369
CHUYỂNĐỔISỐVÀTÁICẤUTRÚCMÔHÌNH
KINHDOANH:THỰCTIỄNVÀHÀMÝ
CHODOANHNGHIỆPVIỆTNAM
LêMinhThu
Email:minhthu.ufba@gmail.com
Ngàytòasoạnnhậnđượcbàibáo:30/09/2025
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:30/10/2025
Ngàybàibáođượcduyệtđăng:17/11/2025
DOI:10.59266/houjs.2025.957
Tómtắt:Chuyểnđổisốcóvaitròquantrọngtrongviệcđịnhhìnhmôhìnhkinhdoanh
đốivớicácdoanhnghiệp,gópphầntăngnăngsuấtvànângcaonănglựccạnhtranhtrong
nềnkinhtếsố.Trongnhữngnămqua,quátrìnhchuyểnđổisốởViệtNamđãđạtđượccác
kếtquảtíchcực,khôngchỉtạotiềnđềmàcònđặtrayêucầuđổimớitoàndiệnnhằmtáicấu
trúcmôhìnhkinhdoanhcủadoanhnghiệp.Tuynhiên,thựctiễnchuyểnđổisốvàtáicấutrúc
môhìnhkinhdoanhcủadoanhnghiệpcũngcònnhiềuhạnchế,điểmnghẽnkhiếnchotác
độngcủachuyểnđổisốđếntáicấutrúcmôhìnhkinhdoanhcủadoanhnghiệpchưađạthiệu
quả.Bàiviếtphântíchcơsởlýluậnvềchuyểnđổisốvàvaitròcủanóđốivớitáicấutrúc
môhìnhkinhdoanh,phântíchthựctrạngvàđềxuấtgiảiphápđẩymạnhchuyểnđổisốgắn
vớitáicấutrúcmôhìnhkinhdoanhcủadoanhnghiệptrongthờigiantới.
Từkhoá:chuyểnđổisố,môhìnhkinhdoanh,táicấutrúc,doanhnghiệp
1Phótrưởngphụtráchbộmôn,TrườngĐạihọcTàichính-Quảntrịkinhdoanh
I.Đặtvấnđề
Cuộc cách mạng 4.0, với sự phát
triểnbùngnổcủacáccôngnghệsốđãtác
độngsâurộngđếnmọilĩnhvựccủađời
sống kinh tế-xã hội, tạo ra “môi trường
số”làmthayđổicănbảnmọihoạtđộng
của Chínhphủ, xãhội vàdoanhnghiệp.
Trongbốicảnhđó,chuyểnđổisố(CĐS)
trởthànhmộttiếntrìnhpháttriểntấtyếu,
đókhôngchỉlàứngdụngcôngnghệmà
còn là sự thay đổi căn bản về phương
thứcsảnxuấtvàmôhìnhtạoragiátrịcủa
doanhnghiệp;từđólàmnảysinhyêucầu
tấtyếuvềtáicấutrúcmôhìnhkinhdoanh
(MHKD)nhằmthíchứngvớimôitrường
số.
Ở Việt Nam trong giai đoạn hiện
nay,kinhtếsốvàCĐSđangcóbướcphát
triểnmạnhmẽvàtrởthànhđộnglựcquan
trọng của tăng trưởng kinh tế, đóng góp
16-17%GDP năm 2024 và dự kiến đạt
30%vàonăm2030(ThủtướngChínhphủ,
2020).Tuynhiên,nhiềudoanhnghiệp,đặc
biệtlàdoanhnghiệpnhỏvàvừa(DNNVV)
370
chưa có chiến lược CĐS hiệu quả, thiếu
nguồnlựctàichính,nhânlựcvàthểchếhỗ
trợ đồng bộ, do đó quá trình tái cấutrúc
MHKDdiễnrachậmvàchưahiệuquả.Vì
vậy,việcnghiêncứucóhệthốngvềCĐS
vàtáicấutrúcMHKDcủadoanhnghiệplà
cầnthiếtnhằmđềxuấtgiảipháphỗtrợhiệu
quảđốivớidoanhnghiệptrongquátrình
CĐSvàtáicấutrúcMHKH,gópphầnthúc
đẩytăngtrưởngkinhtếởnướctatrongthời
giantới.
