệt: Quan tâm đến các phương tiện hợp pháp và phương tiện bất hợp pháp của hành vi phạm tội.
• Chính cấu trúc xã hội là sự sắp xếp các hình mẫu của sự liên kết các hành vi phạm tội.
• Cấu trúc xã hội như thế nào sẽ tạo ra các kiểu loại hành vi phạm tội tương ứng.
– Tư tưởng lệch chuẩn của cá nhân, nhóm: Tư tưởng hám lợi, thù địch, chống đối, vị kỷ về nhu cầu, mâu thuẫn quyền lợi với tập thể xã hội, xung đột về giá trị...
– Các yếu tố tiêu cực từ môi trường xã hội. Sự bị động hay thiếu kiểm soát xã hội:
Vĩ mô: Như sự loạn giá trị, khủng hoảng, chiến tranh, thảm họa.... Vi mô: như sự bỏ rơi quyền hạn, vô trách nhiệm, vi phạm các nghĩa vụ công dân, bàng quan với trách nhiệm cá nhân, lơ là với tập thể, quan liêu...vv.
Các yếu tố tiêu cực từ môi trường xã hội (tiếp)
Các yếu tố tiêu cực trong gia đình: Không biết
cách giáo dục, xung đột mâu thuẫn, làm gương xấu, xúi giục con cái...
Các yếu tố bên trong nhà trường: Quy trình giáo dục chưa thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của xã hội, ý thức tuyên truyền giáo dục pháp luật chưa được chú trọng, các tiêu cực về phía thầy cô, sự sai phạm của hoc sinh chưa được uốn nắn kịp thời...
Các yếu tố tiêu cực từ môi trường xã hội (tiếp) – Các yếu tố tiêu cực trong tập thể lao động, trong các
hoạt động vui chơi giải trí và sinh hoạt xã hội: Quyết đinh sai trái của lãnh đạo, phân phối sản phẩm không công bằng, tổ chức kém hiệu quả, kỷ luật lỏng lẻo, tính thương mại hóa trong các hoạt động vui chơi, giải trí, sinh hoạt xã hội mang tính hình thức...
– Các yếu tố tiêu cực xã hội từ môi trường gần gũi xung quanh: Vi phạm pháp luật không được xử lý; thả nổi kẻ phạm pháp; yếu kém trong quản lý tệ nạn, sự xuống cấp đạo đức xã hội bị lây lan.
Các yếu tố tiêu cực liên quan trong quản lý xã hội: Kẽ hở trong hệ thống luật, vi phạm - sai phạm từ người quản lý - điều hành pháp luật; sự chồng chéo của cơ quan chức năng. - 1.3. Các yếu tố tiêu cực khác: Xung đột dân tộc - sắc tộc, tôn giáo, dị biệt giá trị văn hóa, sự không phù hợp của tiêu chí đạo đức giữa truyền thống và hiện đại, những bệnh xã hội mới phát sinh...vv..
thường xuất hiện và diễn ra nhiều ở đô thị hơn là nông thôn. ( C.Shaw & Mekay)
giá trị văn hóa dễ bị đổ vỡ hoặc xung
đột dẫn đến sự phân hủy xã hội - hay làm mất đi tính đồng đều xã hội.)
• Thực tế ở Mỹ: (đơn vị/ 100.000 dân)
•
•
Ở Việt Nam: 70% tội phạm và các hành vi phạm tội diễn ra ở thành phố - thị xã. riêng 4 thành phố: HN, Hải Phòng, Đà Nẵng, Tp. HCM chiếm 40% tổng số vụ.
• Hải phòng và Nam Định được coi là 2 cái nôi tội phạm. • Tỉ lệ phụ nữ phạm tội theo vùng miền địa lí cũng có sự chênh lệch: Tp, thị xã: 82%, đồng bằng: 16%, miền núi: 1,4%.
• - Đặc tính nổi bật nhất liên quan đến tội
phạm là giới trẻ và đàn ông và đặc biệt tập trung ở tuổi vị thành niên. ( Thống kê trên thế giới: gần ½ tội phạm từ 21 tuổi trở xuống)
• - Ở mỗi nhóm phụ nữ có nghề nghiệp khác nhau thì tỉ lệ phạm tội và các hình thức phạm tội cũng khác nhau.
• - Tỉ lệ phạm tội giữa đàn ông và phụ nữ có sự chênh lệch: Tỉ lệ ở các nước TB 5/1, ở Mỹ, số đàn ông sinh năm 1953 có 30% người bị kết án/năm tương ứng là 6% phụ nữ/năm.
