Bài tiểu luận môn Luật lao động: Pháp luật về lao động là người giúp việc gia đình

Chia sẻ: Hoàng Duy | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:33

Thêm vào BST

Báo xấu

488
lượt xem 49
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài tiểu luận trình bày các vấn đề về luật lao động cho đối tượng là người giúp việc gia đình, cơ sở lý luận của lao động là người giúp việc gia đình trong pháp luật Việt Nam, thực trạng pháp luật Việt Nam về lao động là người giúp việc gia đình và định hướng hoàn thiện,... Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài tiểu luận môn Luật lao động: Pháp luật về lao động là người giúp việc gia đình

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT KHOA HÀNH CHÍNH – LUẬT oOo BÀI TIỂU LUẬN MÔN LUẬT LAO ĐỘNG PHÁP LUẬT VỀ LAO ĐỘNG LÀ NGƯỜI GIÚP VIỆC GIA ĐÌNH
2
3 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu Cụm từ đầy đủ BLLĐ Bộ Luật Lao Động LĐGVGĐ Lao Động Giúp Việc Gia Đình Trung tâm Nghiên cứu Giới, Gia đình và Phát triển GFCD cộng đồng HĐLĐ Hợp Đồng Lao Động UBNĐ Ủy Ban Nhân Dân
4 MỤC LỤC 1.1.2.Đặc điểm của lao động là người giúp việc gia đình ................................................ 6 1.2.Nội dung pháp luật đối với lao động là người giúp việc gia đình .................................. 8 1.2.1.Khái niệm pháp luật đối với lao động là người giúp việc gia đình ......................... 9 1.2.2.Quy định của pháp luật về lao động là người giúp việc gia đình .......................... 10 CHƯƠNG 2 ......................................................................................................................... 14 THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ LAO ĐỘNG LÀ NGƯỜI GIÚP VIỆC GIA ĐÌNH VÀ ĐỊNH HƯỚNG HOÀN THIỆN ................................................................. 14 2.1. Thực trạng về lao động là người giúp việc gia đình ................................................... 14 Nghề giúp việc gia đình: Nhiều vấn đề cần giải quyết, laodongxanha.net, 2017. .......... 14 Tình hình Lao động giúp việc gia đình, gfcd.org.vn, 2015. ................................................ 15 2.2. Quy định của pháp luật Việt nam về lao động là người giúp việc gia đình .............. 15 2.3. Kiến nghị về định hướng giải pháp hoàn thiện pháp luật ......................................... 28 Lao động giúp việc gia đình Nhìn từ giác độ pháp lý, tcdcpl.moj.gov.vn. ...................... 28 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA LAO ĐỘNG LÀ NGƯỜI GIÚP VIỆC GIA ĐÌNH TRONG PHÁP LUẬT VIỆT NAM 1.1. Khái quát về lao động là người giúp việc gia đình 1.1.1. Khái niệm về lao động là người giúp việc gia đình “Lao động giúp việc gia đình” đã từng tồn tại từ rất lâu ngay từ thời nô lệ và phong kiến. Ở xã hội đó, gần như các gia đình khá giả trên lên đều có lao
5 động giúp việc gia đình thường được gọi là: nô lệ, gia nhân, gia nô, nô bộc, … nhưng trong xã hội thời bấy giờ thì đây không được xem là một nghề họ bị hạn chế về quyền hoặc không có bất cứ quyền nào. Mà thậm chí họ chỉ được xem như là một loại “tài sản”. Trong xã hội tư bản, thì đây được xem là một công việc. Còn hiện nay, khi mà nên kinh tế ngày càng phát triển thì nhu cầu về giúp việc trong các gia đình ngày càng tăng. Vì vậy lao động là người giúp việc gia đình đã được trở thành một nghề và được pháp luật nhiều quốc gia trên thế giới ghi nhận như: Philippines, Pháp, Campuchia, … Trong mối quan hệ lao động này, người lao động và người sử dụng lao động đều bình đẳng và nguyên tắc của quan hệ này là thỏa thuận, bình đẳng, tôn trọng nhau giữa các chủ thể. Định nghĩa về lao động là người giúp việc gia đình thì chưa có sự thống nhất trên thế giới, mà các quốc gia quy định khác nhau trong pháp luật của nước mình. Đầu tiên, là tại luật lao động Philippines. Chương 141 luật lao động Philippines định nghĩa: lao động giúp việc gia đình hay dịch vụ giúp việc gia đình là dịch vụ thực hiện tại nhà của người thuê, theo nhu cầu, mong muốn về việc bảo trì nhà cửa và hưởng thụ, bao gồm cả việc chăm nom cho sự thoải mái của các thành viên trong gia đình của người thuê1. Ở Campuchia, Điều 4 Bộ Luật Lao động định nghĩa người lao động giúp việc gia đình như sau: Người lao động giúp việc là những người được thuê để làm các công việc chăm sóc chủ nhà hoặc tài sản của chủ nhà để đổi lấy thù lao. Nhóm người này bao gồm người giúp việc, bảo vệ, tài xế, người làm vườn và các nghề nghiệp tương tự khác miễn là có một “chủ nhà” thuê họ để làm việc trực tiếp tại nhà của mình2. Trong Pháp luật Pháp có định nghĩa về lao động giúp việc gia đình tại Khoản 1 Điều L7221 Bộ Luật Lao Động Pháp như sau: “ Lao động giúp việc gia đình là một người được thuê làm công việc gia đình cho các cá nhân” . Không những thế để làm rõ hơn về định nghĩa này thì tại Điều 1 Thỏa ước lao 1 Trần Linh Trang, Pháp luật về lao động giúp việc gia đình – Thực trạng và hướng hoàn thiện, Luận văn thạc sĩ luật học, Hà Nội, 2015. 2 Trần Linh Trang, Pháp luật về lao động giúp việc gia đình – Thực trạng và hướng hoàn thiện, Luận văn thạc sĩ luật học, Hà Nội, 2015.