Nghiên cứu này sử dụng phương
phápđịnhtính,trêncơsởhệthốnghoá,
phân tích tổng hợp tài liệu, nghiên cứu
tình huống để đánh giá thực trạng, tìm
hiểuxuhướngvàsựpháttriểncủaCĐS
gắnvớiquátrìnhtáicấutrúcMHKDcủa
doanhnghiệp.Cácphươngphápnàycho
phéplàmrõcơchế,độnglựcvàcácđiểm
nghẽn, ràocản của CĐSvà tái cấutrúc
MHKD,cungcấpnhữngluậncứkhoahọc
vàthựctiễntronghoạchđịnhchínhsách
phùhợp.
II.Cơsởlýthuyếtvêchuyểnđổi
sôvamôhìnhkinhdoanh
2.1.Kháiniệmvàđặcđiểm
a)Quanniệmvềchuyểnđổisố
Đếnnaytronggiớinghiêncứuvẫn
cócácquanniệmkhácnhauvềCĐS.Tuy
nhiên,cácquanniệmkháđồngthuậnrằng
CĐSkhông chỉ là ứng dụng côngnghệ,
màcònlàquátrìnhthayđổitổchứctoàn
diện,trongđócôngnghệkỹthuậtsốđóng
vai trò trung tâm, tác động đến cơ cấu
tổchức,môhìnhkinhdoanhvàvănhoá
doanhnghiệpđểtạoralợithếcạnhtranh
bềnvững(Bharadwajetal.,2013).
Ở Việt Nam, trên phương diện
pháplý,CĐSlà“quátrìnhthayđổitổng
thểvàtoàndiệncủacánhân,tổchứcvề
cáchsống,cáchlàmviệcvàphươngthức
sảnxuấtdựatrêncáccôngnghệsố”(Bộ
ThôngtinvàTruyềnthông,2021).
Nhưvậy,chuyểnđổisốlàquátrình
ứngdụngtoàndiệnvàsâurộngcáccông
nghệsốđểthayđổicănbảnphươngthức
quảnlý,điềuhành,sảnxuất-kinhdoanh
vàcungcấpdịchvụ,quađótạoramôhình
hoạtđộngmới,nângcaohiệuquả,đổimới
sángtạovàmanglạigiátrịgiatăngchotổ
chức,doanhnghiệpvàxãhội.
CĐS có một số đặc điểm nổi bật
nhưsau:
Thứnhất,CĐSkhôngchỉlàsốhoá
màlàquátrình“thayđổitổngthểvàtoàn
diện” từtrênxuống, từtưduylãnhđạo,
vănhoátổchức,quytrìnhhoạtđộngvà
môhìnhkinhdoanh.
Thứ hai, CĐS có liên quan và tác
độngđếnmọicánhân,tổchứcvàdoanh
nghiệp. Đối với cá nhân: thay đổi cách
thứcgiaotiếp,họctập,giảitrívàtiếpcận
dịchvụcông,từđóhìnhthành“xãhộisố”;
đốivớiChínhphủ:thayđổicáchthứcđiều
hành,cungcấpdịchvụcôngvàtươngtác
vớingười dân, từ đó hình thành “Chính
phủ điện tử”; đối với tổ chức, doanh
nghiệp:thayđổicáchthứcđiềuhành,sản
xuất, cungcấp dịchvụ và tương tác với
kháchhàngđểtạogiátrịmới,tăngnăng
suấtvàlợithếcạnhtranh,từđóhìnhthành
nền“kinhtếsố”.
Thứba,trungtâmcủaCĐSlàcon
người và dữ liệu, trongđó công nghệlà
công cụ, dữ liệu là tài nguyên, còn con
ngườilàyếutốquyếtđịnhsựthànhcông
củaquátrìnhCĐS.
b)Quanniệmvềmôhìnhkinhdoanh
Trên thế giới, khái niệm MHKD
đượctiếpcậntheonhiềugócđộkhácnhau,
nhưngđềuthốngnhấtlàcơchếđổimới
côngnghệvàýtưởngchiếnlượcthànhgiá
371
trịkinhtếthôngquaviệctạora,phânphối
vàthunhậngiátrị.MHKDkhôngchỉlà
công cụ vận hành, mà còn lànguồn đổi
mớivàlợithếcạnhtranhbềnvữngtrong
môitrườngnăngđộng(Teece,2010;Zott,
Amit&Massa,2011).Nhưvậy,MHKDlà
cấutrúctíchhợpgiữachiếnlược,nguồn
lựcvàcôngnghệnhằmtănghiệuquảhoạt
động và năng lực cạnh tranh trong kỷ
nguyênsố.
