Bi t Ng iế ườ
D ch gi : Ph m Cao Tùngị ả ạ
Ph n I - Ch ng 6ầ ươ
CÁ TÍNH C A CON NG IỦ ƯỜ
TÂM TRÍ
Gi a tâm trí và tâm tính không có m t s khác bi t quá rõ r t nh chúng ta có thữ ộ ự ệ ệ ư ể
t ng khi nhìn qua b ng kê tr c đây. ưở ả ướ
Th c ra gi a tâm trí và tâm tính luôn luôn có m t s ph n ng đ i l i nhau. Tâmự ữ ộ ự ả ứ ố ạ
tính tô v thêm cho tâm trí và ng c l i tâm trí cũng nh h ng đ n tâm tính. ẽ ượ ạ ả ưở ế
Ba y u t c b n c a trí tu : trí nh , trí t ng t ng và óc phán đoán khi ph iế ố ơ ả ủ ệ ớ ưở ượ ố
h p v i nhau và sau khi đã b nh h ng c a cá tính t p thành g m có nh ng kýợ ớ ị ả ưở ủ ậ ồ ữ
c, ý ki n, tín ng ng v.v… s t o nên nhi u th tâm trí. Chúng ta có th nói:ứ ế ưỡ ẽ ạ ề ứ ể
m i ng i đ u có m t tâm trí riêng bi t. Sau đây chúng ta s th xét v nhỗ ườ ề ộ ệ ẽ ử ề ả
h ng c a nh ng b m ch t thu c tinh th n. ưở ủ ữ ẩ ấ ộ ầ
Nh ng ng i có tài nh gi i:ữ ườ ớ ỏ
Ng i có nhi u trí nh s bi t ghi và gi l i nh ng ký c m t cách d dàng.ườ ề ớ ẽ ế ữ ạ ữ ứ ộ ễ
Nh v y, trí nh là m t món đ dùng r t ti n l i cho s áp d ng nh ng quanư ậ ớ ộ ồ ấ ệ ợ ự ụ ữ
năng khác.
Ng i có nhi u trí nh không h n là ng i thông minh. Có nh ng ng i vô h cườ ề ớ ẳ ườ ữ ườ ọ
có th h c và nh làu làu nh ng bài th t dài mà h không hi u gì c , có khi làể ọ ớ ữ ậ ọ ể ả
nh ng bài b ng ngo i ng . Ng i ta k l i có ng i đ c qua m t m ch h ngữ ằ ạ ữ ườ ể ạ ườ ọ ộ ạ ằ
ch c trang trong quy n niên giám đi n tho i và có th đ c n m lòng l i khôngụ ể ệ ạ ể ọ ằ ạ
sót m t ch . ộ ữ (Nên chú ý: nh ng ng i “làm tính b ng trí” gi i không h n làữ ườ ằ ỏ ẳ
ng i có nhi u trí nh . Phép tính nhanh b ng trí c t thu t “nh i tr n” nh ngườ ề ớ ằ ố ở ậ ồ ộ ữ
con s và th u rõ nh ng tính ch t riêng c a nh ng con s y). ố ấ ữ ấ ủ ữ ố ấ
Trái l i, m t trí nh th t t t cũng có th s ng chung v i m t s quan năngạ ộ ớ ậ ố ể ố ớ ộ ố
th ng đ ng. Nguyên t ng th ng Pháp, ông R. Poincaré ch ng h n có m t trí nhượ ẳ ổ ố ẳ ạ ộ ớ
kỳ di u, ông có th đ c nh ng bài di n văn th t dài không c n nhìn vào bài màệ ể ọ ữ ễ ậ ầ
v n không b sót m t ch nào. ẫ ỏ ộ ữ
Ông Louis Loucheur, nhà k ngh và nhà chính tr Pháp vón là m t kh i óc thôngỹ ệ ị ộ ố
minh và cũng là m t ng i có tài nh dai. ộ ườ ớ
Nh chúng ta th y, trí nh là m t quan năng hoàn toàn riêng bi t v i nh ng quanư ấ ớ ộ ệ ớ ữ
năng khác và nh ng quan năng này không nh h ng gì đ n nó. Đó là m t quanữ ả ưở ế ộ
năng th đ ng, m t d ng c . ụ ộ ộ ụ ụ
Tr nh ng tr ng h p thu c v b nh lý, không ai là ng i không có trí nh , chừ ữ ườ ợ ộ ề ệ ườ ớ ỉ
có ng i kém trí nh . m t ph n sau chúng ta s th y, b ng cách nào giáo d cườ ớ Ở ộ ầ ẽ ấ ằ ụ
