Đạo đức kinh doanh của doanh nhân Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX: Góc nhìn mới

TẠP CHÍ KHOA HỌC −

−−

− SỐ 9/2016





ĐĐ

ĐẠ

ẠẠ

ẠO Đ

O ĐO Đ

O ĐỨ

ỨỨ

ỨC KINH DOANH C

C KINH DOANH CC KINH DOANH C

C KINH DOANH CỦ

ỦỦ

ỦA

LỚ

ỚỚ

ỚP DOANH NHÂN VI

P DOANH NHÂN VIP DOANH NHÂN VI

P DOANH NHÂN VIỆ

ỆỆ

ỆT NAM N

T NAM NT NAM N

T NAM NỬ

ỬỬ

ỬA Đ

A ĐA Đ

A ĐẦ

ẦẦ

ẦU TH

U THU TH

U THẾ

ẾẾ

Ế K

K K

KỶ

ỶỶ

Ỷ XX

XX XX

Nguyn Th Ánh

HIc viDn Chính tre QuAc gia H] Chí Minh

Tóm t

Tóm tTóm t

Tóm tLt

LtLt

Lt: Các doanh nhân ViDt Nam nta ñYu thN kf XX là thN hD doanh nhân ñYu tiên coi

trIng ch~ tín và ñO cao vPn ñO ñ<o ñlc trong kinh doanh. Đương thHi, ho<t ñJng c?a hI

di[n ra trong các ñiOu kiDn không thuQn lpi, song chính hI ñã góp phYn xác lQp các

nguyên tLc, chuRn mZc cơ bVn trong kinh doanh và có nhiOu ñóng góp lCn cho ñ]ng bào,

dân tJc.

TU khoá

U khoáU khoá

U khoá: doanh nhân ViDt Nam, ñ<o ñlc kinh doanh, nta ñYu thN kf XX.

1. M8 Đ9U

L‡i nhu’n là mŒt trong nh|ng y•u t cƒn thi•t cho sn t•n ti c€a mŒt doanh nghiwp,

ñ•ng th‹i là cơ sš ñánh giá kh năng duy trì hot ñŒng kinh doanh c€a doanh nghiwp ñó.

Nói các khác, mŒt doanh nghiwp phát tri‰n phi ñzt y•u t l‡i nhu’n lên hàng ñƒu. Đây là

ñzc ñi‰m cơ bn nht c€a hot ñŒng kinh doanh, là sn hp d·n và là ñŒng cơ khši nghiwp

c€a hƒu h•t các doanh nhân. Tuy nhiên, n•u doanh nhân tuywt ñi vn ñ‘ l‡i nhu’n, coi ñó

là mˆc tiêu chính và duy nht thì rt dp d·n ñ•n nguy cơ bt chp mvi th€ ñon ñ‰ tăng

doanh thu, k‰ c vi phm pháp lu’t, h’u qu cui cùng s› s{m b xã hŒi ñào thi. Mun

phát tri‰n b‘n v|ng, doanh nhân phi hi‰u ñư‡c bn cht thnc sn c€a y•u t "ño ñ}c"

trong kinh doanh chính là nhân t có vai trò ñi‘u ch nh hành vi và ngăn ng™a cái xu trong

doanh nghiwp, ñ•ng th‹i trš thành s}c mnh nŒi lnc c€a doanh nghiwp; t™ ñó thnc hiwn mvi

hot ñŒng nhŠm cân bŠng hài hoà gi|a "l‡i nhu’n" và "ño ñ}c".