6 động quốc gia Pháp đã mô tả lao động giúp việc gia đình như sau: Bản chất đặc biệt của nghề nghiệp này là làm việc tại nhà riêng của người sử dụng lao động giúp việc gia đình. Lao động giúp việc gia đình có thể làm việc toàn thời gian hoặc bán thời gian, thực hiện tất cả hoặc một phần công việc nhà chẳng hạn liên quan tới vệ sinh… Người sử dụng lao động giúp việc gia đình không thu được lợi nhuận thông qua công việc này. Qua tìm hiểu pháp luật các quốc gia về lao động giúp việc gia đình có thể thấy rằng thuật ngữ này không chỉ một công việc cụ thể nhất định mà nó là bao gồm nhiều công việc khác nhau trong các công việc gia đình. Nhìn chung ta có thể thấy hai tiêu chí để xem xét thế nào gọi là lao động giúp việc gia đình như sau: Thứ nhất, lao động giúp việc gia đình là lao động được sử dụng để làm các công việc trong gia đình mang tính chất giúp đỡ các hoạt động sinh hoạt của gia đình. Đó là những công việc chẳng hạn như: nấu ăn, dọn dẹp vệ sinh nhà cửa, giặt giũ, trông trẻ, chăm sóc người già, … Thứ hai, Người sử dụng lao động là lao động giúp việc gia đình không được phép thu lợi nhuận thông qua công việc này. Có thể hiểu tiêu chí này là người sử dụng lao động không được phép sử dụng người lao động vào các công việc liên quan đến hoạt động thương mại. Qua hai tiêu chí nêu trên có thể định nghĩa lao động giúp việc gia đình như sau: “Lao động giúp việc gia đình là lao động thực hiện các công việc trong gia đình mang tính chất giúp đỡ hoạt động sinh hoạt của gia đình. Và người sử dụng lao động không được phép thu lợi nhuận từ công việc này”. 1.1.2. Đặc điểm của lao động là người giúp việc gia đình  Phân loại lao động giúp việc gia đình Chúng ta có thể phân loại LĐGVGĐ theo thời gian làm việc. Nhóm một, người LĐGVGĐ làm việc theo hình thức không xác định thời gian. Trong loại hình lao động này, người lao động thường ở chung với chủ hộ được chủ hộ nuôi ăn, ở và được trả lương theo tháng.
7 Nhóm hai, người LĐGVGĐ làm việc theo hình thức xác định thời gian. Người LĐGVGĐ còn có thể làm việc theo giờ thỏa thuận, điều đó có nghĩa là họ không ở chung với chủ hộ. Công việc thực hiện được yêu cầu rõ ràng, trả lương theo giờ hoặc theo khối lượng công việc. Ở hình thức này người LĐGVGĐ có thể thực hiện công việc cho nhiều hộ gia đình khác nhau.  Đặc điểm của lao động là người giúp việc gia đình Qua quan sát dưới nhiều góc độ khác nhau có thể thấy LĐGVGĐ có nhiều đặc điểm để phân biệt so với một số loại lao động khác. Ví dụ như về độ tuổi, trình độ học vấn, chuyên môn, … Có bốn đặc điểm chính sau đây về LĐGVGĐ. Thứ nhất, về độ tuổi LĐGVGĐ có tất cả các nhóm từ 15 đến 60 tuổi, tuy nhiên tập trung chủ yếu ở độ tuổi trung niên từ 40 trở lên. Bởi lẽ ở độ tuổi này phần lớn họ đã có con cái lớn và đến tuổi lao động do đó họ điều kiện thoát ly gia đình để đi làm xa, hơn nữa nhiều gia đình cũng thích thuê lao động ở độ tuổi này vì họ có thể ở lại với gia đình lâu hơn và có kinh nghiệm làm việc gia đình cũng như chăm sóc các thành viên trong gia đình tốt hơn. Bên cạnh đó, có một bộ phận là những người ở ngoài độ tuổi lao động tham gia vào thị trường lao động này nhưng thường không được “ưa chuộng” vì nhóm người này thường có sức khỏe yếu, nắm bắt công việc chậm không làm được công việc nặng nên nhiều hộ gia đình có tâm lí ngại thuê người già vì hay đau ốm và bất tiện khi để người già chăm sóc gia đình. Và chỉ ít độ tuổi 16 18, sở dĩ ở độ tuổi này ở nông thôn đa phần các em gái thường không còn đi học nên khi gia đình khó khăn thì để có thêm thu nhập thì các em tranh thủ làm thêm nghề giúp việc gia đình, đối tượng này có cơ hội tham gia loại hình lao động bởi dễ bảo, học việc nhanh và có thể chơi và trông em nhỏ, tuy nhiên nhóm này thường trở lại quê nhà lập gia đình hoặc có mong muốn tìm kiếm một công việc khác khi đến 1920 tuổi nên tâm lí nhiều gia đình không muốn thuê đối tượng này vì tính ổn định thấp và dễ phát sinh nhiều vấn đề phức tạp vì chưa đến tuổi trưởng thành như trộm cắp, dễ bị kẻ xấu lợi dụng, xúi giục, quan hệ bất chính với chủ nhà,… Như vậy, nhóm lao động từ 4055 là nguồn tiềm năng cho nhu cầu LĐGVGĐ.
