The fourth Scientific Conference - SEMREGG 2018
436
ĐÁNH GIÁ TIỀM NĂNG PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN DU LỊCH
BỀN VỮNG Ở HUYỆN CỦ CHI, TP. HỒ CHÍ MINH
Nguyễn Vĩnh An, Nguyễn Huy Anh, Võ Văn Tấn
Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường TP. Hồ Chí Minh
Email: anhnh@hcmunre.edu.vn
TÓM TẮT
Củ Chi là huyện nằm ở phía bắc Thành phố Hồ Chí Minh, trong vùng kinh tế trọng điểm phía
nam, nối giữa 2 vùng Đông Nam Bộ và Tây Nam Bộ, giáp ranh với các khu công nghiệp lớn; có hệ
thống giao thông đường bộ, đường thủy tương đối đồng bộ vì vậy có điều kiện khá thuận lợi trong
giao lưu phát triển kinh tế - văn hoá với bên ngoài. Địa bàn huyện Củ Chi có tiềm năng lớn để phát
triển du lịch. Bài báo giới thiệu kết quả điều tra, đánh giá phân hạng các điểm tài nguyên tự nhiên
và nhân văn làm cơ sở đề xuất phát triển du lịch huyện theo hướng bền vững. Đã đánh giá được 12
điểm có tiềm năng phát triển du lịch, trong đó có 4 điểm khá thuận thợi, 6 điểm thuận lợi và 2 điểm
rất thuận lợi. Đây là cơ sở quan trọng để đề xuất phát triển du lịch bền vững.
Từ khóa: Đánh giá, du lịch, AHP, huyện Củ Chi.
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Nằm về phía tây Bắc của Thành phố Hồ Chí Minh, giáp với huyện Hóc Môn, tỉnh Tây Ninh,
tỉnh Bình Dương. Huyện Củ Chi cách trung tâm thành phố hơn 30 km. Củ Chi nằm giữa hai con
sông là sông Sài Gòn và sông Vàm Cỏ Đông. Với vị trí này đã tạo cho huyện Củ Chi có nhiều điều
kiện thuận lợi để phát triển.
Huyện Củ Chi là cái nôi cách mạng của thành phố nói riêng và của Việt Nam nói chung, được
biết đến là một vùng đất anh hùng trong hai cuộc kháng chiến chống Mỹ và chống Pháp. Với khu di
tích Địa đạo Củ Chi là một quần thể di tích lịch sử đầy tự hào của quân và dân Củ Chi. Nơi đây
được xem là tài nguyên du lịch nhân văn hiếm có ở Việt Nam. Bên cạnh đó, với đặc điểm thiên
nhiên mang dáng dấp của vùng đồng bằng Nam Bộ, huyện Củ Chi có điều kiện thuận lợi để phát
triển loại hình du lịch sinh thái.
Hoạt động du lịch huyện Củ Chi trong những năm qua chưa phát triển tương xứng với tiềm
năng do nằm ở vùng ven của Thành phố Hồ Chí Minh, nơi được xem là trung tâm du lịch của cả
nước với cơ sở hạ tầng vật chất kỹ thuật hoàn thiện nhất cả nước. Các sản phẩm du lịch mặc dù khá
đa dạng nhưng chưa đặc sắc, chưa tạo được sản phẩm du lịch hoàn chỉnh và chất lượng cao. Công
tác tuyên truyền quảng bá du lịch còn nhiều hạn chế.
Với lợi thế về thiên nhiên và bản sắc văn hóa độc đáo, truyền thống lịch sử hào hùng, Củ Chi
hoàn toàn có thể xây dựng và phát triển du lịch một cách bền vững. Từ những vấn đề trên việc xây
dựng và phát triển du lịch huyện Củ Chi là nhu cầu cấp thiết nhằm đáp ứng được nhu cầu phát triển
của huyện cũng như nâng cao đời sống người dân, góp phần vào việc phát triển du lịch của thành
phố và của cả nước. Bên cạnh đó, nhằm giới thiệu cho khách du lịch trong và ngoài nước hiểu thêm
về lịch sử cũng như văn hóa, đời sống của người dân huyện Củ Chi. Chính vì vậy việc đánh giá
tiềm năng phục vụ phát triển du lịch bền vững ở huyện Củ Chi, TP. Hồ Chí Minh là cần thiết.