• Việt Nam: Trước đây tỉ lệ phụ nữ phạm tội chiếm rất ít, và chủ yếu là tội ít nghiêm trọng nhưng gần đây có chiều hướng gia tăng: Giai đoạn năm 80-85: 3-4%; 1987: 8,75%, 1989: 12,3%; 90 - nay: 18,8% - 20%
• ( Phụ nữ mắc tội đặc biệt nghiêm trọng như giết
người: 9,09% và một số tội nguy hiểm khác thường mắc phải như: bắt cóc trẻ em, buôn bán phụ nữ, cướp giật, môi giới mại dâm, buôn bán ma túy...)
• - Ở các nước tư bản: Tầng lớp nghèo
phạm tội nhiều hơn những người ở tầng lớp trung lưu và những người có địa vị xã hội, có thu nhập cao. ( theo thống kê: gấp gần 4 lần).
•
- Ở Việt Nam: Điều kiện thu nhập thấp,
hoàn cảnh kinh tế khó khăn, trình độ học vấn thấp, gia đình khủng hoảng, quan niệm phong kiến - cổ hủ.
Tính quy luật: Các yếu tố tâm sinh lý nội, yếu tố môi
trường xã hội.
Tính thống kê - định lượng: có thể tìm hiểu và đo
lường được những đại lượng về sự tăng - giảm, cơ cấu diễn biến... của tình hình tội phạm.
Tính giai cấp: Hiện tượng phạm tội chỉ xuất hiện trong các xã hội có giai cấp, gắn liền với sự ra đời của nhà nước và quá trình phân tầng xã hội.
Tính phụ thuộc ở chiều cạnh xã hội: cần xem xét và lí giải phải chú trọng đến góc độ các điều kiện xã hội chi phối.
thành niên.
Lĩnh vực đời sống xã hội: TP Chính trị; TP kinh tế;
TP văn hóa - tư tưởng....
Tính chất, mức độ nguy hiểm: TP nguy hiểm - tội
phạm ít nguy hiểm.
Việc phân loại xuất phát từ các nguyên nhân, tính chất, mức độ nguy hiểm....và tùy vào quy định của nhà nước, xã hội cụ thể. Góc độ giới: Tội phạm Nam - Tội phạm nữ. Góc độ tuổi: Tội phạm là người đã thành niên - chưa
Việt nam: Chia thành 4 loại: Ít nghiêm trọng - nghiêm trọng - rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng.
Góc độ nhóm tội phạm:
1) Nhóm tội phạm quốc sự: Liên quan đến xâm hại nền an
ninh quốc gia (phản bội, bạo loan, lật đổ, tuyên truyền chống phá nhà nước...)
2) Nhóm tội phạm kinh tế: Xâm hại chế độ kinh tế, sở hữu nhà nước, các nguyên tắc quản lý kinh tế...(buôn lậu, tham nhũng, làm hàng giả...)
3) Nhóm tội phạm hình sự: Bao gồm các hành vi phạm tội
xâm hại tính mạng, sức khỏe, danh dụ, nhân phẩm, sở hữu công dân, xâm hại quyền tự do dân chủ, xâm phạm an toàn, trật tự công cộng và trật tự quản lý hành chính. ( Giết người, gây thương tích, hiếp dâm, cướp giật, gây rối trật tự công cộng...)
4) Nhóm tội phạm thuộc tệ nạn xã hội và các tàn dư hủ tục, tập quán: Là những hành vi phạm tội xâm hại truyền thống đạo lý, thuần phong mỹ tục, niềm tin-tín ngưỡng tôn giáo. (ma túy, mại dâm,cờ bạc, mê tín dị đoan..)
5) Nhóm tội phạm vi phạm Hiến pháp: Xâm phạm quy định
hiến pháp, đạo luật cơ bản của quốc gia. ( Ban hành văn bản trái luật...)
• Giai đoạn 1945 – 1954. • Giai đoạn 1955 – 1975. • Giai đoạn 1975 – 1985. • Giai đoạn 1986 - nay.
• Lịch sử: - kháng chiến chống Pháp sau
CMT8.
• Tình hình tội phạm:
- Tội phản cách mạng: Gián điệp, mật vụ, tội chống lại lệnh cải cách ruộng đất. - Tội về kinh tế: Buôn lậu thuốc phiện, tham ô, đầu cơ tiền tệ.
• Lịch sử: Kháng chiến chống Mỹ; chia cắt 2 miền,
2 chế độ.