Theo nhi‘u nhà nghiên c}u, trong lch s¡ phát tri‰n c€a dân tŒc, ñzc ñi‰m "âm tính"

c€a n‘n nông nghiwp lúa nư{c ñã kìm hãm hot ñŒng kinh doanh buôn bán, mŒt ngh‘ luôn

ñòi h¹i sn năng ñŒng, mo hi‰m và dn thân š nư{c ta. Tri qua hàng nghìn năm, hot

ñŒng kinh doanh buôn bán không ñư‡c coi trvng, th’m chí, trong suy nghĩ c€a ngư‹i dân,

kinh doanh buôn bán còn ñương nhiên b x•p vào buôn gian, bán l’n, "th’t thà như th‰ lái

Nh’n bài ngày 06.10.2016; g¡i phn biwn và duywt ñăng ngày 25.10.2016

Liên hw tác gi: Nguypn Th Ánh; Email: anhntvhh@gmail.com



TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI

buôn". Trong văn hoá dân gian, chúng ta rt ít khi b•t gzp sn ñ•ng cm v{i ngư‹i kinh

doanh hozc ca ng‡i nh|ng ngư‹i giàu có. Có th‰ ñi‘u này b•t ngu•n t™ vn ñ‘ ño ñ}c

kinh doanh không ñư‡c coi trvng ñúng m}c và li làm ăn manh mún, nh¹ l¨, chˆp gi’t,

gian di trong kinh doanh. Vì v’y, ngay t™ khi m{i hình thành, l{p doanh nhân Viwt Nam

n¡a ñƒu th• k XX luôn quan tâm, xây dnng nh|ng giá tr ño ñ}c và chuœn mnc trong hot

ñŒng kinh doanh c€a mình.

2. N<I DUNG

2.1. Quan ni@m v ñ/o ñxc kinh doanh

Đo ñ}c kinh doanh là mŒt bŒ ph’n c€a ño ñ}c xã hŒi, thuŒc lĩnh vnc kinh doanh

(ño ñ}c ngh‘ nghiwp − ngh‘ kinh doanh), bao g•m các nguyên t•c, quy t•c, chuœn mnc

ñi‘u ch nh, ñánh giá, hư{ng d·n và ki‰m soát hành vi c€a ch€ th‰ kinh doanh.

Đo ñ}c kinh doanh th‰ hiwn š sn làm giàu chính ñáng và chuœn mnc trong quan hw

v{i nhân công, v{i khách hàng, bn hàng và quan hw v{i xã hŒi. Nói cách khác, bn cht

c€a ño ñ}c kinh doanh là gii quy•t ñúng ñ•n mi quan hw l‡i ích trong kinh doanh gi|a

ngư‹i kinh doanh v{i ngư‹i tiêu dùng, bn hàng, xã hŒi (l‡i ích ñư‡c hi‰u mŒt cách ñúng

ñ•n là toàn bŒ cơ sš c€a ño ñ}c trong kinh doanh), chúng có vai trò ñi‘u ch nh hành vi và

ñánh giá phœm cht c€a ngư‹i kinh doanh.

Đo ñ}c kinh doanh bao g•m nh|ng giá tr, chuœn mnc như: giá tr chuœn mnc pháp

lu’t, bo ñm cho doanh nhân hot ñŒng ñúng nh|ng yêu cƒu pháp lí mà nhà nư{c ñzt ra,

tôn trvng l‡i ích chung c€a cŒng ñ•ng, nhà nư{c...; trung thnc, gi| ch| tín v{i khách hàng

và bn hàng. Đo ñ}c kinh doanh còn là sn ñm bo nguyên t•c trách nhiwm xã hŒi. Đó là

sn cam k•t và thnc hiwn phˆc vˆ xã hŒi, phˆc vˆ cŒng ñ•ng, vì sn ph•n vinh c€a cŒng

ñ•ng, c€a doanh nhân, doanh nghiwp.

