Bi t Ng iế ườ
D ch gi : Ph m Cao Tùngị ả ạ
Ph n I - Ch ng 2ầ ươ
CÁ TÍNH C A CON NG I Ủ ƯỜ
NH NG PH NG PHÁP C A TÂM LÝ H CỮ ƯƠ Ủ Ọ
Đi xem m t cu c tri n lãm h i ho , chúng ta nh n th y các b c tranh tr ng bàyộ ộ ể ộ ạ ậ ấ ứ ư
ch ng nh ng khác nhau v đ tài, v khuôn kh mà còn khác nhau r t nhi u vẳ ữ ề ề ề ổ ấ ề ề
s c đ . B c thì màu s c r c r , b c l m , ho c l ng l y, ho c vui ho c bu n.ắ ộ ứ ắ ự ỡ ứ ờ ờ ặ ộ ẫ ặ ặ ồ
Có b c thì đ n s c, có b c l i g m có nhi u màu s c đ i ch i nhau m t cáchứ ơ ắ ứ ạ ồ ề ắ ố ọ ộ
ng nghĩnh, có b c hình dáng ch ng khác gì m t t m th m. ộ ứ ẳ ộ ấ ả
Tuy th , t t c nh ng b c tranh y đ u đ ng t o nên v i m t ít màu chính, lúcế ấ ả ữ ứ ấ ề ặ ạ ớ ộ
nào cũng th . ế
Cá tính c a con ng i cũng gi ng nh các b c tranh nói trên. Tuy nó hi n ra d iủ ườ ố ư ứ ệ ướ
bao nhiêu s c thái nh ng t u trung nó cũng ch đ ng t o nên b i m t ít b m màuắ ư ự ỉ ặ ạ ở ộ ẩ
căn b n. Chính s ph i h p vô cùng ph c t p c a nh ng b m ch t này đã làmả ự ố ợ ứ ạ ủ ữ ẩ ấ
cho có s khác nhau gi a loài ng i, làm thành bao nhiêu h ng ng i. ự ữ ườ ạ ườ
Tâm lý h c nh m hai m c tiêu: Tìm xem đâu là nh ng b m ch t c t y u c a conọ ằ ụ ữ ẩ ấ ố ế ủ
ng i và sau khi đã đ nh rõ giá tr m i b m ch t m t ng i, s tiên đoán tháiườ ị ị ỗ ẩ ấ ở ộ ườ ẽ
đ , l i x s c a ng i y. ộ ố ử ự ủ ườ ấ
Hai cá tính c a con ng i:ủ ườ
T lâu r i ng i ta đã ng ng r ng nh ng y u t c u thành cá tính con ng iừ ồ ườ ờ ợ ằ ữ ế ố ấ ườ
có th phân làm hai lo i. Ng i ta nh n th y m t cách m h r ng trong thâmể ạ ườ ậ ấ ộ ơ ồ ằ
tâm c a m i ng i đ u có m t cái gì v ng vàng, su t đ i không thay đ i và baoủ ỗ ườ ề ộ ữ ố ờ ổ
ph trên cái cái ph n y, nh m t cái m t n , còn có m t cá tính khác, uy nủ ầ ấ ư ộ ặ ạ ộ ể
chuy n h n, bi n hóa h n, l i ch u nh h ng c a nh ng bi n c bên ngoài. ể ơ ế ơ ạ ị ả ưở ủ ữ ế ố
M t trong nh ng th ng l i c a tâm lý h c hi n gi là đã ch đ nh m t cách rõ r tộ ữ ắ ợ ủ ọ ệ ờ ỉ ị ộ ệ
r ng trong m i ng i đ u có hai cá tính. ằ ỗ ườ ề
Lúc chào đ i chúng ta mang s n trong ng i cái ờ ẵ ườ cá tính thiên nhiên. Nh ng y uữ ế
t c a nó làm nòng c t cho cái khí ch t và cái trí tu c a chúng ta. Cái cá tính thố ủ ố ấ ệ ủ ứ
nhì đ c g i là ượ ọ cá tính t p thànhậ b i nó đ c k t thành do nh ng hi n t ngở ượ ế ữ ệ ượ
bên ngoài, do t t c nh ng bi n c c a đ i s ng. ấ ả ữ ế ố ủ ờ ố
Đôi khi các nhà khoa h c cũng g i nó là “b n ngã căn b n”, “b n ngã ngo iọ ọ ả ả ả ạ
di n”. Nh ng chúng ta xin mi n dùng nh ng ti ng “lóng” y và ch có th nóiệ ư ễ ữ ế ấ ỉ ể
m t cách gi n d là m i ng i khi sinh ra đ i đ u có nh n đ c m t s d ng cộ ả ị ỗ ườ ờ ề ậ ượ ộ ố ụ ụ
ho c t t ho c x u, đó là cá tính thiên nhiên. D i nh h ng c a nh ng hi nặ ố ặ ấ ướ ả ưở ủ ữ ệ