8 Thứ hai, về trình độ học vấn những thành phần tham gia vời mối quan hệ lao động này thường là những người có trình độ học vấn thấp. Quan niệm xưa nay thường xem LĐGVGĐ được coi là công việc thấp hèn và thường chỉ có những người sống ở nông thôn và có trình độ học vấn thấp mới làm công việc này. Những quan niệm về nghề giúp việc gia đình chỉ dành cho người nông thôn, có trình độ học vấn thấp và kỹ năng giao tiếp hạn chế là những điểm khá đặc trưng của phần lớn người LĐGVGĐ. Hiện nay trong xã hội cũng xuất hiện thêm một số người LĐGVGĐ có trình độ cao như sinh viên đại học đi làm LĐGVGĐ theo giờ tại các gia đình người nước ngoài tại Việt Nam, tuy nhiên mới chỉ có lượng ít nhưng có thể thấy đây cũng là một công việc đem lại thu nhập cao so với nhiều ngành nghề khác và hứa hẹn có nhiều thành phần lao động ở nhiều trình độ khác nhau muốn gia nhập. Thứ ba, Về điều kiện gia đình có thể thấy đa số người lao động lựa chọn công việc là do kinh tế khó khăn. Họ đi làm để có thêm thu nhập vì tiền công nhận được từ LĐGVGĐ tương đối ổn định giúp họ trang trải các nhu cầu của gia đình và cá nhân. Thứ tư, Về đào tạo chuyên môn phần lớn người LĐGVGĐ ở nước ta chưa có qua đào tạo nghề. Đa phần những trường hợp được đào tạo để đi giúp việc cho gia đình ở nước ngoài. Tóm lại, đa phần là người LĐGVGĐ đều có những đặc điểm chung về độ tuổi, đặc trưng giới tính, trình độ văn hóa không cao, có hoàn cảnh xuất thân đặc biệt. Chính những đặc thù này đã tạo nên nét đặc trưng trong đối tượng lao động cần được bảo vệ này. 1.2. Nội dung pháp luật đối với lao động là người giúp việc gia đình Pháp luật Việt Nam đã có những ghi nhận về lao động giúp việc gia đình. Ở Bộ Luật Lao động 1994, đã đề cấp đến vấn đề này tại các Điều 2, Điều 28, Điều 139 nhưng vẫn còn khá mơ hồ chưa được rõ ràng và cũng như chưa được hướng dẫn cụ thể. Nhưng ở Bộ Luật Lao động 2012 thì lao động giúp việc gia đình đã được quy định một cách rõ ràng từ khái niệm đến nghĩa vụ của các bên khi tham gia quan hệ lao động này. Không những thế tại năm
9 2014, các vấn đề về lao động giúp việc gia đình được hướng dẫn một các cụ thể bởi các Thông tư và Nghị định đi kèm. Với sự thay đổi của pháp luật này, lao động giúp việc gia đình được công nhận như một nghề. Và xã hội cũng có nhìn nhận khác về những người là lao động giúp việc gia đình. 1.2.1. Khái niệm pháp luật đối với lao động là người giúp việc gia đình Ở pháp luật Việt Nam, thuật ngữ “Lao động là người giúp việc gia đình” được định nghĩa là người lao động thực hiện các công việc trong gia đình của một hay nhiều hộ gia đình khác nhau một cách thường xuyên. Với định nghĩa này ta thấy rằng nhà làm luật không hạn chế phạm vi thực hiện công việc của người LĐGVGĐ, họ có thể làm việc cho một hoặc nhiều hộ gia đình. Quy định này tạo điều kiện cho họ nâng cao thu nhập từ đó cải thiện cuộc sống. Bởi vì đa số những người lựa chọn công việc giúp việc gia đình thường có hoàn cảnh khó khăn hoặc không có trình độ chuyên môn, và công việc này mang lại thu nhập tương đối ổn định cho họ. Hơn nữa cũng sẽ có một số trường hợp họ chỉ thực hiện công việc giúp việc gia đình ở một khoản thời gian trong ngày, đây không phải là công việc duy nhất của họ, nên pháp luật đã tạo điều kiện để họ tận dụng thời gian đó để lao động giúp việc cho gia đình khác. Các công việc mà người LĐGVGĐ có thể làm nhiều công việc như: nội trợ, quản gia, chăm sóc trẻ, chăm sóc người bệnh, chăm sóc người già, lái xe, làm vườn và các công việc khác cho hộ gia đình nhưng không liên quan đến hoạt động thương mại. Xuất phát từ bản chất của công việc giúp việc gia đình, đó chỉ đơn thuần là các công việc với mục đích chăm sóc gia đình về ăn uống, sinh hoạt,… chứ không nhằm mục đích tạo ra thu nhập cho người sử dụng lao động nên người LĐGVGĐ sẽ không làm các công việc liên quan đến sản xuất, kinh doanh tạo ra lợi nhận hoặc cạnh tranh trên thị trường. Ngoài ra pháp luật lao động còn quy định người làm công việc trong gia đình theo hình thức khoán việc không được xem là lao động giúp việc gia đình. BLLĐ có quy định này do tính chất công việc của lao động giúp việc gia đình là làm việc thường xuyên.Tính thường xuyên ở đây không phải là tình trạng lặp đi lặp lại trong một chu kỳ làm việc mà phải là tính chất lặp đi lặp lại
