B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O
Ộ
Ụ
Ạ
TR
ƯỜ
Ồ
Ẳ
Ệ
NG CAO Đ NG CÔNG NGH THÔNG TIN TP.H CHÍ MINH KHOA QU N TR KINH DOANH
Ả
Ị
BÀI TI U LU N Ể
Ậ
\
CH NG 1: C S LÝ LU N CHUNG ƯƠ Ơ Ở Ậ
Khái ni m đ o đ c kinh doanh ạ ứ c khi là doanh nhân, m i doanh nhân đ u ph i là m t ng ệ Tr i bình th ng. ướ ề ả ọ ộ ườ ườ
Doanh nhân khác v i ng i th ng ch là ng ớ ườ ườ ở ỗ ườ i có tài ch còn đ có ti n h không ể ứ ề ọ
1
th làm khác. V y h cũng ph i làm gì đó đ thu ph c ni m tin c a ng ụ ủ ể ể ề ậ ả ọ ườ ể i khác và đ có
uy tín? Đó là m t con đ ộ ườ ng h ph i theo khi hành x công vi c. Đó là “Đ o kinh ử ệ ả ạ ọ
doanh”.
Ng ườ i Do Thái c x v i nhau theo ư ử ớ 10 Đi u Răn ề ạ và doanh nhân c a h có Đ o ủ ọ
kinh doanh.Đ i v i các dân t c khác không ph i là ng i Do Thái, thì sách v t ngàn ố ớ ả ộ ườ ở ừ
x a đã ch , các tôn giáo đã khuy n khích, có m t s đ c tính căn b n cho h . Đó là: s ư ộ ố ứ ế ả ọ ỉ ự
chăm ch , trung th c, bi t đi u và không tham lam. ự ỉ ế ề
Riêng doanh nhân c n do có nhi u ng i quy n thì ph i thêm hai đ c tính ề ầ i d ườ ướ ứ ề ả
t n. C ng sáu đ c tính đó l i v i tài kinh doanh thì s n a là tính sòng ph ng và lòng bi ữ ẳ ế ơ ứ ộ ạ ớ ẽ
có m t doanh nhân xu t hi n. Và ng ệ ấ ộ ườ ớ i này s có nhi u ti n, hay nhi u ti n s đ n v i ề ẽ ế ẽ ề ề ề
h .ọ
Khi đ ng d n b i các đ c tính đó, doanh nhân s gi đ c ch tín trong c h ượ ướ ẽ ữ ượ ứ ẫ ở ữ
kinh doanh; bi t liên k t trong làm ăn; đ i đãi v i khách hàng; c x v i đ ng s cùng ế ư ử ớ ồ ự ế ố ớ
nhân viên.
Tri t lý giúp con ng ế ườ ộ i thăng hoa, đ o đ c giúp h b n v ng. Doanh nhân có m t ọ ề ữ ạ ứ
s i dây đ o đ c chung, m t tri ứ ợ ạ ộ ế t lý chung thì chúng là m t ch t keo đ k t h l ộ ể ế ọ ạ ớ i v i ấ
nhau. H i n đoàn kia ra đ i. Và khi k t l ộ ọ i đ ế ạ ượ ờ ề c nh th doanh nhân s có r t nhi u ư ế ẽ ấ
ti n. ề
Hi n nay, chúng ta bàn v “Đ o kinh doanh” là vì trong nh ng m c đ khác nhau ứ ộ ữ ệ ề ạ
có doanh nhân r t tài, có ti n nh ng không có đ các đ c tính căn b n c a “m t ng ả ủ ư ủ ứ ề ấ ộ ườ i
bình th ườ ng”. L i đó là do l ch s . ử ỗ ị
Thí d , mu n khuy n khích s chăm ch chúng ta nêu kh u hi u “lao đ ng là vinh ỉ ụ ự ế ệ ẩ ố ộ
quang”. Khi m t mình, n u m t ng i bi nh “ta ph i chăm ch ” thì h s bó ở ộ ế ộ ườ t t ế ự ọ ẽ ủ ả ỉ
bu c mình làm; còn n u b o “đ vinh quang” thì h s b o “tôi không c n” và… đi ọ ẽ ả ế ể ầ ả ộ
ch i! Doanh nhân chúng ta b nh h ị ả ơ ưở ề ng b i s thi u sót chung này. H có tài, có ti n ở ự ế ọ
nh ng thi u “Đ o kinh doanh”. ạ ư ế
t căn b n c a “m t ng Đa s thành viên c a xã h i ph i có nh ng đ c tính t ộ ủ ữ ứ ả ố ố ả ủ ộ ườ i
th ng, làm m u m c, và là áp l c cho doanh nhân ph i làm theo, khi ườ ng” đ h làm g ể ọ ươ ự ự ẫ ả
tài ba c a h hé m r i n r . ở ồ ở ộ ủ ọ
2
“Đ o kinh doanh” là cách th c mà các doanh nhân c x v i nhau và cho nh ng ai ư ử ớ ữ ứ ạ
có quy n l i liên quan (stakeholders) v i h , nghĩa là trong gi ề ợ ớ ọ i c a h . ớ ủ ọ
Khi v t b ngh nghi p c a mình đi thì t t c đ u là “m t ng i bình th ng”. ệ ủ ứ ỏ ề ấ ả ề ộ ườ ườ
M t đi u cũng r t quan tr ng là khi doanh nhân có “Đ o” thì xã h i ph i đáp ng l ứ ề ạ ả ấ ọ ộ ộ ạ i;
ng tác vĩnh k o cái “Đ o” c a doanh nhân khi n h b l a l c! Cu c s ng là m t s t ẻ ọ ị ừ ọ ộ ự ươ ộ ố ủ ế ạ
c u. Đây là m t s th t hi n nhiên gi ng nh nhân dân anh hùng t o nên quân đ i anh ử ộ ự ậ ư ể ạ ố ộ
hùng.
Do v y, “Đ o kinh doanh” ph i đ c hun đúc t nh ng đ c tính căn b n t n t ả ượ ậ ạ ừ ữ ả ồ ạ i ứ
trong đa s thành viên c a xã h i. Doanh nhân xu t phát t xã h i r i dùng s thành công ủ ấ ố ộ ừ ộ ồ ự
i quy t nh ng v n đ xã h i và làm cho cu c s ng tr nên t c a mình đ gi ủ ể ả ộ ố ữ ế ề ấ ở ộ ố ẹ ơ t đ p h n.
Vi c y gi ng nh nhân dân anh hùng s n sinh ra quân đ i anh hùng và đ t n c bình ệ ấ ấ ướ ư ả ố ộ
an. Không có chi u ng i. ề c l ượ ạ
3
CH NG 2: Đ O Đ C KINH DOANH X A VÀ NAY ƯƠ Ư Ứ Ạ
1. Nhìn l ạ i phong trào Đông Kinh Nghĩa Th c ụ
ỉ
ủ i h c t B l ch ng khoa c , t p trung cho th a. Đ nh cao c a phong trào duy tân ỏ ố ọ ừ ươ ử ậ ườ ạ ng th c và th c nghi m, d y ự ứ ệ
t, Pháp và Hán văn. Ch tr ng này l i xu t phát t c ti ng Vi ả ế ệ ủ ươ ạ ấ ừ ầ ố t ng l p nho gia cu i ớ
t Nam. Dù ch t n t i trong 9 tháng (5.1907 – 1.1908), nh ng tr ng Đông cùng c a Vi ủ ệ ỉ ồ ạ ư ườ
Kinh Nghĩa Th c th c s là đ nh cao c a cu c cách m ng xã h i to l n đ u th k 20 có ộ ự ự ế ỷ ụ ủ ạ ầ ớ ộ ỉ
tên là Duy Tân.
Cánh chim đ u đàn ầ
Nhi u tài li u cho r ng Đông Kinh Nghĩa th c là tr ụ ệ ề ằ ườ ạ ng h c mi n phí và d y ễ ọ
theo l i c i cách đ u tiên Vi t Nam. Nguyên cu i năm 1904 Phan Châu Trinh cùng ố ả ầ ở ệ ố
ậ Tr n Quý Cáp và Huỳnh Thúc kháng chu du m y t nh mi n Trung. Đ n Bình Thu n, ấ ỉ ế ề ầ
Phan Châu Trinh b b nh ph i l ị ệ ả ở ạ ộ i. Th i gian này ông cùng v i H Tá Bang l p m t ậ ồ ớ ờ
đình Phú Tài đ gi ng sách Khang H u Vi, L th xã ư ở ể ả ữ ươ ọ ng Kh i Siêu. Nguy n Tr ng ễ ả
L i nhi t thành d khán nh ng cu c thuy t trình y. Đây chính là b c t p d ộ ệ ự ữ ế ấ ộ ướ ậ ượ ể t đ
Đông Kinh Nghĩa Th c ra đ i. ụ ờ
Nhà th c Phan Châu Trinh ờ ụ
Đem nhà
làm tr ngườ
Hôm quy tế
ậ đ nh thành l p, ị
cũng t i s 4 Hàng ạ ố
Đào có m t các ông ặ
L ng Văn Can, ươ
ạ D ng Bá Tr c, ươ
Ph m Duy T n, Nguy n Bá H c… nh ng l ễ ư ạ ố ọ ạ ắ i v ng m t Tăng B t H và Phan Châu ạ ặ ổ
Trinh. Ng i cao tu i h n c là L ng Văn Can đ ườ ổ ơ ả ươ ượ ụ c các đ ng chí nh t trí tôn làm th c ấ ồ
tr ng. ưở
4
V tài chánh, h i viên t ề ộ ự
ý góp bao nhiêu cũng đ c và ượ
quyên thêm nh ng ch quen, ở ữ ỗ
h o tâm. Ti n - th c tr ề ả ụ ưở ng
qu n chi, nh ng s sách do ư ả ổ
. Nguyễn Quy n gi ề ữ
Hai ng ườ ả ệ ậ i đ m nhi m vi c l p ệ
Ph Hàng Đào th i Đông Kinh Nghĩa Th c. các th t c xin phép l p tr ụ ố ờ ủ ụ ậ ườ ng
i ph Th ng s B c Kỳ là t ạ ứ ắ ủ ố
Nguy n Văn Vĩnh và Ph m Duy T n. ễ ạ ố
ụ C nhà cùng “Nghĩa Th c” ả
Dù ch b ng truy n mi ng, nh ng tin t c tr ng Đông Kinh Nghĩa th c s p ra ỉ ằ ư ứ ề ệ ườ ụ ắ
đ i lan r t nhanh kh p c hai vùng đ t b o h , mi n B c và mi n Trung. Vi c h c trò ờ ệ ọ ắ ả ấ ả ề ề ắ ấ ộ
đi h c không ph i m t ti n là m t vi c ch a ấ ề ư t ng có. Danh sách ng sinh đăng ký theo ừ ứ ệ ả ọ ộ
h c d n d p đ v đ a ch s 4 Hàng Đào. Trong khi đó th t c xin phép đã n p g n hai ọ ồ ổ ề ị ủ ụ ỉ ố ầ ậ ộ
ụ ầ tháng mà nha Th ng s v n c im l ng. Nguyên do là vì… cái tên. Ch nghiã th c g n ứ ẫ ứ ữ ặ ố
gi ng v i nghĩa quân nên th c dân Pháp v n c im l ng. Đ i không đ ẫ ứ ự ặ ớ ố ợ ượ ở c ông đành m i
hai l p nh m t l p nam,m t l p n ch d y ch qu c ng .Qu c ng là l ộ ớ ữ ỉ ạ ỏ ộ ớ ữ ố ữ ữ ớ ố ợ i khí đ khai ể
dân trí, nh ng h p v i chiêu bài “khai hóa” mà ng i Pháp ư ợ ớ ườ