t ng đ i s ng, h s dùng nh ng công c y đ xây d ng cá tính t p thành. ượ ờ ố ọ ẽ ữ ụ ấ ể ự ậ
Bây gi chúng ta hãy xem xét cái cá tính thiên nhiên y làm b ng nh ng gì? Lúcờ ấ ằ ữ
sinh ra đ i, chúng ta đã nh n đ c nh ng d ng c gì? Nh ng b m ch t nào làờ ậ ượ ữ ụ ụ ữ ẩ ấ
nh ng b m ch t căn b n? Bao nhiêu câu h i mà b y lâu nay ng i ta không tìmữ ẩ ấ ả ỏ ấ ườ
ra l i gi i. ờ ả
Tuy th , t lúc nào cũng nh lúc nào, con ng i luôn luôn mu n tìm hi u lý doế ừ ư ườ ố ể
nh ng hành đ ng c a mình. H t dò la, kh o sát, t thú. H đã ghi chép k t quữ ộ ủ ọ ự ả ự ọ ế ả
c a nh ng cu c kh o sát này trong bao nhiêu sách v : ti u thuy t, ký s , kháiủ ữ ộ ả ở ể ế ự
lu n, kh o c u và thu th p r t nhi u tài li u song ch ng đi đ n m t k t qu khậ ả ứ ậ ấ ề ệ ẳ ế ộ ế ả ả
quan nào. Không th x p thành lo i m tài li u y, cũng không th rút ra nh ngể ế ạ ớ ệ ấ ể ữ
quy t c t ng quát. Ngay vi c đ t đ và đ nh nghĩa các danh t , nh ng tác giắ ổ ệ ặ ể ị ừ ữ ả
cũng ch a đ ng ý thay. Vi c dùng “ph ng pháp n i quan” đ tìm hi u tâm lýư ồ ệ ươ ộ ể ể
con ng i đã th t b i. ườ ấ ạ
Vì sao? B i khi ng i ta ch trông qua m t b c tranh thì không tài nào có th phânở ườ ỉ ộ ứ ể
đ nh nh ng màu căn b n mà h a sĩ đã dùng đ v b c tranh y. H n thí d r ngị ữ ả ọ ể ẽ ứ ấ ẳ ụ ằ
loài ng i ch a bi t thu t h i h a. Có th nào qua m t b c tranh chúng ta phânườ ư ế ậ ộ ọ ể ộ ứ
tách n i trong b c tranh y có bao nhiêu ch t màu xanh, và cách phân ph i màuổ ứ ấ ấ ố
xanh y ra sao? Chúng ta có bi t màu xanh là màu căn b n chăng? Ch c là không,ấ ế ả ắ
cho đ n khi chúng ta tìm ra m t ph ng pháp có th làm n i b t ra m t màu nàyế ộ ươ ể ổ ậ ộ
ho c m t màu khác trong b y màu c a c u vòng. Lúc b y gi chúng ta m i rõ:ặ ộ ả ủ ầ ấ ờ ớ
ch có b y màu chính, b y màu căn b n, cách phân ph i nh ng màu y ra sao, vàỉ ả ả ả ố ữ ấ
chúng ta bi t rõ t t c các s c do s pha tr n c a hai ho c nhi u màu tr ra. ế ấ ả ắ ự ộ ủ ặ ề ổ
Cách nhà tâm lý h c hi n gi đã tìm ra m t th “thu c th ” na ná nh th đọ ệ ờ ộ ứ ố ử ư ể ể
phân tách rõ r t nh ng y u t t t o thành cá tính con ng i. Thu c th đó là b nhệ ữ ế ố ạ ườ ố ử ệ
đi n. ệ
Thu c th c a b nh điên:ố ử ủ ệ
N u khoa h c tâm lý v con ng i ngày nay đã có m t n n t ng v ng ch c đó làế ọ ề ườ ộ ề ả ữ ắ
nh công trình c a nhi u nhà chuyên v b nh tinh th n nh Ernest Dupré ch ngờ ủ ề ề ệ ầ ư ẳ
h n và nh t là nh nh ng phát minh c a hai nhà bác h c: Giáo s F. Achilleạ ấ ờ ữ ủ ọ ư
Delmas, m t tâm y sĩ có ti ng và giáo s Marcel Boll, m t nhà khoa h c mà cũngộ ế ư ộ ọ
là môt nhà văn, m t nhà phê bình nhi u ng i bi t đ n. ộ ề ườ ế ế
H đáng cho chúng ta ghi ân. Chính h là nh ng ng i sáng t o ra n n tâm lý h cọ ọ ữ ườ ạ ề ọ
tân th i. Ch ng nh ng h đã l p ra m t l i phân lo i r t h p lý v các b m ch tờ ẳ ữ ọ ậ ộ ố ạ ấ ợ ề ẩ ấ