10 liên tục hằng ngày của công việc. Công việc của người LĐGVGĐ mang tính chất ổn định, hàng ngày họ có mặt thực hiện nghĩa vụ với tính chất làm công ăn lương và được biên chế vào thành phần sinh hoạt của gia đình. Nhưng trong hình thức khoán việc thì những công việc chỉ mang tính thời vụ diễn ra trong một thời điểm nhất định. Chẳng hạn như một người lao động được thuê mướn theo hình thức cứ đến một ngày nhất định trong tháng lại thực hiện công việc nhất định sao đó lại dược nhận một khoản tiền cho dịch vụ đó thì không được coi là LĐGVGĐ mà họ là những người làm việc theo hình thức khoán việc. Việc thực hiện công việc khoán việc của họ được điều chỉnh bởi Bộ Luật Dân sự. 1.2.2. Quy định của pháp luật về lao động là người giúp việc gia đình Hiện nay, nhu cầu sử dụng lao động giúp việc gia đình ngày càng tăng cao. Tuy nhiên trong một thời gian dài lao động giúp việc gia đình được xem như một công việc không được xã hội tôn trọng. Vì vậy, để làm cho người sử dụng lao động có những hành vi và thái độ phù hợp với người lao động giúp việc gia đình, tạo những điều kiện thích hợp để người lao động giúp việc gia đình hoàn thành tốt công việc của mình, cũng như ràng buộc quyền và nghĩa vụ của các bên. Bộ luật Lao động đã có những quy định riêng về lao động là người giúp việc gia đình. Thứ nhất, đó là vấn đề hợp đồng lao động đối với lao động là người giúp việc gia đình. Nhằm cụ thể hóa về quyền và nghĩa vụ vủa các bên, tạo cơ sở cho việc giải quyết các tranh chấp, BLLĐ 2012 đã có sự thay đổi so với BLLĐ 1994 về hình thức của hợp đồng LĐGVGĐ. BLLĐ 2012 buộc hợp đồng lao động của quan hệ này phải được lập thành văn bản. Tức là về mặt hình thức hợp đồng này phải được lập thành văn bản chứ không như BLLĐ 1994 thì không bắt buộc về mặt hình thức. Trên cơ sở tôn trọng sự thỏa thuận của hai bên, BLLĐ 2012 cho phép hai bên tự thỏa thuận thời hạn hợp đồng lao dộng. Có thể hiểu là các bên có thể lựa chọn giao kết hợp đồng lao động không xác định thời hạn, hợp đồng lao động xác định thời hạn, hợp đồng lao động theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có thời hạn dưới 12 tháng. Tiếp
11 theo là về nội dung của hợp đồng, hình thức trả lương, kỳ hạn trả lương, thời giờ làm việc hàng ngày, chỗ ở là những nội dung cần ghi rõ trong hợp đồng. Nội dung cụ thể của hợp đồng được ghi nhận tại các văn bản hướng dẫn thi gồm: thông tin cá nhân của các bên ký hợp đồng lao động; công việc và địa điểm làm việc; thời hạn của hợp đồng lao động; tiền lương; tiền thưởng (nếu có); thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi; trang bị bảo hộ lao động; bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế; ăn và chỗ ở của người lao động; tiền tàu xe về nơi cư trú khi chấm dứt hợp đồng lao động đúng thời hạn; hỗ trợ học nghề, văn hóa (nếu có); trách nhiệm bồi thường của người lao động; những hành vi nghiêm cấm. Thứ hai, đó là về vấn đề quyền và nghĩa vụ của người sử dụng LĐGVGĐ và người LĐGVGĐ. Khi hợp đồng lao động được ký kết sẽ làm phát sinh quyền và nghĩa vụ của các bên. Đây có thể gọi là “quyền và nghĩa vụ đối ứng”3. Nghĩa vụ đầu tiên phải được nhắc đến của người sử dụng LĐGVGĐ là: Thực hiện đầy đủ thỏa thuận đã giao kết trong hợp đồng lao động. Các thỏa thuận này có thể là thỏa thuận về thời hạn thực hiện hợp đồng; thỏa thuận về tiền lương, hình thức trả lương, kỳ hạn trả lương; thỏa thuận về thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi, nghỉ hàng tuần, nghỉ lễ, nghỉ tết. Cũng như đối với các lao động khác, để đảm bảo cuộc sống về già hoặc không có thu nhập, đồng thời được chăm sóc sức khỏe khi đau ốm, bệnh tật của người LĐGVGĐ, người sử dụng LĐGVGĐ có nghĩa vụ trả cho người LĐGVGĐ một khoản tiền theo quy định của pháp luật để họ tự lo đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế. Bên cạnh đó người sử dụng LĐGVGĐ phải tôn trọng danh dự, nhân phẩm của người giúp việc gia đình. Người sử dụng LĐGVGĐ phải bố trí chỗ ăn, ở sạch sẽ, hợp vệ sinh cho người giúp việc gia đình, nếu có thỏa thuận.Tạo điều kiện cho người giúp việc gia đình được tham gia học văn hóa, học nghề. Trả tiền tàu xe cho người LĐGVGĐ để họ trở về nơi cư trú, tuy nhiên họ sẽ không được thanh toán chi phí này nếu họ kết thúc hợp đồng lao động trước thời hạn. Đây là những quyền lời đáp ứng các nhu cầu cơ bản nhất mà người sử dụng LĐGVGD phải đáp ứng cho người LĐGVGĐ. Quyền và nghĩa vụ đối ứng: Là quyền của bên này sẽ tương ứng với nghĩa vụ của bên kia. Và ngược lại. 3