ỞViệtNam,mộtsốnghiêncứucho
rằng,MHKDđượchiểulàphươngthứctổ
chứchoạtđộng,làcấutrúctổnghợpcác
yếutốchiếnlượcgiúpdoanhnghiệptạora
sảnphẩmvàdịchvụkhácbiệtnhằmtốiưu
hoáchuỗihoạtđộngvàlợinhuận(Nguyễn
ĐăngMinh,2022).
Từcácquanniệmtrêncóthểkhái
quát rằng: MHKD là cấu trúc tích hợp
giữachiếnlược,nguồnlựcvàcôngnghệ,
phảnánhcáchdoanhnghiệptạora,phân
phốivàthunhậpgiátrị,nhằmduytrìlợi
thếcạnhtranhvàpháttriểnbềnvững.
2.2. Tác động của chuyển đổi số
đếntáicấutrúcmôhìnhkinhdoanhcủa
doanhnghiệp
CĐS đang tác động mạnh mẽ đến
việctáicấutrúcMHKDcủadoanhnghiệp
ViệtNam.Khôngchỉdừnglạiởviệcáp
dụng công nghệ, CĐS còn làm thay đổi
toàn diện cách doanh nghiệp tạo ra và
cung cấp giá trị. Nhờ đó, nhiều MHKD
mớiđãvàđanghìnhthành,baogồm:
Thứnhất,tácđộngcủaCĐSđốivới
việchìnhthành“Môhìnhgiátrị”.
Căn cứ vào khái niệm “giá trị đề
xuất” hoặc “Giá trị cam kết cung ứng”,
Osterwalder & Pigneur (2010) đã xây
dựng “mô hình giá trị” nhằm xác định
cáchthứcdoanhnghiệptạoravàchuyển
giao giá trị cho khách hàng, thông qua
sản phẩm và dịch vụ của mình. Từ đó,
môhìnhgiátrịnàytrởthànhnềntảngcho
việchìnhthànhMHKDdướitácđộngcủa
CĐS.Nhưvậy,CĐStácđộngđếntáicấu
trúcMHKDcủadoanhnghiệptrêncơsở
làmtănggiátrịcủasảnphẩmtừhìnhthức
hữuhìnhsanggiátrịsốdướidạngdữliệu,
phần mềm vàdịch vụsố. Theo môhình
này, doanh nghiệp sẽ chuyểntừ bánsản
phẩmsangbángiảiphápvàdữliệu.
Thứhai,tácđộngcủaCĐSđốivới
việchìnhthành“Môhìnhvậnhành”.
CĐS buộc doanh nghiệp phải
chuyểntừcấutrúcvậnhànhcáchoạtđộng
kinh doanh cũ sang cấu trúc vận hành
hoạtđộngkinhdoanhmởhơn,theođódữ
liệulàtrungtâmcủamọihoạtđộngcủa
doanhnghiệp.Cácquytrìnhnộibộđược
số hoá, liên thông và tự động hoá, giúp
doanhnghiệprútngắnchukỳkinhdoanh,
hướngtớimôhìnhvậnhànhthôngminh
hơn(Bharadwajetal.,2013).
Thứba,tácđộngcủaCĐSđốivới
việchìnhthành“Môhìnhtổchức”.
Dựatrênlýthuyết“Nănglựcđộng”
và “Sắp xếp,cấu trúc”,Teece,Pisano&
Shuen,(1997)vàZott&Amit(2010)cho
rằng, CĐS sẽ làm thay đổi cấu trúc tổ
chức,quảntrịvàvănhoádoanhnghiệp,
thúcđẩychuyểntừmôhìnhthứbậcsang
mô hình phẳng, dữ liệu hoá. Nhờ quá
trìnhCĐSmàhìnhthànhcácđơnvịCĐS
chuyênbiệt,từđótăngtínhlinhhoạtvề
tổchứcdựatrêncơsởdữliệuđểraquyết
địnhcủatổchức.Quátrìnhnàychophép
doanh nghiệp tăng quy mô kinh doanh
thông qua các nền tảng số giúp doanh
nghiệphìnhthànhcácmôhìnhkinhdoanh
mớinhưthươngmạiđiệntử,kinhtếchia
sẻ,logisticshoặcdịchvụdựatrêndữliệu.
