TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
5
ĐẶC ĐIỂM VI SINH Ở NGƯỜI BỆNH ĐƯỢC ĐẶT THÔNG TIỂU LƯU
CÓ KẾT QUẢ CẤY NƯỚC TIỂU DƯƠNG TÍNH
TẠI BỆNH VIỆN BỆNH NHIỆT ĐỚI GIAI ĐOẠN 2022-2023
Phan Thái Bảo1, Nguyễn Phú Hương Lan1, Trần Băng Huyền2,
Hồ Đặng Trung Nghĩa1, Trương Ngọc Trung1, Võ Triều Lý1,
Nguyễn Thanh Phong1, Nguyễn Thành Dũng1
TÓM TẮT1
Mục tiêu: Nhiễm khuẩn tiết niệu liên quan
ống thông tiểu (CAUTI) là một trong những
nhiễm khuẩn phổ biến nhất ở người bệnh nhập
Đơn vị Hồi sức tích cực (ICU). Để lựa chọn được
kháng sinh kinh nghiệm phù hợp thì dữ liệu quần
thể vi sinh và đặc điểm đề kháng kháng sinh
đóng vai trò rất quan trọng. Nghiên cứu nhằm mô
tả đặc điểm vi sinh ở người bệnh CAUTI.
Phương pháp: Nghiên cứu mô tả hàng loạt
ca bệnh người lớn được đặt ống thông tiểu lưu
48 giờ có kết quả cấy nước tiểu dương tính tại
các khoa ICU Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới từ
01/2022 đến 09/2023.
Kết quả: Có 149 trường hợp cấy nước tiểu
dương tính với vi khuẩn được thu nhận vào
nghiên cứu. Độ tuổi mắc bệnh có trung vị là 57
tuổi, tỷ lệ nữ/nam 1/1. Thời gian từ lúc lưu ống
thông tiểu đến khi cấy nước tiểu dương tính có
trung vị 9 ngày. Vi khuẩn Gram âm chiếm
73,8%, trong đó Enterobacterales chiếm 61,7%.
Có 36,4% vi khuẩn Gram âm đề kháng
carbapenem, cụ thể tỷ lệ đề kháng ở A.
1Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới, Thành phố Hồ Chí
Minh
2Đơn vị Nghiên cứu lâm sàng Đại học Oxford
Chịu trách nhiệm chính: Phan Thái Bảo
Email: thaibao5271@gmail.com
Ngày nhận bài: 25/09/2024
Ngày phản biện khoa học: 10/10/2024
Ngày duyệt bài: 14/10/2024
baumannii, K. pneumoniae, P. aeruginosa và E.
coli lần lượt là 83,3%, 65,8%, 33,3% và 2,6%. Vi
khuẩn Gram dương chiếm 26,2%, trong đó
Enterococcus spp. chiếm 24,2%. Có 38,9%
Enterococcus spp. đề kháng vancomycin, cụ thể
tỷ lệ đề kháng ở E. faecium và E. faecalis là
60,9% và 0,0%. Nghiên cứu cũng thu nhận 66
trường hợp cấy nước tiểu dương tính với vi nấm,
trong đó Candida spp. chiếm 95,5%. Có 24,2%
Candida spp. đề kháng fluconazole.
Kết luận: Enterobacterales và Enterococcus
spp. là các tác nhân cần được hướng tới khi sử
dụng kháng sinh kinh nghiệm trong điều trị
CAUTI. Tỷ lệ vi khuẩn Gram âm đề kháng
carbapenem, Enterococcus spp. đề kháng
vancomycin và Candida spp. đề kháng
fluconazole cao là một thách thức trong thực
hành lâm sàng.
Từ khoá: Nhiễm khuẩn tiết niệu liên quan
ống thông tiểu, đề kháng kháng sinh.
SUMMARY
MICROBIOLOGY OF CATHETER-
ASSOCIATED URINARY TRACT
INFECTION IN HOSPITAL FOR
TROPICAL DISEASES, VIETNAM,
FROM 2022 TO 2023
Objective: Catheter-associated urinary tract
infection (CAUTI) is one of the most common
types of infection in patients admitted to
intensive care units (ICU). Understanding
common pathogens with susceptibility data is
HỘI NGHỊ QUỐC TẾ KIỂM SOÁT NHIỄM KHUẨN VÀ VI SINH LÂM SÀNG – BỆNH VIỆN ĐẠI HỌC Y DƯỢC TPHCM
6
vital to guiding an appropriate empirical
antibiotic regimen. Our study aims to analyze the
microbiological characteristics of CAUTI.