12 Luật cũng quy định một bên có quyền đơn phương chấm dứt HĐLĐ bất kỳ lúc nào nhưng phải thông báo trước 15 ngày. Vì đây là quyền và nghĩa vụ đối ứng, tuy BLLĐ không quy định nhưng ta có thể thấy rằng người LĐGVGĐ sẽ có những quyền tương ứng với những nghĩa vụ của người sử dụng LĐGVGĐ đã nêu trên. Bên cạnh đó người LĐGVGĐ cũng có những nghĩa vụ nhất định gồm bốn nghĩa vụ chính trong đó có một nghĩa vụ mà pháp buộc thực hiện để bảo vệ chính người LĐGVGĐ. Nghĩa vụ của họ được quy định cụ thể tại BLLĐ 2012. Cụ thể là:Thực hiện đầy đủ thỏa thuận hai bên đã ký kết trong hợp đồng lao động. Trong quá trình người LDGVGĐ làm việc nếu họ làm hư hỏng, mất mát tài sản của người sử dụng LĐGVGĐ thì phải bồi thường theo thỏa thuận hoặc theo quy định của pháp luật. Nghĩa vụ tiếp theo là thông báo kịp thời cho người sử dụng lao động về những khả năng, nguy cơ gây tai nạn, đe dọa an toàn, sức khỏe, tính mạng, tài sản của gia đình người sử dụng LĐGVGĐ và bản thân. Cuối cùng là tố cáo với cơ quan có thẩm quyền nếu người sử dụng LĐGVGĐ có hành vi ngược đãi, quấy rối tình dục, cưỡng bức lao động hoặc hành vi trái pháp luật khác. Ở đây quấy rối tình dục có thể hiểu là hình thức quấy nhiễu hướng tới giới tính của người có liên quan, còn cưỡng bức lao động cũng được định nghĩa tại BLLĐ 2012 như sau: Cưỡng bức lao động là dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc các thủ đoạn khác nhằm buộc người khác lao động trái ý muốn của họ. Quy định này đã chuyển từ quyền thành nghĩa vụ để bắt buộc người LĐGVGĐ phải tố giác các hành vi đó của người sử dụng LĐGVGĐ với cơ quan có thẩm quyền. Mục đích của của quy định này là để bảo vệ chính người LĐGVGĐ, người có vị trí yếu thế hơn trong quan hệ lao động này và tạo cho họ một môi trường làm việc tốt nhất. Bên cạnh đó với mục đích tạo môi trường tốt nhất này cho người LĐGVGĐ BLLĐ 2012 còn ghi nhận những hành vi nghiêm cấm đối với người sử dụng LĐGVGĐ như sau: Nghiêm cấm ngược đãi, quấy rối tình dục, cưỡng bức lao động, dùng vũ lực đối với lao động là người giúp việc gia đình. Giao việc cho người giúp việc gia đình không theo hợp đồng lao động. Giữ giấy tờ tùy thân của người lao động.
13 Như vậy có thể thấy những quy định của pháp luật về LĐGVGĐ ngày càng cụ thể, xóa bỏ đi sự mơ hồ trước đó về khái niệm, hợp đồng, hay cả quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia quan hệ lao động này.
14 CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ LAO ĐỘNG LÀ NGƯỜI GIÚP VIỆC GIA ĐÌNH VÀ ĐỊNH HƯỚNG HOÀN THIỆN 2.1. Thực trạng về lao động là người giúp việc gia đình Trên thực tế, nghề LĐGVGĐ mang lại thu nhập tương đối ổn định cho người lao động, đóng góp không nhỏ cho sự phát triển kinh tế, xã hội. Vì vậy, sử dụng người giúp việc là nhu cầu nhất thiết của nhiều gia đình, nhất là tại các đô thị lớn... Bởi thế, lực lượng lao động này tăng nhanh trong những năm gần đây. Theo thống kê chưa đầy đủ, lao động giúp việc gia đình tăng từ 157 nghìn người năm 2008 lên 246 nghìn người năm 2016, dự báo đến năm 2020, cả nước có khoảng 350 nghìn người 4. Hiện nay, người LĐGVGĐ chủ yếu ở độ tuổi trung niên (3655 tuổi). Bên cạnh đó, có một bộ phận đáng kể là những người ở ngoài độ tuổi lao động (trên 55 tuổi) tham gia vào thị trường lao động này. Theo kết quả điều tra của IFGS5 2011, có 61,5% người LĐGVGĐ ở độ tuổi 3655, 23,8% người lao động ở độ tuổi 35 trở xuống; 14,8% người lao động ở độ tuổi 56 trở lên. Các kết quả nghiên cứu về giúp việc gia đình tại Việt Nam thời điểm 2015 đều có chung nhận định: lao động giúp việc gia đình chủ yếu là nữ giới. Nhìn chung, người lao động giúp việc gia đình có trình độ học vấn không cao. Phần lớn có trình độ từ trung học cơ sở trở xuống. Theo kết quả điều tra tại Hà Nội và TP. HCM của IFGS, 2011 có 85,7% người lao động có trình độ học vấn THCS trở xuống. Tỷ lệ người lao động có trình độ tiểu học trở xuống là 31,8%. Tỷ lệ tương ứng theo điều tra của GFCD, 2012 là 84,6% và 22%. Lao động giúp việc gia đình là lĩnh vực có sự tham gia của lao động chưa thành niên, trong đó phần nhiều là nữ giới. Kết quả điều tra của IFGS cho biết trong số 371 người lao động nữ, có 3% ở 4 Nghề giúp việc gia đình: Nhiều vấn đề cần giải quyết, laodongxanha.net, 2017. Viện nghiên cứu gia đình và giới (Institute For Family and Gender Studies). 5