có th b i b s suy kém trí nh và quan ni m chúng tôi v s hu n luy n tríể ồ ổ ự ớ ệ ề ự ấ ệ
nh ra sao. ớ
Nh ng ng i giàu t ng t ng:ữ ườ ưở ượ
Trí t ng t ng có nhi u th , nhi u lo i khác nhau. T t c nh ng sáng t o trongưở ượ ề ứ ề ạ ấ ả ữ ạ
đ a h t ngh thu t, khoa h c, k ngh , đ u đòi h i m t trí t ng t ng khá d iị ạ ệ ậ ọ ỹ ệ ề ỏ ộ ưở ượ ồ
dào. Đó là m t trong nh ng đi u ki n c n thi t c a vi c sáng tác, nh ng đóộ ữ ề ệ ầ ế ủ ệ ư
không ph i là t t c . ả ấ ả
Trong sinh ho t hàng ngày, nh ng tay th may sáng ch nh ng ki u qu n áo,ạ ữ ợ ế ữ ể ầ
nh ng chuyên viên trang trí nhà c a, nh ng nhà ti u công ngh , nh ng nhà vữ ử ữ ể ệ ữ ẽ
qu ng cáo v.v… đ u là nh ng ng i giàu t ng t ng. ả ề ữ ườ ưở ượ
Nh ng ng i giàu óc t ng t ng luôn luôn h ng v t ng lai, ít khi nhìn vữ ườ ưở ượ ướ ề ươ ề
dĩ vãng. (Ng i La Mã th i x a đ t t ng lai bên ph i và dĩ vãng bên trái.ườ ờ ư ặ ươ ở ả ở
Cũng nên đ ý, nh ng v n hành trong t o v t đ u h ng v bên ph i: v c, đ tể ữ ậ ạ ậ ề ướ ề ả ỏ ố ọ
cây đ u cu n v bên ph i. Kim đ ng h cũng quay t bên trái sang ph i).ề ố ề ả ồ ồ ừ ả
S m m ng và đ i s ng tr m t m c c m đòi h i nhi u óc t ng t ng. Sự ơ ộ ờ ố ầ ư ặ ả ỏ ề ưở ượ ự
tiên li u nh ng s vi c x y ra trong đ i s ng hàng ngày cũng c n đ n óc t ngệ ữ ự ệ ả ờ ố ầ ế ưở
t ng. Nh ng th ng gia, k ngh gia, và nói chung, nh ng tay ch huy luôn luônượ ữ ươ ỹ ệ ữ ỉ
c n đ n óc t ng t ng đ x p đ t ch ng trình hành đ ng. Mu n làm vi c ítầ ế ưở ượ ể ế ặ ươ ộ ố ệ
ra chúng ta ph i bi t rõ nh ng gì chúng ta s p làm. Càng đ a v cao, s tiên li uả ế ữ ắ ở ị ị ự ệ
này càng ph i nh m th t xa. Vi c đ t đ l i l m t b n h p đ ng m i xét quaả ắ ậ ệ ặ ể ờ ẽ ộ ả ợ ồ ớ
có th cho là m t công vi c không th m ng chút nào, nh ng th c ra nó cũng đòiể ộ ệ ơ ộ ư ự
h i ít nhi u óc t ng t ng, vì mu n đ t đ m t b n h p đ ng cho khéo c nỏ ề ưở ượ ố ặ ể ộ ả ợ ồ ầ
ph i tiên li u nh ng h u qu c a nó trong t ng lai. ả ệ ữ ậ ả ủ ươ
Ng i kém trí t ng t ng ch s ng trong hi n t i. Ít khi h nghĩ đ n ngày mai.ườ ưở ượ ỉ ố ệ ạ ọ ế
Không bao gi h bi t th o ra k ho ch hay ch ng trình. Ph n đông h ít thíchờ ọ ế ả ế ạ ươ ầ ọ
v m thu t và ch h ng v nh ng công cu c có tính th c ti n. H ch quanề ỹ ậ ỉ ướ ề ữ ộ ự ễ ọ ỉ
tâm đ n nh ng gì h th y. Nh ng gì ngoài ph m vi c a h , trên trình đ hi uế ữ ọ ấ ữ ở ạ ủ ọ ộ ể
bi t c a h , h k nh không th có. Đó là nh ng ng i th c t , s ng là xà ế ủ ọ ọ ể ư ể ữ ườ ự ế ố ở
m t đ t, nh ng đ u óc h p hòi. Vì không bi t tiên li u b ng cách suy lu n nênặ ấ ữ ầ ẹ ế ệ ằ ậ
trong đ i s ng c a h g p l m th t v ng. ờ ố ủ ọ ặ ắ ấ ọ
Nh ng ng i bi t suy nghĩ:ữ ườ ế