căn b n c a cá tính con ng i, ngoài ra h cũng là nh ng ng i đ u tiên đã phânả ủ ườ ọ ữ ườ ầ
bi t có hai lo i tâm lý h c: M t th ệ ạ ọ ộ ứ tâm lý h c t nhọ ị kh o sát v cá tính thiênả ề
nhiên và các tính t p thành. M t th ậ ộ ứ tâm lý h c đ ngọ ộ kh o sát v l i c x , tháiả ề ố ư ử
đ c a con ng i. Nói m t cách khác, có th tâm lý h c chuyên kh o xét v cácộ ủ ườ ộ ứ ọ ả ề
b ph n c a gu ng máy l i có th chuyên kh o v cách v n d ng c a gu ngộ ậ ủ ồ ạ ứ ả ề ậ ụ ủ ố
máy y. ấ
Chính tôi đã căn c trên lý thuy t c a hai nhà khoa h c y đ xây d ng cái n nứ ế ủ ọ ấ ể ự ề
t ng v ng ch c c a sách này, và trong bao nhiêu áp d ng mà tôi đã đ c p trongả ữ ắ ủ ụ ề ậ
sách này tôi ch a h th y lý thuy t y sai ch y m t đi m nào. ư ề ấ ế ấ ạ ở ộ ể
Mu n hi u rõ t i sao ng i ta có th dùng ng i điên đ phân tích tâm trí c aố ể ạ ườ ể ườ ể ủ
ng i có đ lý trí, chúng ta c n hi u qua v nh ng ch ng b nh tinh th n và cáchườ ủ ầ ể ề ữ ứ ệ ầ
x p lo i c a nó. ế ạ ủ
X a kia ng i ta không bi t gì v b nh điên c . Th y ng i nào nói xàm nóiư ườ ế ề ệ ả ấ ườ
nh m ho c có nh ng hành đ ng kỳ d , ng i ta cho r ng h điên ho c khùng,ả ặ ữ ộ ị ườ ằ ọ ặ
không h n không kém. Tuy r ng ng i ta đã nh n th y có nhi u ch ng cu ngơ ằ ườ ậ ấ ề ứ ồ
tâm, lo n óc song không ai bu n nghiên c u nh ng b nh y. Cho đ n cu i thạ ồ ứ ữ ệ ấ ế ố ế
k XVIII ng i ta v n còn xem nh ng ng i điên nh loài ác thú, ng i ta cùmỷ ườ ẫ ữ ườ ư ườ
xích h l i, h s ng m t đ i s ng đáng th ng h i. ọ ạ ọ ố ộ ờ ố ươ ạ
Đ n đ u th k XIX, m i có m t nhà y sĩ t tâm bi t nghiêng mình xu ng sế ầ ế ỷ ớ ộ ừ ế ố ố
ph n h m hiu c a nh ng ng i b c phúc y. Đó là ông Pinel. Ông i đã kéo hẩ ẩ ủ ữ ườ ạ ấ ườ ọ
ra kh i ch n c c hình, đã b t đ u nghiên c u v h m t cách h p lý. ỏ ố ự ắ ầ ứ ề ọ ộ ợ
Su t th k g n đây, nhi u ng i khác đã ti p t c vi c kh o c u này và ngàyố ế ỷ ầ ề ườ ế ụ ệ ả ứ
ngay, khoa tâm y h c t c là khoa h c nghiên c u v các ch ng b nh tinh th n đãọ ứ ọ ứ ề ứ ệ ầ
ti n b m t cách kh quan. Nh ng công cu c nghiên c u liên t c này đã giúpế ộ ộ ả ữ ộ ứ ụ
ng i ta tìm ra m t l i x p lo i r t quan tr ng: Phân chia các ch ng b nh tinhườ ộ ố ế ạ ấ ọ ứ ệ
th n ra làm hai nhóm riêng bi t: ầ ệ Nh ng b nh do th ng tích gây ra và nh ngữ ệ ươ ữ
b nh do th t ng t c là do s c u thành c a th ch t t o nên.ệ ể ạ ứ ự ấ ủ ể ấ ạ
Nh ng b nh điên do th ng tích gây ra:ữ ệ ươ
Nh ng b nh điên do th ng tích có nh ng đ c đi m c t y u sau đây: ữ ệ ươ ữ ặ ể ố ế
Con b nh luôn có nh ng v t th ng trong óc, ng i ta tìm th y nh ng v tệ ữ ế ươ ườ ấ ữ ế
th ng này khi m thây ng i ch t đ khám nghi m. ươ ổ ườ ế ể ệ
Có th đây là m t ch ng b nh t p thành ch không ph i do thiên b m, vì nh ngể ộ ứ ệ ậ ứ ả ẩ ữ