15 độ tuổi 16186. Tuy là công việc không quá khó nhưng giúp việc gia đình đòi hỏi người lao động phải có nhiều kỹ năng về các công việc trong gia đình. Người lao động hiện nay chưa đáp ứng được những yêu cầu tối thiểu của nghề. Theo trung tâm nghiên cứu giới, gia đình và phát triển cộng đồng cho biết, LĐGVGĐ có tới hơn 90% của qua đào tạo. Có thể thấy LĐGVGĐ ở nước ta ngày càng phát triển, nhu cầu về loại lao động này cũng tăng cao và có những nhìn nhận khác nhau từ xã hội nhưng chưa đầy đủ. Tuy công việc này bình đẳng như các nghề khác, sự đóng góp cho sự phát triển của xã hội là đáng kể nhưng nghề này vẫn chưa được nhiều người trong xã hội xem trọng, và được gắn với tên thường gọi “ Ô Sin”. 2.2. Quy định của pháp luật Việt nam về lao động là người giúp việc gia đình Tuy pháp luật lao động hiện nay quy định rất cụ thể về vấn đề LĐGVGĐ. Với các quy định tại BLLĐ 2012 và các văn bản hướng dẫn đi kèm thì quy định của vấn đề này đã rất rõ ràng và có những hướng dẫn chi tiết về việc thực hiện. Nhưng việc thực hiện trên thực tế vần còn rất nhiều khó khăn và bấp cập. Đặc biệt là các cơ qua có thẩm quyền gặp khó khăn trong vần đề quản lý quan hệ lao động này. 2.2.1. Về hợp đồng lao động HĐLĐ là căn cứ làm phát sinh quyền và nghĩa vụ giữa người lao động và người sử dụng lao động. HĐLĐ đối với LĐGVGĐ là sự thỏa thuận giữa người lao động làm công việc giúp việc giúp cho gia đình với người sử dụng lao động về việc làm có trả công, điều kiện lao động, quyền và nghĩa vụ của mỗi bên trong quan hệ lao động. Sau đây là quy định của pháp luật cũng như yêu cầu về hợp động lao động đối với người giúp việc.  Thử việc Trước khi kí kết HĐLĐ, người sử dụng và người lao động có thể thỏa thuận về việc làm thử, quyền, nghĩa vụ hai bên trong thời gian thử việc và kết 6 Tình hình Lao động giúp việc gia đình, gfcd.org.vn, 2015.
16 thúc thời gian thử việc theo quy định BLLĐ. Thời gian thử việc không quá 06 ngày làm việc. Hai bên chỉ được thỏa thuận về việc làm thử đối với công việc thường xuyên phải làm khi ký HĐLĐ. Tiền lương trong thời gian thử việc bằng 85% mức lương đã thỏa thuận, trường hợp chưa thỏa thuận được mức tiền thì mức tiền lương trong thời gian thử việc ít nhất bằng 85% mức lương tối thiểu vùng tại địa bàn nơi người lao động làm việc. Thực tế có rất nhiều trường hợp người sử dụng lao động vi phạm quy định này như: yêu cầu người LĐGVGĐ thử việc dài hơn so với quy định 06 ngày như 10 ngày, 15 ngày hay thậm chí là 1 tháng; không trả lương cho người lao động trong thời gian thử việc; không ký HĐLĐ bằng văn bản với LĐGVGĐ khi đã hết thời gian thử việc mặc dù vẫn tiếp tục sử dụng người lao động.  Chủ thể hợp đồng lao động Theo quy định tại Điều 3 Thông tư 19/2014/TTBLĐTBXH, người ký HĐLĐ bên phía người sử dụng LĐGVGĐ là: Chủ hộ; người được chủ hộ hoặc các chủ hộ ủy quyền hợp pháp; người được các thành viên trong hộ gia đình hoặc các hộ gia đình ủy quyền hợp pháp. Người ký kết HĐLĐ bên phía người lao động là: người LĐGVGD từ đủ 18 tuổi trở lên; người LĐGVGĐ từ đủ 15 đến dưới 18 tuổi và có văn bản đồng ý của người đại diện theo pháp luật của người LĐGVGĐ. Như vậy, pháp luật lao động cho phép trẻ em từ đủ 15 tuổi trở lên có thể làm LĐGVGĐ nếu công việc đó nhẹ nhàng, phù hợp với lứa tuổi, thời gian làm việc không vượt quá thời gian quy định của pháp luật.  Hình thức hợp đồng Theo quy định Nghị định 27/2014/NĐCP hợp đồng lao động đối với LĐGVGĐ bắt buộc phải được lập thành văn bản. Tuy nhiên, các quy định pháp luật về HĐLĐ với LĐGVGĐ vẫn còn tồn tại nhiều vướng mắc gây tranh cãi và thiếu khả thi trên thực tế. Trên thực tế, đa số HĐLĐ với LĐGVGĐ được giao kết bằng lời nói. Bởi vì, phần lớn người LĐGVGĐ là phụ nữ nông thôn, thường lại chính là những người có quan hệ đồng hương, quan hệ họ hàng với gia đình sử dụng lao động, hiểu biết pháp luật còn hạn chế, cộng thêm tâm lý, thói quen giải quyết các quan hệ bằng tình cảm nên họ