Hội nghị Khoa học Công nghệ lần thứ 4 - SEMREGG 2018
437
2. LÃNH THỔ VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Khái quát về huyện Củ Chi
Huyện Củ Chi nằm trong vành đai xanh của Thành phố Hồ Chí Minh với tổng diện tích tự
nhiên là 43.496 ha, chiếm 20,45 % diện tích của thành phố, đứng thứ hai trong số các quận huyện
của thành phố, dân số là 355.822 người (năm 2015) [7]. Huyện có trung tâm hành chính là thị trấn
Củ Chi, cách thành phố 50 km theo trục đường xuyên Á. Toàn huyện có 20 xã 1 thị trấn. Nơi đây
được biết đến như một vùng đất anh hùng với 30 năm kháng chiến chống quân xâm lược. Với tên
gọi hào hùng “Vùng đất thép thành đồng”. Nơi đây nổi tiếng với khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi,
đã đi vào lịch sử đấu tranh anh hùng của nhân dân Việt Nam như một huyền thoại của thế kỷ 20 và
trở thành một địa danh nổi tiếng trên thế giới. Đây chính là tiềm năng to lớn để thúc đẩy sự phát
triển du lịch của huyện. Đưa du lịch trở thành ngành kinh tế quan trọng đem lại nguồn thu lớn cho
địa phương trong thời kỳ đổi mới.
Huyện Củ Chi nằm trên vùng địa hình chuyển tiếp từ vùng đất cao của núi rừng miền Đông
Nam Bộ xuống vùng đất thấp của miền Đồng bằng sông Cửu Long. Địa hình huyện Củ Chi khá đơn
giản, có xu thế thấp dần theo 2 hướng Tây Bắc - Đông Nam và Đông Nam - Tây Nam với độ cao từ
0-8 m được phân thành 3 vùng: vùng gò đồi, chuyển tiếp, vùng thấp trũng. Chúng tạo nên những
miền địa hình và cảnh quan khá đa dạng. Nằm trong vùng có khí hậu nhiệt đới gió mùa, mang tính
chất cận xích đạo. Khí hậu tương đối ôn hòa quanh năm, là điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch
một cách toàn diện.
Huyện Củ Chi có thế mạnh là tuyến đường Xuyên Á chạy dọc suốt chiều dài của huyện nên
việc lưu thông với các tỉnh và thành phố khác khá thuận lợi, kết nối các điểm, tuyến du lịch với các
tỉnh bạn trở nên dễ dàng hơn. Củ Chi có ưu thế quan trọng về vị trí phát triển các ngành kinh tế và
dịch vụ du lịch, là điểm dừng chân khá quan trọng trên tuyến du lịch đến Thành phố Hồ Chí Minh,
là điểm khởi đầu cho các tuyến tham quan khám phá vùng văn hóa phía nam, là tuyến đường huyết
mạch đến với nước bạn Campuchia sẽ tạo điều kiện thu hút lượng du khách lớn đến với huyện Củ
Chi và Thành phố Hồ Chí Minh.
2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Phương pháp thống kê, phân tích, tổng hợp: Các tài liệu thống kê được khai thác từ nhiều
nguồn khác nhau: tài liệu lưu trữ quốc gia và trung ương, tài liệu của các cơ quan cấp thành phố,
của ngành du lịch TP. Hồ Chí Minh, các tài liệu khác có liên quan.
- Phương pháp thực địa: Là một phương pháp truyền thống của địa lý học, được sử dụng rộng
rãi trong địa lý du lịch nhằm tích luỹ tài liệu thực tế về sự hình thành, phát triển và đặc điểm của tổ
chức lãnh thổ du lịch. Trong quá trình nghiên cứu, phương pháp này luôn được coi trọng nhằm có
được cái nhìn thực tế về đặc trưng lãnh thổ.
- Phương pháp so sánh cặp (AHP): Là phương pháp phân tích định lượng thường sử dụng để
so sánh lựa chọn phương án. Trong bài báo này phương pháp này được dùng để xác định trọng số
của các tiêu chí đánh giá phù hợp ở địa bàn huyện Củ Chi.
Để xác định trọng số của các tiêu chí trên, người ta dùng phương pháp AHP (Phương pháp so
sánh cặp). Đầu tiên lập ra ma trận vuông cấp n (với n là số lượng các tiêu chí đã đề ra, trong nghiên
cứu này n = 5).
TC1 = Độ hấp dẫn và khả năng tổ chức nhiều loại hình du lịch;
TC2 = Độ bền vững của tài nguyên, môi trường;
The fourth Scientific Conference - SEMREGG 2018
438
TC3 = Vị trí, khả năng tiếp cận điểm du lịch;
TC4 = Sức chứa của điểm du lịch;
TC5 = Thời gian hoạt động du lịch.
Bảng 1. Phương pháp so sánh cặp.
TC1
TC2
TC3
TC4
TC5
TC 1
1
aTC1TC2
aTC1TC3
aTC1TC4
aTC1TC5
TC 2
1/aTC1TC2
1
aTC2TC3
aTC2TC4
aTC2TC5
TC 3
1/aTC1TC3
1/aTC2TC3
1
aTC3TC4
aTC3TC5
TC 4
1/aTC1TC4
1/aTC2TC4
1/aTC3TC4
1
aTC4TC5
TC 5
1/aTC1TC5
1/aTC2TC4
1/aTC3TC5
1/aTC4TC5
1
Sau đó chúng ta tiến hành so sánh các chỉ tiêu theo từng cặp, trên đây có 5 chỉ tiêu chúng ta
tiến hành so sánh 15 cặp chỉ tiêu.
Ví dụ nếu chúng ta cho rằng TC1 quan trọng bằng TC2 thì tại ô (1, 2) ta điền số 1, nếu cho rằng
TC1 quan trọng chỉ bằng 1/3 TC3 thì tại ô (1, 3) ta điền vào đó số 1/3. Và cứ như thế cho tới cặp thứ
15. Đó cũng là lí do tại sao các ô nằm trên đường chéo của ma trận có giá trị là 1. Các đại lượng đó
được kí hiệu là các aij. Các aij hoặc nghịch đảo của chúng phải là các số nguyên từ 1 đến 9 [1, 5, 6]
Bảng 2. Xếp hạng các mức độ so sánh cặp trong thuật toán AHP.
Mức quan trọng
Giá trị
Giải thích
Quan trọng như nhau
1
Hai hoạt động có đóng góp ngang nhau
Quan trọng như nhau cho đến vừa phải
2
Quan trọng vừa phải
3
Kinh nghiệm và sự phán quyết có sự ưu tiên
vừa phải cho một hoạt động
Quan trọng vừa phải đến hơi QT
4
Hơi quan trọng hơn
5
Kinh nghiệm và sự phát quyết có sự ưu tiên
mạnh cho một hoạt động
Hơi quan trọng đến rất quan trọng
6
Rất quan trọng
7
Một hoạt động rất quan trọng
Rất quan trọng đến vô cùng quan trọng
8
Vô cùng quan trọng
9
Được ưu tiên ở mức cao nhất
3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
3.1. Hiện trạng phát triển du lịch huyện Củ Chi
Quá trình nghiên cứu đã tiến hành thu thập đánh giá các tài liệu liên quan đến du lịch huyện
Củ Chi và thực hiện các đợt khảo sát thực địa để đánh giá hiện trạng tài nguyên du lịch. Đã thống kê
được các điểm có khả năng phát triển du lịch chính như sau:
a. Khu di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi
- Di tích Địa đạo Củ Chi hiện được bảo tồn ở hai khu vực Bến Dược và Bến Đình, cách trung
tâm Thành phố Hồ Chí Minh khoảng hơn 70 km về phía tây Bắc. Khu du lịch thích hợp cho những
du khách thích tham quan và khám về lịch sử, bên cạnh đó trong khu du lịch còn có nhiều khu vực
với nhiều hạng mục và công trình khác nhau giúp du khách có thể thỏa sức tham gia trải nghiệm các
hoạt động đời sống thực tế thú vị của người dân địa phương trong thời gian trải qua hai cuộc chiến
tranh cam go và gian khổ. Giúp cho khách du lịch đặc biệt là giới trẻ trong nước có những hiểu biết
Hội nghị Khoa học Công nghệ lần thứ 4 - SEMREGG 2018
439
hơn về lịch sử của dân tộc. Khu di tích liên hoàn gồm căn cứ của Khu ủy và Bộ Tư lệnh quân khu
Sài Gòn - Gia Định trong thời kháng chiến được khôi phục lại đầy đủ chi tiết như nguyên trạng vốn
có trước đây, là nơi hấp dẫn thu hút du khách.
- Đền tưởng niệm liệt sĩ Bến Dược: Đền được xây dựng trên khu đất rộng 70.000 m2, gồm có
cổng tam quan, nhà văn bia, tháp 9 tầng cao khoảng 40 m và ngôi điện chính. Trong điện chính có
đặt bia khắc tên khoảng 50.000 người con của tổ quốc Việt Nam đã chiến đấu và hy sinh trên đất
Sài Gòn - Gia Định. Từ năm 1995 đến nay, Đền Tưởng niệm Liệt sĩ Bến Dược được trùng tu nâng
cấp 2 lần thay đổi các chất liệu composite bằng đá và đồng như: hoa văn đế cột, rồng, liễn, hạc,…
nhằm mang tính vĩnh cửu, cũng như bổ sung thêm nhiều danh sách liệt sĩ khắc trên bia đá.
- Địa đạo Bến Dược: Nằm trong hệ thống địa đạo Củ Chi, Địa đạo Bến Dược là căn cứ của
Khu ủy và Bộ Tư lệnh quân khu Sài Gòn - Gia Định. Đây là một công trình kiến trúc độc đáo, là hệ
thống đường hầm nằm sâu trong lòng đất, có nhiều tầng hầm, nhiều ngõ ngách như mạng nhện dài
trên 200 km, có nơi ăn, ở, hội họp và chiến đấu.
b. Khu lưu niệm Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định kiên cường - bất khuất: Tầng hầm Đền tưởng
niệm liệt sĩ Bến Dược là nơi trưng bày, tranh, tượng, phù điêu, thể hiện các phong trào đấu tranh
cách mạng tiêu biểu, các nhân vật tiêu biểu trong cuộc đấu tranh kiên cường bất khuất của nhân dân
Sài Gòn, Chợ Lớn, Gia Định. Tầng hầm có 9 không gian. Mỗi không gian thể hiện một giai đoạn cụ
thể của quá trình lịch sử hơn 100 năm chống giặc Pháp, Mỹ xâm lược.
c. Địa đạo Bến Đình: Là di tích lịch sử cách mạng được Nhà nước công nhận (xếp hạng) di
tích lịch sử cấp quốc gia vào ngày 15/12/2004. Cũng giống như địa đạo Bến Dược nơi đây là nơi ăn,
ở, hội họp cũng vừa là thế trận chiến đấu độc đáo, góp phần trong cuộc chống giặc cứu nước.
d. Khu du lịch sinh thái văn hóa dân tộc thiểu số Củ Chi: Đến đây du khách sẽ khám phá được
rất nhiều điều thú vị. Khu du lịch được thiết kế với kết cấu chủ yếu bằng gỗ, tre, trúc, lá dừa
nước,…. Đến với khu du lịch, du khách sẽ có cảm nhận như đang về một làng quê thôn dã. Đây là
một điểm đặc biệt để thu hút du khách. Tại nơi đây du khách không chỉ chiêm ngưỡng nét độc đáo
của từng kiểu nhà cùng những tín ngưỡng khác nhau của từng dân tộc mà còn được tận mắt quan sát
những vật dụng sinh hoạt và sản xuất của họ như: guồng nước của người Mường, lò rèn của người
S‟tiêng, cách nấu rượu của người Chu - ru, cảnh dệt thổ cẩm của các cô gái Ba - na, Thái; nghề đan
lát của các nghệ nhân S‟tiêng, nghề làm gốm của người Chơ - ro,…
e. Khu du lịch “Một thoáng Việt Nam”: Đây là điểm hội tụ của nền văn hóa Việt trên khắp đất
nước Việt Nam. Khu du lịch là một quần thể làng nghề thủ công truyền thống. Với diện tích 22,5 ha
nằm cạnh rạch Bò Cạp, gần sông Sài Gòn, khu du lịch có khoảng 30 hạng mục tiêu biểu cho những
nền văn hóa khác nhau trên khắp đất nước.
g. Khu du lịch sinh thái Bình Mỹ: Cách trung tâm thành phố 25 km, cách thị xã Thủ Dầu Một,
tỉnh Bình Dương khoảng 2 km. Với không gian yên tĩnh, trong lành khu du lịch đem đến cho du
khách cảm giác thư thả sau những ngày làm việc mệt nhọc. Với lợi thế nằm ven sông Sài Gòn khu
du lịch có một phong cảnh nên thơ và mát mẻ với lũy tre, sông nước, cầu khỉ,…
h. Khu vườn cây ăn trái Trung An: Cách trung tâm thành phố 40 km là khu vườn cây ăn trái xã
Trung An, huyện Củ Chi. Nơi đây có khoảng 10 hộ kinh doanh cây ăn trái. Đến đây du khách có thể
thưởng thức các loại trái cây như; chôm chôm, măng cụt, sầu riêng, mận, ổi. Điểm thú vị là du
khách có thể tự mình hái và thưởng thức ngay tại vườn. Hằng năm, Trung An đón ít nhất từ 35.000
đến 50.000 du khách, 75 % sản phẩm cây ăn trái của các vườn là bán cho du khách.