Method: This is a retrospective descriptive
study. Medical record data was collected from
adult ICU patients admitted to the Hospital for
Tropical Diseases, Vietnam, from January 2022
to September 2023 who had a urinary catheter in
place for more than 48 hours and a positive urine
culture.
Results: A total of 149 CAUTI cases with
positive bacterial urine culture were studied. The
median age was 57 years old, and the
female/male ratio was 1/1. The median duration
from catheterization to positive culture was 9
days. Gram-negative bacteria accounted for
73.8%, with Enterobacterales accounting for
83.6%. Carbapenem resistance was observed in
36.4% of Gram-negative, with resistance rates
among A. baumannii, K. pneumoniae, P.
aeruginosa, and E. coli being 83.3%, 65.8%,
33.3%, and 2.6%, respectively. Gram-positive
bacteria accounted for 26.2%, with Enterococcus
spp. accounting for 24.2%. Vancomycin
resistance was observed in 38.9% of
Enterococcus spp., with resistance rates in E.
faecium and E. faecalis being 60.9% and 0.0%.
There were 66 cases of funguria, 95.5% of which
were Candida spp., most commonly C. albicans
and C. tropicalis. Fluconazole resistance was
observed in 24.2%.
Conclusion: Enterobacterales and
Enterococcus spp. should be targeted when
selecting empirical antibiotics for CAUTI. The
high rates of carbapenem-resistant Gram-
negative bacteria, vancomycin-resistant
Enterococcus spp., and fluconazole-resistant
Candida spp. pose a challenge in clinical
practice.
Keywords: catheter-associated urinary tract
infection, antibiotic resistance.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Nhiễm khuẩn tiết niệu liên quan chăm
sóc y tế là một trong sáu nhiễm khuẩn liên
quan chăm sóc y tế chính và cũng là một
trong những nhiễm khuẩn phổ biến nhất ở
người bệnh nhập Đơn vị Hồi sức tích cực
(ICU)(1). Tại ICU, 95% nhiễm khuẩn tiết niệu
là nhiễm khuẩn tiết niệu liên quan ống thông
tiểu (CAUTI). Trong trường hợp không được
chẩn đoán và điều trị kịp thời, CAUTI có thể
dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như viêm
đài bể thận, nhiễm khuẩn huyết và sốc nhiễm
khuẩn(2). Trên lâm sàng, trong những trường
hợp nặng hay nguy kịch, kháng sinh ban đầu
cần được sử dụng kinh nghiệm trước khi có
kết quả định danh tác nhân cũng như sự nhạy
cảm kháng sinh của tác nhân gây bệnh. Việc
sử dụng kháng sinh kinh nghiệm cần dựa vào
đa yếu tố. Trong đó, dữ liệu quần thể vi sinh
và đặc điểm đề kháng kháng sinh đóng vai
trò cực kì quan trọng. Mục đích nghiên cứu
nhằm:
- Mô tả tỷ lệ tác nhân gây bệnh
- Mô tả đặc điểm đề kháng kháng
sinh/kháng nấm của tác nhân vi khuẩn/vi
nấm ở người bệnh được đặt ống thông tiểu
lưu.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Người bệnh
được đặt ống thông tiểu có kết quả cấy nước
tiểu dương tính.
Tiêu chuẩn lựa chọn: thoả tất cả tiêu
chuẩn sau: (1) Người bệnh người lớn có kết
quả cấy nước tiểu dương tính với 2 loài vi
sinh vật với ít nhất 1 loài có số lượng ≥ 105
CFU/ml; (2) Người bệnh được đặt ống thông
tiểu lưu 48 giờ; (3) Mẫu nước tiểu cấy
dương tính được lấy trực tiếp từ ống thông
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
7
tiểu đang lưu hoặc nước tiểu giữa dòng trong
vòng 48 giờ sau khi rút ống thông tiểu.
Tiêu chuẩn loại ra: Người bệnh được
đặt ống thông tiểu lưu 48 giờ trước khi
nhập viện Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới.
Thời gian và địa điểm nghiên cứu: Các
khoa có đơn vị ICU tại Bệnh viện Bệnh
Nhiệt đới từ tháng 01/2022 đến tháng
09/2023.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: Mô tả hàng loạt ca.
Cỡ mẫu nghiên cứu: 215 trường hợp
(149 trường hợp cấy nước tiểu dương tính
với vi khuẩn và 66 trường hợp cấy nước tiểu
dương tinh với vi nấm)
Phương pháp nghiên cứu:
Định danh: bằng phương pháp quang
khối phổ MALDI-TOF.
