Cần hiểu về dầu nhớt
Cách đây không lâu người lái xe rất chú ý kiểm tra thường xuyên mức dầu nhớt có
trong động cơ và định kỳ cho thay dầu mới cùng với bộ lọc mỗi khi xe chạy
khoảng 3.000 dặm.
Hiện nay, nhờ vào những tiến bộ trong sản xuất động cơ mà xe chạy bền hơn, ít
phải chăm sóc hơn cũng như nhờ những cải tiến về dịch vụ sửa xe, làm cho người
lái xe mất dần thói quen thường xuyên kiểm tra mức dầu nhớt và tự bổ xung hoặc
thay dầu máy cho xe ô tô của mình.
Câu hỏi đặt ra: Vì sao phải quan tâm đến dầu máy?
Dầu máy là một chất lỏng nhớt điền đầy các khoảng trống trong động cơ, có
nhiệm vụ làm giảm ma sát cho các bộ phận chuyển động và chống ăn mòn cho các
chi tiết của động cơ. Dầu máy còn đóng vai trò môi trường tản nhiệt và lưu giữ các
hạt vụn kim loại kích thước cỡ micromet sinh ra do bào mòn các phần chuyển
động của động cơ, muội than do cháy nhiên liệu và các sản phẩm tạo ra do dầu bị
phân hủy.
Dầu máy bao gồm những gì? Thành phần chính của nó có khoảng 90% là dầu
nặng - đó là tổ hợp các hyđrocacbon thuộc nhóm parafin từ dầu mỏ (paraffinic
hyđrocarbon). Phần còn lại là các phụ gia. để pha các loại dầu máy, người ta tổ
hợp các thành phần hyđrocacbon nặng có độ dài mạch cacbon tùy thuộc vào tính
chất cần thiết, thường nằm trong khoảng C16 đến C50.
Gốc cơ bản (base stocks) được chia thành năm nhóm. Nhóm I-III là thành phần
hyđrocacbon tách ra trong quá trình chưng phân đoạn dầu mỏ, còn nhóm IV-V là
các dầu gốc được tạo ra bằng con đường tổng hợp các sản phẩm hóa dầu.
Dù xuất xứ như thế nào, dầu máy cũng phải thỏa mãn yêu cầu kỹ thuật được đánh
giá theo một tiêu chuẩn chung được quốc tế thừa nhận.
Cấp độ của dầu máy dựa trên độ nhớt của nó ở nhiệt độ thường. độ nhớt càng cao,
cấp độ của nó càng lớn. Thông thường cấp độ biểu thị bằng một con số nằm trong
khoảng 0 - 50.
Việc chọn dầu máy phụ thuộc vào thời tiết. Ví dụ, loại dầu ký hiệu 5W-30 dùng
cho trường hợp nhiệt độ rất lạnh dưới -20oC, loại 10W - 30 dùng cho trường hợp
nhiệt độ lạnh tới -20oC, còn loại 20W - 30 dùng cho khí hậu ấm nhiệt độ tới 0oC.
Tuy nhiên người ta cũng sản xuất loại dầu nhớt đa cấp độ. đây là thuộc loại đặc
biệt chỉ dùng trong điều kiện thời tiết cực kỳ khắc nghiệt hay dùng cho các loại xe
đua. Trong trường hợp này người ta cho thêm vào dầu các polyme như
polymetylacrylat, poly-etylen để cải thiện độ nhớt của dầu gốc khi ở nhiệt độ quá
thấp hoặc quá cao.
Phụ gia là một phần rất quan trọng trong dầu máy. Thông dụng nhất hiện nay là
dùng các phụ gia họ metal phenoxid có công thức RC6H4ONa trong đó R là gốc
alkyl. Nhiệm vụ của chúng là trung hòa các axit tạo ra bởi các gốc sunfua có trong
dầu; ngăn cản quá trình ôxy hóa xảy ra trong dầu; tẩy sạch và làm lắng đọng các
hạt muội than, các sản phẩm phân hủy và vận chuyển chúng đến bộ lọc dầu để loại
chúng ra khỏi chu trình làm việc của dầu máy.
Một lớp phụ gia khác được dùng làm chất chống bào mòn, ví dụ như
dialkyldithiophotphat kẽm Zn[S2P (OR)2]2, trong đó R là gốc alkyl mạch thẳng.
Chất phụ gia này bám thành lớp mỏng vài micromet trên bề mặt kim loại và có tác
dụng ngăn cản bề mặt bị trầy xước.
Các hợp chất của kẽm cùng với các amin như là diphenylamin vừa là chất ức chế
ăn mòn kim loại vừa là chất chống ôxy hóa.
Cuối cùng, một câu hỏi nóng bỏng đặt ra: ta nên thay dầu như thế nào?
Quả thực có nhiều thông tin khác biệt nhau về vấn đề này. Kinh nghiệm lâu nay đã
được kiểm chứng của cánh lái xe là nên thay dầu máy mỗi khi xe chạy hết 3.000
dặm đường.