Óc phán đoán, đ c tính ch y u c a tâm trí, cũng đ i thay tùy ng i. Nó khôngứ ủ ế ủ ổ ườ
ăn ch u v i h c v n, giáo d c. Có nh ng ng i h c cao nh ng suy lu n, phánị ớ ọ ấ ụ ữ ườ ọ ư ậ
đoán sai và có nh ng ng i quê mùa, văn hóa kém l i bi t suy lu n r t đúng. ữ ườ ạ ế ậ ấ
đây, chúng ta nên đ phòng m t s l m l c r t th ng th y. Nh ng ng iỞ ề ộ ự ầ ạ ấ ườ ấ ữ ườ
h c cao có th “m m t”, l a ph nh chúng ta b ng cách phô bày tri th c c a h .ọ ể ở ắ ừ ỉ ằ ứ ủ ọ
S hi u r ng c a h có th làm cho chúng ta l m t ng r ng h có nh ng ýự ể ộ ủ ọ ể ầ ưở ằ ọ ữ
ki n tân kỳ, nh ng t ki n. ế ữ ư ế
Mu n đánh giá h cho đúng, ph i đ t h nh ng tình th m i m mà m tríố ọ ả ặ ọ ở ữ ế ớ ẻ ớ
th c c a h s không giúp ích gì h đ c. Lúc b y gi chúng ta s th y h lýứ ủ ọ ẽ ọ ượ ấ ờ ẽ ấ ọ
lu n l c đ và th c ra h ch bi t nhai l i nh ng phán đoán, nh ng t t ng c aậ ạ ề ự ọ ỉ ế ạ ữ ữ ư ưở ủ
ng i khác. ườ
Óc phán đoán là n n t ng c a óc phê bình. Thi u nó, chúng ta không th cóề ả ủ ế ể
nh ng ý ki n riêng v ng i và s v t. ữ ế ề ườ ự ậ
Mu n đo l ng b m ch t này m t ng i, chúng ta ph i l u tâm đ n nh ngố ườ ẩ ấ ở ộ ườ ả ư ế ữ
b m ch t thu c c m tính và ho t đ ng tính c a h . Ng i ta há ch ng th ngẩ ấ ộ ả ạ ộ ủ ọ ườ ẳ ườ
nói: “Anh này thông minh l m, nh ng h n x s nh m t th ng ng c”. Đó là ócắ ư ắ ử ự ư ộ ằ ố
phán đoán đã b đam mê làm m ám, mê đánh b c, mê gái, mê đ o, mê chính trị ờ ạ ạ ị
v.v… Cũng nên nói rõ, h ch b t i m t v nh ng đi m gì có dính dáng đ n đamọ ỉ ị ố ắ ề ữ ể ế
mê y, còn ngoài ra h v n sáng su t, v n bi t suy lu n đúng đ n. ấ ọ ẫ ố ẫ ế ậ ắ
Th nh tho ng ng i ta th y, và đó cũng là đ u đ nhi u ti u thuy t ho c phimỉ ả ườ ấ ầ ề ề ể ế ặ
nh,có nh ng b c đ i nhân, đ u óc sáng su t l i tr thành nh ng mòn đ ch iả ữ ậ ạ ầ ố ạ ở ữ ồ ơ
trong tay m t ng i đàn bà mà trình đ kém. ộ ườ ộ
M t đam mê v chính tr có th làm cho m t s ng i phán đoán sai, m c d u vộ ề ị ể ộ ố ườ ặ ầ ề
văn ch ng ho c m thu t h v n là nh ng tay phê bình l i l c. Tr ng h pươ ặ ỹ ậ ọ ẫ ữ ỗ ạ ườ ợ
c a Léon Daudet ch ng h n. Khi m t ng i đ ng ra “ch ng đ i” v i m t đi uủ ẳ ạ ộ ườ ứ ố ố ớ ộ ề
gì đó m t cách đam mê thì h không còn đ tinh th n khách quan đ nh n xét. ộ ọ ủ ầ ể ậ
Tính hà ti n cũng có th làm cho m t ng i r t khôn ngoan l i có nh ng hànhệ ể ộ ườ ấ ạ ữ
đ ng ngu xu n. M t tay keo ki t khôn ngoan, h c r ng và có giáo d c nh ngộ ẩ ộ ệ ọ ộ ụ ư
trong đ i s ng hàng ngày l i có th t ra b t l ch s , thô l , khi đ ng t i m tờ ố ạ ể ỏ ấ ị ự ỗ ụ ớ ộ
vi c gì có dính dáng đ n ti n nong dù là m t s ti n m n. ệ ế ề ộ ố ề ọ
Nói tóm l i óc phán đoán là m t kh năng giúp chúng ta nh n đ nh m t cách đ ngạ ộ ả ậ ị ộ ứ