Thứ tư, tác độngcủa CĐS đốivới
việchìnhthành“Môhìnhtàichính”
372
Bharadwaj et al (2013) cho rằng
doanhnghiệpcầntáicấutrúcMHKDtheo
cáchtậptrungtạora,phânbổvàkhaithác
giátrịtàichínhtừtàisảnsố.Theođó,tài
sảncủadoanhnghiệpsẽchuyểndịchtừtài
sảnhữuhìnhsangtàisảnsốnhưdữliệu,
phần mềm hoặc thuật toán. Muốn vậy,
doanh nghiệp cần đầu tư đổi mới công
nghệđểtỷlệđầutưcôngnghệtăngcao
trongcơcấuvốncủadoanhnghiệptrong
quátrìnhCĐS.Điềunàyđưađếnhiệuquả
làmtăngdoanhthutừnềntảngsố.
Hình1.SơđồtácđộngcủaCĐSđếnquátrìnhtáicấutrúcMHKDcủadoanhnghiệp
Giữa CĐS và tái cấu trúc mô hình
kinhdoanhthểhiệnmốiquanhệnhânquả:
CĐS (vớinềntảnglàcôngnghệ,dữliệu
vàhạtầng)là điềukiệnkhởi đầu, nhưng
chỉpháthuygiátrịkhiđikèmvớitáicấu
trúcMHKDcủadoanhnghiệp.Trêncơsở
đó,doanhnghiệpcóthểđạtđượchiệuquả
ngắnhạntrêncơsởgiảmchiphívàtăng
năngsuất,đồngthờitạolậphiệuquảdài
hạn bằng chiến lược nâng cao năng lực
cạnhtranh,bảođảmtăngtrưởngbềnvững.
III.Thựctrạngvàkếtquảchuyển
đổi số với tái cấu trúc mô hình kinh
doanhcủadoanhnghiệptạiViệtNam
3.1.Thựctrạngchuyểnđổisốtrong
cácdoanhnghiệptạiViệtNam
Trong những năm gần đây, CĐS
đượcĐảngvàNhànướcxácđịnhlàđộng
lực trọng yếu củacông nghiệp hóa, hiện
đại hóa và phát triển bền vững. Chương
trình CĐS quốc gia đến năm 2025, định
hướng đến năm 2030 (Thủ tướng Chính
phủ,2020)đãxácđịnhmụctiêu:sửdụng
môitrườngsốlàmkhônggian hoạtđộng
chính,sửdụngcôngnghệthôngtin-viễn
thôngđểtăngnăngsuấtlaođộng,đổimới
MHKDvàtốiưuhoácấutrúcnềnkinhtế.
Bên cạnh đó, Nghị quyết số 57-NQ/TW
nhấn mạnh CĐS là động lực then chốt,
gắnvớipháttriểnkinhtếsố,xãhộisốvà
chính phủ số; đồng thời đề ra nhiệm vụ
thúcđẩyứngdụngcôngnghệsốtrongsản
xuất-kinhdoanh,pháttriểnhạtầngsốhiện
đại(5G,trungtâmdữliệu,điệntoánđám
mây),táicấutrúcmôhìnhkinhdoanhdựa
trêndữliệuvàđổimớisángtạo,cũngnhư
xâydựngnguồnnhânlựcsốchấtlượngcao
(BộChínhtrị,2024).Cùngvớiđó,cáccơ
sởpháplýcũngđượcbanhànhđầyđủđể
phụcvụchoquátrìnhCĐS,baogồm:
-LuậtGiaodịchđiệntửsố20/2023/
QH15củaQuốchộingày22/06/2023;
-LuậtViễnthôngsố24/2023/QH15
củaQuốchộingày24/11/2023;
- Nghị định số 85/2021/NĐ-CP
ngày 25/09/2021 của Chính phủ sửa
đổi,bổ sung một số điềucủa Nghị định
số 52/2013/NĐ-CP ngày 16/5/2013 của
Chínhphủvềthươngmạiđiệntử;
-Nghịđịnhsố53/2022/NĐ-CPngày
15/08/2022củaChínhphủQuyđịnhchi
tiếtmộtsốđiềucủaLuậtAnninhmạng;
373
- Nghị định 13/2023/NĐ-CP ngày
17/4/2023 của Chính phủ về bảo vệ dữ
liệucánhân.