Nhưng cũng có những ý kiến khác. Với những cải tiến áp dụng trong sản xuất
động cơ và sản xuất dầu máy hiện nay thì thay dầu cho 5.000 dặm đường là được,
còn nếu thay sau 3.000 dặm là lãng phí và tăng thêm lượng dầu thải. Người ta còn
thử nghiệm một loại dầu máy tổng hợp mới có các tính năng tốt, thậm chí sau khi
chạy 25.000 dặm (40.000km) đường trong điều kiện thông thường mới cần phải
thay dầu.
Nhờ tiến bộ khoa học, xe hơi được cải tiến với blốc máy mỗi ngày một mạnh hơn,
thì nhớt máy cũng phải được cải tiến mỗi ngày để đáp ứng nhiệm vụ đặt ra cho
mình. Máy càng mạnh càng phát nhiều hơi nóng, buộc nhớt phải làm việc vất vả
hơn để hóa giải hơi nóng sinh ra trong lòng máy. Ðiều đó có nghĩa là, cùng với sự
phát triển của xe hơi, nhớt cũng phải được cải biến với những tiến độ tương ứng.
Thông thường, nghĩ tới nhớt, ý tưởng chung của gần như tất cả chúng ta là nghĩ tới
một chất lỏng trơn, có mục đích “làm trơn” các bộ phận kim loại khi chúng tiếp
giáp với nhau.
Thế nhưng, ngoài cái nhiệm vụ dễ quan niệm và phổ quát ấy, nhớt còn làm được
cái gì khác nữa không? Ðược, rất nhiều. Công dụng của nhớt, có ta có thể nói tóm
lại trong 4 lãnh vực sau đây:
Làm trơn máy
Trước hết, nhớt phải làm trơn các linh kiện bên trong máy, để các thành phần này
tiếp cận với nhau được dễ dàng, mà không làm tiêu lực do cọ sát. Nhất là khi xe
mới đề máy, vai trò của nhớt lại càng trở nên quan trọng. Là vì, khi xe không chạy,
đầu máy không làm việc, thì nhớt chảy về bình. Khi đầu máy vận hành, lập tức
nhớt được huy động, và được bơm đến khắp mọi ngõ ngách trong máy, và tạo ra
một lớp màng mỏng giữa những bộ phận chuyển động, làm trơn tru mọi sự cọ sát.
Mỗi một loại máy cần tới một độ trơn nào đó, được cung ứng bởi lớp màng do
nhớt tạo ra giữa 2 bề mặt chuyển động.
Có người cho rằng, nếu nhớt 30 là tốt, thì ắt hẳn nhớt 50 phải tốt hơn. Không hẳn
thế. Nếu đầu máy của chiếc xe chúng ta đang sử dụng không tương xứng với nhớt
50, thì dùng nó chưa chắc đã tốt: Dùng nhớt 50 không làm cho máy mòn hơn,
nhưng rất có thể sẽ nâng cao nhiệt độ trong lòng máy. Tình trạng này trước mắt có
vẻ như “không sao”, nhưng về lâu dài, thì xe sẽ bị giảm thọ, do đầu máy bị hao
mòn trước tuổi.
Nhớt phải bảo vệ
Lớp màng mỏng do nhớt máy tạo ra giữa 2 bề mặt kim loại, ngoài việc làm trơn,
còn có thêm những công dụng khác quan trọng không kém. Ðó là giữ cho 2 bộ
phận khỏi trực tiếp cà vào nhau khi tiếp xúc, nhờ đó chúng không bị bào mòn.
Ðiều này có vẻ như là một công dụng hiển nhiên. Nhưng một điều không hiển
nhiên, mà quan trọng không kém. Ðó là nhớt phải giúp cho các linh kiện máy
chống lại tiến trình bị ăn mòn (corrosion). Xin phân biệt rõ: Bào mòn (wear) xảy
ra khi 2 vật thể tiếp xúc vào nhau, còn “bị ăn mòn” là do tiếp cận hóa chất trong
không khí hoặc môi trường. Ngoài việc bị bào mòn khi tiếp cận, các bộ phận trong
đầu máy còn có thể bị hóa chất ăn mòn nữa. Xuyên qua thời gian sử dụng, nhớt bị
ốc xít hóa, hoặc hấp thụ những chất ô nhiễm và “phó phẩm” sinh ra trong tiến
trình cháy nổ ở đầu máy, làm nhớt biến chất, với nồng độ acid càng lúc càng cao.
Rồi trong khi làm nhiệm vụ, nhớt lại trải acid ra trên mặt các linh kiện máy, và
như thế tiến trình ăn mòn bắt đầu, mau chóng đưa đến sự suy sụp của máy. Vì thế,
nhớt phải được chế tạo với những đặc tính chống lại các chất acid này.
Nhớt phải làm sạch
Nếu đầu máy không sạch, máy không thể nào hoạt động hiệu quả. Các chất cặn dơ
đóng trong máy sẽ cản trở chuyển dộng của các bộ phận máy, gây hao tốn nhiên
liệu, và đầu máy không thể làm việc hiệu quả. Thêm vào đó, các chất ô nhiễm ẩn