Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Nghiên cứu Y học
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
1
ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ NGOẠI KHOA Ổ KÉN MỦ MÀNG PHỔI
BẰNG PHƢƠNG PHÁP ĐẶT FOLEY TƢỚI RỬA
TẠI KHOA NGOẠI LỒNG NGỰC BỆNH VIỆN CHỢ RẪY
Lâm Xuân Nhật1, Vũ Hữu Vĩnh1
TÓM TẮT
Đặt vấn đề: Tại Việt Nam hiện nay, mủ màng phổi vẫn là bệnh lý thường gặp, với tỉ lệ tàn tật và tử vong
đáng kể. Dẫn lưu màng phổi kết hợp kháng sinh, vật lý trị liệu hô hấp vẫn là điều trị chính yếu trong mủ màng
phổi giai đoạn sớm. Nhiều phương pháp phẫu thuật được sử dụng trong điều trị mủ màng phổi giai đoạn đóng
kén như phẫu thuật bóc vỏ màng phổi, phẫu thuật mở cửa sổ màng phổi, đánh sập xương sườn, chuyển vạt mô,
tuy nhiên hiệu quả mang lại không cao với tỉ lệ tàn tật nặng nề. Đặt Foley tưới rửa kén mủ màng phổi đã được áp
dụng điều trị kén mủ màng phổi tại khoa Ngoại Lồng ngực bệnh viện Chợ Rẫy.
Mục tiêu: Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của bệnh nhân kén dịch màng phổi. Đánh giá kết quả sớm của
phương pháp đặt Foley tưới rửa khoang màng phổi điều trị kén dịch màng phổi.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang mô tả, thực hiện trên 16 bệnh nhân được
chẩn đoán kén mủ màng phổi được điều trị với phương pháp đặt Foley khoang màng phổi trong khoảng thời gian
từ 01/01/2018 đến 01/12/2019 tại bệnh viện Chợ Rẫy. Nghiên cứu sử dụng bộ câu hỏi soạn sẵn để thu thập các
thông tin từ hồ sơ bệnh án. Số liệu được Xử lý và phân tích bằng phần mềm SPSS 20.0 trên MAC.
Kết quả: Tuổi trung bình trong nhóm nghiên cứu là 49 tuổi. Phần lớn các trường hợp mủ màng phổi do
viêm phổi (68,75%), sau đó là các nguyên nhân sau chấn thương (18,75%), sau phẫu thuật cắt thùy phổi
(6,25%). Vị trí của phần lớn các ổ cặn màng phổi nằm ở phía sau (62,5%). Kích thước của ổ cặn thường 5-10 cm
(81,25%). 68,75% các trường hợp được phẫu thuật với gây mê nội khí quản, 31,25% các trường hợp được gây tê
tại chỗ. Thời gian phẫu thuật từ 30-60 phút. Thời gian tưới rửa khoang màng phổi trung bình là 11,53 ngày.
Thời gian nằm viện sau mổ trung bình là 13 ngày. Hầu hết bệnh nhân (93,75%) ổn định khi xuất viện, một
trường hợp tử vong do bệnh lý nền.
Kết luận: Đặt Foley tưới rửa khoang màng phổi trong điều trị ổ cặn màng phổi hứa hẹn là một phương
pháp điều trị mang lại nhiều hiệu quả tốt.
Từ khóa: mủ màng phổi, foley 3 chia, tưới rửa
ABSTRACT
EVALUATION OF EARLY OUTCOMES OF TREATMENT CHRONIC LOCULATED EMPYEMA
WITH DRAINAGE THROUGH FOLEY TUBE AND IRRIGATION
IN THE DEPARTMENT OF THORACIC SURGERY AT CHO RAY HOSPITAL
Lam Xuan Nhat, Vu Huu Vinh
* Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Vol. 25 - No. 3 - 2021: 01 - 06
Background: In Vietnam today, chronic loculated empyema is still a common disease, with significant
morbidity and mortality. Pleural drainage combined with antibiotics, respiratory physiotherapy is still the main
treatment in early pleural pus. Many surgical methods are used in the treatment of pleural pus in the cystic phase
such as pleural peel surgery, pleural window opening surgery, rib collapse, tissue flap transfer, but the effect is
not high with severe disability. Putting Foley irrigation to loculated empyema has been applied in the treatment of
1Khoa Ngoại lồng ngực, BV Chợ Rẫy
Tác giả liên lạc: BS.CKII. Lâm Xuân Nhật ĐT: 0906959540 Email: nhatlammd@gmail.com
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
2
chronic loculated empyema in the department of thoracic surgery at Cho Ray Hospital.
Objectives: Clinical and subclinical characteristics of chronic loculated empyema patients. Evaluate early
results of drainage Foley tube and irrigation method.
Methods: Descriptive cross-sectional study, performed on 16 patients diagnosed with chronic loculated
empyema, who were treated with drainage Foley tube and irrigation method from 01/01/2018 to 01/12/2019 at
Cho Ray Hospital. The study uses prepared questionnaires to collect information from medical records. Data were
processed and analyzed using SPSS 20.0 software on MAC.
Results: The median age in the study group was 49 years. The majority of cases of pleural pus due to
pneumonia (68.75%), followed by traumatic causes (18.75%), and post-lobe surgery (6.25%). The position of
most pleural sediment foci is in the back (62.5%). The size of the litter is usually 5-10 cm (81.25%). 68.75% of
cases were operated with endotracheal anesthesia, 31.25% of cases were under local anesthesia. Surgery time from
30-60 minutes. The average time of irrigation for the pleural cavity was 11.53 days. The average time of hospital
stay after surgery was 13 days. Most patients (93.75%) were stable on discharge, one death due to an underlying
medical condition.
Conclusions: Placing drainage Foley tube and irrigate pleural cavity promises to be a very effective treatment.
Keywords: empyema, foley 3 divided, irrigation
ĐẶT VẤN ĐỀ
Kén dịch màng phổi hay còn gọi ổ cặn màng
phổi là tình trạng màng phổi được thành hóa,
thường xuất hiện từ tuần lễ thứ 3 trở đi sau giai
đoạn viêm xuất tiết dịch màng phổi, do tăng sản
nguyên bào sợi tạo nên một lớp màng phổi dày
cộm. Các nguyên bào sợi từ dịch tiết di chuyển
vào 2 lá màng phổi để hình thành các ngăn xơ
dày bao quanh lấy phổi(1,2). Nguyên tắc điều trị
kén dịch/mủ màng phổi là lấy sạch mô nhiễm
trùng và lấp đầy khoảng trống khoang màng
phổi để ngăn ngừa tái phát. Dựa trên nguyên tắc
đó, phẫu thuật viên có thể lựa chọn các phương
pháp điều trị khác nhau như phẫu thuật bóc vỏ
màng phổi, chuyển vạt cơ, đánh sập sườn, mở
cửa sổ màng phổi. Đây là những phương pháp
điều trị mang tính chất tàn phá nhiều, với công
tác chăm sóc hậu phẫu nặng nề, tỉ lệ di chứng
cao, ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc
sống(3,4).
Tại khoa Ngoại Lồng ngực bệnh viện Chợ
Rẫy, đối với các bệnh nhân ổ cặn màng phổi
kèm các bệnh lý nội khoa nặng nề, chúng tôi
thực hiện phương pháp điều trị ổ cặn màng
phổi bằng cách đặt foley 3 chia dẫn lưu và tưới
rửa ổ cặn.
Hiện nay, câu hỏi làm sao có thể điều trị kén
dịch hoặc mủ màng phổi một cách đơn giản nhất
nhưng mang lại hiệu quả cao đặc biệt đối với
những bệnh nhân có bệnh lý nội khoa nặng nề
luôn là mối bận tâm của các phẫu thuật viên
chuyên khoa lồng ngực; từ đó chúng tôi quyết
định thực hiện đề tài nghiên cứu phương pháp
điều trị ổ cặn màng phổi bằng cách đặt foley ba
chia dẫn lưu và tưới rửa ổ cặn màng phổi. Vì vậy
câu hỏi nghiên cứu của chúng tôi là: hiệu quả
của phương pháp phẫu thuật đặt foley ba chia
để điều trị kén dịch màng phổi là như thế nào?.
Mục tiêu
Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của bệnh
nhân kén dịch màng phổi.
Đánh giá kết quả sớm của phương pháp đặt
foley ba chia tưới rửa khoang màng phổi điều trị
kén dịch màng phổi.
ĐỐI TƢỢNG - PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tƣợng nghiên cứu
Tất cả bệnh nhân được chẩn đoán kén
dịch/kén mủ màng phổi được phẫu thuật đặt
foley ba chia dẫn lưu và tưới rửa khoang màng
phổi tại khoa Ngoại Lồng ngực bệnh viện Chợ
Rẫy từ 01/01/2018 đến 01/12/2019.
Tiêu chuẩn loại trừ
Những bệnh nhân tràn dịch màng phổi, tràn
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Nghiên cứu Y học
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
3
máu màng phổi hoăc tràn mủ màng phổi điều trị
với phương pháp dẫn lưu màng phổi đơn thuần.
Những bệnh nhân kén dịch/kén mủ màng
phổi được điều trị với các phương pháp khác.
Phƣơng pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu
Hồi cứu mô tả loạt ca.
Các bước tiến hành
Sử dụng bộ câu hỏi soạn sẵn tiến hành thu
thập số liệu trong hồ sơ bệnh án các biến số: tuổi,
tiền sử bệnh, nguyên nhân gây bệnh, biểu hiện
lâm sàng, đặc điểm CT scan ngực, phương pháp
điều trị ngoại khoa.
Đánh giá kết quả sớm trong điều trị: Thời
gian nằm viện, biến chứng, tình trạng xuất viện
(sống, tử vong).
Định nghĩa một số biến số
Thời gian nằm viện: tính bằng đơn vị ngày,
từ lúc nhập viện đến khi xuất viện.
Biến chứng: là biến cố xảy ra trên bệnh nhân
sau phẫu thuật mà trước đó bệnh nhân chưa có
như tràn dịch màng tim, viêm phổi, tràn máu
màng phổi, nhiễm trùng vết mổ.
Phân loại biến số
Biến định tính: tiền sử bệnh, nguyên nhân
gây bệnh, đặc điểm lâm sàng, vị trí ổ kén dịch
trên CTscan, biến chứng, tình trạng xuất viện.
Biến định lượng: tuổi, số ngày nằm viện,
kích thước ổ kén dịch trên CTscan, số ngày tưới
rửa và rút foley.
Xử lý và phân tích số liệu
Xử lý và phân tích số liệu bằng phần mềm
SPSS 20.0 trên MAC.
Biến định tính sẽ tính tần suất, tỷ lệ %. Biến
định lượng sẽ tính trung trung bình, lớn nhất,
nhỏ nhất.
KẾT QUẢ
Có tổng cộng 16 bệnh nhân trong khoảng
thời gian 01/01/2018 đến 01/12/2019.
Đặc điểm chung
Độ tuổi trung bình của nhóm nghiên cứu là
49, trong đó lớn nhất: 78 tuổi và nhỏ nhất: 18 tuổi.
Tiền sử bệnh
Bảng 1: Các bệnh lý đi kèm
Bệnh lý đi kèm
Tỷ lệ %
Đái tháo đường type 2
25
Tăng huyết áp
6,25
Bóc tách động mạch chủ Stanford A
mạn tính
6,25
Bệnh thận mạn giai đoạn cuối
6,25
Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính
6,25
Ung thư thực quản giai đoạn IV
6,25
Nguyên nhân
Bảng 2: Nguyên nhân kén dịch màng phổi
Nguyên nhân
Tần số
Tỷ lệ %
Viêm phổi
11
68,75%
Không do viêm phổi
5
31,25%
Tràn máu màng phổi do chấn thương
dẫn lưu không hiệu quả
3
18,75%
Tràn dịch màng phổi dẫn lưu không hiệu
quả/ ung thư thực quản di căn
1
6,25%
Dò phế quản- màng phổi sau phẫu thuật
cắt thùy phổi
1
6,25%
Tổng cộng
16
100%
CT-scan ngực
Vị trí
Bảng 3: Vị trí ổ kén dịch trên CT-scan ngực
Vị trí
Tần số
Tỷ lệ %
Khoang màng phổi phía sau
10
62,5
Khoang màng phổi phía bên
5
31,25
Khoang màng phổi phía trước
1
6,25
Kích thước
Bảng 4: Kích thước ổ kén dịch màng phổi trên CT-
scan ngực (tính theo đường kính lớn nhất)
Kích thước
Tần số
Tỷ lệ %
<5cm
1
6,25
5-10 cm
13
81,25
>10cm
2
12,50
Điều trị ngoại khoa
Phương pháp vô cảm
Bảng 5: Phương pháp vô cảm
Phương pháp vô cảm
Tần số
Tỷ lệ %
Tê tại chỗ
5
31,25%
Gây mê nội khí quản
11
68,75%
Tổng cộng
16
100%
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
4
Thời gian phẫu thuật
Thời gian phẫu thuật trung bình là 30-60 phút.
Thời gian tưới rửa
Bảng 6: Thời gian tưới rửa khoang màng phổi (đánh
giá 15/16 trường hợp)
Hệ thống tưới rửa
Trung bình
(ngày)
Ngắn nhất
(ngày)
Lâu nhất
(ngày)
Thời gian tưới rửa
khoang màng phổi
11,53
3
28
Rút ống dẫn lưu
Có 0 trường hợp tắc hệ thống tưới rửa
Tắc hệ thống tưới rửa
0
0
0
Có 1 trường hợp kén dịch màng phổi
phải/cắt toàn bộ phổi, chúng tôi phẫu thuật đặt
foley và hướng dẫn bệnh nhân, thân nhân tự
chăm sóc tưới rửa tại nhà. 1 trường hợp tử vong
do nguyên nhân khác.
Trong 14 trường hợp còn lại, thời gian tưới
rửa khoang màng phổi trung bình là 11,53 ngày.
Có 3 trường hợp tưới rửa trên 3 tuần, 6 trường
hợp tưới rửa dưới 1 tuần, 6 trường hớp tưới rửa
1-2 tuần. Trong đó trường hợp tưới rửa lâu nhất
là 28 ngày, ngắn nhất là 3 ngày.
Trường hợp tưới rửa màng phổi dài nhất 28
ngày là trên bệnh nhân chấn thương tràn máu
màng phổi do chấn thương đã được dẫn lưu
màng phổi 2 lần nhưng không hiệu quả, sau
hình thành kén màng phổi.
Đánh giá kết quả
Thời gian nằm viện
Thời gian nằm viện (15/16 trường hợp):
ngắn nhất là 3 ngày, dài nhất là 48 ngày, trung
bình 23 ngày.
Thời gian nằm viện sau mổ (15/16 trường
hợp) ngắn nhất là 3 ngày, dài nhất là 30 ngày,
trung bình 13 ngày.
Thời gian nằm viện kéo dài chủ yếu do các
bệnh lý nền cần thời gian điều trị dài như ổn
định vấn đề nhiễm trùng trong viêm phối, ổn
định đường huyết trước phẫu thuật. Với thể
trạng suy kiệt sau mổ các bệnh nhân cần thời
gian hỗ trợ dinh dưỡng, tập vật lý trị liệu một
cách bền bỉ từng chút một.
Biến chứng
Không biến chứng: 14 trường hợp.
Biến chứng: 1 trường hợp tràn dịch màng
ngoài tim sau phẫu thuật trên bệnh nhân suy
kiệt, tăng huyết áp, đái tháo đường type 2, bệnh
thận mạn giai đoạn cuối.
Tử vong: 1 trường hợp trên bệnh nhân ung
thư thực quản xâm lấn khí quản, hệ thống mạch
máu gây xuất huyết ồ ạt.
Tình trạng bệnh nhân xuất viện
Bảng 8: Tình trạng xuất viện của bệnh nhân
Kết quả điều trị
Tần số
Tỷ lệ %
Sống
15
93,75%
Tử vong**
1
6,25%
Tổng cộng
16
100
Trường hợp tử vong do nguyên nhân khác:
ung thư thực quản xâm lấn khí quản, hệ thống
động tĩnh mạch cảnh trái gây xuất huyết ồ ạt,
không liên quan đến phẫu thuật và các các biến
chứng phẫu thuật.
BÀN LUẬN
Tuổi
Tuổi trung bình của bệnh nhân chúng tôi là.
Nhỏ nhất là 18 tuổi, lớn nhất là 78 tuổi. Nhóm
tuổi thường gặp nhất là 45-65 tuổi chiếm tỷ lệ.
Bệnh nhân nhỏ tuổi nhất là 18 tuổi, bệnh nhân
lớn tuổi nhất là 78 tuổi. Như vậy, qua nghiên
cứu của chúng tôi, phần lớn kén dịch màng phổi
thường xảy ra ở bệnh nhân khoảng 45 tuổi trở
lên Rõ ràng ở độ tuổi này, đặc biệt ở những bệnh
nhân >65 tuổi (3 trường hợp), bệnh nhân thường
mắc các bệnh lý nội khoa mạn tính khác khiến cơ
thể suy yếu đáp ứng miễn dịch đối với tình
trạng nhiễm trùng(5,6).
Chụp CT scan ngực
CT scan giúp chẩn đoán xác định và đánh
giá vị trí, kích thước ổ kén dịch màng phổi, từ đó
giúp chúng tôi định hướng đường vào phẫu
thuật(7). Hâù hết (15 trường hợp) các kén dịch
màng phổi có kích thước lớn >5 cm, trong đó đặc
biệt có 2 trường hợp kén dịch >10 cm. Các kén
dịch chủ yếu ở vị trí sau bên (15 trường hợp),
đặc biệt 10 trường hợp kén dịch nằm hẳn ở phía
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 3 * 2021
Nghiên cứu Y học
Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy
5
sau, đây là vị trí rất khó tiếp cận khi đặt dẫn lưu
màng phổi đơn thuần.
Điều trị ngoại khoa
Trước đây, tại khoa Ngoại Lồng ngực bệnh
viện Chợ Rẫy, tất cả các bệnh nhân kén mủ
màng phổi đều được điều trị ngoại khoa với
phương pháp phẫu thuật bóc vỏ màng phổi kèm
đặt hệ thống tưới rửa qua phẫu thuật nội soi
lồng ngực hoặc mổ mở với phương pháp vô cảm
là gây mê nội qua nội khí quản 2 nòng, thông khí
một phổi. Đây là một trong những phẫu thuật
nhiều xâm lấn(8). Nhưng hiện nay, chúng tôi đã
áp dụng phương pháp phẫu thuật đặt foley ba
chia dẫn lưu và tưới rửa ổ kén mủ cho hầu hết
các bệnh nhân. Với phương pháp này chúng tôi
có thể dùng phương pháp vô cảm là gây mê qua
nội khí quản đơn thuần hoặc đối với những
bệnh nhân hợp tác tốt chúng tôi hoàn toàn có thể
thực hiện được cuộc phẫu thuật với phương
pháp vô cảm là gây tê tại chỗ (5/16 trường hợp
trong baó cáo này).
Dựa trên định vị vị trí kén dịch màng phổi
trên CT, chúng tôi chọn dường rạch da khoảng
từ đường nách trước đến đường nách sau tại vị
trí tiếp cận kén dịch ngắn nhất. Thời gian thực
hiện cuộc phẫu thuật ngắn, kéo dài khoảng 30-60
phút. Sau khi kết thúc phẫu thuật bệnh nhân có
thể rút nội khí quản ngay đối với những trường
hợp gây mê.
Sau mổ, chúng tôi tưới rửa khoang màng
phổi qua foley 3 chia với dung dịch tưới rửa
liên tục là hai ống Gentamycin 80 mg pha
trong trai dịch truyền 500 ml Natriclorua 0,9%
kèm tập vật lý trị liệu hô hấp tích cực cho đến
khi dịch ra ống dẫn lưu là dịch trong và phổi
nở tốt. Khi dẫn lưu không còn ra mủ, dịch tưới
rửa ra ống dẫn lưu là dịch trong, trên lâm sàng
bệnh nhân hết sốt, các xét nghiệm về nhiễm
trùng trở về bình thường hoặc gần bình
thường, bệnh nhân sẽ được ngưng tưới rửa,
chụp lại x quang ngực kiểm tra trước khi quyết
định rút hệ thống tưới rửa. Thời gian trung
bình tưới rửa của chúng tôi 12,27 ± 6,378 ngày,
ngắn nhất là 3 ngày, lâu nhất là 28 ngày.
Kết quả điều trị
Thời gian nằm viện
Thời gian nằm viện (15/16 trường hợp): ngắn
nhất là 3 ngày, dài nhất là 48 ngày, trung bình 23
ngày. Thời gian nằm viện sau mổ (15/16 trường
hợp) ngắn nhất là 3 ngày, dài nhất là 30 ngày,
trung bình 13 ngày. Thời gian nằm viện kéo dài
chủ yếu do các bệnh lý nền cần thời gian điều trị
dài như on định vấn đề nhiễm trùng trong viêm
phối, ổn định đường huyết trước phẫu thuật.
Sau mổ kết hợp tập vật lý trị liệu hô hấp với tưới
rửa liên tục khoang màng phổi, bệnh nhân
nhanh chóng hồi phục và được xuất viện(9).
Kết quả điều trị
Hầu hết các trường hợp trong báo cáo của
chúng tôi bệnh nhân đều hồi phục tốt và được
xuất viện.Trong 16 trường hợp chusng tôi thực
hiện, có một trường hợp sau mổ bệnh nhân có
tràn dịch màng ngoài tim sau mổ nguyêndo là
bệnh nhân suy kiệt ăn uống kém bệnh lý nội
khoa nặng nề như tăng huyết áp, đái tháo đường
type 2, bệnh thận mạn giai đoạn cuối, tuy nhiên
sau khi kết hợp điều trị nội khoa tích cực bệnh
nhân hồi phục và được xuất viện(10). Có 1 trường
hợp tử vong sau mổ do bệnh nhân ung thư thực
quản xâm lấn khí quản, hệ thống mạch máu gây
xuất huyết ồ ạt, không liên quan đến phẫu thuật.
1 trường hợp chúng tôi đặt foley tưới rửa và
hướng dẫn bệnh nhân chăm sóc tại nhà trên
bệnh nhân dò phế quản màng phổi sau phẫu
thuật cắt phổi, đây hứa hẹn là một trong những
sự lựa chọn trên bệnh nhân dò phế quản màng
phổi mà không lựa chọn phẫu thuật hoặc bệnh
nền không cho phép bệnh nhân thực hiện các
phẫu thuật khác.
KẾT LUẬN
Hầu hết trường hợp mủ màng phổi có
nguyên nhân từ viêm phổi, có thể điều trị tốt và
triệu để bằng phẫu thuật ít xâm lấn bằng cách
đặt foley 3 chia và tưới rửa khoang màng phổi.
Với phương pháp đặt foley 3 chia tưới rửa
khoang màng phổi, thời gian nằm viện ngắn,
bệnh nhân phục hồi nhanh và xuất viện sớm;