Bi t Ng iế ườ
D ch gi : Ph m Cao Tùngị ả ạ
Ph n II - Ch ng 2ầ ươ
TÂM LÝ Đ NGỘ
I. T T NG VÀ CHÚ ÝƯ ƯỞ
S di n ti n c a m t chu kỳ tâm lý g m có ba tác đ ng tinh th n: tri giác, truyự ễ ế ủ ộ ồ ộ ầ
t ng và c l ng. ưở ướ ượ
Vi c tri giác, dù là do đ t nhiên mà có ho c dù nh moi móc trong ký c mà ra,ệ ộ ặ ờ ứ
luôn luôn đ a đ n k t qu này: m t c m t ng ho c m t nh t ng. ư ế ế ả ộ ả ưở ặ ộ ả ượ
Truy t ng là dùng trí t ng t ng đ k t h p nh ng nh t ng, nh ng c mưở ưở ượ ể ế ợ ữ ả ượ ữ ả
t ng y; là moi móc trong m k ni m đ rút l y nh ng ký c nào đó có vưở ấ ớ ỷ ệ ể ấ ữ ứ ẻ
thích h p v i bi n c r i hòa tr n t t c l i đ t o thành m t b c tranh m i,ợ ớ ế ố ồ ộ ấ ả ạ ể ạ ộ ứ ớ
nh t đ nh, rõ r t. ấ ị ệ
c l ng là tác đ ng tinh th n h tr ng h n c , b i nó v n d ng m t b mƯớ ượ ộ ầ ệ ọ ơ ả ở ậ ụ ộ ẩ
ch t c t y u: óc phán đoán. c l ng là vi c đ i chi u các bi n c đã đ ngấ ố ế Ướ ượ ệ ố ế ế ố ặ
truy t ng v i cá tính t p thành c a mình, v i s giáo d c, h c v n, v i nh ngưở ớ ậ ủ ớ ự ụ ọ ấ ớ ữ
t t ng, v i nh ng th hi u c a mình. Cá tính thiên nhiên đã có ra tu ng trongư ưở ớ ữ ị ế ủ ồ
nh ng tác đ ng tr c. ữ ộ ướ
Cái chu kỳ s đi đ n m t k t qu : ho c là m t ý t ng trên đ a h t tri th c, ho cẽ ế ộ ế ả ặ ộ ưở ị ạ ứ ặ
là m t quy t đ nh trên đ a h t c m tính. ộ ế ị ị ạ ả
Nh ng ý t ng, nh ng quy t đ nh chúng ta đ u ch u nh h ng này. Vì l đó,ữ ưở ữ ế ị ề ị ả ưở ẽ
dùng phép n i quan đ xét mình ch đem l i nh ng k t qu không hay cho l m. ộ ể ỉ ạ ữ ế ả ắ
Trong khi tri giác, truy t ng ho c c l ng chúng ta đã dùng đ n ba b m ch tưở ặ ướ ượ ế ẩ ấ
thu c v tri th c: trí nh , trí t ng t ng và óc phán đoán tuy nhiên trong th cộ ề ứ ớ ưở ượ ự
t , nh ng công vi c y không ph i nh t thi t dành riêng cho m t trong ba b mế ữ ệ ấ ả ấ ế ộ ẩ
ch t đó. Thí d trong vi c trí t ng t ng ch n l a nh ng ký c thì óc phán đoánấ ụ ệ ưở ượ ọ ự ữ ứ
cũng có xen vào ít nhi u. Trong vi c h i t ng cũng th . ề ệ ồ ưở ế
Gu ng máy c a chú ý:ồ ủ
Đ n đây chúng ta đã có th hi u qua gu ng máy c a m t hi n t ng mà ng i taế ể ể ồ ủ ộ ệ ượ ườ
g i là chú ý. ọ
Chú ý không đ ng k là m t y u t c u thành cá tính, nó ch là m t trong nh ngặ ể ộ ế ố ấ ỉ ộ ữ
cách bi u l c a cá tính. Trong ngôn ng th ng, ng i ta di n đ t r t đúng,ể ộ ủ ữ ườ ườ ễ ạ ấ
không ai nói “ng i y có s chú ý” mà ng i ta nói “ng i y bi t ho c khôngườ ấ ự ườ ườ ấ ế ặ
bi t chú ý”. Chú ý là m t l i bi u l có tính cách “đ ng” nó không ph i là m tế ộ ố ể ộ ộ ả ộ
đ c tính “tĩnh”, nó b ch đ nh b i nh ng y u t c a cá tính. ứ ị ỉ ị ở ữ ế ố ủ
Có th đ nh nghĩa chú ý nh th này: đó là s áp d ng c a óc phán đoán, s hi nể ị ư ế ự ụ ủ ự ệ