Trêncơsởcáckhungkhổphápluật
đó,doanhnghiệpViệtNamđãtriểnkhai
nhanhchóngquátrìnhCĐSvàđạtmộtsố
kếtquảđángghinhận.Theosốliệucủa
BộKH&CN đến tháng 8/2025 số lượng
doanhnghiệpcôngnghệsốđãđạt80.000
doanh nghiệp, tăng thêm 424 doanh
nghiệpcôngnghệsốsovớitháng1/2025
(Bộ KhoahọcvàCông nghệ,2025).Về
mứcđộtriểnkhaiCĐS,đếnnăm2025đã
có34%doanhnghiệpđãCĐStoànphần,
tăng so với năm 2024 là 21% và năm
2023là11%.Nhưvậysốlượngcácdoanh
nghiệpthựchiệnCĐSđãtănglênnhanh
chóng.
3.2.Kếtquảtácđộngcủachuyển
đổi số đến tái cấu trúc mô hình kinh
doanhcủadoanhnghiệp
Thứnhất,CĐSđãlàmthayđổicách
doanhnghiệptạoravàcungứnggiátrị
chokháchhàng.
TheoNguyễnĐăngTuệ(2023),các
doanhnghiệpsảnxuấtViệtNamđãchuyển
từcungcấpsảnphẩmđơnthuầnsanggiải
pháp dịch vụdựatrên nềntảng sốđồng
thờicũngghinhậnCĐSgiúpmởrộngthị
trường,tăngkhảnăngtiếpcậnkháchhàng
vànângcaotrảinghiệmtiêudùngcánhân
hóa.Trongbánlẻ,ĐỗThịLanAnh(2024)
chỉrarằnghơn70%ngườitiêudùngđô
thịđã chuyểnsang mua sắm trựctuyến,
buộcdoanhnghiệpphảitáicấutrúcgiátrị
cungứng.
Thứ hai, CĐS tạo ra thay đổi sâu
sắctrongquytrìnhsảnxuất,chuỗicung
ứngvàphânphối.
ĐỗTuấnVũ(2023)chỉracácnền
tảng công nghệ số(ERP, IoT, Big Data)
giúpgiảm10-15%chiphívậnhành,rút
ngắnchukỳsảnxuấtvàgiaohàng.CĐS
cũng thúc đẩy chuỗi cung ứng số, tăng
tínhminhbạchvàphảnứnglinhhoạthơn
vớibiếnđộngthịtrường.
Thứba,CĐSthúcđẩytáicấutrúctổ
chứccủadoanhnghiệp.
TrongthựctiễnquátrìnhCĐSluôn
gắnliềnvớiviệcchuyểntừcấutrúcphân
cấpsangcấutrúclinhhoạt,kếtnốidữliệu
vàlấykháchhànglàmtrungtâm.ĐỗTuấn
Vũ(2023)chứngminhrằngnănglựcsố
củanhânsự(β=0,352)vànềntảngcông
nghệ(β=0,349)làhaiyếutốảnhhưởng
mạnhnhấtđếnhiệuquảCĐS.Trongkhi
đó,NguyễnĐăngTuệ(2023)nhấnmạnh
vai trò của lãnh đạo chuyển đổi và văn
hóa đổi mới, xem đây là điều kiện cần
đểdoanhnghiệpvậnhànhmôhìnhkinh
doanhsốmộtcáchbềnvững.
Thứtư,CĐSđòihỏinguồnlựctài
chínhlớn,đầutưdàihạnnhưnghiệuquả
chưathểhiệnngay.
Theo PhanThịThanhNga(2023),
chi phí đầu tư banđầu cao và hiệu quả
ngắnhạnthấpdẫnđếntácđộngâmtạm
thời đến ROE. Còn Lê Thị Hậu & Tô
TrungThành(2024)cảnhbáorằngdoanh
nghiệpvốnthấpnhưngtriểnkhaiCĐScó
thểđốimặtrủirogiảmnăngsuấtvàhiệu
quảtàichính.TrầnAnhTuấn&Nguyễn
HữuCường(2023)phântíchtácđộngcủa
CĐStớinăngsuấtvàmôhìnhkinhdoanh
tại50doanhnghiệpchothấy:CĐScóảnh
hưởngtrựctiếpđếnnănglựccạnhtranh,
nhưngphụthuộcmạnhvàokhảnăngtiếp
cậntàichính.
Như vậy, có thể có thể thấy CĐS
đangtrởthànhđộnglựcthenchốttáicấu
trúcmôhìnhkinhdoanhcủadoanhnghiệp,
giúpgiatăngnăngsuất,doanhthuvànăng
lựccạnhtranh.Dùtácđộngngắnhạncòn