không có lý do gì c m. ấ
b. Ch n h ng công th ấ ư ệ
“Tôi c m bút ký t ầ ươ ờ ng, k ngh ỹ ỏ đo n mãi mà tay run lên. T nh , ừ ạ
có bao gi dám đ ng t i di s n c a t tiên đâu”. ờ ộ ớ ả ủ ổ
Đó là l i thu t l i sau này c a bà ờ ậ ạ ủ
L ng Văn Can khi bà ký vào gi y t ươ ấ ờ ả bán hi u buôn Qu ng ệ
Bình An Hàng ở
ng L ng Văn Can Ngang, l y 7.000 đ ng đ a ch ng tiêu vào vi c tr ư ệ ấ ồ ồ ườ ươ
5
Nh ng t m lòng vàng ữ ấ ấ :Theo Nguy n Hi n Lê, nh ng nhà quyên ti n nhi u nh t ữ ễ ế ề ề
là hi u kim hoàn Th Xuân Hàng B c và hi u hàng t m (t l a) Phúc L i Hàng ệ ế ở ệ ạ ấ ơ ụ ợ ở
Ngang. H i m i phát đ ng, dân khí đang lên, ai nghe nói gi i c u h c và tân h c b t tay ớ ộ ồ ớ ự ọ ọ ắ
nhau m mang dân trí, ch n h ng đ t n i góp c a. ấ ư ấ ướ ở c cũng hăm h k góp công ng ở ẻ ườ ủ
Đ a môn kinh t vào tr ng: ư ế ườ
M mang công th ng nghi p lúc ở ươ ệ
đó là v n đ c p bách, tr ề ấ ấ ướ c m t là ắ
ki m ti n trang tr i cho Đông Kinh ả ế ề
Nghĩa Th c và ng h các h c sinh ủ ụ ộ ọ
ủ Đông du. V lâu dài, nó là n n t ng c a ề ả ề
c. toàn b công cu c duy tân đ t n ộ ấ ướ ộ
Nh ng ch tr ữ ủ ươ ể ng phát tri n
công th ng, k ngh này tr ươ ệ ỹ ướ ế c h t Ph Mã Mây x a, n i ông Đ Chân Thi ơ ư ố ỗ ế t
đ c đ a vào trong ch ượ ư ươ ọ ng trình h c cùng Ph ng S n m hi u Đ ng L i T ươ ở ệ ợ ế ơ ồ
ng. Sách c a nhà tr ủ ườ ộ Qu c dân đ c ố chuyên bán hàng n i hoá ộ
ọ b nả , m t tài li u giáo khoa quan tr ng ệ ộ
ng, có 79 bài thì có t i 24 bài (t c a tr ủ ườ ớ ừ bài 56 đ n bài 79) đ c p tr c ti p đ n các ề ậ ự ế ế ế
, k ngh . v n đ thu c v kinh t ấ ộ ề ề ế ỹ ệ
Khi nhà nho đi buôn:
Tiên phong trong vi c này ệ ở ấ đ t
B c là ông Đ Chân Thi t. Năm 1904, ắ ỗ ế
ẩ nhân vua Thành Thái ra bái y t lăng t m ế
tông làng Gia Miêu, Thanh Hoá, Đ t ổ ở ỗ
Chân Thi t cùng Ph ế ươ ư ng S n th o H ng ả ơ
Qu c sách, nh y xe l a vào t n Thanh ử ậ ả ố
ổ Hoá đ nh dâng vua, nh ng b viên t ng ư ị ị
ố ơ Ph Hàng Gai n i ông Hoàng Tăng Bí m v Hà N i, r ở nhau đi buôn, đ c Thanh Hoá gàn c n, vi c không thành. Hai ông tr ệ ố ộ ủ ở ề ả
ế ế ệ ạ ồ m n thuy n v H i D ng ch g o lên Hà N i bán. Thuy n v đ u b n c t Đ ng ng d t, ch bi n các lo i trà ề ậ ề ả x ưở ộ ở ạ ướ ươ ề ề ế ộ
i mua, sau H m y ngày, dân buôn th y thuy n c a ông C , ông Nghè không ai dám t ề ủ ồ ấ ử ấ ớ
6
nh m t bà xu ng bán dùm, ch n a bu i đã h t. Sau hai ông g i thêm vài ng ờ ộ ỉ ử ế ố ổ ọ ườ ồ i đ ng
chí hùn v n đ ph Mã Mây,… ố ượ c vài ngàn b c, m hi u Đ ng L i T ở ệ ợ ế ở ố ạ ồ
L p đ n đi n, khai m ậ ồ ề ỏ :
ng nông Nghĩa Th c còn khuy n khích đ ng chí l p đ n đi n đ khu ch tr ồ ụ ế ề ể ế ậ ồ ươ
nghi p.ệ
M t vi c ít ai bi ệ ộ ế t là nh ng ng ữ ườ ế ụ ạ i trong Nghĩa Th c còn có nhi u chi n s c s o ụ ề
trên vùng th ng du B c Vi tvà đã tìm đ c m t s m than, chì, k m, l u huỳnh. ượ ắ ệ ượ ộ ố ỏ ư ẽ
Nói chung, gi i nho sĩ ch tr ớ ủ ươ ố ng đ u thi u kinh nghi m qu n tr , thi u v n, ệ ế ề ế ả ị
thi t b k thu t nên các công trình ch đ l i ti ng vang, kích thích lòng yêu n c là ế ị ỹ ỉ ể ạ ế ậ ướ
chính. Tuy nhiên, các c s kinh t ơ ở ế ạ nói trên còn là n i g p g thu n ti n đ h bàn b c ỡ ơ ặ ể ọ ệ ậ
chuy n khác, quan tr ng và cao c h n. ọ ả ơ ệ
i đ u tiên đi tìm 100 năm Đông Kinh Nghĩa Thục: Phan Châu Trinh là ng ườ ầ
nguyên nhân m t n c không ph i đâu khác mà là ấ ướ ả ở ở ữ trong văn hoá, trong “nh ng
nh c đi m c b n v văn hoá c a xã h i Vi t Nam”. Nh c đi m, thua kém so v i ai? ượ ơ ả ủ ề ể ộ ệ ượ ể ớ
ng Tây”. Ông là ng i Vi “So v i ph ớ ươ ườ ệ t
Nam đ u tiên nh n ra cu c toàn c u hoá ầ ầ ậ ộ
th i b y gi ấ ờ ờ , cu c toàn c u hoá l n th ầ ầ ộ ứ
nh t, trong đó Vi ấ ệ ẫ t Nam đã thua, vì v n
s ng nh ch a h có th c t ư ư ề ố ự ế ờ ạ ớ th i đ i to l n
đó. Th i đ i đã thay đ i. Đ i th c a chúng ổ ờ ạ ủ ủ ố
ộ ta đã thay đ i. Phan Châu Trinh đã ti n m t ế ổ
Phan Châu b ướ ấ c r t xa trong nh n th c v s ph n dân t c; ông không ch ỉ ứ ề ố ậ ậ ộ
đ t v n đ đ c l p dân t c, ông đ t v n đ (1872 – Trinh ề ộ ậ ặ ấ ặ ấ ộ ề
1926)
phát tri n dân t c, ông cho r ng ph i nhìn và ể ả ằ ộ
ộ đ t v n đ đ c l p dân t c trong toàn b v n đ r ng xa h n nhi u là phát tri n dân t c ặ ấ ề ộ ậ ộ ấ ề ộ ề ể ộ ơ
trong m t th i đ i đã đ i khác m t cách căn b n. ổ ờ ạ ả ộ ộ
100 năm đã qua. Có ph i v n đ hôm nay là ti p t c công cu c “cách m ng tân ế ụ ả ấ ề ạ ộ
văn hoá”, nh cách g i c a Hoàng Xuân Hãn, mà l ch s , v i t t c s th t kh c nghi ử ớ ấ ả ự ậ ọ ủ ư ắ ị ệ t
7
ngày còn ng i y, “khuôn m t sáng giá c a nó, đã bu c chúng ta còn đ d dang t ủ ể ở ộ ừ ườ ấ ặ
nh t c a Vi ấ ủ ệ t Nam” đ u th k XX đã kh i x ế ỷ ở ướ ầ ng, và ch a xong. ư
Đông Kinh Nghĩa Th c đã đ ra m t ch ng trình đào t o v i n i dung phong ụ ề ộ ươ ớ ộ ạ
phú, “tìm đúng cái c n xây, c n ch ng ngay t i x s qu c gia mình”. ầ ầ ố ạ ứ ở ố
N i dung gi ng d y trong nhà tr ng tr i trên h u kh p các lĩnh v c t ả ạ ộ ườ ự ừ ả ầ ắ ọ khoa h c
c b n đ n các ngành đào t o th c nghi p. ơ ả ự ế ệ ạ
c đ t ra m t cách b c thi Đ c bi ặ ệ t là v n đ ch n h ng công nghi p đ ư ề ệ ấ ấ ượ ứ ặ ộ ế t.
Nh ng ng ữ ườ i làm ngh buôn bán l ề i tr l ạ ở ạ i m t đ a v x ng đáng. ị ứ ộ ị
Ngày nay chúng ta đang ti n hành t ng b ừ ế ướ ả ệ ọ ớ c c i cách giáo d c, g n vi c h c v i ụ ắ
th c ti n, đó ch ng ph i là m c tiêu chính c a mô hình th c nghi p Đông Kinh đ t ra ụ ự ủ ự ễ ệ ặ ẳ ả
hay sao? Đông Kinh Nghĩa Th c là m t g i m , m t b ộ ợ ộ ướ ụ ở ụ c đ m quan tr ng, giáo d c ọ ệ
Vi t Nam đã, đang và s th c hi n nh ng trăn tr c a các sĩ phu t trăm năm tr c. ệ ẽ ự ở ủ ữ ệ ừ ướ
Trăm năm hàng Vi t: ệ
T i Nam kỳ n i lên cu c v n đ ng xã h i sôi n i v i tên g i m i là Cu c Minh ộ ộ ậ ổ ớ ạ ộ ổ ộ ọ ớ
ng kinh t Tân. Ho t đ ng công khai c a Cu c Minh Tân là khuy n khích s t ộ ạ ộ c ự ự ườ ủ ế ế ủ c a
ng i Vi t v i nhi u ho t đ ng s n xu t, kinh th ng đ n tài chính, d ch v … ườ ệ ớ ạ ộ ề ả ấ ươ ụ ế ị
N n kinh t trong tay ngo i bang: Đ u năm 1908, t (LTTV) phát ề ế ạ ầ ờ L c T nh Tân Văn ụ ỉ
hành s 1 (15.1.1908), ch bút là Tr n Nh t Thăng, m t bút danh c a ông Tr n Chánh ậ ủ ủ ầ ầ ố ộ
Chi u. ế
Cùng v i vi c n m đ c quy n th ắ ệ ề ớ ộ ươ ng nghi p c a ng ệ ủ ườ ủ i Hoa là s đ xô c a ự ổ
ng ườ Ấ ế i n đ n Nam kỳ đ n m l y đ c quy n v vi c cho vay b c. ộ ề ề ệ ể ắ ấ ạ
Ông Tr n Chánh Chi u là ng i nhìn th u rõ hi n t ng này. Trong khi đó, ế ầ ườ ệ ượ ấ
Cu c Minh Tân mu n đ t đ c thành công ph i có s đ ng lòng c a toàn xã h i, mà ạ ượ ố ộ ự ồ ủ ả ộ
nông dân là l c l ng đông đ o nh t. Và, cũng không th ti n hành cu c Minh Tân mà ự ượ ể ế ứ ả ộ
ng nói: không có ngu n v n l n. Ông Chi u th ố ớ ế ồ ườ ể “Ph i có tàu l n thì m i ra bi n ả ớ ớ
đ c”ượ .