• Tình hình tội phạm:
- Các tội an ninh chính trị: Gián điệp, biệt kích phản động, lật đổ chính quyền, kích động tôn giáo. - Tội về kinh tế: Xâm phạm sở hữu XHCN ( tham ô, tham nhũng). - Tội về an toàn trật tự xã hội: Giết người cướp của, trộm cắp... (địa bàn: HN, HP, NĐ)
• Lịch sử: Chiến tranh biên giới, tàn quân ngụy
quyền SG.
• Tình hình tội phạm:
- Các tội về chính trị: Tình báo, bạo loạn có vũ trang, thổ phỉ, vượt biên. - Tội về KT: trộm cắp tài sản, tham ô, lừa đảo. - Tội về an toàn xã hội: Xâm phạm tính mạng, xâm phạm sở hữu công dân...
nước XHCN sụp đổ.
• Tội phạm: 1986 – 1993:
- Xâm phạm sở hữu công dân: 47%; xâm phạm sở hữu XHCN: 13%, xâm phạm tính mạng...con người: 19%; xâm phạm TTCC: 10%. - Xuất hiện tội phạm mới: Chế tạo – tàng trữ, sử dụng, buôn bán trái phép vũ khí, chất nổ, chất độc... - Tội tuyên truyền VH phẩm đồi trụy, buôn bán phụ nữ, mại dâm... gia tăng mạnh.
Toàn quốc xảy ra: 79.144 vụ ( tăng
khoảng 4000 so với gđ 80-85. Mir ngày xảy ra: 23 vụ, 5h/1vụ giết người;
2,5h/1vụ cướp ; 10h/1vụ hiếp dâm.
Tỉ lệ tái phạm tội cao: Tái phạm nhiều lần 18%; Tái phạm những tội nghiêm trọng: 10%.
Xuất hiện tội phạm theo băng, ổ, nhóm.
ạ
ộ
i ph m VN TK 19941999
Số vụ Bị bắt Bị khởi tố
Nă m
94 65.643 45.219 13.882
95 66.517 50.348 14.948
96 64.019 46.797 14.722
97 63.110 52.225 17.804
98 63.858 49.701 34.545
99 60.638 45.550 43.342
•
1999-2004
+ 266.297 vụ, triệt phá
16.485 băng nhóm tội phạm hình sự, lập hồ sơcơ sở giáo dục 28.088 đối tượng, giáo dưỡng 7.478 đối tượng
Băng Đtượng
+ Nay: còn khoảng 714 băng nhóm với 2.585 tên.
TP HCM 113 2 HN 11 HP Đồng Nai 54 22 QN Cần Thơ 10 347 23 64 201 88 58
thi chưa nghiêm
- Hậu quả của nghèo đóinhận thức kém
+ Tác hại của tội phạm: - Kinh tế: suy thoái, không có sự đầu tư của
nước ngoài, viện trợ cắt giảm
- Xã hội: mất ổn định, bất bình đẳng gia
tăng
- Đạo đức, lối sống, văn hóa: băng hoại,
mất giá trị, chuẩn mực chung
- Sức khỏe, tính mạng: bị đe dọa, không an
toàn
• Mỹ: 1.800 người trong hàng ngũ cao cấp
mafia, thu nhập >200.000$/năm, bố già 40-50 người với 4-5 triệu $, tổng các tổ chức 250.000, thu nhập bất hợp pháp tới 20 tỷ $/năm
• Có xu hướng gia tăng, tính chất nghiêm trọng, tỉ lệ các tội tái phạm, những người chưa thành niên ngày càng cao.
• Số lượng các nhân viên cảnh sát bị lôi kéo ngày càng cao: 3 TP lớn của Mỹ có 27%, Nga ở Matxcova có >7.000 người (tháng 7/2003)
• Gần đây khủng bố, tổ chức, công nghệ cao ngày càng tăng, gây thiệt hại lớn về mọi mặt đối với xã hội:
- Mỹ: 22-24.000 người chết, vài chục tỉ $, cứ 30’ có 1 vụ giết người, 9 vụ hiếp dâm, 67 vụ cướp, 97 vụ tấn công, 359 vụ ăn cắp ở các căn hộ
- Anh có 3 triệu vụ/năm, Đức 1 triệu vụ, Pháp 3,7 triệu vụ, Ý >2 triệu vụ, Nhật 1,5 triệu vụ
- Tội phạm ẩn chiếm tỉ lệ cao 2-10 lần - Giai cấp tư sản, cầm quyền, chuyên nghiệp,
kinh tế phát triển mạnh
• Về tình hình an ninh trật tự xã hội: • - Các tệ nạn xh gia tăng: Mại dâm, ma túy, cờ
bạc, bạo lực gđ, đặc biệt là trẻ em uống rượu – hút thuốc – cờ bạc.
