ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
VIỆN VIỆT NAM HỌC VÀ KHOA HỌC PHÁT TRIỂN
HOÀNG THỊ THÊM
CÔNG CỤ TRỒNG LÚA NƯỚC CỦA NGƯỜI VIỆT
Ở ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ
LUẬN ÁN TIẾN SĨ VIỆT NAM HỌC
Hà Nội - 2024
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
VIỆN VIỆT NAM HỌC VÀ KHOA HỌC PHÁT TRIỂN
HOÀNG THỊ THÊM
CÔNG CỤ TRỒNG LÚA NƯỚC CỦA NGƯỜI VIỆT
Ở ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ
Chuyên ngành: Việt Nam học
Mã số: 9310630.01
LUẬN ÁN TIẾN SĨ VIỆT NAM HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
Cán bộ hướng dẫn chính: GS. TS. Phạm Hồng Tung
Cán bộ hướng dẫn phụ: PGS. TS. Lê Văn Tấn
Hà Nội - 2024
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận án này là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi,
được thực hiện dưới sự hướng dẫn của GS.TS. Phạm Hồng Tung và PGS. TS. Lê
Văn Tấn. Mọi số liệu, tài liệu trích dẫn sử dụng trong luận án được chú thích nguồn
gốc rõ ràng, đúng quy định. Các kết quả nghiên cứu và kết luận khoa học hoàn toàn
trung thực và chưa từng được công bố ở bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả luận án
Hoàng Thị Thêm
LỜI CẢM ƠN
Tôi rất tự hào là nghiên cứu sinh tại Viện Việt Nam học và Khoa học phát
triển, Đại học Quốc gia Hà Nội, nơi tôi được học tập, nghiên cứu và đã hoàn thành
luận án tiến sĩ với đề tài “Công cụ trồng lúa nước của người Việt ở đồng bằng
Bắc Bộ”. Luận án được hoàn thành không chỉ là công sức của bản thân mà còn có
sự quan tâm, chỉ dẫn, giúp đỡ tận tình của nhiều cá nhân và tập thể.
Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới Ban lãnh đạo, các phòng chức
năng, quý thầy cô giáo và các anh chị em của Viện Việt Nam học và Khoa học phát
triển, Đại học Quốc gia Hà Nội đã luôn tạo điều kiện và quan tâm hỗ trợ tới Nghiên
cứu sinh có một môi trường học tập và nghiên cứu tốt nhất để hoàn thành chương
trình đào tạo tiến sĩ.
Có được những định hướng trong nghiên cứu, sự quyết tâm hoàn thành luận
án của mình, tôi xin gửi lời tri ân đặc biệt nhất tới hai thầy giáo hướng dẫn của tôi
đó là GS.TS Phạm Hồng Tung và PGS.TS Lê Văn Tấn. Tôi thực sự vinh dự và tự
hào khi được các thầy hướng dẫn bởi các thầy không chỉ dạy cho tôi cách tiếp cận
nghiên cứu khoa học, tiếp cận lý thuyết, phương pháp nghiên cứu kinh nghiệm thực
tế về ý tưởng mới trong lĩnh vực mà tôi nghiên cứu mà còn chỉ cho tôi nhiều điều
trong cuộc sống.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo và các đồng nghiệp của tôi tại Viện
Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam đã luôn thôi thúc, động viên và tạo điều
kiện tốt nhất trong quá trình hoàn thành luận án.
Tôi không thể thiếu nói lời cảm ơn tới Bố Mẹ, gia đình, người thân và bạn bè
đã luôn động viên tinh thần và nhiệt tình giúp đỡ để tôi có thể hoàn thành luận án này.
Trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày tháng 3 năm 2024
Hoàng Thị Thêm
1
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .................................................................................................................. 11
1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................ 11
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................ 13
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................... 13
4. Nguồn tài liệu và câu hỏi nghiên cứu.................................................................... 15
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án ................................................................ 16
6. Cấu trúc của luận án .............................................................................................. 17
Chương 1: TNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ THUYẾT,
CÁCH TIẾP CẬN, PHƯƠNG PHÁP VÀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU ............... 18
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ......................................................................... 18
1.1.1. Một số công trình nghiên cứu về đồng bằng Bắc Bộ, người Việt ở Đồng bằng
Bắc Bộ ....................................................................................................................... 18
1.1.2. Những công trình nghiên cứu về văn hoá, nông nghiệp, nông thôn và nghề
trồng lúa nước ........................................................................................................... 20
1.1.3. Những nghiên cứu về công cụ nông nghiệp .................................................... 22
1.2. Cơ sở lý thuyết .................................................................................................. 29
1.2.1. Lý thuyết Khu vực học .................................................................................... 29
1.2.2. Lý thuyết hình thái kinh tế xã hội ................................................................... 34
1.3. Cách tiếp cận, phương pháp nghiên cứu ....................................................... 38
1.3.1. Cách tiếp cận ................................................................................................... 38
1.3.2. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu .............................................. 38
1.4. Địa bn nghiên cứu .......................................................................................... 41
1.4.1. Tổng quan về lịch sử hình thành và phát triển vùng Đồng bằng Bắc Bộ ........... 41
1.4.2. Khái lược về các địa bàn khảo sát ................................................................... 67
Tiểu kết Chương 1 ................................................................................................... 79
Chương 2: BỘ CÔNG CỤ TRUYỀN THỐNG TRONG QUY TRÌNH TRỒNG
LÚA NƯỚC ............................................................................................................. 81
2.1. Sự phát triển của công cụ trồng lúa nước ...................................................... 81
2.2. Bộ công cụ truyền thống trong khâu lm đất ................................................ 88
