TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
481
ĐẶC ĐIỂM MÔ BỆNH HỌC VÀ HÓA MÔ MIỄN DỊCH SARCOMA
MÀNG HOẠT DỊCH TẠI BỆNH VIỆN K
Trần Thị Phương Uyên1, Bùi Thị Mỹ Hạnh1,2, Lương Viết Hưng2
TÓM TẮT61
Mục tiêu: Mô tả đc điểm mô bệnh học của
sarcoma màng hoạt dch; xác đnh tỉ lệ bc l của
mt số dấu ấn hóa mô miễn dch và đối chiếu vi
típ mô bệnh học. Đối tượng và phương pháp
nghiên cứu: Nghiên cu mô tả cắt ngang được
thực hiện 50 trường hợp sarcoma màng hoạt dch
được chẩn đoán dựa trên đc điểm mô bệnh học và
hóa mô miễn dch tại Trung tâm Giải phẫu bệnh và
Sinh học phân t Bệnh viện K từ tháng 1/2018 đến
tháng 7/2024. Kết quả: Dưi típ mô bệnh học tế
bào hình thoi phổ biến nhất (72%), tiếp theo là hai
pha (20%) và kém biệt hóa (8%). TLE1 và SS18-
SSX có tỷ lệ bc l cao nhất, lần lượt là 98% và
92%. Kết luận: Sarcoma màng hoạt dch c đc
điểm hình thái và dấu ấn hóa mô miễn dch đa
dạng. Kháng thể SS18-SSX có vai trò quan trọng
trong chẩn đoán, đc biệt trong điều kiện hạn chế
về xét nghiệm sinh học phân t.
Từ khóa: Sarcoma màng hoạt dch, SS18-SSX
SUMMARY
PATHOHISTOLOGICAL AND
IMMUNOHISTOCHEMICAL
CHARACTERISTICS OF SYNOVIAL
SARCOMA AT K HOSPITAL
Objective: To describe the histopathological
characteristics of synovial sarcoma and determine
1Trường Đại học Y Hà Nội
2Bệnh viện K
Chu trách nhiệm chính: Trần Th Phương Uyên
ĐT: 0396643989
Email: uyen2485@gmail.com
Ngày nhận bài: 30/09/2024
Ngày phản biện khoa học: 09/10 và 11/10/2024
Ngày duyệt bài: 15/10/2024
the expression rates of several
immunohistochemical markers in relation to
histological subtypes. Methods: A cross-sectional
descriptive study was conducted on 50 cases of
synovial sarcoma diagnosed based on
histopathological and immunohistochemical
features at the Department of Pathology and
Molecular Biology, K Hospital, from January 2018
to July 2024. Results: The most common
histological subtype was spindle cell (72%),
followed by biphasic (20%) and poorly
differentiated (8%). TLE1 and SS18-SSX showed
the highest expression rates, at 98% and 92%,
respectively. Conclusion: Synovial sarcoma
exhibits diverse morphological and
immunohistochemical features. The SS18-SSX
antibody plays a crucial role in diagnosis,
particularly in settings with limited access to
molecular biology testing.
Keywords: synovial sarcoma, SS18-SSX
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Sarcoma màng hoạt dch (Sarcoma MHD,
Synovial sarcoma) là mt u trung mô ác tính
hiếm gp, chiếm tỉ lệ từ 5-10% trong tổng số
sarcoma mô mềm. Mc dù có tên gọi như vậy
nhưng nguồn gốc chính xác của u vẫn chưa rõ.
Vì vậy, trong phân loại của Tổ chc Y tế thế
gii (TCYTTG) năm 2020, sarcoma MHD
được xếp vào nhóm các u có sự biệt hóa không
chắc chắn. U có thể gp nhiều v trí khác
nhau trên cơ thể, nhưng phổ biến nhất là chi
trên và chi dưi. Các nghiên cu về di truyền
đ xác đnh sarcoma MHD liên quan đến sự
HỘI THẢO KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH GIẢI PHẪU BỆNH CÁC TỈNH PHÍA NAM LẦN THỨ 14
482
chuyển v nhiễm sắc thể t(X;18)(p11.2;q11.2),
dẫn đến sự hợp nhất của gen SS18 trên nhiễm
sắc thể 18 vi mt trong ba gen tương tự
(SSX1, SSX2, hoc SSX4) trên nhiễm sắc thể
X. Sự hợp nhất này được xác đnh hơn 90%
trường hợp, tạo ra mt dấu ấn di truyền đc
trưng cho loại u này [4].
Về mt mô bệnh học, sarcoma MHD là
khối u hai pha, gồm thành phần tế bào hình
thoi và thành phần biểu mô. Dựa vào sự có mt
của các thành phần này, u được chia thành 3
dưi típ: tế bào hình thoi, hai pha và kém biệt
hóa. Do có sự phc tạp về mt hình thái,
sarcoma MHD dễ b nhầm lẫn vi các u tế bào
hình thoi hoc u tế bào tròn nhỏ khác như
sarcoma xơ, u vỏ thần kinh ngoại vi ác tính
(UVTKNVAT), u xơ đơn đc...Vì vậy, để
chẩn đoán xác đnh sarcoma MHD, bên cạnh
mô bệnh học, hóa mô miễn dch và sinh học
phân t đng vai trò quan trọng. Các dấu ấn
hóa mô miễn dch như CK, EMA, CD99 và
Bcl2 có thể dương tnh nhưng không đc hiệu.
TLE1 là mt dấu ấn được s dụng phổ biến
trong chẩn đoán sarcoma MHD, dương tnh
mạnh trong 80-90% trường hợp, nhưng cũng
bc l mt số khối u khác. Gần đy, kháng
thể SS18-SSX đ được chng minh c đ nhạy
cao (87-95%) và đ đc hiệu lên đến 100%,
m ra hưng mi cho chẩn đoán chnh xác
sarcoma MHD thông qua nhum hóa mô miễn
dch, thay thế cho các phương pháp di truyền tế
bào và phân t [1,8].
Tại Việt Nam, các nghiên cu về sarcoma
MHD còn hạn chế, và giá tr của các dấu ấn
hóa mô miễn dch, đc biệt là tỉ lệ bc l,
cường đ bc l và mc đ bc l của kháng
thể SS18- SSX vẫn chưa được đánh giá đầy
đủ. Vì vậy, chúng tôi thực hiện nghiên cu này
vi hai mục tiêu: (1) Mô tả mt số đc điểm
mô bệnh học của sarcoma MHD theo phân loại
của TCYTTG 2020; (2) Xác đnh tỷ lệ bc l
mt số dấu ấn hóa mô miễn dch trong sarcoma
MHD và đối chiếu vi dưi típ mô bệnh học.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN
CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
50 trường hợp (TH) được chẩn đoán
sarcoma MHD dựa trên đc điểm mô bệnh học
và hóa mô miễn dch tại Trung tâm Giải phẫu
bệnh và Sinh học phân t, bệnh viện K cơ s
Tân Triều từ tháng 1/2018 đến tháng 7/2024.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cu mô tả
cắt ngang.
Cỡ mẫu, chọn mẫu: Lấy mẫu toàn b,
chọn mẫu có chủ đch
Quy trình nghiên cứu:
- Ghi nhận các thông tin chung về tuổi,
gii, kch thưc, v trí u từ hồ sơ bệnh án.
- Nghiên cu mô bệnh học: Đánh giá các
đc điểm về hình thái của tế bào, nhân chia,
hoại t u, mạch máu hình sừng hươu, canxi
ha, dưỡng bào, phân loại mô bệnh học theo
TCYTTG 2020, phn đ mô học theo Hiệp hi
quốc gia các trung tâm chống ung thư Pháp
(FNCLCC).
- Nghiên cu hóa mô miễn dch: tất cả 50
TH đều được nhum vi các kháng thể CK,
EMA, CD99, Bcl2, TLE1 và SS18-SSX trên
máy nhum tự đng.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
483
Bảng 1: Các dấu ấn hóa mô miễn dịch sử dụng trong nghiên cứu
STT
Dấu ấn
Clone
Hãng sản xuất
1
CK
AE1/3
Dako
2
EMA
E29
Dako
3
CD99
12E7
Dako
4
Bcl2
124
Dako
5
TLE1
1F5
Dako
6
SS18-SSX
RBT-SS18-SSX
BioSB
CK, EMA, CD99, Bcl2 dương tnh khi bc
l màng/bào tương vừa, mạnh trên 10% tế bào
u. TLE1 dương tnh khi bc l nhân trên 5% tế
bào u. SS18-SSX: đánh giá mc đ bc l
SS18-SSX dựa vào tỉ lệ nhân tế bào u dương
tính, chia thành các nhóm: 0 (0%); 1+ (<5%);
2+ (5-25%); 3+ (26-50%); 4+ (51-75%); 5+
(76-100%). SS18-SSX dương tnh khi bc l
trên 5% tế bào u (từ 2+ tr lên) [1].
Phân tích số liệu:
Số liệu được lưu trữ bằng phần mềm Excel
microsoft 365. Thống kê và kiểm đnh y học
bằng phần mềm SPSS 20.0. Tính tỷ lệ phần %,
trung bình, đ lệch chuẩn, T-test, kiểm đnh
khi bình phương, Fisher’ Exact test (ý nghĩa
thống kê khi p <0,05).
Đạo đức nghiên cứu:
Nghiên cu đ được thông qua Hi đồng
Nghiên cu Khoa học bệnh viện K, số:
1582/QĐ-BVK ngày 26/04/2024.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Một số đặc điểm chung
Tuổi: Tuổi trung bình của mẫu nghiên cu
là 39 ± 12,9. Tuổi trung bình của nam là 35,8 ±
14,8 không khác biệt vi tuổi trung bình của
nữ là 40,6 ± 11,7 (T- test, p=0,21). Trong đ,
tuổi trẻ nhất là 11 tuổi, già nhất là 71 tuổi.
Nhóm tuổi thường gp nhất là 40- 49 tuổi
chiếm 34%.
Giới tính: Tỉ lệ gp nữ gii là 66%,
nam gii là 34%, tỷ lệ nam/nữ là 0,52.
Vị trí u: Trong nghiên cu này, 68%
trường hợp sarcoma MHD xuất hiện các chi,
trong đ chi dưi chiếm tỉ lệ cao nhất vi 56%,
chi trên chiếm 12%, vùng thân mình 10%, và
vng đầu mt cổ chiếm 8%.
Kích thước u: 50 TH nghiên cu có kích
thưc từ 1,2 cm đến 18cm. Kch thưc trung
bình là 5,5 ± 3,4. U c kch thưc ≥ 5cm chiếm
tỉ lệ 52%.
3.2. Đặc điểm mô bệnh học
Bảng 2: Một số đặc điểm mô bệnh học của sarcoma MHD
Đặc điểm
n
%
Dưới típ mô bệnh học
36
72
10
20
4
8
Canxi hóa
8
16
42
84
Dưỡng bào
10
20
40
80
Mạch máu hình sừng
21
42
HỘI THẢO KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH GIẢI PHẪU BỆNH CÁC TỈNH PHÍA NAM LẦN THỨ 14
484
Đặc điểm
n
%
hươu
29
58
Nhân chia /10HPF
25
50
10
20
15
30
Hoại tử
31
62
17
34
2
4
Độ mô học theo
FNCLCC
0
0
30
60
20
40
Trong các dưi típ mô bệnh học của
sarcoma MHD, tế bào hình thoi phổ biến
nhất chiếm 72%, hai pha chiếm 20% và kém
biệt hóa ít gp nhất chiếm 8%. Canxi hóa và
dưỡng bào lần lượt chiếm tỉ lệ 16% và 20%.
Mạch máu hình sừng hươu hiện diện 42%
TH. Mt na số u có số lượng nhân chia thấp
(0-9 nhân chia/10HPF). Hoại t u chỉ gp
38% TH, chủ yếu là hoại t dưi 50% u. Đ
mô học của sarcoma MHD gồm 60% đ 2 và
40% đ 3.
3.3. Đặc điểm hóa mô miễn dịch
Bảng 3: Sự bộc lộ của các dấu ấn hóa mô miễn dịch trong sarcoma MHD
Dấu ấn
Biểu hiện
CK
EMA
CD99
Bcl2
TLE1
SS18-SSX
Dương tính
32
64%
37
74%
20
40%
43
86%
49
98%
46
92%
Âm tính
18
36%
13
26%
30
60%
7
14%
1
2%
4
8%
Tổng
50
50
50
50
50
50
Qua 50 TH nghiên cu, TLE1 dương tnh trong 98% TH, SS18-SSX dương tnh trong
92% TH, Bcl2 dương tnh trong 86% số TH. CK và EMA có tỷ lệ dương tnh lần lượt là 64%
và 74% số TH, trong khi CD99 có tỷ lệ dương tnh thấp nhất, chỉ chiếm 40% số TH.
Bảng 4: Cường độ bộc lộ của SS18-SSX trong sarcoma MHD
Cường độ bộc lộ SS18-SSX
Số TH
%
Yếu
6
13,0
Vừa
19
41,3
Mạnh
21
45,7
Tổng số
46
100
Phần ln u c cường đ bc l từ vừa đến mạnh (87%), cường đ bc l yếu chỉ chiếm
13%.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 545 - THÁNG 12 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
485
Bảng 5: Mức độ bộc lộ của SS18-SSX trong sarcoma MHD
Mức độ bộc lộ SS18-SSX
Số TH
%
0
4
8
1+
0
0
2+
7
14
3+
5
10
4+
13
26
5+
21
42
Tổng số
50
100
Phần ln u dương tnh mc 4+ và 5+ (68%), trong đ 42% u dương tnh mc 5+. Các
mc đ bc l 2+ và 3+ có tỉ lệ thấp hơn, lần lượt là 14% và 10%.
Bảng 6: Sự bộc lộ của các dấu ấn hóa mô miễn dịch theo dưới típ mô bệnh học
Típ MBH
Dấu ấn
Tế bào hình thoi
Hai pha
Kém biệt hóa
p
n
%
n
%
n
%
CK
21
58,3
10
100
1
25
0,005
EMA
24
66,7
10
100
3
75
0,085
CD99
12
33,3
6
60
2
50
0,322
Bcl2
32
88,9
8
80
3
75
0,484
TLE1
35
97,2
10
100
4
100
1,000
SS18-SSX
32
88,9
10
100
4
100
0,690
Tổng số
36
10
4
CK bc l cao nhất dưi típ hai pha
(100%), thấp hơn típ tế bào hình thoi
(58,3%) và kém biệt hóa (25%), vi sự khác
biệt c ý nghĩa thống kê (p=0,005). SS18-
SSX và TLE1 đều bc l cao nhất dưi típ
hai pha và kém biệt hóa (100%), thấp hơn
dưi típ tế bào hình thoi (88,9% và 97,2%).
EMA bc l thấp nhất dưi típ tế bào hình
thoi (66,7%) so vi hai pha (100%) và kém
biệt hóa (75%). Bcl2 bc l tương đối cao
các dưi típ, lần lượt là (88,9%; 80%; 75%).
CD99 bc l thấp hơn  các dưi típ, lần lượt
là (33,3%; 60%; 50%). Sự khác biệt trong
bc l các dấu ấn hóa mô miễn dch vi dưi
típ mô bệnh học không c ý nghĩa thống kê
(p >0,05).
IV. BÀN LUẬN
4.1. Một số đặc điểm chung
Về tuổi: Sarcoma MHD thường gp
người trẻ tuổi và trung niên. Theo dữ liệu của
chương trình SEER từ Viện Ung thư Quốc
gia Hoa Kỳ, tuổi trung bình phát hiện bệnh là
34 tuổi vi 77% các TH thuc nhm dưi 50
tuổi [7]. Theo nghiên cu của Bianchi G,
tuổi trung bình chẩn đoán là 42 tuổi [2]. Các
kết quả này tương đồng vi nghiên cu của
chúng tôi. Tuổi cũng là mt yếu tố tiên lượng
quan trọng đối vi sarcoma MHD, trong đ
tuổi càng cao c nguy cơ t vong cao hơn so
vi tuổi trẻ.
Về giới: Tỉ lệ gii tính trong các nghiên
cu sarcoma MHD có sự khác nhau giữa các
tác giả. Trong nghiên cu của chúng tôi, tỉ lệ
nữ gii chiếm 66%, cao hơn so vi tỉ lệ
51,2% trong nghiên cu của Palmerini F [6].
Mc dù tỉ lệ gii tính khác nhau giữa các
nghiên cu nhưng chưa c nghiên cu nào