Đại biểu Quốc hội tiếp xúc cử tri: đôi điều cần cải tiến
Tiếp xúc cử tri là hoạt động được đại biểu Quốc hội và các Đoàn đại biểu
Quốc hội tiến hành thường xuyên, đều đặn nhất và đã đạt được những kết
quả đáng khích lệ. Tuy nhiên, thực tế cho thấy vẫn còn khá nhiều vấn đề cả
về hình thức tiếp xúc cử tri, thành phần hội nghị tiếp xúc cử tri, trách nhiệm
của các cơ quan trong việc tổ chức các cuộc tiếp xúc cử tri, nội dung các cuộc
tiếp xúc...cần được xem xét, cải tiến.
Tiếp xúc cử tri là một sinh hoạt chính trị - xã hội, thực hiện càng tốt càng góp
phần mở rộng và phát huy dân chủ ở cơ sở. Tiếp xúc cử tri là dịp để tập hợp các ý
kiến của nhân dân; là cầu nối vững chắc giữa đại biểu với cử tri diễn ra dưới nhiều
hình thức ở mỗi địa phương. Theo thông lệ, một năm đại biểu có thể tiếp xúc ít
nhất 4 lần với cử tri (hai lần trước và hai lần sau hai kỳ họp). Ngoài ra theo yêu
cầu công việc, đại biểu có thể có các cuộc tiếp xúc khác theo chuyên đề, theo đối
tượng cần tiếp xúc.
Những kết quả đáng khích lệ đã đạt được trong tiếp xúc cử tri thời gian qua:
- Qua tiếp xúc nhiều lần, đại biểu và cử tri ngày càng gắn bó chặt chẽ hơn; các
yêu cầu cần tìm hiểu của đại biểu sát thực với cuộc sống của cử tri hơn, các cử tri
cũng cung cấp được nhiều thông tin bổ ích, phù hợp với yêu cầu của đại biểu hơn.
- Ở những hội nghị mà người tổ chức, điều hành có bản lĩnh, linh hoạt, thì cử tri
phát biểu thẳng thắn, thoải mái, đại biểu Quốc hội thu lượm được nhiều thông tin
bổ ích góp phần phục vụ tốt hơn cho các quyết sách của Quốc hội tại mỗi kỳ họp.
- Mỗi lần tiếp xúc trước kỳ họp, các đại biểu thường thu thập được trên dưới 1.300
ý kiến của cử tri trong cả nước với nhiều lĩnh vực (kinh tế, xã hội, quốc phòng-an
ninh, môi trường, đối ngoại...). Trong đó có nhiều ý kiến mang tầm vĩ mô khá xác
đáng, nhiều ý kiến có tính phát hiện, giúp cho Quốc hội lựa chọn sát thực, đúng
đắn các vấn đề cần phải chất vấn tại kỳ họp. Các cuộc tiếp xúc sau kỳ họp, các đại
biểu đã chuyển tải đến cử tri những nội dung cơ bản của kết quả kỳ họp, nhất là
các quyết nghị của Quốc hội về các vấn đề kinh tế, xã hội, môi trường và những
nội dung cơ bản của một số đạo luật vừa được thông qua.
Để nâng cao hiệu quả tiếp xúc cử tri, xin được nêu một số nội dung sau:
1- Về việc tổ chức các cuộc tiếp xúc của các Đoàn đại biểu Quốc hội:
Nếu phân chia theo địa bàn, đơn vị bầu cử, hiện nay các Đoàn đại biểu Quốc hội ở
các địa phương đang tổ chức các cuộc tiếp xúc cử tri với phạm vi địa bàn rất khác
nhau, nhưng có thể khái quát thành hai cách.
- Ở cách thứ nhất, một số đoàn đại biểu Quốc hội thường xuyên tổ chức các cuộc
tiếp xúc theo phạm vi nơi ứng cử của từng đại biểu, nghĩa là đại biểu nào ứng cử ở
đơn vị bầu cử nào, huyện, thị nào thì suốt cả khóa chỉ tiếp xúc với cử tri của các
huyện, thị thuộc đơn vị bầu cử đó.
Ưu điểm cơ bản của cách tổ chức này là, do phạm vi hẹp nên đại biểu có điều kiện
đi sâu tìm hiểu, nắm tương đối kỹ tình hình mọi mặt của đơn vị mình ứng cử; quan
hệ giữa đại biểu và cử tri có phần mật thiết hơn vì tần suất xuất hiện các cuộc tiếp
xúc tương đối dày đặc (cứ đến hẹn lại lên). Tuy nhiên lại có nhược điểm cơ bản là,
hoạt động cả khóa mà đại biểu không nắm được tình hình nhiều mặt của cả tỉnh,
thành phố, địa phương mình làm đại biểu (mặc dù có địa phương đã bổ khuyết
bằng cách báo cáo tình hình chung của toàn tỉnh, thành phố cho cả Đoàn cùng
nghe, nhưng đây là ý kiến của lãnh đạo chứ không phải là ý kiến của cử tri). Có
đại biểu đã thốt lên rằng, hết khóa rồi mà chưa hề biết mấy huyện ngoại thành xa
xa khác các quận nội thành thế nào; lại có đaị biểu luyến tiếc năm năm trời mà
chưa có dịp được tiếp cận với các huyện trung du, miền núi cách xa thủ phủ tỉnh lỵ
cả ngày đường...
Do không nắm được tình hình chung của cả tỉnh, thành phố nên tư duy, suy nghĩ
phát hiện vấn đề, tầm đề xuất, đóng góp của đại biểu bị hạn chế nhiều. Hơn nữa
đối với đại biểu nếu chỉ hoạt động trong mấy huyện, thị thuộc đơn vị ứng cử của
mình thì cũng không phù hợp với quy định tại Điều 97 của Hiến pháp hiện hành
và Điều 43 Luật tổ chức Quốc hội năm 2001 đã được sửa đổi, bổ sung năm 2007 "
Đại biểu Quốc hội là người đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân,
không chỉ đại diện cho nhân dân ở đơn vị bầu cử ra mình mà còn đại diện cho
nhân dân cả nước...".
- Cách thứ hai được phần lớn các đoàn tổ chức tiếp xúc, đó là dù đại biểu được
bầu ra ở đơn vị bầu cử nào thì cũng sẽ lần lượt được tiếp xúc cử tri ở tất cả các đơn
vị bầu cử (tất cả các đơn vị hành chính cấp huyện của cả tỉnh, thành phố).
Về thời gian, những tỉnh chỉ có 2 đến 3 đơn vị bầu cử (trên dưới 10 đơn vị hành
chính cấp huyện) thì chỉ sau 3 đến 4 kỳ họp là các đại biểu đã tiếp xúc được cử tri
ở hầu hết các huyện, thị (mỗi huyện, thị tiếp xúc ít nhất là một điểm). Ở những địa
phương có nhiều đơn vị hành chính cấp huyện như tỉnh Thanh Hóa (27 huyện, thị,
thành, với 6 đơn vị bầu cử) thì sau 6 kỳ họp là các đại biểu đã tiếp xúc cử tri được
ở cả 6 đơn vị bầu cử, đã đi được khắp các huyện, thị, thành trong cả tỉnh.
Ưu điểm cơ bản của cách tổ chức này là khắc phục được những khiếm khuyết cơ
bản của cách tổ chức thứ nhất. Cử tri có điều kiện biết được tất cả các đại biểu
Quốc hội của tỉnh, chứ không chỉ biết những đại biểu thuộc đơn vị bầu cử của
mình. Đại biểu có điều kiện nắm bắt được tình hình các mặt của cả tỉnh, thành
phố, có điều kiện so sánh đời sống kinh tế, xã hội các mặt giữa vùng này với vùng
khác (vùng biển, vùng đồng bằng với các vùng trung du, miền núi, vùng núi thấp
với vùng núi cao, thành thị với nông thôn). Do có được tình hình đa dạng, phong
phú, toàn diện nên các đại biểu có điều kiện suy nghĩ, chắt lọc, phát hiện, khái
quát, tổng hợp, đề xuất, kiến nghị được nhiều vấn đề mới mẻ, xác đáng tại kỳ họp
Quốc hội...
Theo chúng tôi, cách thức tổ chức theo dạng thứ hai là hợp lý, đúng đắn hơn, phù
hợp với quy định tại Điều 51 Luật tổ chức Quốc hội hiện hành "Đại biểu Quốc hội
phải liên hệ chặt chẽ với cử tri, chịu sự giám sát của cử tri, thường xuyên tiếp xúc
với cử tri, tìm hiểu tâm tư, nguyện vọng của cử tri, thu thập và phản ánh trung thực
ý kiến, kiến nghị của cử tri với Quốc hội và các cơ quan nhà nước hữu quan".
Để thực hiện nghiêm túc, có hiệu quả điều luật này, tất cả các đoàn đại biểu Quốc
hội nên tổ chức theo dạng thứ hai để các đại biểu trong đoàn được tiếp xúc cử tri
lần lượt ở tất cả các đơn vị bầu cử của tỉnh, thành phố, nơi đại biểu làm nhiệm vụ
của đại biểu.
2. Về thành phần tham gia hội nghị tiếp xúc cử tri:
Theo văn bản "Hướng dẫn thi hành Nghị quyết liên tịch số 06 ngày 10-9-2004 của
Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Đoàn chủ tịch Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ
quốc Việt Nam", tại Điều 5 của Hướng dẫn có quy định thành phần hội nghị tiếp
xúc cử tri như sau:
- Đại diện cấp ủy Đảng, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân. Ủy ban Mặt trận Tổ
quốc, các tổ chức thành viên của Mặt trận Tổ quốc và các cơ quan, tổ chức, đơn vị
hữu quan ở mỗi cấp.
- Cử tri trực tiếp làm việc, học tập tại các cơ quan, tổ chức, đơn vị, các cơ sở sản
xuất kinh doanh thuộc các thành phần kinh tế.
- Cử tri thôn, buôn, làng, ấp, bản, phum, sóc, tổ dân phố.
Đây là quy định chung cho tất cả các hình thức tiếp xúc cử tri chứ không phải bất
kỳ cuộc tiếp xúc nào cũng phải đủ ba loại thành phần như trên. Thực tế cho thấy,
cơ cấu, số lượng, tỷ lệ thành phần trong các cuộc tiếp xúc cử tri muôn màu, muôn
vẻ phụ thuộc vào khả năng vận dụng các quy định về tiếp xúc cử tri và trình độ
của người tổ chức hội nghị, có thể khái quát thành hai loại sau đây.
- Loại thứ nhất là các cuộc tiếp xúc đem lại kết quả tốt: Nhiều cuộc tiếp xúc cử tri
ở các địa phương đã đạt được mục đích, yêu cầu của đại biểu là, tìm hiểu tâm tư,
nguyện vọng của cử tri, thu thập để phản ảnh trung thực ý kiến, kiến nghị của cư
tri với Quốc hội và các cơ quan nhà nước hữu quan. Ở các cuộc tiếp xúc này có
đầy đủ các thành phần tham dự và mang tính đại diện rất cao. Ngoài bảy, tám vị
đại diện cho cấp ủy Đảng, chính quyền, Mặt trận, đoàn thể của cấp tiếp xúc, còn
lại là đông đảo các cử tri, thường đến vài trăm người. Trong hội nghị, không khí
cởi mở, tự do dân chủ, thẳng thắn được phát huy.
Các cử tri đại diện cho cấp ủy Đảng, chính quyền, đoàn thể thường khuyến khích
và nhường cho các cử tri ở làng, xã, thôn, bản phát biểu. Nhiều đại biểu Quốc hội
tâm đắc với các ý kiến từ cơ sở. Có những ý kiến khá bộc trực, nhưng là gợi ý rất
tốt cho một loại chính sách. Trong một cuộc tiếp xúc cử tri ở Lạng Sơn, một cựu
chiến binh đã nói "Tôi đi chiến đấu ở miền Nam về, điều may mắn hơn nhiều đồng
đội là còn sống trở về quê hương. Nhưng từ khi về quê đến nay, mẹ già, vợ dại,
con dốt, nhà dột, bản thân sức khỏe yếu mà chưa hề được hưởng một chính sách,
chế độ gì. Tôi xin hỏi đại biểu, sắp tới những người như tôi, Nhà nước có chế độ,
chính sách gì không ?". Ý kiến của cử tri cựu chiến binh ở một chòm bản vùng núi
rất xa xôi nhưng đã phản ảnh một thực trạng khá phổ biến trong cả nước sau năm
1975.
Qua nhiều kênh thông tin, đặc biệt là thông tin của nhiều cơ quan Quốc hội, sau
này Chính phủ đã ban hành chế độ đối với quân nhân tham gia kháng chiến chống
Mỹ, nhập ngũ từ ngày 30 tháng 4 năm 1975 trở về trước đã phục viên, xuất ngũ về
địa phương. Chính sách này đã đáp ứng nguyện vọng chính đáng của hàng chục
ngàn cựu chiến binh trong cả nước, kể cả những người tham gia kháng chiến
chống Pháp...