17 không biết hoặc không muốn ký hợp đồng lao động. Theo khảo sát của GFCD, có trên 90% HĐLĐ là thỏa thuận miệng giữa người giúp việc và chủ hộ. Khi được hỏi về ý định giao kết HĐLĐ bằng văn bản thì chỉ có 48,6% LĐGVGĐ có ý định ký hợp đồng bằng văn bản với người lao sử dụng lao động7.  Nội dung của hợp đồng Các nội dung cụ thể phải có trong HĐLĐ được hướng dẫn tại Điều 6 Thông tư 19/2014/TTBLĐTBXH gồm: Thông tin cá nhân của các bên ký HĐLĐ; công việc và địa điểm làm việc; thời hạn của HĐLĐ; tiền lương; tiền thưởng (nếu có); thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi; trang bị bảo hộ lao động; bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế; ăn và chỗ ở của người lao động; tiền tàu xe về nơi cư trú khi chấm dứt HĐLĐ đúng thời hạn; hỗ trợ học nghề, học văn hóa (nếu có); trách nhiệm bồi thường của người LĐGVGĐ; những hành vi nghiêm cấm. Trên thực tế, hầu hết HĐLĐ được không được ký bằng hình thức văn bản nếu có được ký bằng văn bản thì nội dung thường cũng rất sơ sài chủ yếu là nội dung về tiền lương; công việc và địa điểm làm việc, những nội dung khác ít được người sử dụng lao động và người lao động ghi nhận trong hợp đồng.  Ký kết hợp đồng Được quy định tại Điều 5, Nghị định số 27/2014/NĐCP nếu người sử dụng lao động có thuê mướn, sử dụng nhiều lao động là người giúp việc gia đình thì người sử dụng lao động ký kết HĐLĐ với từng người lao động. Hợp đồng lao động được lập ít nhất thành 2 bản, mỗi bên giữ một bản. Người sử dụng lao động có trách nhiệm thông báo với UBND xã, phường, thị trấn nơi người lao động làm việc về việc sử dụng LĐGVGĐ trong thời hạn 10 ngày, kể từ ngày ký HĐLĐ. Bên cạnh đó để bảo vệ quyền lợi cho những người LĐGVGĐ không biết chữ Điều 4 Thông tư 19/2014/TTBLĐTBXH đã nêu rõ về việc ký kết hợp đồng lao động đối với lao động không biết chữ như sau: người sử dụng lao động đọc toàn bộ nội dung HĐLĐ để người lao động nghe 7 Trung tâm nghiên cứu giới, gia đình và phát triển cộng đồng (2013), Báo cáo tóm tắt: Tổng quan tình hình lao động giúp việc gia đình tại Việt nam từ năm 2007 đến nay, Hà Nội.
18 và thống nhất nội dung trước khi ký HĐLĐ; người lao động thực hiện ký HĐLĐ bằng hình thức điểm chỉ; trường hợp cần thiết, người lao động yêu cầu người sử dụng lao động mời người thứ ba không phải là thành viên của hộ gia đình làm chứng trước khi ký HĐLĐ và trong hợp đồng phải ghi rõ tên, số chứng minh nhân dân hoặc hộ chiếu, hộ khẩu thường trú, địa chỉ liên lạc khi cần và chữ ký của người làm chứng.  Chấm dứt hợp đồng lao động Chấm dứt HĐLĐ là sự kiện pháp lý làm chấm dứt quyền và nghĩa vụ của các bên theo HĐLĐ đã giao kết. Nghị định 27/2014/NĐCP và Thông tư 19/2014/TTBLĐTBXH quy định cụ thể về căn cứ chấm dứt, nghĩa vụ, trách nhiệm của các bên khi chấm dứt HĐLĐ. Theo quy định tại Điều 10 Nghị định 27/2014/NĐCP, HĐLĐ chấm dứt trong các trường hợp sau: hết hạn HĐLĐ; đã hoàn thành công việc theo HĐLĐ; hai bên thỏa thuận chấm dứt HĐLĐ; Người lao động chết; người sử dụng lao động là cá nhân chết; người sử dụng lao động hoặc người lao động đơn phương chấm dứt HĐLĐ.  Thời hạn báo trước khi đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động Đối với người LĐGVGĐ, khi muốn đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động, họ phải thông báo trước cho người sử dụng lao động 15 ngày, tuy nhiên họ chỉ cần báo trước 03 ngày trong các trường hợp: người sử dụng lao động vi phạm hợp đồng (vi phạm về tiền lương, công việc, điều kiện làm việc) hoặc có vấn đề về sức khỏe. Và họ có thể nghỉ việc mà không cần báo trước khi bị người sử dụng lao động hoặc thành viên trong hộ gia đình ngược đãi, xúc phạm danh dự, nhân phẩm, quấy rối tình dục, dùng vũ lực hoặc cưỡng bức lao động; khi phát hiện thấy điều kiện làm việc có khả năng đe dọa an toàn, sức khỏe của bản thân, đã báo cho người sử dụng lao động biết mà chưa được khắc phục; do thiên tai, hỏa hoạn hoặc lý do bất khả kháng khác mà người lao động đã tìm mọi biện pháp khắc phục nhưng không thể tiếp tục thực hiện hợp đồng lao động. Hiện nay, người LĐGVGĐ tự ý bỏ việc mà không tuân thủ quy định của pháp luật. Đối với người sử dụng lao động, họ cũng có quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động với người LĐGVGĐ nhưng phải báo trước cho người