Gom góp lòng yêu n cướ
Đ gi i quy t đi m then ch t ông Chi u đã đ a ra sáng ki n ch a t ng có tr ể ả ư ừ ư ế ể ế ế ố ướ c
đó, là huy đ ng v n. Ông đã bán h t toàn b đi n s n c a mình R ch Giá và luôn là ộ ề ả ủ ế ộ ố ở ạ
8
ng i có tên góp v n đ u tiên đ thành l p các c s công k ngh và th ườ ơ ở ể ệ ậ ầ ố ỹ ươ ng m i trong ạ
cu c Minh Tân. ộ
Ngoài vi c kêu g i góp v n thành l p các c s kinh doanh c a ng i Vi t, ông ơ ở ủ ệ ậ ọ ố ườ ệ
G. Chi u còn ch tr ng thành l p Sài Gòn m t t ủ ươ ế ậ ở ộ ổ ứ ạ ch c kinh doanh tài chính, d ng
nh m t ngân hàng tín d ng, g i là Hãng cho vay Sài Gòn – Ch L n: ợ ớ "... l p m t cái ư ộ ụ ậ ọ ộ
i n" hãng cho vay, m i ph n hùn 5 đ ng, Hãng cho vay b c r h n ng ồ ạ ẻ ơ ầ ỗ ườ Ấ (LTTV s 11). ố
Vài vi c c th : ệ ụ ể
ồ . Công ty nhà in: góp v n 36.000 đ ng ố
M Tho Minh Tân túc m t ng cu c: Đ c hình dung nh là m t t ng công ty ộ ổ ễ ổ ượ ư ộ ỹ
xu t kh u lúa g o.Ngày 12.3.1908 cho bi ấ ạ ẩ ế t đã có 25 v ra v n đ u tiên v i s ti n là ầ ớ ố ề ố ị
16.980 đ ng, trong đó ông G.Chi u góp 1.000 đ ng. ế ồ ồ
B c Liêu kêu g i ph n hùn Ướ ậ c l p ho thuy n: ả ề ông tri ph Nguy n Bá Ph ủ ễ c ướ ở ạ ầ ọ
mua hai chi c tàu đ ch hành khách Sài Gòn – Đ i Ngãi – B c Liêu – Cà Mau theo ế ể ạ ạ ở
đ ng bi n. ườ ể
2. “T p đoàn” kinh t đ u tiên c a ng i Vi ậ ế ầ ủ ườ t ệ
Trong nh ng ch tr ữ ủ ươ ng phát tri n công k ngh c a ông Tr n Chánh Chi u thì ệ ủ ế ể ầ ỹ
vi c thành l p công ty Nam Kỳ Minh Tân công ngh có th đ c xem là táo b o nh t. ể ượ ệ ệ ậ ứ ạ
Liên t c trên các s báo L c T nh Tân Văn (LTTV) t ụ ố ụ ỉ ừ ố ế s 21, ra ngày 9.4.1908 đ n
s 49, ra ngày 22.10.1908, luôn có nh ng thông tin v k t qu v n đ ng, t ữ ố ề ế ả ậ ộ ổ ch c và ứ
c đ u đi vào ho t đ ng c a công ty này. b ướ ầ ạ ộ ủ
Kinh doanh đa ngành
Có th hình dung đây là m t t p đoàn kinh t theo hình th c góp v n c ph n, có ộ ậ ể ế ố ổ ứ ầ
lĩnh v c ho t đ ng kinh doanh r ng l n t s n xu t, đào t o nhân l c, đ n th ạ ộ ớ ừ ả ự ự ế ạ ấ ộ ươ ạ ng m i,
xu t nh p kh u… ậ ấ ẩ
9
M t khu ph buôn bán c a Hoa ki u Ch L n vào nh ng năm cu i th k 19 ề ở ủ ố ộ ợ ớ ế ỷ ữ ố
đ u th k 20 ầ ế ỷ
Trong đi u l “rao theo lu t bu c” ( LTTV s 32) cho bi ề ệ ậ ộ ố ế ệ t rõ m c đích c a vi c ủ ụ
thành l p: ậ
i có m t t “Kho n th nh t – Nh ng ng ứ ứ ữ ả ườ ặ ạ ậ i đây và ch v hùn sau, cùng nhau l p ư ị
m t công ty đ ng mà: ặ ộ
1. L p lò ngh t i Nam kỳ: lò ch (kéo s i t bông v i, t t m – NV), lò d t, lò ệ ạ ậ ợ ừ ỉ ả ơ ằ ệ
savon (xà phòng – NV), thu c da và pha ly (thu tinh – NV)… ộ ỷ
2. D y con nít làm các ngh y. ề ấ ạ
Gilbert Chi u làm t ng lý công ty. ế ổ
Quán chánh công ty i thành M Tho”. t ở ạ ỹ
LTTV s 39 l i th y rao: t ai có hùn ố ạ ấ “T ng lý là G. Chi u ra thông cáo cho bi ế ổ ế
ơ v n thì có quy n g i con đ n h c ngh , th i h n h c là b y năm, công ty nuôi c m ố ờ ạ ế ề ề ả ở ọ ọ
n ướ ọ c còn qu n áo, mùng m n thì cha m ph i ch u. Công ty lo nhà ng , nhà ăn cho h c ả ủ ề ẹ ầ ị
trò, đ a nào h c gi i s đ c h ng l ng tháng, sau đó, khi bi t ngh r i ph i giúp ứ ọ ỏ ẽ ượ ưở ươ ế ề ồ ả
vi c cho công ty b y năm”. ệ ả
Vi c kh i x ở ướ ệ ệ ắ ầ ng cu c v n đ ng thành l p Nam Kỳ Minh Tân công ngh b t đ u ộ ậ ậ ộ
c. Nh ng b t đ u t t ừ ngày tháng nào, v n ch a tìm th y đ ẫ ấ ượ ư ắ ầ ừ ố ấ s 21 trên LTTV đã th y ư
rao:
“H cu i tháng thì s có rao s ch v có đóng b c, còn s rao m i khi đó thì nay ố ư ị ễ ố ẽ ạ ố ỗ
không ghi n a, vì đã kh (kh i – NV) s thâu b c. Phi n ngôn c u đ nh, nh t n c thiên ứ ặ ự ữ ử ế ạ ở ỉ ỉ
kim. Cúi xin b n đ ng bang ph i gi l ả ạ ồ ữ ờ ứ ư ệ i h a, ch khá giêng (diên – NV) trì mà h vi c ớ
c . Nay kính. Gilbert, M Tho”. ả ỹ
10
L i th y ghi thêm: ạ ấ
“Minh Tân Công Ngh đã nhóm đ i h i hôm ngày 31 Mai (tháng Năm – NV) này. ạ ộ ệ
cho Notaire c u ch ng, vài ngày n a s rao và in ra 3.000 cu n phát Nay đã n p đi u l ộ ề ệ ữ ẽ ứ ầ ố
ng”. cho ch v có hùn, trong ch ng m t tháng n a s kh i công khai tr ộ ữ ẽ ở ư ị ừ ươ
Nh th , cho đ n th i đi m này đã có ít nh t là 3.000 c đông, t t nhiên m t c ư ế ứ ế ể ờ ổ ấ ộ ổ
đông có th s h u nhi u c ph n. ề ổ ầ ể ở ữ
Ng i Vi t ườ ệ Cũng trong LTTV s 29, trang 5 còn đăng l ố ờ Ầ i rao, ký tên G. Chi u:“D U ế
S : Bên ph Ả ươ ng Tây hay mua s cây làm d u, tr n v i savon đ làm savon th m, còn ộ ể ầ ả ớ ơ
xác còn l ạ ấ ừ i l y làm gi y. Trong Nam kỳ ai có đ t hoang nên tr ng s cho nhi u, ch ng ấ ề ả ấ ồ
n a năm n a tôi ử ữ
ề s rao mua nhi u ẽ
l m”.ắ
Ngày
3.9.1908 công ty
rao mua 100.000
trái d a khô đ ừ ể
làm xà bông.
Trong Nam
Ga tàu l a t Ch L n đi Sài Gòn nh ng năm Kỳ Minh Tân công ngh cu c ệ ộ ử ừ ợ ớ ở ữ
đ u th k 20 ế ỷ ầ
còn có c s bào ơ ở
ch Đông Nam d c, d ng viên, ngâm ế ượ c, làm ra các lo i thu c ta d ng tán, d ng n ố ạ ạ ạ ướ ạ
u… Trong l i rao có đo n: r ượ ờ ạ
3. Tranh th ngươ
Nam Kỳ nh ng năm đ u th k 20, vi c kinh doanh buôn bán ph n l n n m trong ầ ớ ế ỷ ữ ệ ầ ằ
tay ng i Hoa ng nghi p c a ng i Hoa đã đem v cho ườ ở Ch L n. S đ c quy n th ự ộ ợ ớ ề ươ ệ ủ ườ ề
i to l n. h món l ọ ợ ớ
Do đó trong các ch tr ng v cu c Minh Tân, Tr n Chánh Chi u đ c bi ủ ươ ế ề ặ ầ ộ ệ t
khuy n khích ng i Vi t tích c c tham gia vào công cu c buôn bán. ế ườ ệ ự ộ
Hùn v n m công ty ố ở
11
Nh m t th qu ng cáo mi n phí. Cũng v i ph ứ ả ư ộ ễ ớ ươ ọ ố ng th c ch y u là kêu g i v n ủ ế ứ
các ch đ u m i, các trung tâm dân c . Hai ngành c ph n đ thành l p các ti m buôn ổ ể ệ ầ ậ ở ợ ầ ư ố
kinh doanh đ c quan tâm hàng đ u đó là lúa g o và bách hoá, c xu t và nh p kh u. Và ượ ả ấ ầ ạ ậ ẩ
đây là m t trong nh ng ch tr ng Minh Tân đem l i k t qu c th h n c . Theo tài ủ ươ ữ ộ ạ ế ả ụ ể ơ ả
li u mà chúng tôi có đ c, đã có h n ch c c s kinh doanh l n c a ng i Vi ệ ượ ụ ơ ở ớ ủ ơ ườ ệ ờ t ra đ i
kh p Nam kỳ, t ắ ừ Biên Hoà, Ch L n, Tân An, M Tho, B n Tre, Ch G o, Sa Đéc, ỹ ợ ạ ợ ớ ế
R ch Giá.. ạ
T o ngu n nhân l c m i ớ ự ồ ạ
Đ chu n b nhân l c dài lâu cho cu c Minh Tân, ông Tr n Chánh Chi u cùng ự ể ế ầ ẩ ộ ị
t quan tâm đ n vi c đào t o th h k t c. nh ng đ ng s c a ông đ c bi ự ủ ữ ặ ồ ệ ế ệ ế ụ Ở ạ ộ ho t đ ng ế ệ ạ
này, m t m t ông công khai hô hào khuy n h c, m mang tr ế ặ ộ ọ ở ườ ạ ng l p, khuy n khích d y ế ớ
ngh thông qua t ch c đ đ a con em ng ề ờ LTTV, m t khác ông bí m t v n đ ng t ậ ậ ặ ộ ổ ứ ể ư ườ i
Vi t ra du h c n c ngoài nh m m u s lâu dài. ệ ọ ướ ư ự ằ
Cùng v i Nam Kỳ Minh Tân công ngh , v a m x ệ ừ ở ưở ớ ệ ng s n xu t k t h p vi c ấ ế ợ ả
ề đào t o d y ngh , ta còn th y trong các ho t đ ng c a phong trào Minh Tân có nhi u ạ ộ ủ ề ạ ạ ấ
hình th c t ng tr : 7 gi đ n 10 gi ứ ươ ợ “B n quán tính m n th y chi u chi u t ướ ề ừ ề ầ ổ ờ ế ờ ạ d y
cách làm s sách buôn bán t i Nam Trung khách s n. H c phí ph i đóng tr ổ ạ ạ ả ọ ướ ồ c là 4 đ ng
(LTTV s 19). m i tháng, ai mu n h c thì ghi tên”. ố ọ ỗ ố
Còn đây là nh ng l i nh n g i đ n các quan l i ng i Vi t v a đ c chánh ữ ờ ở ế ắ ạ ườ ệ ừ ượ
quy n th c dân b nhi m: “Xin các quan d y các làng ph i lo l p m i làng m t tr ự ề ệ ổ ộ ườ ng ạ ả ậ ỗ
h c, d y dân con trai, con gái bi ọ ạ ế t ch , bi ữ t l ế ễ ỷ nghi (…); l p các cu c c p c u thu , ộ ấ ứ ậ
ho đ o t c; kêu An Nam th c d y tranh quy n l i, gi c nhà giàu hùn hi p buôn bán lúa ả ạ ặ ứ ậ ề ợ ụ ệ
g o, mua tàu đ a khách và các vi c khác ạ ư ệ
2. Đ o đ c kinh doanh này nay ạ ứ
Đ o đ c kinh doanh là khái ni m t l ứ ệ ạ ưở ng nh r t xa x nh ng th c t ỉ ư ấ ự ế ạ ấ ờ i r t đ i ư
th ng. M t doanh nghi p có đ o đ c kinh doanh là m t doanh nghi p không ki m l ườ ứ ệ ệ ế ạ ộ ộ ờ i
t ng b ng s l a d i khách hàng, b ng s h y ho i môi tr ằ ự ừ ố ự ủ ằ ạ ườ ng, hay b ng s bóc l ằ ự ộ ườ i
ng r t d b phát hi n b i ng i dân và các c quan lao đ ng… S h y ho i môi tr ự ủ ạ ộ ườ ấ ễ ị ệ ở ườ ơ
ch c năng. S bóc l t ng i lao đ ng cũng d b phanh phui và ph n ng b i công đoàn ự ứ ộ ườ ả ứ ễ ị ộ ở
và chính ng i lao đ ng. Tuy nhiên, hành vi l a d i khách hàng l i th ng đ c doanh ườ ừ ố ộ ạ ườ ượ
12
nghi p th c hi n m t cách h t s c tinh vi và đ c che đ y thông qua nhi u ph ế ứ ự ệ ệ ộ ượ ề ậ ươ ng
ti n hi n đ i mà khách hàng r t khó nh n bi t, ho c d u có nh n bi ệ ệ ậ ạ ấ ế ặ ẫ ậ ế ộ t thì cũng đã mu n
vì đã l m t ti n, không th đòi l c. ỡ ấ ề ể i đ ạ ượ
ụ ụ N u nh chuy n l a d i trong các ho t đ ng kinh doanh s n ph m, d ch v ph c ạ ộ ệ ừ ố ư ế ả ẩ ị
v tiêu dùng đáng b lên án thì hành vi l a d i trong kinh doanh giáo d c và đào t o càng ụ ừ ố ụ ạ ị
là đi u không th ch p nh n đ c. Hi n có nhi u c s chiêu sinh, m l p đào t o v ể ấ ề ậ ượ ề ơ ở ở ớ ệ ạ ề
ờ ủ ạ qu n lý, trong đó có ch đ Văn hóa doanh nghi p – m t ph n không tách r i c a đ o ủ ề ệ ầ ả ộ
ng nhiên, ai cũng nghĩ, m t doanh nghi p đã đi d y cho ng đ c kinh doanh. L đ ứ ẽ ươ ệ ạ ộ ườ i
khác làm văn hóa doanh nghi p thì không lý nào doanh nghi p đó l i không xây d ng cho ệ ệ ạ ự