h u hóa c a óc phán đoán. Mà khi áp d ng óc phán đoán t t ng i ta ph i v nữ ủ ụ ấ ườ ả ậ
d ng đ n cái hi n t ng t ng quan là chú ý. ụ ế ệ ượ ươ
Ng i ta không th chú ý th t k đ n hai vi c cùng trong m t lúc. Đôi khi ng iườ ể ậ ỹ ế ệ ộ ườ
ta ng r ng có th chú ý hai ho c nhi u vi c trong m t lúc nh ng th c ra ch làờ ằ ể ặ ề ệ ộ ư ự ỉ
s đánh đu r t nhanh c a s c chú ý t vi c này sang vi c khác. ự ấ ủ ứ ừ ệ ệ
Trong khi nói chuy n v i m t ng i, chúng ta chú ý đ n l i l ng i y th t ra.ệ ớ ộ ườ ế ờ ẽ ườ ấ ố
Tuy nhiên trong lúc y chúng ta có th nghe lóm câu chuy n c a m t ng i khácấ ể ệ ủ ộ ườ
nói, tr ng h p này s c chú ý chúng ta đu đ a th t nhanh t ng i này sangở ườ ợ ứ ư ậ ừ ườ
ng i khác. Hi n t ng này có th sánh v i vi c ng i ta đánh nhi u đi n tínườ ệ ượ ể ớ ệ ườ ề ệ
cùng trong m t lúc trên m t lu ng đi n. Th c ra nh ng phát đi n c a nh ng đi nộ ộ ồ ệ ự ữ ệ ủ ữ ệ
tín y không b ch ng lên nhau, nó ch n i ti p nhau, m i ng i đánh đi n tín sấ ị ồ ỉ ố ế ỗ ườ ệ ử
d ng lu ng đi n trong m t kho nh kh c th t ng n. ụ ồ ệ ộ ả ắ ậ ắ
Cũng vì th , chúng ta có th v a làm m t công vi c nào đó l i v a ti p chuy n,ế ể ừ ộ ệ ạ ừ ế ệ
nh ng tr ng h p này chúng ta ch chú ý đ n l i nói, còn v công vi c làm thìư ở ườ ợ ỉ ế ờ ề ệ
chúng ta làm m t cách t đ ng, chúng ta đ ng đi u khi n b i nh ng lo t chu kỳộ ự ộ ặ ề ể ở ữ ạ
t đ ng. ự ộ
Tri th c càng này n ng i ta càng d chú ý đ n nhi u vi c trong m t lúc vì ứ ở ườ ễ ế ề ệ ộ ở
nh ng đ u óc th t thông minh các chu kỳ tâm lý di n ra nhanh chóng. Ng i taữ ầ ậ ễ ườ
th ng nh c l i vi c hoàng đ Nã Phá Luân có th cùng trong m t lúc đ c haiườ ắ ạ ệ ế ể ộ ọ
não th cho hai viên th ký vi t. ư ư ế
S c chú ý đ n nhi u vi c trong m t lúc cũng có th n y n nh ng ng i chứ ế ề ệ ộ ể ả ở ở ữ ườ ỉ
s d ng óc phán đoán trong m t vài chu kỳ tâm lý nào đó. Viên th quân m t đ iử ụ ộ ủ ộ ộ
banh lúc nào cũng ghé m t đ n s đi l i c a t t c nh ng c u th trong đ i banhắ ế ự ạ ủ ấ ả ữ ầ ủ ộ
mình. S c chú ý và đu đ a m t cách h t s c nhanh t c u th này sang c u thứ ư ộ ế ứ ừ ầ ủ ầ ủ
khác. Nh ng tay nhào l n, đi dây, làm trò o thu t do ngh nghi p rèn t p cũngữ ộ ả ậ ề ệ ậ
quen chú ý m t cách r t linh ho t. ộ ấ ạ
Nh ng đi u ki n đ chú ý:ữ ề ệ ể
Nh ng ng i bi t chú ý gi i th ng là nh ng ng i bi t phán đoán m t cáchữ ườ ế ỏ ườ ữ ườ ế ộ
gi n d , nhanh chóng, vì ph m vi c a chú ý là s c l ng. M t ng i có thả ị ạ ủ ở ự ướ ượ ộ ườ ể
nhìn th y và phán đoán nhi u vi c trong m t lúc t t ph i có nhi u kh năng tríấ ề ệ ộ ấ ả ề ả
th c t t. Ng i có trí nh dai th ng chú ý r t gi i. Tr ng h p m t vài tayứ ố ườ ớ ườ ấ ỏ ườ ợ ộ
danh kỳ có th cùng trong m t lúc đánh nhi u ván c v i nhi u đ i th . ể ộ ề ờ ớ ề ố ủ