N•u tri•t lí kinh doanh có vai trò ñnh hư{ng hot ñŒng c€a doanh nhân và doanh

nghiwp thì chuœn mnc ño ñ}c, pháp lu’t... kinh doanh là sn cˆ th‰ hoá ñnh hư{ng ñó. Giá

tr, chuœn mnc, ño ñ}c, pháp lu’t kinh doanh ñi‘u ch nh hành vi c€a các ch€ th‰ kinh

doanh, là cht keo g•n k•t các nhà kinh doanh trong các cŒng ñ•ng doanh nhân và các

doanh nghiwp, là ñi‘u kiwn gây tin tưšng và sn €ng hŒ c€a ngư‹i tiêu dùng. Ch cƒn mŒt

bi‰u hiwn vi phm giá tr, chuœn mnc ño ñ}c kinh doanh hay vi phm các quy ñnh pháp

lu’t kinh doanh l’p t}c gây nên sn nghi k, cn trš sn phát tri‰n, th’m chí có th‰ làm tan rã

mŒt t“ ch}c kinh doanh. Bši v’y, xây dnng ý th}c v‘ ño ñ}c, pháp lu’t kinh doanh chính

là to nên môi trư‹ng kinh doanh lành mnh, là ngu•n lnc to l{n giúp cho doanh nhân, doanh

nghiwp tìm ki•m l‡i nhu’n, ñ•ng th‹i ñóng góp cho sn phát tri‰n c€a cŒng ñ•ng và xã hŒi.

TẠP CHÍ KHOA HỌC −

−−

− SỐ 9/2016





Tóm li, giá tr chuœn mnc ño ñ}c trong kinh doanh là y•u t vô cùng quan trvng.

N•u l‡i nhu’n là k•t qu c€a hot ñŒng kinh doanh, là giá tr cơ bn c€a kinh doanh,thì

chuœn mnc ño ñ}c không ch ñem li l‡i ích v’t cht mà còn ñem li l‡i ích tinh thƒn cho

ngư‹i kinh doanh. Nó không ch là sn t•n ti c€a doanh nghiwp, doanh nhân mà còn vì sn

t•n ti và phát tri‰n c€a cŒng ñ•ng xã hŒi.

2.2. Giá tr ñ/o ñxc kinh doanh cWa doanh nhân Vi@t Nam n4a ñu th kt XX

Doanh nhân ñƒu th• k XX là l{p doanh nhân ñƒu tiên c€a Viwt Nam, ra ñ‹i trong hoàn

cnh ñt nư{c b thnc dân Pháp ñô hŒ, n‘n kinh t• vô cùng lc h’u, khoa hvc kĩ thu’t

không phát tri‰n. Ngay t™ khi phát ñŒng phong trào thnc nghiwp và phát tri‰n kinh doanh,

các doanh nhân ñ•ng th‹i là các nhà "duy tân" ñã h•t s}c coi trvng ño ñ}c kinh doanh,

phê phán thói xu c€a ngư‹i Viwt trong kinh doanh buôn bán và luôn chú trvng viwc thnc

hiwn trách nhiwm v{i cŒng ñ•ng, dân tŒc. Giá tr ño ñ}c kinh doanh c€a doanh nhân Viwt

Nam th‰ hiwn š mŒt s nŒi dung cơ bn sau:

Làm giàu chính ñáng, tuân th? pháp luQt. Đ‰ bo ñm thnc hiwn ño ñ}c kinh doanh,

doanh nhân và doanh nghiwp phi tuân th€ pháp lu’t, bši ñó là công cˆ bo vw cho quy‘n

l‡i c€a c nhà sn xut và ngư‹i tiêu dùng.

Doanh nhân Viwt Nam xut hiwn trong giai ñon ñƒu th• k XX là th‹i kì khó khăn c€a

ñt nư{c. Cái tên Viwt Nam b xoá tên trên bn ñ• th• gi{i, ngư‹i dân b áp b}c mŒt c“ hai

tròng, sưu cao thu• nzng, viwc kinh doanh ñàng hoàng, chính ñáng b o ép, hƒu như là

không th‰. Đ‰ thu’n tiwn cho mˆc ñích thng tr, thnc dân Pháp ñã áp dˆng các ch• ñŒ

chính tr và lu’t pháp khác nhau ti B•c Kì, Trung Kì và Nam Kì. Ngoài ra, chúng cũng áp