19 LĐGVGĐ 15 ngày. Nhưng nếu người LĐGVGĐ vi phạm HĐLĐ hoặc khi họ bị ốm đau bệnh tật phải điều trị 30 ngày liên tục thì người sử dụng lao động chỉ cần báo trước 03 ngày. Và không phải báo trước nếu người LĐGVGĐ có những hành vi sau đây: trộm cắp, đánh bạc, cố ý gây thương tích, có các hành vi ngực đãi, xúc phạm danh dự nhân phẩm, quấy rối tình dục người sử dụng LĐGVGĐ hoặc các thành viên trong hộ gia đình; sử dụng các chất gây nghiện, mại dâm; hoặc do các nguyên nhân như thiên tai, hỏa hoạn và các trường hợp bất khả kháng khác mà người sử dụng LĐGVGĐ đã tìm mọi cách khắc phục nhưng không thể tiếp tục thực hiện HĐLĐ.  Trách nhiệm của người sử dụng lao động và người lao động khi hợp đồng lao động chấm dứt Khi hợp đồng lao động chấm dứt, người sử dụng LĐGVGĐ sẽ có những trách nhiệm đối với người LĐGVGĐ như sau: thanh toán các khoản liên quan đến quyền lợi của người lao động (tiền lương, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế); tiền lương cho những ngày nghỉ hàng năm mà người lao động chưa nghỉ, chi phí ăn, chỗ ở của người lao động, tiền hỗ trợ học văn hóa, học nghề, các khoản thỏa thuận khác trong HĐLĐ (nếu có); tiền tàu xe đi đường khi người lao động về nơi cư trú, trừ trường hợp người lao động làm việc theo HĐLĐ xác định thời hạn và HĐLĐ theo mùa vụ hoặc theo công việc nhất định có thời hạn dưới 12 tháng đơn phương chấm dứt HĐLĐ; trợ cấp thôi việc cho người lao động theo quy định của BLLĐ. Tuy nhiên, hiện nay các quy định này chưa được người sử dụng lao động thực hiện đầy đủ như: không thanh toán tiền lương cho những ngày nghỉ hàng năm mà người lao động chưa nghỉ, trợ cấp thôi việc cho người lao động. Thông thường, khi chấm dứt HĐLĐ, người sử dụng lao động và người lao động chỉ thỏa thuận thanh toán khoản tiền lương còn thiếu và tiền tàu xe đi đường khi người lao động về nơi cư trú. Tình trạng này do nhiều nguyên nhân trong đó có sự thiếu hiểu biết về pháp luật của người lao động làm cho người sử dụng lao động có điều kiện vi phạm và ý thức chấp hành pháp luật của các bên. 2.2.2. Về tiền lương, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế  Tiền lương
20 Tiền lương là khoản tiền mà người sử dụng lao động trả cho người lao động để thực hiện công việc theo thỏa thuận. Theo đó mức tiền lương sẽ do hai bên thỏa thuận và ghi trong hợp đồng lao động. Mức tiền lương sẽ bao gồm cả chi phí ăn, ở của người lao động sống tại gia đình người sử dụng lao động (nếu có, nhưng không vượt quá 50% mức tiền lương trong hợp đồng lao động) và không được thấp hơn mức lương tối thiểu vùng tại nơi người lao động làm việc. Về hình thức trả lương: người sử dụng lao động có thể thỏa thuận trả lương cho người lao động theo thời gian (tháng, tuần, ngày, giờ). Thời hạn trả lương do người lao động và người sử dụng lao động thỏa thuận, thời điểm trả lương cố định trong ngày, trong tuần hoặc trong tháng và ghi trong hợp đồng lao động. Người lao động hưởng lương theo giờ, ngày, tuần, tháng thì được trả lương sau giờ, ngày, tuần, tháng làm việc hoặc trả gộp do hai bên thỏa thuận. Tiền lương làm thêm được quy định cụ thể Thông Tư 19/2014/TT BLĐTBXH. Người lao động là thêm giờ thì được trả lương ít nhất bằng 150% tiền lương theo giờ; làm việc vào ngày nghỉ lễ, tết được trả lương ít nhất 300% tiền lương ngày; làm thêm giờ vào ban đêm thì được trả thêm 20% tiền lương ngày. Tiền lương tính trả cho ngày nghỉ hằng năm, nghỉ lễ, tết được tính nhau sau: tiền lương ghi trong HĐLĐ của tháng trước liền kề trước khi người lao động nghỉ hằng năm, lễ, tết chia cho số ngày làm việc bình thường trong tháng do hai bên thỏa thuận ghi trong HĐLĐ, nhân với số ngày nghỉ hằng năm, nghỉ lễ, nghỉ tết của người lao động. Quy định nhằm tạo điều kiện cho người LĐGVGĐ hưởng được những ngày nghỉ năm, lễ, tết được trọn vẹn về tinh thần củng như vật chất. Theo Điều 16 Nghị định 27/2014/NĐCP thì tiền lương ngừng việc được quy định một cách rất dễ hiểu và hợp tình hợp lí. Người sử dụng lao động thanh toán đầy đủ lương khi người lao động nghỉ việc do lỗi của người sử dụng lao động; nếu không có lỗi trong việc nghỉ việc của người lao động thì không phải thanh toàn lương.