Phân loại nhạy cảm kháng sinh/kháng
nấm: theo tiêu chuẩn CLSI 2023(3).
Phương pháp xác định nhạy cảm kháng
sinh/kháng nấm: sử dụng hệ thống máy tự
động Vitek2 compact (BioMérieux) với
phương pháp vi pha loãng hoặc phương pháp
khuếch tán đĩa (hay còn gọi là đĩa giấy) hoặc
phương pháp đặt thanh kháng sinh Etest, thu
thập kết quả và phiên giải theo tiêu chuẩn
CLSI 2023.
Phương pháp thống kê: Phân tích số liệu
bằng phần mềm SPSS phiên bản 20.0.0.
Đạo đức nghiên cứu: Nghiên cứu đã
được thông qua Hội đồng đạo đức trong
nghiên cứu y sinh học của Bệnh viện Bệnh
Nhiệt đới ngày 21/8/2023.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Cấy nước tiểu dương tính với vi
khuẩn
Đặc điểm dân số nghiên cứu
Có 149 trường hợp cấy nước tiểu dương
tính với vi khuẩn được thu nhận vào nghiên
cứu. Độ tuổi mắc bệnh có trung vị là 57 tuổi,
tỷ lệ nữ/nam 1/1. Thời gian từ lúc lưu ống
thông tiểu đến khi cấy nước tiểu dương tính
có trung vị 9 ngày, khoảng tứ phân vị 5-15
ngày. Người bệnh được nhập Đơn vị ICU
trong các bệnh cảnh đa dạng, trong đó uốn
ván, nhiễm khuẩn thần kinh trung ương và
COVID-19 nguy kịch chiếm tỷ lệ cao nhất.
Có 94,5% các trường hợp được điều trị
kháng sinh.
Đặc điểm tác nhân vi khuẩn
Bảng 1: Đặc điểm tỷ lệ tác nhân vi khuẩn được phân lập
Đặc điểm tác nhân
Tần số (%) n=149
Vi khuẩn Gram âm
110 (73,8%)
Enterobacterales
92 (61,7%)
E. coli
39 (26,2%)
K. pneumoniae
38 (25,5%)
P. mirabilis
11 (7,4%)
E. cloacae
3 (2,0%)
P. vulgaris
1 (0,7%)
P. aeruginosa
12 (8,1%)
A. baumannii
6 (4,0%)
Vi khuẩn Gram dương
39 (26,2%)
Enterococcus spp.
36 (24,2%)
E. faecium
23 (15,4%)
HỘI NGHỊ QUỐC TẾ KIỂM SOÁT NHIỄM KHUẨN VÀ VI SINH LÂM SÀNG – BỆNH VIỆN ĐẠI HỌC Y DƯỢC TPHCM
8
Đặc điểm tác nhân
Tần số (%) n=149
E. faecalis
12 (8,1%)
E. avium
1 (0,7%)
S. aureus
2 (1,3%)
S. agalactiae
1 (0,7%)
Nhận xét: Kết quả bảng 1 cho thấy vi
khuẩn Gram âm chiếm 73,8%, trong đó
Enterobacterales chiếm phần lớn các trường
hợp (61,7%) trong tổng số tác nhân vi khuẩn
phân lập được. Vi khuẩn Gram dương chiếm
26,2%, trong đó Enterococcus spp. chiếm
24,2% - đứng thứ hai trong tổng số tác nhân
vi khuẩn phân lập được.
Đặc điểm đề kháng kháng sinh
carbapenem của vi khuẩn Gram âm
Có 36,4% (40/110) vi khuẩn Gram âm đề
kháng carbapenem, trong đó tỷ lệ đề kháng
carbapenem ở A. baumannii, K. pneumoniae,
P. aeruginosa và E. coli lần lượt là 83,3%
(5/6), 65,8% (25/38), 33,3% (4/12) và 2,6%
(1/39).
Đặc điểm đề kháng kháng sinh của Enterobacterales
Bảng 2: Đặc điểm đề kháng kháng sinh của Enterobacterales
Kháng sinh
Tần số [n/N (%)]
Phương pháp
Levofloxacin
82/91 (90,1%)
MIC VITEK
Ciprofloxacin
70/90 (77,8%)
MIC VITEK
TMP-SMZ*
68/91 (74,7%)
MIC VITEK
Ceftriaxone
68/91 (74,7%)
MIC VITEK
Ceftazidime
54/90 (60,0%)
MIC VITEK
Gentamycin
45/91 (49,5%)
MIC VITEK
Cefepime
41/88 (46,6%)
MIC VITEK
Piperacillin-tazobactam
38/91 (41,8%)
MIC VITEK
Ertapenem
34/91 (37,0%)
MIC VITEK
Meropenem
31/91 (34,1%)
MIC VITEK
Imipenem
28/80 (35,0%)
MIC VITEK
Kháng sinh đồ bổ sung khi đề kháng meropenem
Amikacin
29/31 (83,9%)
MIC VITEK
Colistin
16/31 (51,6%)
MIC VITEK/E-test
Tigecyclin
13/31 (41,9%)
Đĩa giấy
Fosfomycin
12/31 (38,7%)
Đĩa giấy
* TMP-SMZ: Trimethoprim-Sulfamethoxazol
Nhận xét: Kết quả bảng 2 cho thấy
Enterobacterales có tỷ lệ đề kháng kháng
sinh với nhóm kháng sinh fluoroquinolone
rất cao (đề kháng levofloxacin 90,1%) và
thấp nhất với nhóm kháng sinh carbapenem
(37,0%). Có 74,7% Enterobacterales đề
kháng với cephalosporin thế hệ 3. Trong
trường hợp Enterobacterales đề kháng
meropenem, tỷ lệ đề kháng với amikacin,
colistin, tigecyclin và fosfomycin lần lượt là
83,9%, 51,6%, 41,9% và 38,7%.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
9
Đặc điểm đề kháng kháng sinh của Enterococcus spp.
Bảng 3: Đặc điểm đề kháng kháng sinh của Enterococcus spp.
Kháng sinh
Tần số [n/N (%)]
Phương pháp
Levofloxacin
28/36 (77,8%)
MIC VITEK
Ciprofloxacin
28/36 (77,8%)
MIC VITEK
Doxycyclin
23/35 (65,7%)
MIC VITEK
Ampicillin
23/36 (63,9%)
MIC VITEK
Nitrofurantoin
21/35 (60,0%)
MIC VITEK
Vancomycin
14/36 (38,9%)
MIC VITEK
Teicoplanin
9/24 (37,5%)
Đĩa giấy
Linezolid
1/36 (2,8%)
MIC VITEK/E-test
Tigecyclin
0/36 (0,0%)
MIC VITEK
Nhận xét: Kết quả bảng 3 cho thấy
fluoroquinolone có tỷ lệ đề kháng cao nhất
(77,8%) và tigecyclin có tỷ lệ đề kháng thấp
nhất (0,0%). Bên cạnh đó, có 63,9%
Enterococcus spp. đề kháng ampicillin và
38,9% đề kháng vancomycin. Có 01 trường
hợp đề kháng linezolid đã được ghi nhận và
trường hợp này xảy ra ở E. faecium.
Ngoài ra, nghiên cứu cũng ghi nhận tỷ lệ
đề kháng vancomycin ở E. faecium và E.
faecalis lần lượt là 60,9% (14/23) và 0,0%
(0/12).
3.2. Cấy nước tiểu dương tính với vi
nấm
Đặc điểm dân số nghiên cứu
Có 66 trường hợp cấy nước tiểu dương
tính với vi nấm được thu nhận vào nghiên
cứu. Độ tuổi mắc bệnh có trung vị là 65 tuổi,
tỷ lệ nữ/nam khoảng 1/1. Thời gian từ lúc
lưu ống thông tiểu đến khi cấy nước tiểu
dương tính có trung vị 7 ngày, khoảng tứ
phân vị 4-10 ngày. Có 69,8% các trường hợp
được điều trị kháng nấm.
Đặc điểm tác nhân vi nấm
Bảng 4: Đặc điểm tỷ lệ tác nhân vi nấm được phân lập
Đặc điểm tác nhân
Tần số (%) n=66
Candida spp.
63 (95,5%)
C. tropicalis
29 (43,9%)
C. albicans
25 (37,9%)
C. glabrata
6 (9,1%)
C. krusei
1 (1,5%)
C. parapsilosis
1 (1,5%)
C. auris
1 (1,5%)
Trichosporon asahii
3 (4,5%)
Nhận xét: Kết quả bảng 4 cho thấy vi nấm Candida spp. chiếm tỷ lệ cao nhất (95,5%)
trong tổng số vi nấm phân lập được, trong đó C. albicans và C. tropicalis là hai tác nhân được
phân lập nhiều nhất (lần lượt 43,9% và 37,9%). Có 01 trường hợp C. auris được ghi nhận.