dˆng rt nhi‘u loi thu• vô lí như thu• mui, thu• thuc phiwn, thu• rư‡u... Nhưng trên

tt c, nhà cƒm quy‘n Pháp ñã ñ‘ ra các quy ñnh ràng buŒc nhŠm kìm hãm các doanh

nhân Viwt Nam hozc luôn tìm cách ln át, chèn ép, chi•m ñot l‡i th•, l‡i nhu’n v‘ cho tư

bn Pháp. Đ‰ thnc hiwn chính sách ñŒc quy‘n, trong vòng 50 năm, Pháp ñã 7 lƒn ñi‘u

ch nh thu• môn bài v{i m}c thu• ngày càng cao vào các năm 1890, 1912, 1929, 1935,

1941, 1942.

Lƒn ñƒu tiên tìm hi‰u, thnc hành kinh doanh trong ñi‘u kiwn phi tuân th€ hw thng

pháp lu’t theo ki‰u thnc dân vn rt xa l v{i nhà nư{c phong ki•n truy‘n thng, các

doanh nhân gzp rt nhi‘u khăn. Đ‰ có th‰ t•n ti và thành công, doanh nhân phi n•m ch•c

và thnc hiwn nghiêm ch nh lu’t pháp và nh|ng quy ñnh c€a nhà cƒm quy‘n. Trong mŒt s

lĩnh vnc kinh doanh, doanh nhân không th‰ tn ñ}ng tên nên phi mư‡n tư cách pháp nhân

hozc hùn vn v{i tư bn Pháp... Thnc t• cho thy, các doanh nhân Viwt Nam khi ñó ñã rt

khó khăn ñ‰ v™a có th‰ nh’n ñư‡c sn €ng hŒ c€a nhà cƒm quy‘n, thu’n l‡i cho viwc kinh



TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI

doanh, v™a gi| khí ti•t, bn lĩnh... Tuy v’y, phƒn l{n các doanh nhân ñ‘u ñzt l‡i ích c€a

dân tŒc lên trên tt c, dù làm gì cũng không làm t“n hi ñ•n l‡i ích c€a dân tŒc bši tình

yêu nư{c cũng chính là giá tr ño ñ}c cao nht trong văn hoá truy‘n thng dân tŒc

Viwt Nam.

Xây dZng ch~ tín trong kinh doanh. Ch| tín không nh|ng to ni‘m tin cho ngư‹i tiêu

dùng mà còn là thư{c ño ñm bo sn lành mnh c€a mŒt n‘n kinh t•. Vì v’y, nh|ng doanh

nhân thành công bao gi‹ cũng quan tâm ñ•n xây dnng ch| tín cho doanh nghiwp. Doanh

nhân giai ñon ñƒu th• k XX s{m ý th}c ñư‡c sn thi•u hˆt ch| tín trong kinh doanh buôn

bán c€a dân tŒc ta, coi ñó là mŒt trong nh|ng nguyên nhân gây cn trš phát tri‰n kinh t•,

giao thương. Vì v’y, mŒt mzt hv phê phán sn bt tín c€a ngư‹i Viwt, ñ•ng th‹i t™ng bư{c

xây dnng ch| tín, ñm bo ño ñ}c trong kinh doanh.

Trong cun "Thương hIc phương châm", doanh nhân Lương Văn Can [1] ñã ch ra 10

ñi‘u làm cho n‘n thương mi nư{c nhà không th‰ phát tri‰n ñư‡c v{i mong mun làm th}c

t nh gi{i doanh nhân trong nư{c. Ông cho rŠng ngư‹i Viwt Nam thi•u hˆt nhi‘u giá tr,

chuœn mnc trong kinh doanh như không có thương phœm, không có thương hŒi, không có

tín thnc (ch| tín), không có kiên tâm, không có ngh lnc, không bi•t trvng ngh‘, không có

thương hvc, kém ñư‹ng giao thiwp, không bi•t ti•t kiwm và khinh nŒi hoá. Ông ñzc biwt

nhn mnh vn ñ‘ gi| "ch| tín", "thương ñ}c", coi ñó là y•u t sng còn quy•t ñnh thành

công c€a mŒt doanh nghiwp.