mình văn hóa tr c. Và khi đã có văn hóa doanh nghi p r i, v n đ đ o đ c kinh doanh ướ ệ ồ ề ạ ứ ấ
c đ t lên hàng đ u. Th nh ng, th c t h n s đ ẳ ẽ ượ ự ế ư ế ặ ầ ề không ph i lúc nào cũng nh nhi u ư ả
ng ng. i v n t ườ ẫ ưở
Th ng hi u trong n n kinh t ng: Theo c ch c nh tranh c a th ươ ệ ề th tr ế ị ườ ế ạ ủ ơ ị
tr ng t do, trong b t c ngành hàng nào, t hàng tiêu dùng nhanh, hàng đi n máy, ườ ự ấ ứ ừ ệ
ngành qu n áo th i trang hay các ngành d ch v ,… các th ụ ầ ờ ị ươ ạ ng hi u luôn xu t hi n, c nh ệ ệ ấ
tranh và t n t i trong nh ng phân khúc giá khác nhau. ồ ạ ữ
L y ví d t i th tr ng Vi ụ ạ ấ ị ườ ệ ắ t Nam. Trong ngành d u g i, giá bán c a Sunsilk đ t ộ ủ ầ
g n g p 3 l n giá bán c a d u g i đ u M H o. Trong ngành đi n máy, giá bán c a tivi ỹ ả ầ ủ ầ ộ ầ ủ ệ ấ ầ
ả Sony đ t g p đ i so v i giá c a nhãn hi u n i đ a Darling. Trong ngành d ch v qu ng ắ ấ ộ ị ụ ủ ệ ộ ớ ị
cáo hay trong d ch v v lu t, giá d ch v c a các hãng n c ngoài đ t h n t ụ ề ậ ụ ủ ị ị ướ ắ ơ ừ 3 đ n 10 ế
t Nam. l n so v i giá c a các công ty c a Vi ầ ủ ủ ớ ệ
Tuy có m c chênh l ch giá r t l n gi a các th ng hi u ấ ớ ứ ữ ệ ươ ệ ở ớ phân khúc th p so v i ấ
phân khúc cao c p, nh ng càng ngày, ch t l ư ấ ượ ấ ng s n ph m (hay d ch v ) gi a các phân ị ụ ữ ả ẩ
khúc càng b t khác bi t. Ngày nay, n u b nhãn hi u đi và cho ng i khách hàng dùng ớ ệ ế ệ ỏ ườ
th , nhi u lo i s n ph m và d ch v có giá r t chênh nhau nh ng l ạ ả ử ụ ữ ề ấ ẩ ị ạ ầ ạ i h u nh không t o ư
ra s khác bi t. ự ệ
Trên th c t ự ế ạ các t p đoàn đa qu c gia đã chuy n khâu s n xu t c a nhi u lo i ấ ủ ể ề ả ậ ố
s n ph m và các ngành d ch v sang các n ả ụ ẩ ị ướ c đang phát tri n, n i mà giá nhân công r ơ ể ẻ
i th tr h n t ơ ạ ị ườ ng tiêu th nhi u l n. ụ ề ầ
13
Chuy n gì đã x y ra khi m c chênh l ch giá không th hi n các ích l ể ệ ở ứ ệ ệ ả ợ ủ ả i c a s n
i sao ng i ta ph i b thêm nh ng kho n ti n l n đ đ ph m hay c a d ch v ? Và t ủ ị ụ ẩ ạ ườ ề ớ ả ỏ ể ượ c ữ ả
s d ng th ử ụ ươ ng hi u mà h yêu thích? ọ ệ
V n đ v l ấ ề ề ợ i nhu n và đ o đ c kinh doanh? ạ ứ ậ
Hi n nay b t c nhà kinh doanh nào cũng đ u mu n nâng giá c a s n ph m, hay ủ ả ấ ứ ệ ề ẩ ố
t. Khi m t s n ph m có giá cao, rõ ràng kh năng mang c a d ch v lên càng cao càng t ủ ị ụ ố ộ ả ẩ ả
l i l ạ ợ i nhu n s tăng lên đáng k , mà công s c và th i gian và chi phí kinh doanh s ứ ẽ ể ậ ờ ẽ
giám xu ng. Còn gì b ng khi mà m t chai bia Heineken có giá bán g n g p 3 l n chai bia ầ ấ ầ ằ ố ộ
Sài Gòn (trên th c t m c l i nhu n s chênh nhau đ n c ch c l n). T i sao m t đôi ự ế ứ ợ ả ụ ầ ậ ẽ ế ạ ộ
giày th thao Nike đ c s n xu t t i Vi t Nam có giá xu t x ng ch a t i 15 Đô-la M ể ượ ả ấ ạ ệ ấ ưở ư ớ ỹ
l ạ i có giá bán g n 200 Đô-la M ? ỹ ầ
Trong bài vi ế t này, sau khi nói v trách nhi m xã h i trong đi u ki n kinh t ệ ề ề ệ ộ ế ị th
tr t p trung lu n gi i v n đ xây ườ ng và trách nhi m xã h i c a doanh nghi p, tác gi ộ ủ ệ ệ ả ậ ậ ả ấ ề
Vi d ng xã h i dân s và trách nhi m xã h i c a doanh nghi p ự ộ ủ ệ ở ệ ự ệ ộ ố ả t Nam trong b i c nh
ng. Theo tác gi Vi t Nam đã đ phát tri n kinh t ể th tr ế ị ườ ả trách nhi m xã h i ệ ộ ở ệ ượ ậ c nh n
th c và b ứ ướ c đ u đ ầ ượ ớ c th c hi n và đó chính là c s đ chúng ta tin r ng, cùng v i ơ ở ể ự ệ ằ
quá trình phát tri n đ t n ấ ướ ể c, trách nhi m đó s đ ệ ẽ ượ ệ c đ cao cùng v i s hoàn thi n ớ ự ề
c, th ch kinh t c a khung pháp lu t, b máy nhà n ủ ậ ộ ướ ể ế th tr ế ị ườ ể ế ủ ng và các th ch c a
xã h i dân s . ự ộ
a. Trách nhi m xã h i trong đi u ki n kinh t
ộ
ề
ệ
ệ
th tr ế ị ườ
ộ ng và trách nhi m xã h i
ệ
c a doanh nghi p ệ ủ
H i th o c a chúng ta di n ra trong khi cu c kh ng ho ng kinh t ả ủ ủ ễ ả ộ ộ ế toàn c u ngày ầ
càng lan r ng và tr nên nghiêm tr ng h n. Nhân lo i đang đ ng tr c nh ng nguy c ứ ạ ộ ở ọ ơ ướ ữ ơ
ng, kh ng ho ng l l n v kh ng ho ng năng l ớ ề ủ ả ượ ủ ả ươ ệ ứ ng th c, trái đ t m lên do hi u ng ấ ấ ự
ng này có nhi u nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân v khí th i. T t c các hi n t ấ ả ệ ượ ả ề ề
trách nhi m xã h i c a chính ph , c a doanh nghi p, c a ng ộ ủ ủ ủ ủ ệ ệ ườ ự i dân và xã h i dân s . ộ
Cu c kh ng ho ng toàn c u kh i đ u t n c M và nhanh chóng lan r ng ra các n ở ầ ừ ướ ủ ả ầ ộ ộ ỹ ướ c
khác trên th gi kh ng ho ng tài chính - ti n t lan sang kh ng ho ng “n n kinh t i, t ế ớ ừ ủ ề ệ ả ủ ề ả ế
th c” (real economy), d n đ n kh ng ho ng vi c làm và kh ng ho ng xã h i. m t s ộ Ở ộ ố ự ủ ủ ế ệ ả ả ẫ
Băng Đ o (iceland). Câu h i đ n ướ c đã và s di n ra kh ng ho ng chính tr nh ủ ẽ ễ ư ở ả ị ỏ ượ c ả
14
ng hi n nay v i các bi n th c a nó t kinh t đ t ra là, h th ng kinh t ệ ố ặ th tr ế ị ườ ể ủ ệ ế ớ ừ ế ị th
tr ng tân t do (Neoliberalism) ườ ự ở Hoa Kỳ đ n n n kinh t ế ề th tr ế ị ườ ng xã h i (Social ộ
market economy) nh phúc l i xã h i (wealthfare economy) nh ư ở ứ Đ c, n n kinh t ề ế ợ ư ở ộ
B c Âu, trách nhi m c a nhà n ng và doanh nhân, trách ủ ệ ắ ướ c, trách nhi m c a th tr ệ ị ườ ủ
nhi m và quy n giám sát c a ng ủ ệ ề ườ ả i dân có nh ng thi u sót gì đ d n đ n m t th m ể ẫ ữ ế ế ộ
ho nh v y. M i đây, v s a nhi m đ c melamine c a công ty Tam L c (San Lu) ư ậ ụ ữ ủ ễ ạ ớ ộ ộ ở
Trung Qu c đã gây ra bi t bao đau kh cho các gia đình, tr nh thì trách nhi m c a nhà ố ế ủ ẻ ệ ổ ỏ
n ướ ấ c, c a doanh nghi p nh th nào. Trách nhi m (responsibility) là m t khái ni m r t ư ế ủ ệ ệ ệ ộ
c nhi u khoa h c cùng nghiên c u. Lu t h c xác đ nh các khái ni m trách r ng và đ ộ ượ ậ ọ ứ ề ệ ọ ị
ự nhi m khác nhau, nh trách nhi m hành chính, trách nhi m dân s , trách nhi m hình s , ư ự ệ ệ ệ ệ
trách nhi m kinh t ệ ế ể trách nhi m tài chính và trách nhi m cá nhân, trách nhi m t p th , ệ ệ ệ ậ
v.v., kèm theo đó là nh ng quy đ nh ch t ch v trách nhi m b i th ị ẽ ề ữ ệ ặ ồ ườ ạ ng, các m c ph t ứ
cao th p khác nhau n u vi ph m. ế ấ ạ
ứ Xã h i h c coi trách nhi m xã h i nh m t s cam k t v tinh th n, đ o đ c, ư ộ ự ế ề ộ ọ ệ ầ ạ ộ
văn hoá đ i v i gia đình, c ng đ ng đ a ph ng và toàn xã h i, nhân viên, môi tr ng. ố ớ ộ ồ ị ươ ộ ườ
ng, m i cá nhân và doanh nghi p đ u hành x sao cho có l Trong n n kinh t ề th tr ế ị ườ ử ệ ề ọ ợ i
nh t cho mình trong khuôn kh pháp lu t cho phép. Kinh t ng đ c mô t trong ậ ấ ổ th tr ế ị ườ ượ ả
T b n c a C.Mác không có trách nhi m xã h i, đó ng i ch t ư ả ủ ộ ở ệ ườ i ta th y ng ấ ườ ủ ư ả b n
đ c mô t t tàn b o, mù quáng, m t nhân tính, vô văn hoá đ n ki ượ ả là m t k bóc l ộ ẻ ộ ế ạ ấ ệ ứ t s c
ng i lao đ ng nh m t i đa hoá l i nhu n ng n h n. S mô t chính xác đó đã giúp ườ ằ ộ ố ợ ự ậ ắ ạ ả
kinh t ng t hoàn thi n trong quá trình đ u tranh c a nhân dân cùng v i ti n b th tr ế ị ườ ự ớ ế ủ ệ ấ ộ
trong nh n th c c a khoa h c kinh t h c v thông tin đã ch ứ ủ ậ ọ ế . (Ch ng h n nh kinh t ạ ư ẳ ế ọ ề ỉ
rõ b n ch t c a s l a đ o là b t đ i x ng thông tin, gi ấ ủ ự ừ ả ấ ố ứ ả ả ạ i pháp là công khai, minh b ch,
ừ ả giám sát nh m gi m b t s b t đ i x ng thông tin đó ch không ph i gán ghép l a đ o ớ ự ấ ố ứ ứ ả ằ ả
nh m t b n ch t c a kinh t ng). Kinh t k ho ch hoá t p trung d i ch đ ư ộ ả ấ ủ th tr ế ị ườ ế ế ạ ậ ướ ế ộ
toàn tr m t đ ng đã không đem l i gi i pháp th c ch t và b n v ng cho tăng tr ng, ị ộ ả ạ ả ự ữ ề ấ ưở
không đem l i lao đ ng, không phát huy s c sáng t o, sáng ạ ệ ố i h th ng đ ng l c cho ng ộ ự ườ ứ ạ ộ
ki n c a m i m t cá nhân, nên nó đã không v t qua đ ế ủ ỗ ộ ượ ượ c th thách c a l ch s . Trong ủ ị ử ử
m t ch đ nh v y, khái ni m trách nhi m xã h i ch thu c v nh ng ng ế ộ ư ậ ộ ề ữ ệ ệ ộ ộ ỉ ườ ề i có quy n
quy t đ nh, ng i dân ch bi t tuân th các quy đ nh và đ c th h ng trong ph n h ế ị ườ ỉ ế ủ ị ượ ụ ưở ầ ọ
15
đ c cho phép. Các hi n t ng lãng phí tài nguyên, ô nhi m môi tr ng, ém nh m các ượ ệ ượ ễ ườ ẹ
ề tai ho là nh ng ví d v thi u trách nhi m xã h i trong quá trình quy t đ nh và đi u ụ ề ế ị ữ ế ệ ạ ộ
theo mô hình này. Kinh t ng ngày nay đã hình thành m t h hành n n kinh t ề ế th tr ế ị ườ ộ ệ
th ng các quy đ nh pháp lu t chi ti ị ậ ố ế ả t nh m ch đ nh hành vi c a các bên tham gia và b o ủ ế ị ằ
i ích c a c ng đ ng, c a xã h i. Các quy đ nh đó đã gi m b t đáng k nh ng hành v l ệ ợ ể ữ ủ ộ ủ ả ồ ộ ớ ị
vi vô trách nhi m m t cách thái quá c a nh ng ng i có quy n l c trong h th ng chính ủ ữ ệ ộ ườ ề ự ệ ố
tr và doanh nghi p. Chính tr gia không đ c lòng dân s b h th ng b u c dân ch ệ ị ị ượ ẽ ị ệ ố ầ ử ủ
thay th (nh vi c b u c t ng th ng Obama thay th t ng th ng Bush v a qua). Doanh ư ệ ầ ử ổ ế ổ ừ ế ố ố
nhân hành x t l ử ư ợ ệ i, thi u hi u qu , thi u trách nhi m s b thay th khi doanh nghi p ệ ẽ ị ế ệ ế ế ả
thua l hay phá s n. ỗ ả
ờ ủ Song, cu c kh ng ho ng tài chính hi n nay đã cho th y mô hình hi n th i c a ủ ệ ệ ấ ả ộ
kinh t ng và vai trò c a nhà n c không nh ng không hoàn h o mà còn có th tr ế ị ườ ủ ướ ữ ả
nh ng khi m khuy t nghiêm tr ng, r t c n đ c phát hi n và ch nh s a. Vi c đóng gói ấ ầ ữ ế ế ọ ượ ử ệ ệ ỉ
ẩ (packaging) nh ng món n hay th ch p (debt and mortgages) thành nh ng s n ph m ữ ữ ế ấ ả ợ
phái sinh điên lo n (derivates) đem bán trên th tr ị ườ ạ ầ ng ch ng khoán, vi c n i l ng tr n ớ ỏ ứ ệ
tín d ng đ đ y vi c xây nhà và tiêu dùng lên cao, vi c đ ng loã gi a các công ty đánh ể ẩ ụ ữ ệ ệ ồ
giá và x p h ng (rating company) v i ngân hàng đ c x p h ng (nh Lehman Brothers), ế ạ ớ ượ ế ư ạ
che d u và l a d i khách hàng, vi c cho phép lòng tham vô h n đ c a nh ng ng ừ ố ộ ủ ữ ệ ạ ấ ườ i
đi u hành h th ng tài chính ngân hàng hoành hành, v. v. đ u c n ph i đi u ch nh và ệ ố ề ề ề ầ ả ỉ
ắ xem xét trách nhi m c a t ng bên tham gia và có quy đ nh pháp lu t ch t ch đ kh c ủ ừ ẽ ể ệ ậ ặ ị
ph c. ụ
Trách nhi m xã h i c a doanh nghi p (Corporate Social Responsibility CSR) có ộ ủ ệ ệ
th đ ể ượ ợ c đ nh nghĩa ng n g n nh m t s cam k t c a công ty trong ng x phù h p ư ộ ự ế ủ ứ ử ắ ọ ị
i ích c a xã h i trong các ho t đ ng liên quan đ n l i ích c a khách hàng, nhà cung v i l ớ ợ ạ ộ ế ợ ủ ộ ủ
ng, nhân viên, c đông, c ng đ ng, môi tr ng. Theo đó, trách nhi m xã h i đ c coi ứ ổ ộ ồ ườ ộ ượ ệ
ạ là m t ph m trù c a đ o đ c kinh doanh (Business Ethics), có liên quan đ n m i ho t ủ ạ ứ ế ạ ộ ọ
th k th XXI, trong n n kinh t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p. ủ ộ ệ Ở ế ỷ ứ ề ế toàn c u hoá, ầ
i v các nguy c đ i v i môi tr ng s ng ngày càng cao thì các khi ý th c c a loài ng ứ ủ ườ ề ơ ố ớ ườ ố
đòi h i v trách nhi m xã h i cũng ngày càng tăng lên, nh đòi h i ph i ki m soát khí ỏ ề ư ệ ể ả ộ ỏ
ng ph , ki m soát m c đ khói b i trong các khu dân th i c a xe h i l u hành trên đ ơ ư ả ủ ườ ứ ộ ụ ể ố
16
c , v.v.. Nh v y, có th th y, ít nh t đã có b n nhóm đ i t ư ể ấ ư ậ ố ượ ấ ố ả ng mà doanh nghi p ph i ệ
ng sau đây: có trách nhi m trong ng x đ i v i các đ i t ứ ử ố ớ ố ượ ệ
- Th tr ng và ng ị ườ ườ i tiêu dùng, bao g m c nhà đ u t ồ ầ ư ả ứ , ngân hàng, nhà cung ng
và h p tác; ng i lao đ ng; c ng đ ng trong khu v c và trong xã h i trong n c và th ợ ườ ự ộ ộ ồ ộ ướ ế
gi i (nh v s a nhi m đ c melamine c a công ty Tam L c ớ ư ụ ữ ộ ở ủ ễ ộ Trung Qu c);môi tr ố ườ ng
s ng.ố
Đ i v i th tr ng và ng i tiêu dùng, doanh nghi p ph i b o đ m ch “tín”, ố ớ ị ườ ườ ả ả ữ ệ ả
b o đ m ch t l ả ấ ượ ả ng s n ph m, d ch v , th c hi n đúng các tiêu chu n ch t l ệ ấ ượ ụ ự ẩ ả ẩ ị ủ ng c a
ớ s n ph m, d ch v , th c hi n các cam k t d ch v sau khi bán nh đã b o đ m v i ế ị ả ụ ự ụ ư ệ ả ả ẩ ị
t ch t khách hàng, không qu ng cáo quá s th t. Pháp lu t không th quy đ nh và ti ự ậ ể ậ ả ị ế ế ấ t
c các ho t đ ng c a doanh nghi p. Chính doanh nghi p ph i b o đ m th ả ạ ộ ả ả ủ ệ ệ ả ươ ệ ng hi u
c a mình b ng cách duy trì ch t l ủ ấ ượ ằ ng, tính n đ nh c a ch t l ị ấ ượ ủ ổ ng s n ph m, d ch v ẩ ả ị ụ
không v t ra kh i các quy đ nh c a pháp lu t. Trong kinh doanh, doanh nghi p có quan ượ ủ ệ ậ ỏ ị
ngân hàng, nhà cung h không ch v i khách hàng, mà còn quan h v i các nhà đ u t ệ ệ ớ ỉ ớ ầ ư
ng các s n ph m, d ch v tr giúp, các vi n khoa h c, tr ng đ i h c th c hi n các ứ ụ ợ ệ ả ẩ ọ ị ườ ạ ọ ự ệ
t k , v.v.. Trong t t c các m i quan h đó, doanh d ch v nghiên c u, gi ng d y, thi ứ ị ụ ả ạ ế ế ấ ả ệ ố
nghi p không ch th c hi n đúng các cam k t theo Lu t Dân s , Lu t H p đ ng, mà còn ế ỉ ự ự ệ ệ ậ ậ ợ ồ
ph i t b tham v ng làm “giàu nhanh” m t cách b t chính b ng cách l a đ o khách ả ừ ỏ ừ ấ ằ ả ọ ộ
hàng và đ i tác. Vi c làm giàu c a doanh nghi p không nh ng ph i phù h p v i pháp ủ ữ ệ ệ ả ố ợ ớ
lu t, mà còn ph i b o đ m và tôn tr ng l ả ả ậ ả ọ ợ i ích chính đáng và h p pháp c a khách hàng ợ ủ
và đ i tác. Nh v y, cách làm giàu “ch p d t” là hoàn toàn xa l ụ ậ ư ậ ố ạ ớ ộ v i trách nhi m xã h i. ệ
Không th ch trông đ i vào s t i tiêu ự ự ể ợ ỉ nguy n hay kêu g i đ o đ c, lu t pháp, ng ọ ạ ứ ệ ậ ườ
ừ ả dùng, xã h i ph i phát hi n, ngăn ch n và tr ng ph t các hành đ ng gian trá, l a đ o, ừ ệ ặ ạ ả ộ ộ
đ ng th i khuy n khích, ng h các doanh nghi p làm ăn chính đáng. ồ ủ ế ệ ờ ộ
i lao đ ng, doanh nghi p ph i coi ng Đ i v i ng ố ớ ườ ệ ả ộ ườ ả ớ i lao đ ng là tài s n l n ộ
nh t c a mình, chăm lo cu c s ng v t ch t và tinh th n cho ng ộ ố ấ ủ ậ ấ ầ ườ ả i lao đ ng, b o đ m ả ộ
cho ng i lao đ ng không ch tái s n xu t s c lao đ ng, mà còn đ c nâng cao trình đ ườ ấ ứ ả ộ ộ ỉ ượ ộ
chuyên môn, chăm lo s c kho cho ng i lao đ ng. V phía ng ứ ẻ ườ ề ộ ườ ả i lao đ ng cũng ph i ộ
tôn tr ng các cam k t trong h p đ ng lao đ ng, làm vi c t ợ ệ ạ ế ọ ồ ộ ớ i doanh nghi p phù h p v i ệ ợ
nh ng cam k t khi đ ng, nâng cao trình đ . Lu t pháp ph i b o đ m s cân ữ ế c b i d ượ ồ ưỡ ả ả ự ậ ả ộ
17
i ích gi a ng i s d ng lao đ ng và ng i lao đ ng, gi a hai bên ph i th b ng l ằ ợ ữ ườ ử ụ ộ ườ ữ ả ộ ườ ng
t hay xuyên trao đ i thông tin đ thông c m l n nhau, tránh s hi u l m không c n thi ẫ ự ể ầ ể ầ ả ổ ế
s u đãi thái quá cho m t bên. ự ư ộ
ng vì l Doanh nghi p cũng c n ph i tôn tr ng và b o v môi tr ả ệ ệ ả ầ ọ ườ ợ i ích c a các ủ
th h mai sau. Trên th gi i hi n nay đã có r t nhi u tiêu chu n, đ nh m c quy đ nh ế ệ ế ớ ứ ề ệ ấ ẩ ị ị
ch đ h ch toán xã h i (social accounting), ki m toán xã h i (social auditing) và báo cáo ế ộ ạ ể ộ ộ
cho xã h i (social reporting) bi c nh p kh u đã ộ ế ế t k t qu th c hi n. Hi n nay, các n ệ ả ự ệ ướ ậ ẩ
đòi h i doanh nghi p xu t kh u t các n c đang phát tri n nh Vi t Nam ph i tuân ẩ ừ ệ ấ ỏ ướ ư ể ệ ả
th hàng lo t quy đ nh (guidelines) hay tiêu chu n (standards), nh SA 8000, AA1000, ủ ư ẩ ạ ị
ISO 14000, v.v.. Vì l i ích kinh doanh, doanh nghi p ph i b o đ m s tuân th các quy ợ ả ả ự ủ ệ ả
c đòi h i đ có th ti p t c duy trì quan h kinh doanh. đ nh đ ị ượ ể ế ụ ỏ ể ệ
V n đ đây là có th trông c y đ n đâu vào s t ề ở ấ ự ự ế ể ậ ệ nguy n c a doanh nghi p, ệ ủ
n u thi u khung pháp lu t, thi u ch tài và s giám sát c n thi ế ế ự ế ế ầ ậ ế ủ ự t c a xã h i dân s và ộ
công chúng. Kinh nghi m cho th y, mãnh l c c a l i nhu n có th làm cho doanh nhân ự ủ ợ ệ ấ ể ậ
tr nên mù quáng, vô trách nhi m b ng cách che d u các hành vi ph m pháp c a mình và ủ ệ ạ ấ ằ ở
nguy n c a doanh nghi p là r t m ng manh. Ngay c sau khi ph i c u c u chính s t ự ự ả ầ ứ ệ ủ ệ ả ấ ỏ
i dân, h v n chia nhau c 18 t ph tr giúp b ng ti n đóng thu c a ng ề ủ ợ ế ủ ằ ườ ọ ẫ ả ỷ ề USD ti n
th ng (CNN, ngày 30.1.2009) làm cho t ng th ng Obama ph i th t lên là “đáng h ưở ả ổ ố ố ổ
th n”; song v n đ không ph i là qu m ng, mà là làm cho h có trách nhi m h n và ở ắ ẹ ề ệ ấ ả ọ ơ
ngăn ch n nh ng hành vi nh v y trong t ng lai. Nh v y, có th th y vai trò then ư ậ ữ ặ ươ ể ấ ư ậ
ch t c a h th ng lu t pháp, các tiêu chu n v đ o đ c đ ố ủ ệ ố ề ạ ứ ượ ẩ ậ ẩ c quy đ nh thành tiêu chu n ị
pháp lu t đ th c hi n trách nhi m xã h i c a cá nhân và doanh nghi p nh m ch ng ộ ủ ậ ể ự ế ự ệ ệ ệ ằ
lòng tham và ki m soát các hành vi làm giàu vô đ o đ c, gây nguy h i cho c ng đ ng. ạ ứ ể ạ ộ ồ
Bên c nh vai trò c a nhà n ủ ạ ướ ộ c, rõ ràng là c n ph i có vai trò b sung c a xã h i ủ ầ ả ổ
dân s nh m phát huy các m t tích c c c a nhà n c, đ ng th i b sung cho nhà n ự ằ ự ủ ặ ướ ờ ổ ồ ướ c,
giám sát và h n ch các hành vi t i, l m d ng ch c quy n c a nhà n l c. ế ạ ư ợ ạ ề ủ ụ ứ ướ
b. Kinh t ng, xã h i dân s và trách nhi m xã h i Vi t Nam ộ ở ệ ệ
k ho ch hoá t p trung, trong đó nhà n c có vai th tr ế ị ườ Chuy n đ i t ể ổ ừ ự ộ mô hình kinh t ế ế ạ ậ ướ
trò tuy t đ i trong m i ho t đ ng c a đ i s ng xã h i, sang kinh t ệ ố ạ ộ ờ ố ủ ọ ộ th tr ế ị ườ ng đ nh ị
18
ng xã h i ch nghĩa, Vi t Nam đang t ng b c hình thành các t h ướ ủ ộ ệ ừ ướ ổ ứ ủ ộ ch c c a xã h i
ch c xã h i đông đ o c a Vi t Nam đ dân s . Các t ự ổ ứ ả ủ ộ ệ ượ ạ c hình thành và có thói quen ho t
ch huy tr c đây đang t ng b c thay đ i đ ho t đ ng có đ ng theo mô hình kinh t ộ ế ỉ ướ ừ ướ ổ ể ạ ộ
hi u qu h n trong kinh t ng. Các t ch c đó đang t ng b c chuy n sang cách ả ơ ệ th tr ế ị ườ ổ ứ ừ ướ ể
ch u trách nhi m, ph n ng k p th i tr ho t đ ng t ạ ộ ự ị ả ứ ờ ướ ệ ị c các bi n đ ng c a kinh t ộ ủ ế ế ị th
tr ng, nh ô nhi m môi tr ng, đình công, v.v.. Hi n nay, Vi ườ ư ễ ườ ệ ệ t Nam ch a có Lu t v ư ậ ề
các h i, khái ni m xã h i dân s ch a đ c chính th c ch p nh n, các c quan nhà ư ự ệ ộ ộ ượ ứ ấ ậ ơ
ng ngày càng l n các công vi c và b quá t n ướ c đang đ m nh n m t kh i l ậ ố ượ ả ộ ệ ớ ị ả i. B máy ộ
nhà n c ngày càng đ ướ ượ ư c m r ng h n; m c dù đã có s kêu g i gi m biên ch , nh ng ự ở ộ ế ặ ả ơ ọ
c p xã hi n nay v n đ ấ ệ ẫ ượ c giao (theo th ng kê ch a đ y đ ) đ n 320 vi c (t ư ầ ủ ế ệ ố ừ ấ ố c m đ t
pháo đ n h n ch sinh con th ba, xoá đói gi m nghèo, đăng ký h kh u đ n chu n b ứ ế ế ế ả ẩ ẩ ạ ộ ị
ế h s đ trình c p huy n c p s đ s h u đ t đai, v.v.) v i b máy đ y đ lên đ n ồ ơ ể ấ ổ ỏ ở ữ ớ ộ ủ ệ ấ ầ ấ
i. B máy nhà n c không th th c hi n có hi u qu các nhi m v , nh h n 100 ng ơ ườ ộ ướ ể ự ụ ệ ệ ệ ả ư
ng d ch v massage, c t tóc, v.v.. b o đ m ch t l ả ấ ượ ả ng an toàn th c ph m, ch t l ự ấ ượ ẩ ụ ắ ị
c đ i m i và xây d ng l i m t cách sâu r ng, t H th ng lu t pháp đã đ ậ ệ ố ượ ổ ự ớ ạ ộ ộ ừ ế Hi n
pháp đ n h th ng lu t, ngh đ nh song còn thi u đ ng b , gi a các lu t đ ệ ố ậ ượ ữ ế ế ậ ồ ộ ị ị c chu n b ẩ ị
b i các B khác nhau, đ ở ộ ượ ồ c ban hành vào nh ng th i đi m khác nhau còn không ít ch ng ữ ể ờ
ớ chéo, mâu thu n v i nhau. Vi c th c thi lu t pháp còn có nhi u v n đ ph i đ i m i, ậ ả ổ ự ệ ề ề ấ ẫ ớ
kho ng cách gi a lu t trên văn b n và lu t trong th c t còn l n. ự ế ữ ả ậ ả ậ ớ
Do c ch Đ ng lãnh đ o, Nhà n c qu n lý còn ch a đ c th ch hoá đ y đ ơ ế ả ạ ướ ư ượ ả ể ế ầ ủ
và c th , c quan đ ng có quy n quy t đ nh cao nh t, trong khi Nhà n ụ ể ơ ế ị ề ấ ả ướ ụ ể c, c th là
Chính ph ch u trách nhi m tr c pháp lu t và Qu c h i v vi c t ch c th c hi n làm ủ ị ệ ướ ố ộ ề ệ ổ ứ ự ệ ậ
cho quá trình quy t đ nh và t ch c th c hi n khá ph c t p, nh s đ sau đây cho th y. ế ị ổ ứ ư ơ ồ ứ ạ ự ệ ấ
H qu là hi u l c c a pháp lu t ch a cao, trách nhi m c a doanh nghi p trong ệ ự ủ ư ủ ệ ệ ệ ậ ả
th c thi pháp lu t ch a cao. Đã xu t hi n nhi u v vi c gây b c xúc trong d lu n, nh ề ụ ệ ư ậ ự ư ứ ệ ấ ậ ư
c x lý nghiêm minh; có v công ty Vedan làm ô nhi m sông Th V i nh ng không đ ụ ị ả ư ễ ượ ử
i b n B ch u trách nhi m v ch t l t ớ ố ấ ượ ệ ề ộ ị ể ng th c ph m (B Nông nghi p và Phát tri n ự ệ ẩ ộ
nông thôn, B Công th ộ ươ ệ ng, B Khoa h c và Công ngh , B Y t ), nh ng trách nhi m ệ ộ ư ế ộ ọ
ch a rõ ràng và tình tr ng v sinh an toàn th c ph m còn nhi u thi u sót kéo dài. ư ự ệ ề ế ẩ ạ
19
V các doanh nghi p tham gia th tr ị ườ ệ ề ệ ng, bên c nh kho ng 350.000 doanh nghi p ả ạ
ỏ có đăng ký có đ n 3 tri u h kinh doanh gia đình, 5 tri u h nông dân có quy mô r t nh . ệ ế ệ ấ ộ ộ
Nhi u doanh nghi p ch a có th ng hi u, ch a đăng ký ch t l ư ề ệ ươ ấ ượ ư ệ ng s n ph m, s nông ẩ ả ố
c s n xu t theo quy trình hi n đ i (GAP Good Agricultural Practice), có đăng ký s n đ ả ượ ả ệ ạ ấ
nhãn hi u vùng s n xu t, nh thanh long, xoài, cà phê, b ư ệ ả ấ ưở ề i, v. v. tuy đã tăng lên nhi u,
nh ng v n còn ít so v i t ng s n l ớ ổ ả ượ ư ẫ ng các s n ph m gieo tr ng và chăn nuôi. Vi c các ồ ệ ẩ ả
doanh nghi p l n nh Metro đã ký k t h p đ ng và h ệ ớ ế ợ ư ồ ướ ề ng d n s n xu t, thu mua nhi u ấ ẫ ả
ng đã đem l i nhi u ti n b trong cung ng nông m t hàng nông s n b o đ m ch t l ả ấ ượ ặ ả ả ạ ứ ế ề ộ
s n, k c cho xu t kh u. Trình đ hi u bi ả ộ ể ể ả ấ ẩ ế ề ậ ủ t v pháp lu t và tuân th pháp lu t c a ủ ậ
doanh nghi p nh còn nhi u h n ch , trách nhi m xã h i c a doanh nghi p l n đã đ ệ ớ ộ ủ ệ ế ệ ề ạ ỏ ượ c
i các doanh nghi p nh , các h gia đình và h nông đ cao và có nhi u ti n b , song t ề ề ế ộ ạ ệ ỏ ộ ộ
ạ dân, vi c tuân th lu t lao đ ng, các quy đ nh v sinh an toàn th c ph m còn nh u h n ị ủ ậ ự ề ệ ệ ẩ ộ
ch .ế
Các doanh nghi p l n, có th ng hi u, có nhãn hi u đăng ký, ho t đ ng trên lĩnh ệ ớ ươ ạ ộ ệ ệ
v c xu t kh u đ t trình đ v trách nhi m xã h i đ ự ộ ề ộ ượ ệ ấ ạ ẩ ậ c các nhà nh p kh u ch p nh n ậ ấ ẩ
đ c. Các doanh nghi p này th c hi n đ y đ nghiêm túc các tiêu chu n SA 8000, ISPO ượ ầ ủ ự ệ ệ ẩ
14000, b o đ m trình đ v sinh và an toàn th c ph m t t. Các doanh nghi p này đã có ộ ệ ự ẩ ả ả ố ệ
chi n l ế ượ ộ ả ề ả c dài h n đ th c hi n ngày càng đ y đ h n trách nhi m xã h i c v b o ể ự ủ ơ ệ ệ ầ ạ
ng khí th i v.v.. M t hi n t ng khá ph bi n Vi t Nam v môi tr ệ ườ ng, h n ch l ạ ế ượ ệ ượ ả ộ ổ ế ở ệ
là các doanh nghi p tích c c tham gia vào các ho t đ ng t thi n, nh giúp đ n n nhân ạ ộ ự ệ ừ ỡ ạ ư ệ
t, thiên tai hay tai n n, đóng góp vào Qu xoá đói gi m nghèo c a các t c a bão l ủ ụ ủ ả ạ ỹ ổ ứ ch c
qu n chúng khác nhau. Bên c nh m t tích c c c a s đóng góp, do thi u quy đ nh pháp ự ủ ự ế ặ ầ ạ ị
lu t ch t ch v vi c kh u tr s ti n đóng góp vào chi phí tr c thu , v.v., nên còn có ẽ ề ệ ừ ố ề ậ ấ ặ ướ ế
không ít ý ki n khác nhau v đ ng c lành m nh c a s đóng góp này và li u có th ủ ự ề ộ ệ ế ạ ơ ể
đ ng nh t s đóng góp v i trách nhi m xã h i hay không. Bên c nh ý ki n hoan nghênh, ộ ồ ấ ự ế ệ ạ ớ
có không ít ý ki n cho r ng, m t s doanh nghi p có đ ng c “đánh bóng hình nh” và ộ ố ế ệ ả ằ ộ ơ
có m c đích v l i. ụ ợ ụ
Hi n nay, Vi t Nam ch a có khung pháp lu t và h ng d n v vi c các doanh ệ ở ệ ư ậ ướ ề ệ ẫ
ộ ể ộ nghi p ph i có báo cáo v h ch toán xã h i, ki m toán xã h i và báo cáo xã h i đ c ng ề ạ ệ ể ả ộ ộ
t và giám sát. đ ng bi ồ ế
20
V lu t pháp ch đ nh các th ch kinh t ng, Vi ể ế ề ậ ế ị th tr ế ị ườ ệ ậ t Nam đã ban hành lu t
ạ C nh tranh, nh ng ch a có Lu t Ki m soát đ c quy n và vi c th c hi n Lu t C nh ư ự ư ể ề ệ ệ ậ ạ ậ ộ
tranh còn có nhi u h n ch . Các lu t pháp v k toán, ki m toán, các chu n m c đã ề ế ự ể ế ề ậ ẩ ạ
đ c ban hành, nh ng vi c th c hi n trong th c t còn nhi u h n ch . Vi t Nam đang ượ ự ế ư ự ệ ệ ế ề ạ ệ
ư chu n b Lu t v Quy n ti p c n thông tin, song ch a có lu t v Hi p h i và ch a ậ ề ậ ề ư ế ệ ề ậ ẩ ộ ị
chu n b Lu t v V n đ ng hành lanh. Thông tin kinh t ậ ề ậ ẩ ộ ị ế còn nhi u h n ch , nhi u s ạ ề ố ế ề
li u ch a đ c công b công khai và k p th i. Các ho t đ ng giám sát đ i v i ngân ư ệ ượ ạ ộ ố ớ ố ờ ị
hàng, th tr ng ch ng khoán, th tr ng b t đ ng s n còn s khai và c n đ c nhanh ị ườ ị ườ ứ ấ ộ ả ầ ơ ượ
chóng hoàn thi n.ệ
Các t ch c thu c xã h i dân s Vi t Nam đã đ c hình thành và ho t đ ng, có ổ ứ ự ộ ộ ệ ượ ạ ộ
đóng góp thi ng m i và Công nghi p Vi ế t th c, nh Phòng Th ư ự ươ ệ ạ ệ ộ t Nam, các Hi p h i ệ
tài chính, v. ngành ngh , nh D t may, Xu t kh u Thu s n, Hi p h i các nhà đ u t ẩ ư ệ ỷ ả ầ ư ệ ề ấ ộ
v… Nhi u t ch c đã t ch c t p hu n, h ề ổ ứ ổ ứ ậ ấ ướ ẩ ng d n, v n đ ng th c hi n các tiêu chu n ự ệ ậ ẫ ộ
và quy đ nh c a trách nhi m xã h i, nh t là đ i v i ng i tiêu dùng. ố ớ ủ ệ ấ ộ ị ườ i lao đ ng và ng ộ ườ
t, nên s đóng góp đó còn h n ch . B n thân các Song, do thi u c s pháp lý c n thi ơ ở ế ầ ế ế ả ự ạ
hi p h i đó còn c n ph i nâng cao tính chuyên nghi p và hi u qu thi ệ ệ ệ ả ầ ả ộ ế ố ớ t th c đ i v i ự
h i viên. ộ
Tóm l Vi t Nam đã đ c nh n th c và b ạ i, trách nhi m xã h i ệ ộ ở ệ ượ ứ ậ ướ c đ u đ ầ ượ c
th c hi n. Ch c ch n r ng, cùng v i quá trình phát tri n c a đ t n c, trách nhi m đó ể ủ ấ ướ ắ ằ ự ệ ắ ớ ệ
c, th s đ ẽ ượ ề c đ cao h n cùng v i s hoàn thi n c a khung pháp lu t, b máy nhà n ệ ủ ớ ự ậ ơ ộ ướ ể
ch kinh t ế th tr ế ị ườ ng và các th ch c a xã h i dân s ể ế ủ ộ ự
ư
Trong gi t s kinh t . Ng 3. Nhìn chung v đ o đ c kinh doanh x a và nay ế ử ề ạ ứ i s h c, ông thu c s ít vi ớ ử ọ ộ ố ế ườ ặ i nh ông, GS Đ ng ư
Phong - tác gi c a hàng ch c ngàn trang s kinh t ả ủ ụ ử ế ả VN, còn ít h n n a. Ông b o: ữ ơ
“N n kinh t mi n Nam tr c 1975 ph n vinh th t nh ng gi ch nó không t ề ế ề ướ ư ậ ồ t o ả ạ ở ỗ ự
nuôi n i nó”. Báo Ng ổ ườ i Đô Th xin gi ị ớ ặ i thi u cùng b n đ c bài ph ng v n GS Đ ng ệ ạ ấ ọ ỏ
Qu c dân Hà N i trong chuyên đ “Sài Gòn-TPHCM năm th Phong, thu c ĐH Kinh t ộ ế ề ố ộ ứ
33: Nh n đ nh b n s c, phát tri n ti m năng” ả ắ ề ể ậ ị
21
Ông m i tôi ăn c m tr a: "Có cá di c kho t ng và rau mu ng h c trò v a mang ư ế ờ ơ ươ ừ ọ ố
i nhà đ n. Đ ng ra quán, tôi mà th y “chúng nó” hét dzô, dzô... không nu t n i". Ăn l ế ố ổ ừ ấ ố
quê, nh ng ông hút xì gà và có c m t b s u t p t u Tây sang tr ng. ả ộ ộ ư ậ ẩ ư ọ
Ng i ta s tôi b “mua” ườ ợ ị
Th a, ông h c kinh t trong n c, sao l i qua Pháp gi ng d y? ư ọ ế ướ ạ ạ ả
- GS Đ ng Phong: Tôi h c ĐH Kinh t ặ ọ ế Qu c dân ố ở ậ Hà N i, r i làm t ng biên t p ộ ồ ổ
V t giá c a y ban V t giá Trung t ờ ậ ủ Ủ ậ ươ ổ ứ ng. Đ n 1988, cao trào th i kỳ đ i m i, T ch c ế ớ ổ ờ
L ng Nông Liên Hi p qu c (FAO) dành cho VN 2 su t h c b ng H c vi n Nông ươ ấ ọ ệ ệ ố ọ ổ
nghi p Đ a Trung H i (TP Montpellier – Pháp). Tr ng này n i ti ng, các ti n b i GS ệ ả ị ườ ổ ế ề ố
Nguy n M nh T ng, GS Ph m Huy Thông, GS Đ Đình Thi n... ễ ạ ườ ệ ạ ỗ ở ấ đó ra. Tôi cũng b t
ng vì h ch n mình, lu n văn k t thúc khóa h c c a tôi là: “Ch đ thu mua thóc ọ ủ ế ộ ế ậ ọ ọ ờ ở
VN”, đ c đánh giá t t, có l vì th ông th tr ượ ố ẽ ứ ưở ế ng B Giáo d c Pháp m i tôi ụ ờ ộ ở ạ l i
ng ĐH Paris VII. gi ng ả tr ở ườ
Nghe nói ông t ng b “đ đ o” ừ ả ả ị M ? ở ỹ
- Vi c tôi du h c Pháp, đ l ệ ọ c h gi ượ ọ ữ ạ ố ớ i gi ng d y là “chuy n đ ng tr i” đ i v i ệ ạ ả ộ ờ
m t trí th c xã h i ch nghĩa. Thêm chuy n tr ủ ứ ệ ộ ộ ườ ỹ ng ĐH Irvine (bang California - M )
m i tôi t Pháp qua luôn v i h , d lu n xôn xao r ng tôi đã “b ph ờ ừ ớ ọ ư ậ ằ ị ươ ồ ng Tây mua r i”.
Pháp, Ng i b hi u l m, nên sau khi trao đ i th ng th n v i m t cán b đ i s quán ta ẳ ạ ị ể ầ ộ ạ ứ ắ ộ ớ ổ ở
tôi quy t đ nh tr v n c. R i t VN tôi m i qua M vào năm 1991. ở ề ướ ế ị ồ ừ ớ ỹ
Bu i gi ng đ u tiên t VN” khá n ào vì b m t s ầ ả ổ ạ i Irvine “Th c tr ng kinh t ự ạ ế ị ộ ố ồ
Vi ệ ằ t ki u bi u tình “đ đ o”, đòi “Đ ng Phong hãy nói v nhân quy n!” H đòi b ng ả ả ề ề ể ề ặ ọ
đ ng ch t v n. Tôi đ ng ý, có ba ng i x n vào ượ c ph i có đ i di n vào gi ng đ ệ ả ả ạ ườ ấ ấ ồ ườ ấ
nóng n y lên án tình tr ng tham nhũng VN và chính quy n tham quy n c v . V tham ả ạ ở ề ố ị ề ề
nh ng, tôi nói đúng có tham nhũng - nh ng chính quy n Sài Gòn tr c kia tham nhũng ữ ư ề ướ
, có đ y đ s li u ch ng minh, h ch u. Còn tham g p 10 l n c . Tôi làm s kinh t ấ ử ầ ơ ế ủ ố ệ ứ ầ ọ ị
ấ quy n c v , thì chính quy n Thi u, Kỳ... không h mu n xu ng gh . Vì b n ch t ố ị ế ề ề ệ ề ả ố ố
ng i c m quy n có ai ch u t nguy n r i ch c v đâu? Tôi cũng ch là m t công dân, ườ ầ ị ự ề ứ ụ ệ ờ ộ ỉ
có nguy n v ng chính quy n không nên tham quy n, và đ c bày t nguy n v ng đó ề ề ệ ọ ượ ỏ ệ ọ
nh m i công dân khác. ư ọ
22
Sau này tr thành b n bè, th nh tho ng qua M tôi l i g p h trò chuy n. Tôi có ả ạ ở ỹ ỉ ạ ặ ệ ọ
ừ m t kinh nghi m r ng đ ng n i nóng, đ ng v i quy k t ta-đ ch, mình có sai l m thì th a ừ ừ ế ệ ầ ằ ổ ộ ộ ị
nh n, s a ch a - s t t ự ử ế ữ ử ậ là cách thuy t ph c nhau t ế ụ ố t nh t. ấ
Nh t ti n l xây đ c nhà l u? ặ ề ẻ ượ ầ
Năm 1975 R v Sài Gòn, khá “choáng váng” tr c c nh ph n vinh c a đô th ở ề ướ ả ủ ồ ị
này, tôi đ c nghe gi i thích s ph n vinh y ch là gi t o? ượ ả ự ồ ấ ỉ ả ạ
- Ph n vinh là th t đ y! Mi n Nam VN dân s tr c 1975 ch ng 17 tri u, tr s ậ ấ ố ướ ề ồ ừ ố ừ ệ
i phóng, còn kho ng 8 tri u ng dân thu c vùng gi ộ ả ệ ả ườ ệ i. S dĩ h giàu là nh ngu n vi n ồ ọ ở ờ
c a M b ng 4 con đ ng chính. tr kh ng l ổ ợ ồ ủ ỹ ằ ườ
Th nh t, bình quân m i năm M đ vào Nam VN 1 t USD. Con s đó không ỹ ổ ứ ấ ỗ ố ỉ
th m tháp gì so v i v n n c ngoài bây gi vào VN – nh ng xin nh dân s VN ớ ố ướ ấ đ u t ờ ầ ư ư ớ ố
nay kho ng 84 tri u. 1 t USD chia bình quân cho 8 tri u ng i, v n là l n. 1 t USD trút ệ ệ ả ỉ ườ ẫ ớ ỉ
c nhà vào nuôi b máy Nhà n ộ ướ c, binh lính - thu nh p c a h r t cao. C p thi u úy đ ậ ủ ọ ấ ế ấ ượ
riêng (gia binh), m t t ng tr ng (b tr ng) l ng tr giá 10 cây vàng/tháng. ộ ổ ưở ộ ưở ươ ị
Th hai, chi phí chi n tranh (n m ngoài 1 t USD vi n tr - có th i kỳ lên đ n 28 ứ ế ệ ế ằ ờ ợ ỉ
ự t USD/năm, nh các năm 1967, 1968). M qu n lý nh ng v n r i vãi vô kh i ra dân s . ỉ ẫ ơ ư ư ả ố ỹ
ầ Riêng v đ n cũng đ t o ra 7 nhà máy đ ng, xác chi n xa và các lo i vũ khí... là đ u ồ ỏ ạ ủ ạ ế ạ
vào c a các nhà máy cán thép, dù mi n Nam làm gì có m s t. Chi phí quân s đã tr ỏ ắ ự ủ ề ở
thành kinh t ế dân s . ự
Th ba, cũng n m ngoài 1 t USD vi n tr - là s c chi tiêu t ứ ứ ệ ằ ợ ỉ ạ ệ i ch c a n a tri u ỗ ủ ử
binh lính M , bình quân 1 ng i 800 USD/tháng. Kho n ti n kh ng l ỹ ườ ề ả ổ ồ này t o ra vô ạ
i dân. Câu “nh t M , nhì lô, tam cô, t ng” kh i ngành d ch v và thu nh p cho ng ụ ậ ố ị ườ ấ ỹ t ứ ướ
là v y. Tôi quen m t ch ti m gi t là t ng nh n th u gi ủ ệ ậ ộ ặ ừ ậ ầ ặ ồ ả t đ cho lính M . Anh ta b o ỹ
ch nh t ti n l trong đ ng qu n áo, gom l i trong 1 năm xây đ c nhà 4 t ng l u và anh ỉ ặ ề ẻ ầ ố ạ ượ ầ ầ
y có đ n dăm cái ti m nh th các qu n Sài Gòn. ấ ư ế ở ệ ế ậ
Th t , ngoài 1 t USD ti n còn các kho n vi n tr th ứ ư ợ ườ ệ ề ả ỉ ng xuyên b ng hàng hoá ằ
do ng c nào, hãng nào, lo i hàng gì, theo giá nào... đ gi ườ i M ch đ nh mua t ị ỹ ỉ n ừ ướ ể ả i ạ
quy t cán cân th ng m i gi a M và các n c đ ng minh. Cách làm này t o ra vô s ế ươ ữ ạ ỹ ướ ạ ồ ố
nhà máy đ ng, nhà máy d t v.v không tr ng mía, bông – nh ng nh p nguyên li u t ườ ệ ừ ư ệ ậ ồ
Indonesia, Malaysia, Nh t B n... đ s n xu t. ậ ả ể ả ấ
23
Có th nói chi n tranh là b u s a quan tr ng nh t c a n n kinh t Nam VN tr ấ ủ ề ầ ữ ể ế ọ ế ướ c
năm 1975. Nó t o ra cu c s ng ph n vinh th t các đô th mi n Nam (vùng nông thôn ộ ố ậ ở ạ ồ ề ị
không nuôi n i nó. r t nghèo kh ). Nh ng đó là n n kinh t ư ấ ề ổ ế ổ
B máy kinh t gi i: ộ ế ỏ Không nuôi n i nó, c n gì m t b máy v n hành kinh t ộ ộ ậ ầ ổ ế
gi i?ỏ
t rõ: n n chính tr th i nát (không ph i tôi nói, mà ng i M - C n ph i phân bi ả ầ ệ ị ố ề ả ườ ỹ
và ng i trong gi i chính tr Sài Gòn nói) v i b máy kinh t ườ ớ ớ ộ ị ế ấ chuyên nghi p. Nh ng c p ệ ữ
cao nh t, t ng th ng, phó t ng th ng, th t ng... ph n l n là dân võ bi n, là lính sang ấ ổ ủ ướ ố ổ ố ầ ớ ề
làm chính tr nh Thi u, Kỳ, Khiêm..., Ngô Đình Di m là ông quan c a tri u đ i phong ủ ư ề ệ ệ ạ ị
ki n. Nói chung, h không có m y kinh nghi m đ đi u hành m t xã h i dân s văn ể ề ự ệ ế ấ ọ ộ ộ
minh. Nh ng đi u đ c bi ng...) và các ư ề ặ ệ t là c p d ấ ướ ủ i c a h (b tr ọ ộ ưở ng, t ng tr ổ ưở
i có h c v n, ki n th c kinh t - xã h i r t gi chuyên gia hàng đ u đ u là nh ng ng ầ ữ ề ườ ọ ấ ứ ế ế ộ ấ ỏ i
đ v n hành kh i l ể ậ ố ượ ng ti n, hàng c c l n. B ng ch ng là Nam VN khi đó đã có h ứ ự ớ ề ằ ệ
th ng ngân hàng, h th ng thu , b o hi m... trình đ qu c t , ho t đ ng toàn c u. Dân ệ ố ế ả ố ế ể ố ộ ạ ộ ầ
đã xài séc, các công c tín d ng, công s xài máy tính IBM, t ch c n n kinh t đã s ụ ụ ở ổ ứ ề ế ử
ng ti n hi n đ i, mà bây gi d ng các ph ụ ươ ệ ệ ạ ờ chúng ta m i ch p ch ng ti n vào. ậ ữ ế ớ
Theo ông, có th k th a công ngh qu n lý n n kinh t đó? ể ế ừ ệ ả ề ế
- R t ti c chúng ta xóa b b máy đi u hành kinh t ấ ế ỏ ộ ề ế ớ mi n Nam nhanh quá. T i ề
Đ i h i Đ ng VI đã ghi nh n sai l m do ch quan, nóng v i xóa b các thành ph n kinh ủ ạ ộ ầ ầ ả ậ ộ ỏ
đã ra đi... t ế phi xã h i ch nghĩa. Nh ng nhi u chuyên gia kinh t ư ủ ề ộ ế
Nh ng bây gi chúng ta l i có nhi u doanh nhân làm kinh t i? ư ờ ạ ề gi ế ỏ
- Marx nói “Giai c p t s n đã t o ra s phát tri n trong 100 - 200 năm b ng t ấ ư ả ự ể ằ ạ ấ t
s n t o ra s tăng tr ng. Tr c kia ta đánh t c l ch s c a nhân lo i”. ả ị ử ủ ạ T c là t ứ ư ả ạ ự ưở ướ ư ả s n
m i b n (xu t nh p kh u hàng hóa), gi ta khuy n khích xu t kh u đ g sang M và ạ ả ấ ẩ ậ ờ ồ ỗ ế ấ ẩ ỹ
c 1975, thì m i b n bây gi (trong công nh p máy móc c a h . So v i m i b n tr ọ ạ ả ủ ậ ớ ướ ạ ả ờ
nghi p, tài chính, hàng không) quy mô l n h n nhi u. S tăng tr ng y t t v s ự ề ệ ơ ớ ườ ấ ố ề ố
ng, nh ng qu n lý t i. l ượ ư ả ồ
Chúng ta đánh đ giai c p t s n cũ, nh ng ph i xây d ng đ ấ ư ả ự ư ả ổ ượ ầ ữ c t ng l p h u ớ
t, ch v i ch “l c l s n m i. S ra đ i c a t ng l p này là c n thi ả ờ ủ ầ ự ầ ớ ớ ế ỉ ự ượ ứ ớ ợ ng lao đ ng h p ộ
tác xã” thì ch t. Nh ng đó ph i là m t t ng l p h u s n có văn hóa và có l ng tâm. ữ ả ộ ầ ư ế ả ớ ươ
24
Con đ ườ ng ra đ i giai c p này trên th gi ấ ế ớ ờ i khác ta- b ng cách c ằ ướ p bóc thu c đ a, gây ộ ị
chi n tranh. ta, ra đ i b ng cách đánh đ giai c p t ế Ở ờ ằ ấ ư ả ế s n cũ - n m trong di n bi n ễ ằ ổ
c xã h i ch nghĩa. chung c a các n ủ ướ ủ ộ
ơ Tham nhũng cũng là m t cách ra đ i t ng l p h u s n cho nên đ o lý kém h n, ữ ả ờ ầ ạ ộ ớ
t h n, l u manh h n... ch p gi ụ ậ ơ ư ơ
Nh ng chính quy n Sài Gòn tr c 1975 tham nhũng ghê g m? ư ề ướ ớ
ủ - Đó là m t trong các nguyên nhân l n c a s s p đ . Quân đ i thì nh n hàng c a ớ ủ ự ụ ổ ậ ộ ộ
M , tu n ra ngoài, l ồ ỹ ợ ụ ề i d ng chi n tranh nhi u r i ro không ki m soát n i. Chính quy n ề ủ ể ế ổ
ơ dân s thì ăn vào các d án, b nh vi n Vì Dân (Th ng Nh t bây gi ), sân bay Tân S n ự ự ệ ệ ấ ờ ố
Nh t... là vài ví d . T ng tá, quan ch c th u công trình, đ ng sá... r i bán th u cho ụ ướ ấ ứ ầ ườ ầ ồ
Hoa ki u. T ng Đ ng Văn Khuyên th u h t các bãi rác quanh các căn c quân s (tivi, ề ướ ự ứ ế ầ ồ
honda, t l nh cũ...) chuy n thành hàng secondhand cho dân Sài Gòn v.v... T t nhiên s ủ ạ ể ấ ự
tham nhũng y có l c xăng, g o, thu c men, vũ khí... Đó ấ ợ i cho ta. Nh th ta mua đ ờ ế ượ ạ ố
i chi n th ng. m t ngu n h u c n quan tr ng giúp chúng ta thành ng ọ ậ ầ ồ ộ ườ ế ắ
Làng Yên Ph c c a ông gi ụ ổ ủ ờ ằ n m k p gi a hai con đ ữ ẹ ườ ng đang m . Đô th hóa ở ị
i h u s n? đ n t n nhà r i, mi ng đ t 150m² này đã đ a ông thành ng ế ậ ư ế ấ ồ ườ ữ ả
Năm 1975 d n t ph ra làng, tôi mua nó giá 1,5 cây vàng. Bây gi 7 cây vàng/m
2,
ọ ừ ố ờ
tài s n c a tôi tăng 1.000 l n, mà không c n làm gì. Chi m h u th t nhi u đ t đai là ầ ủ ữ ề ế ậ ả ầ ấ
cũng là con đ ng "nâng giai c p" c a ng i Vi ườ ủ ấ ườ ệ t hi n nay đ y, anh b n. ấ ệ ạ
H n và kém x a: i phóng mi n Nam, GS Đ ng Phong nh n xét ư Tròn 33 năm gi ơ ả ề ậ ặ
c 1975 và ngày nay: v đ i s ng ng ề ờ ố ườ i dân đô th mi n Nam tr ị ề ướ
- M c s ng v t ch t rõ ràng là cao h n tr ứ ố ấ bây gi ậ ờ ơ ướ ậ c đây r t nhi u. Thu nh p, ề ấ
ti n nghi, nhà c a, ph i, m c ăn, m c... đ u v t xa Sài Gòn tr c đây, ử ệ ươ ng ti n đi l ệ ạ ứ ề ặ ượ ướ
ư n u nhìn trên bình di n chung c a toàn xã h i. Riêng m t s t ng l p trên - thì ngày x a ộ ế ộ ố ầ ủ ệ ớ
gi i th ng l u giàu có không nhi u và cũng không giàu nh nh ng tri u phú đô la ngày ớ ượ ư ữ ư ề ệ
nay.
- V m c an toàn c a cu c s ng c đây r t kém, vì có chi n tranh. Nhà ộ ố thì tr ề ứ ủ ướ ế ấ
nào cũng có ng ườ ề i đi lính, n u mu n tránh đi lính thì ph i tr n, ph i ch y v y, đút ti n. ả ố ế ạ ả ạ ố
t c các gia đình Cái ch t đe d a, rình r p t ọ ậ ấ ả ế ở ặ thành th . Xe c a c nh binh có khi ch n ủ ả ị
ngay ng đ b t lính. Đ n năm 1975 thì h u nh nhà nào cũng có bàn th ở các c a tr ử ườ ể ắ ư ế ầ ờ
25
m t hay hai đ a con ch t tr n. Còn bây gi đã có hòa bình, ng ế ậ ứ ộ ờ ườ ộ ộ i ta không s đi b đ i, ợ
th m chí ng i ta còn ch y v y đ đ c đi b đ i, đ h c các tr ng sĩ quan. Vào quân ậ ườ ạ ạ ể ượ ộ ộ ể ọ ườ
không b cái ch t đe d a mà l đ i bây gi ộ ờ ế ọ ị i đ ạ ượ ộ c đ m b o cu c s ng, v trí xã h i. ộ ố ả ả ị
Trong đ i s ng hi n nay cũng có nhi u khía c nh không an toàn nh nh ng v tr n l ụ ấ ộ t, ư ữ ờ ố ề ệ ạ
chém gi p bóc... Nh ng đó ch là nh ng hi n t ng cá bi t, c ế ướ ệ ượ ư ữ ỉ ệ ộ ố t, đ t xu t. Cu c s ng ấ ộ
i dân nói chung r t an toàn. Th m chí có th nói cu c s ng VN là h ng ngày c a ng ằ ủ ườ ộ ố ể ấ ậ ở
i. Không có kh ng b , không có phe này phái m t trong nh ng n i an toàn nh t th gi ơ ế ớ ữ ấ ộ ủ ố
kia đánh nhau, tr ng tr nhau, không có l c yên ừ ị ậ ổ t đ , không có b o lo n... M i ng ạ ạ ọ i đ ườ ượ
n làm ăn. ổ
- Cu c s ng văn hóa và tinh th n c có hai m t c a nó. ộ ố ầ thì có th nói th i tr ể ờ ướ ặ ủ
M t m t là s hi n di n c a quân đ i M và quân đ i đ ng minh đ l ự ệ ộ ồ ể ạ ủ ệ ặ ộ ộ ỹ ả i nh ng nh ữ
ng r t x u trong xã h i. Đó là t n n đĩ đi m, ma cô, ch y theo đ ng đô la m t cách h ưở ấ ấ ộ ệ ạ ế ạ ộ ồ
khá tr ng tr n. Chính ng ợ ắ ườ ư i dân mi n Nam th i đó cũng ph n ng r t gay g t. Nh ng ả ứ ề ắ ấ ờ
m t khác, cu c s ng xã h i và tinh th n trong n i b xã h i Vi t Nam, trong tr ộ ố ộ ộ ầ ặ ộ ộ ệ ườ ng
h c, trong công s , trong các gia đình, xóm gi ng, b n h u... l ọ ữ ề ạ ở ạ ề ế i là quan h có n n p, ệ
có văn hóa. H c trò l phép v i th y, v ch ng, cha con, m con th ọ ễ ợ ồ ẹ ầ ớ ươ ớ ng yêu g n bó v i ắ
nhau. Th i đó h c trò ra đ ng không h n láo nh bây gi . Không có hi n t ọ ờ ườ ư ỗ ờ ệ ượ ử ng ch i
th , các quan ch c cũng có ch i b i nh ng không t ơ ờ ứ ư ề h i t ệ ạ ớ ứ i m c nh m t s quan ch c ư ộ ố ứ
hi n nay. Công an th i đó ít có hi n t ng ch n đ ng đ ăn ti n mãi l m t cách ph ệ ượ ệ ờ ặ ườ ề ể ộ ộ ổ
bi n nh ngày nay. Xin gi y t c p này c p kia cũng không ph i đút lót m t cách ph ấ ờ ở ấ ư ế ả ấ ộ ổ
bi n, đ c bi t là trong tr ế ặ ệ ườ ng h c thì tình tr ng ch y đi m, mua đi m, ném phao, quay ể ể ạ ạ ọ
cóp g n nh không có. Có th nói, so v i xã h i tr ộ ướ ư ể ầ ớ c đây thì trên m t s khía c nh nào ộ ố ạ
ứ đó, cu c s ng văn hóa và tinh th n hôm nay đã xu ng c p nghiêm tr ng... Nh ng trí th c ộ ố ữ ầ ấ ọ ố
tr c đây, công ch c trong công s là nh ng ng i có t cách, đàng hoàng, c nói năng ướ ứ ữ ở ườ ư ả
và hành x r t có văn hóa. Còn bây gi , m t t l ử ấ ờ ộ ỉ ệ ả ộ ố đáng k công ch c và c m t s trí ứ ể
th c cũng không có đ c đây. ứ ượ c m t phong đ văn hóa nh tr ộ ư ướ ộ
- Các nhà kinh doanh, tr c đây h u h t là t nhân. Ngày nay kinh doanh t nhân ướ ầ ế ư ư
ệ cũng phát tri n khá m nh, nh ng doanh nghi p quan tr ng nh t v n là doanh nghi p ấ ẫ ư ể ệ ạ ọ
qu c doanh. Xét riêng khu v c t nhân thì tr c đây nh ng nhà kinh doanh t ự ư ố ướ ữ ư ầ nhân ph n
nhi u đ i đ l i. H có kinh nghi m, h có l n là nh ng ng ớ ữ ườ i đã có truy n th ng t ề ố ừ ờ ể ạ ề ệ ọ ọ
26
văn hóa, h có b n hàng, h có th tr ng, có nh ng quy t c nghiêm ng t trong kinh ị ườ ạ ọ ọ ữ ắ ặ
doanh. Kinh doanh t nhân hi n nay là m t t ng l p m i lên, đa s ch a có nhi u kinh ư ố ư ộ ầ ệ ề ớ ớ
nghi m, không có truy n th ng, mang n ng tính ch t ch p gi t, t m b , s ph n c a h ụ ệ ề ặ ấ ố ậ ạ ợ ố ậ ủ ọ
cũng không n đ nh. ổ ị
- V qu n lý và đi u hành n n kinh t ề ề ả ề ế, nh tôi đã nói s trên, c p đi u hành và ư ề ấ ơ
các chuyên gia hàng đ u đ u là nh ng ng i có h c v n. H hi u lu t pháp qu c t ữ ề ầ ườ ọ ấ ọ ể ố ế vì ậ
đã t ng tu nghi p M , ệ ở ỹ ở ừ ứ Pháp. H có phong đ c a nh ng nhà qu n lý, có ki n th c ữ ộ ủ ế ả ọ
qu n lý. H có th tham d các cu c đàm phán qu c t ự ố ế ể ả ọ ộ ệ ố không c n phiên d ch. H th ng ầ ị
qu n lý c a ta ngày nay v m t đó là kém h n. Ph n l n là các cán b chính tr c a ta tri ơ ề ặ ầ ớ ị ủ ủ ả ộ
th c v qu n lý v n còn b t c p so v i nh ng đòi h i c a m t c ch kinh t ớ ỏ ủ ấ ậ ộ ơ ứ ữ ế ề ẫ ả ế ị th
tr ng hoàn h o. Trình đ ngo i ng cũng nh ki n th c chung v xã h i cũng v y. Do ườ ư ế ứ ữ ề ậ ạ ả ộ ộ
ờ đó, trong s đi u hành g p nhi u v p váp. Tình tr ng l m phát, nh ng ách t c trong đ i ự ề ữ ề ạ ắ ấ ạ ặ
s ng kinh t ố ế ư ạ ể ệ ự ấ nh n n k t xe, xây c t lung tung, tai n n x y ra liên t c... th hi n s b t ụ ẹ ấ ả ạ
c p c a h th ng qu n lý hi n nay. ậ ủ ệ ố ệ ả
M C L C Ụ Ụ