Có th rèn t p s c chú ý, vì m t ph n l n nó tùy thu c cá tính t p thành, nh ngể ậ ứ ộ ầ ớ ộ ậ ư
m t vài b m ch t thiên nhiên phát tri n thái quá có th làm tr ng i s rèn t pộ ẩ ấ ể ể ở ạ ự ậ
s c chú ý. M t đ u óc thông minh có th đãng trí n u h b kích thích m nh ho cứ ộ ầ ể ế ọ ị ạ ặ
quá xúc đ ng. Ng i tinh th n suy nh c, thi u b m ch t tham mu n không bi tộ ườ ầ ượ ế ẩ ấ ố ế
ham thích gì c cũng có th đãng trí. Nh chúng ta th y, nh ng b m ch t thu cả ể ư ấ ữ ẩ ấ ộ
tinh th n r t quan tr ng trong gu ng máy tinh th n chúng ta. ầ ấ ọ ồ ầ
Chú ý và cá tính thiên nhiên:
Chú ý có nhi u c p b c mà ngôn ng thông th ng đã bi t phân bi t: th y vàề ấ ậ ữ ườ ế ệ ấ
nhìn th y; nghe và l ng nghe. Chúng ta th y toàn di n c a sân kh u nh ng chúngấ ắ ấ ệ ủ ấ ư
ta nhìn th y nh ng di n viên. Đó là hai c p b c khác nhau c a s c chú ý. ấ ữ ễ ấ ậ ủ ứ
Chú ý không c n thi t trong nh ng công vi c làm do s t đ ng tính, đi u đóầ ế ữ ệ ự ự ộ ề
không l , vì nh chúng ta đã bi t, trong nh ng chu kỳ t đ ng óc phán đoánạ ư ế ữ ự ộ
không c n tham d . M t nh c sĩ ch i d ng c m ch c n quan tâm đ n đi uầ ự ộ ạ ơ ươ ầ ỉ ầ ế ệ
nh c mà không ph i chú ý đ n nh ng ngón tay c a h . ng i lái ô tô ch chú ýạ ả ế ữ ủ ọ ườ ỉ
đ n nh ng khúc khu u c a con đ ng mà không c n chú ý đ n tay lái. ế ữ ỷ ủ ườ ầ ế
Cá tính t p thành nh h ng r t l n đ n s c chú ý vì l , chúng ta t nhiên bi tậ ả ưở ấ ớ ế ứ ẽ ự ế
chú ý ngay đ n nh ng bi n c nó phù h p v i thói quen và th hi u, v i xuế ữ ế ố ợ ớ ị ế ớ
h ng chúng ta. ướ
M t ng i thích s u t m tem r o b c theo m t dãy c a hàng có th không chúộ ườ ư ầ ả ướ ộ ử ể
ý đ n c a hàng nào c , nh ng khi đi ngang m t hi u tem, s c chú ý c a h tế ử ả ư ộ ệ ứ ủ ọ ự
nhiên khi n h d ng chân l i tr c c a hàng y. ế ọ ừ ạ ướ ử ấ
Nhà bác h c trong phòng thí nghi m cũng nh ngoài đ i có th l đãng v i t tọ ệ ư ở ờ ể ơ ớ ấ
c nh ng gì không dính dáng đ n công vi c kh o c u, tìm tòi c a h . ả ữ ế ệ ả ứ ủ ọ
B n đàn ông chúng ta th ng ít quan tâm đ n áo qu n, đ n cách ph c s c c aọ ườ ế ầ ế ụ ứ ủ
các bà, song các bà thì chú ý đ n t ng cái đinh khuy, cái v t áo c a ch em b n. ế ừ ạ ủ ị ạ
M t ng i ch i sách b c vào nhà ai t nhiên h ng m t đ n cái t sách tr cộ ườ ơ ướ ự ướ ắ ế ủ ướ
nh t v.v… ấ
M t ng i yêu súc v t đang r o b c ngoài đàng cách l đãng nh ng g p conộ ườ ậ ả ướ ơ ư ặ
chó hay con mèo đi ngang t nhiên h b c l i đ xoa đ u vu t ve con chó. ự ọ ướ ạ ể ầ ố
Trong vi c văn hóa, chúng ta th ng th y rõ s l i ích c a chú ý. Có bi t chú ý,ệ ườ ấ ự ợ ủ ế
chúng ta m i đ ng cái tính tò mò, ham hi u, mu n hi u bi t m i v n đ . Xemớ ặ ể ố ể ế ọ ấ ề