Bí quy•t c€a ngư‹i kinh doanh là sn trung thnc, có như v’y m{i to dnng ñư‡c sn phát

tri‰n b‘n v|ng. Các doanh nhân ñã ch}ng minh ch có gi| ch| tín m{i t•n ti và phát tri‰n

ñư‡c. Đi v{i th trư‹ng và ngư‹i tiêu dùng, bo ñm cht lư‡ng sn phœm, dch vˆ, thnc

hiwn ñúng các cam k•t dch vˆ sau khi bán có vai trò quy•t ñnh ñ•n sn sng còn c€a doanh

nghiwp. Vì v’y, nhi‘u doanh nhân s³n sàng chu thiwt, huº h‡p ñ•ng và b•i thư‹ng khá l{n

cho bn hàng ñ‰ ñm bo uy tín cho công ty khi sn phœm không ñt cht lư‡ng. Bài hvc

v‘ gi| ch| tín c€a doanh nhân Nguypn Sơn Hà luôn ñư‡c nh•c ñ•n như là mŒt m·u mnc

trong ño ñ}c kinh doanh và luôn ñư‡c các th• hw doanh nhân noi theo

Đo ñ}c kinh doanh không ch là sn cam k•t ñm bo cht lư‡ng hàng hoá, gi| ch} tín

v{i khách hàng mà còn là mi quan hw gi|a ông ch€ (doanh nhân) v{i ngư‹i làm công.

Theo l‹i k‰ c€a cˆ Nguypn Th Ngvc Mùi, khi nh’n ñư‡c thông tin khách hàng š Sài Gòn kêu sơn

Résistanco lâu khô quá, doanh nhân Nguypn Sơn Hà ngay l’p t}c ra lwnh ng™ng cung cp loi sơn này ra

th trư‹ng và bay vào Sài Gòn. Sau khi tìm hi‰u do công nhân nu sơn non nhưng s‡ nh hưšng ñ•n hn

nên c tình phân phi, Nguypn Sơn Hà ñã cho huº toàn bŒ sn phœm và b•i thư‹ng ti‘n cho khách hàng

v{i l‹i xin lªi rt khiêm tn. Xem Nguy[n Sơn Hà  nhà doanh nghiDp yêu nưCc, ñ<i bi|u quAc hJi, Nxb

Lao ñŒng, 1997, tr.41 ¿ 42.

TẠP CHÍ KHOA HỌC −

−−

− SỐ 9/2016





N•u ngư‹i ch€ doanh nghiwp coi ngư‹i lao ñŒng là tài sn l{n nht c€a mình, chăm lo cuŒc

sng v’t cht và tinh thƒn cho hv, quan tâm, bao dung v{i hv thì ch•c ch•n s› có ñư‡c ñŒi

ngũ nhân viên luôn h•t lòng vì công ty, ñ•ng cam cŒng kh“ v{i ngư‹i ch€ doanh nghiwp.

Nh|ng doanh nhân Viwt Nam ñ‘u n“i ti•ng là nh|ng ngư‹i quan tâm ñ•n ñ‹i sng c€a

công nhân hay ngư‹i làm thuê như Bch Thái Bưši, Ngô T¡ H, Nguypn Sơn Hà, ông bà

Trnh Văn Bô − Hoàng Th H•... Bà Hoàng Th Minh H•, mŒt trong rt nhi‘u doanh nhân

là tm gương v‘ tm lòng ñi ñãi v{i ngư‹i lao ñŒng, hoàn toàn xoá b¹ hình nh "ngư‹i

giàu xu xí" trong tâm th}c ngư‹i Viwt: "B tôi dy con cái phi sng có ñ}c, thương

ngư‹i như th‰ thương thân. Sut t™ năm 1932 kinh doanh, r•i mc năm 1936 ñ•n nay ñã

gƒn 80 năm, tôi luôn thương ngư‹i lao ñŒng... Mình ñi x¡ th• nào ñ‰ ngư‹i ta t’n tˆy. Hv

có ñám cư{i, có viwc nhà, tôi giúp ñàng hoàng... Tôi ñã phi lao ñŒng t™ khi tr¨ ñ•n lúc già,

nên bi•t thương công s}c c€a ngư‹i lao ñŒng" [2, tr.353 − 354].