i. Khu công viên nước Củ Chi: Tọa lạc tại ấp 4 xã Phước Vĩnh An, công viên nước có diện tích
khoảng 3 ha bao gồm các hạng mục: khu hồ bơi dành cho người lớn, hồ bơi dành cho trẻ em, các trò
The fourth Scientific Conference - SEMREGG 2018
440
chơi mạo hiểm như: “đu dây tử thần”, thử cảm giác mạnh thì có trò chơi “3 làn trượt nước”, hay du
khách có thể thư giản với “Hồ tạo sóng nhân tạo”, “Dòng sông lười”.
k. Khu nông nghiệp công nghệ cao: Nằm trên tuyến đường đi địa đạo Củ Chi cách trung tâm
Thành phố Hồ Chí Minh khoảng 44 km về phía tây Bắc, thuận tiện giao thông đi các tỉnh. Từ đây
có thể kết nối với các nước thuộc tiểu vùng sông Mê Kông như Campuchia và Thái Lan theo trục
đường Xuyên Á. Khu Nông nghiệp công nghệ cao được xây dựng theo Quyết định số 3534/QĐ -
UBND ngày 14/7/2004 của UBND Thành phố Hồ Chí Minh, với quy mô là 88,17 ha.
l. Trạm cứu hộ động vật hoang dã: Trạm có diện tích 4.000 m2, được nâng cấp và hoạt động
vào năm 2008. Trạm có khả năng cứu hộ nhiều loài động vật khác nhau như: linh trưởng, thú họ
mèo, tê tê, rùa, rái cá. Hàng trăm cá thể và nhiều loài động vật khác nhau đã được thả về thiên
nhiên. Trạm cũng bao gồm một phòng trưng bày giáo dục về động vật hoang dã.
m. Nông trang xanh Green Noen: Có diện tích 60 ha, được phân chia hợp lý, nông trang Green
Noen có 33 nhà trồng nấm; 4 khu chuồng trại chăn nuôi bò sữa, dê, cừu và hơn 3 ha trồng lan
Mokara, rau an toàn. Green Noen là mô hình nông trại trồng trọt kết hợp với chăn nuôi phát triển
theo hướng bền vững. Phát triển từ trại nấm An Nhơn nên nấm được xác định là cây trồng chính và
nấm linh chi được xem là sản phẩm chiến lược quan trọng nhất của Green Noen.
3.2. Đánh giá tiềm năng phục vụ phát triển du lịch
a. Lựa chọn các điểm du ịch để đánh giá
Các tiềm năng du lịch ở huyện Củ Chi phát triển không đồng đều, hiện trạng khai thác và phục vụ
du lịch ở mỗi nơi lại khác nhau trong khi yêu cầu phát triển của du lịch hiện nay đòi hỏi phải xác định
được những điểm trọng tâm để đầu tư, khai thác. Cơ sở lựa chọn những điểm du lịch điển hình là:
- Điểm du lịch tự nhiên hoặc có tiềm năng tự nhiên phát triển du lịch là chủ yếu;
- Điểm du lịch đang được khai thác hoặc có khả năng khai thác trong tương lai;
- Điểm du lịch tiêu biểu và phân bố đều khắp trong tỉnh;
Từ cơ sở trên, cứu đã lựa chọn được 12 điểm du lịch để đánh giá và phân hạng theo Bảng 3:
Bảng 3. Các điểm du lịch được lựa chọn để đánh giá.
STT
Vị trí
1
Ấp Phú Hiệp, xã Phú Mỹ Hưng
2
Ấp Bến Đình, xã Nhuận Đức
3
Xã Trung An
4
Xã Phú Hòa Đông
5
Xã An Nhơn Tây
6
Ấp 4, xã Phước Vĩnh An
7
Xã Phạm Văn Cội
8
Xã Bình Mỹ
9
Ấp Xóm mới, xã An Nhơn Tây
10
Ấp Phú Bình, xã An Phú
11
Ấp 4, xã Nhuận Đức
12
Phước Vĩnh An
Để đánh giá tiềm năng du lịch có thể sử dụng nhiều phương pháp, trong đó phương pháp thang
điểm tổng hợp được sử dụng phổ biến. Phương pháp này cho phép người nghiên cứu lượng hóa các
chỉ tiêu, đánh giá xếp hạng các điểm du lịch tự nhiên dưới sự tác động của nhiều nhân tố.