• - Thiết chế gđ, vai trò gia đình ngày càng mờ
nhạt.
• - Gia tăng trẻ lang thang là yếu tố tiền đề của
hành vi phạm tội.
• - Nhà nước sẽ phải quan tâm hơn về quyền trẻ
em và phụ nữ.
• Về tình hình mại dâm: • - Xu hướng mại dâm với khách nước
ngoài.
• - Liên kết chặt chẽ theo kiểu đường dây
có tổ chức.
• - Đội ngũ gái mại dâm dần trẻ hóa. • - Tình trạng mua dâm vị thành niên. • - Mại dâm nam, đồng tính.
• Về tệ nạn cờ bạc: • - Trẻ hóa, phổ biến ở thanh – thiếu niên có
trình độ thấp – thất nghiệp...
• - Xu hướng tăng: CBVC • - Hình thức đánh bạc qua các công nghệ hiện
đại.
• - Đánh bạc có tổ chức ngày càng khó kiểm
soát.
• - Hình thức tội phạm “cộng sinh”.
• Về tội phạm ma túy: • - Tỉ lệ “tội phạm ẩn” tăng mạnh. • - Ngày càng tinh vi và tăng mức độ nguy
hiểm theo vùng miền.
• - Gia tăng loại hình tội phạm có tổ chức ở các
đô thị lớn và các vùng biên.
• - Xu hướng “gia đình trị”. • - Lây nhiễm – phát tán nhanh trong thời kỳ
hội nhập WTO.
• Nhà nước phải tăng ngân sách cho công tác
phòng chống.
1. Đấu tranh phòng chống tệ nạn XH • - Tác động nhận thức – hành vi bằng xây dựng
chuẩn mực xã hội phù hợp.
• - Tiến hành đồng bộ các biện pháp: kinh tế -c.trị
- luật – văn hóa – đạo đức xh.
• - Ngăn chặn từ xa: giải quyết nạn thất nghiệp,
nghèo đói...
• - Tuyên truyền tránh kỳ thị với người mắc TNXH. • Hoàn thiện hệ thống pháp luật. • Xây dựng mạng lưới báo tin nhân dân.
2. Đấu tranh phòng chống mại dâm
• Mạng lưới nhân dân tự quản trật tự công cộng. • Quản lý nhân khẩu. • Rà soát – sàng lọc đối tượng tại nguồn. • Nâng cao năng lực cho các cán bộ, cơ quan
hành pháp.
• Cải tạo giáo dục đối tượng. • Nghiên cứu bổ sung luật: Nhất là những hành vi nguy hiểm từ mại dâm, phạt nặng người mua dâm.
• Quản lý chặt các hoạt động trá hình. • Phương tiện truyền thông: lên án mạnh , phanh
phui đối tượng mua dâm là quan chức...
pháp chế hình sự, nhất là đối với chủ chứa, con bạc chuyên nghiệp.
• Điều chỉnh toàn diện hoạt động xổ số. • Kỷ luật nặng những hành vi đánh bạc đối với
công chức nhà nước.
• Hợp pháp hóa một số hình thức đánh bạc cho người nước ngoài, hình thức cá độ bóng đá có kiểm soát.
• Tăng cường năng lực của cán bộ - cơ quan –
ban ngành.
• Vai trò quản lý của gia đình.
4. Đấu tranh phòng chống ma túy.
• Thông tin, tuyên truyền, giáo dục phát động phong trào. • Xóa bỏ và thay thế cây trồng có chất ma túy. • Kiểm soát tiền chất ma túy. • Mạng lưới tố giác tội phạm trong nhân dân. • Tăng cường công tác cai nghiên và sau cai nghiện. • Phòng chống ma túy trong trường học. • Nghiên cứu thuốc điều trị theo hướng y học cổ truyền. • Hợp tác quốc tế. • Công tác xã hội đối với gia đình có người nghiện và tái
nghiện.
1. Lý giải khái niệm: Tội phạm, tệ nạn xã hội, hành vi
phạm tội và hành vi lệch chuẩn.
2. Phân tích các lý thuyết: Mất chuẩn mực (merton), nhóm
lý thuyết nhân chủng học và nhóm lý thuyết của: C.Shaw & Mekay
3. Tại sao tội phạm xảy ra ở trẻ, đàn ông, thành phố 4. Thế nào là chuẩn? Đặc điểm, các loại, ý nghĩa nghiên
cứu
5. Tội phạm Vị thành niên, tham nhũng, nguyên nhân,
phòng ngừa
6. Nguyên nhân, tác hại, phòng ngừa, tình hình tội phạm ở
Việt Nam hiện nay