Chia sg trách nhiDm xã hJi. Đo ñ}c kinh doanh còn th‰ hiwn š sn chia s¨ nh|ng thành

qu lao ñŒng và ñóng góp cho xã hŒi. Đây chính là trách nhiwm xã hŒi c€a các doanh nhân,

doanh nghiwp, như mŒt sn cam k•t v‘ tinh thƒn, ño ñ}c, văn hoá ñi v{i cŒng ñ•ng ña

phương và toàn xã hŒi. Trách nhiwm xã hŒi c€a doanh nghiwp, š mŒt ch™ng m}c nht ñnh,

là cái cƒn phi hư{ng t{i khi tìm ki•m nh|ng chuœn mnc chung trong kinh doanh, là sn

hiwn thnc hoá nh|ng yêu cƒu lu’t pháp và ño ñ}c.

Dư{i ch• ñŒ thuŒc ña n¡a phong ki•n, ngư‹i dân Viwt Nam, nht là nông dân và công

nhân b bƒn cùng hoá bši chính sách bóc lŒt c€a thnc dân. Nh|ng ngư‹i nông dân b bƒn

cùng hoá vì b cư{p ruŒng ñt và phi xa x} tha phương cƒu thnc. Tình cnh c€a ngư‹i

công nhân cũng không khá hơn, nht là công nhân khai thác than, tr•ng cao su trong các

ñ•n ñi‘n c€a Pháp. Bši v’y, ngay t™ nh|ng năm ñƒu th• k XX, các doanh nhân ngư‹i Viwt

ñã thành l’p các t“ ch}c t™ thiwn nhŠm chia s¨, giúp ñ² ngư‹i nghèo. Năm 1906, ti B•c Kì

ñã thành l’p t“ ch}c HJi Hpp thiDn theo sáng ki•n c€a doanh nhân Bch Thái Bưši ti s

125 ñư‹ng Henri d’Orléans (nay là ñư‹ng Phùng Hưng), Hà NŒi và hot ñŒng ñ•n t’n sau

Cách mng tháng Tám. Đây là t“ ch}c t™ thiwn l{n nht š B•c Kì v{i sn tham gia c€a

nhi‘u doanh nhân thành ñt như các ông Bch Thái Bưši, Vũ Quang Huy, Đª Đình Đ•c,

Nguypn Tư‹ng Phư‡ng... HŒi ñư‡c qun lí bši mŒt HŒi ñ•ng Tr sn g•m 21 thành viên,

ñư‡c bƒu li hàng năm bši Đi hŒi ñ•ng. Cho ñ•n ngày 26 tháng 7 năm 1934, HŒi ñã thu

hút ñư‡c 938 ngư‹i.

Ngày 05/12/1932, HŒi ñã ban hành bn ĐiOu lD sta ñki, trong ñó ch ra các nhiwm vˆ

c€a HŒi g•m chôn ct t¡ t• nh|ng ngư‹i ch•t vô th™a nh’n; an €i nh|ng s ph’n bt hnh

bŠng mvi hình th}c; phát tri‰n tinh thƒn tương thân tương ái và t™ thiwn; thành l’p và duy

trì các d l| viwn cùng các khu phˆ tr‡ kèm theo như tri t• bƒn, nhà š giá r¨, nhà ăn bình

Đạo đức kinh doanh của lớp doanh nhân Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX

Chủ đề:

Tài liệu liên quan

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Hỗ trợ

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi